Увагу В.Д.-М. прыцягваюць паблемы, звязаныя з падзеямi пачатку 60-х гг. — рэформа 1861г., паустанне 1863г. У камедыi "Пiнская шляхта” пiсьменiк выступае з рэзкай крiтыкай царскага чыноунiцтва i шляхты. Тэму камедыi падказала жыцце. Пасля паражэння паустня 1863г. чыноунiцтва стала паунауладным гаспадаром на Беларусi, яно ажыццяуляла уладу жорсткiм i бессаромным чынам.

Пiсьменнiк вызначыу жнр "П. ш.“ – “фарсвадэвiль у адной дзеi”. Фарс i вадэвiль — разнавiднасцi камедыi. Фарс — невялiкая п'еса з прыемамi грубага камiзму, з моцнымi перавялiчваннямi. Такi характар маюць сцены суда, дзеяннi Кручкова. Вобраз Крчкова пададзены у сатырычным плане. У вобразе Кручкова пiсьменнiк паказау усё характэрнае для царскага чыноунiцтва: свавольства, грубасць, п'янства. У "П. ш.” ёсць адзнакi вадэвiля — легкай камедыi, пабудаванай на займальным сюжэце, любоунай iнтрызе з песнямi-куплетамi. Такi характар мае сцена кахання Грышы i Марысi, смешнае заляцанне да Марысi 60-гадовага кавалера Куторгi. У сцэнах пераважае гумар, нярэдка адчуваецца вострая iронiя. Пiсьменнiк паказвае пустую фанабэрлiвасць, абмежаванасць ваколiчнай шляхты.

У п'есе не даецца прамой характарыстыкi герояу. Але яна выразна выяуляецца праз паводзiны i размовы дзеючых асоб. Героi камедыi учэпiста трымаюцца за свае "дваранскае” званне, адстойваюць яго, нават кулакамi, дапускаючы знявагу над сабой, аддаючы чыноунiкам-кручкатворам усе незапашанае дабро.

Цiхан Пратасаiцкi i Iван Лiпскi — людзi духоуна аблiнава ныя. Яны нецiкавыя i як чалавечыя iндывiдуальнасцi. У iх характарыстыках падкрэслена адно: яны упарта трымаюцца за шляхецтва, нават ставяць пад пагрозу шчасце сваiх дзяцей Грышкi i Марысi. Больш разнабакова паказаны Харытон Куторга. Гэта бывалы, нават "пiсьменны чалавек". Ён не паузбалены пачуцця гумару, досцiпу. Куторга выдае сябе за чалавека свецкага з далiкатнымi манерамi. Ён пры сустрэчы з жанчынамi цалуе iм ручкi, умее спяваць любоуныя рамансы, хiтрэйшы за астатнiх. Маючы 60-i гадовы, ён сватаецца да 17-гадовай Марысi, згаджаецца нават "крыва прысягнуць” супраць Лiпскага, каб Пратасавiцкiя аддалi за яго дачку. Але стары залетнiк трапляе у недарэчнае становiшча. Яго заляцаннi з пагардай адхiляе Марыся.

У пiсьменнiка адносiны да прадстаунiкоу пiнскай шляхты не адназначны: ён кпiць i пацяшаецца з iх недарэчнай прэтэнзii да дварянства, але ён бачыць у iх сялян-хлебаробау, якiя самi працуюць на зямлi, самi здабываюць сабе хлеб, ён малюе iх у гумарыстычным плане, паказвае, што гэтыя людзi не паузбаулены жыццевай мудрасцi.

Кручкоу, якi прыязджае на разгляд справы Лiпскага i Пратасавiцкага, паводзiць сабе нахабным чынам, дзейнiчае ад iмя "найяснейшай кароны", увесь час спасылаючыся на "усемiлайсцiвейшыя царскiя указы". Паводзiны Кручкова сярод шляхты — з'едлiвая пародыя на правасуддзе. Не паспеу ён пачаць "разбiрацельства", а ужо гучыць яго загад, каб шляхта несла хабар. Кручкоу добра ведае натуру цемнай шляхты i упэунены, што кожны вытрасе кашалёк, каб не быць бiтым лазой. Нахабству i цынiзму Кручкова няма межау. Ён так вольна адчувае сябе сярод цемнай, запалоханай яго прыгаворамi i штрафамi шляхты што не лiчыць патрэбным захоуваць нават знешнюю форму правасуддзя. Ён аб'яуляе вiнаватым тых, хто нi якiх адносiн да справы не мае.

У знешнiм аблiччы Кручкова вiдаць камiчнае завастрэнне. Аутар звяртае увагу на яго доугiя вусы. Кручкоу — вобраз гратэскавы . У iм сабрана самае характэрнае для царскага чыноунiцтва. Марцiнкевiч сiмпатызуе асобным прадстаунiкам шляхты — якiя менш "хварэюць на шляхецтва". Гэта Грышка i Марыся. Вышэй за усе яны ставяць свае шчасце, свае пачуццi. Грышка i Марыся – станоучыя героi камедыi. Яны пратэстуюць супраць устарэлых поглядау i звычаяу. Маладыя людзi успрымаюць недарэчнасць старых саслоуных традыцый не столькi разумам колькi сэрцам. Яны яшчэ не узнiмаюцца да усвядомленага пратэсту супраць аджыушых форм жыцця. Свае шчасце хочуць уладзiць з дапамогай станавого прыстава якога задобрываюць хабарам.

Мова персанажа п'есы вельмi разнастайная. Напрыклад, мова Кручкрва не звычайная таму, што ён карыстаецца выразамi, запазычанымi з судовых дакументау: "лiчнасць падвергнецца апаснасцi", "гэта угалоунае прыступленне, Сiбiрам пахне” i г. д. У мове Куторгi нямала трапных выказванняу, ён часта ужывае народныя прыказкi i прымаукi: "не цяпер, то у чацвер", "як чорта з балота", "даганяючы не нацалуешся". Цiхан Пратасавiцкi, дык той зусiм грубым чалавекам здаецца, калi гаворыць свае любiмыя словы: "хрэн табе у вочы", "чортау сына” (пра Грiшку), "сабака” (пра Лiпскага). Разам з тым, мова шляхты вельмi багатая на вострыя i дасцiпныя народныя вобразы: "здаровы, як рыжыкi баровы". Праз мову драматург перадае iх характары i настрой. Калi узлаваны i занiжаны прыездам Кручкова Пратасавiцкi пачынае гаварыць са сваёй жонкай цi дачкой, то мова яго становiцца грубай i рэзкай, але яна становiцца лаготнай i льсцiвай, калi яму даводзiцца гаварыць з "найяснейшай каронай” Кручковым. А з такiмi "далiкатнымi людзьмi", як Куторга, Пратасавiцкi стараецца гаварыць шляхецкай далiкатнай мовай, якой, на яго думку, належыць гаварыць людзям шляхетскага стану.