Пән: Биология
Сынып: 8
Сабақтың тақырыбы: Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары
Мақсаттары: Оқушыларды ми бөлімдері үлкен ми сыңарларының құрылысымен,атқаратын қызметімен және жүйке жүйесінің гигиенасы мен таныстыру, адамның ми құрылысын ғылыми түрде сипаттай білу.
Міндеттері:Оқушыларды топтасып, жұптасып, жұмыс жасау дағдыларын дамыту, өздігінен іздену, танымдық қабілеттерін шыңдау.
Күтілетін нәтиже:
-оқушылар ми құрылысы, бөлімдері және әр бөлімнің атқаратын қызметін толықтай біледі.
- оқушылардың өздігінен оқу,іздену дағдылары қалыптасты.
- дәлелдемелер көрсетіп, ашық пікір айтып, ортақ шешімдер жасайды.
- білімдерін өмірде қолдана алуы.
Модульдері: АКТ (ақпараттық коммуникативтік технология), СТО (сын тұрғысынан ойлау), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБжОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау).
Бағалау: Өзін өзі (ӨӨБ), жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ)
Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары
Әдіс тәсілдер: «ДЖИКСО-1» әдісі, «Миға шабуыл» әдісі, «ойлан, жұптас, пікірлес»; сұрақ-жауап.
Уақыт
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушылардың іс-әрекеті
Оқыту мен оқу үшін бағалау
Ресурстар
Ұйымдастыру кезеңі
Топқа бөлу ( суреттерді біріктіру)
Сабақтың мақсаты мен міндеттерін, бағалау критерийлерін анықтау.
2 мин
Оқушылармен сәлемдесу, оқушыларды түгендеу.
( 1слайд)
Оқушылар әр түрлі тілде амандасу арқылы топқа бөлінеді. (2 слайд)
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы, мақсаты...
Топ басшыларына бағалау парақтарын тарату.
Мұғалім сыныпқа «Топта нәтижелі жұмыс істеу ұшін қандай ережелерді ұстану керек? деген сұрақ қояды.
Оқушылардың жауабын тыңдап, интербелсенді тақтада «Power Point» қызметі арқылы « Алтын ережені» көрсетіп, танысуын ұсынады.
Ынтымақтастықта болу;
Тыныштық сақтау;
Уақытты тиімді пайдалану;
Топтық жұмыста белсенділік таныту;
Бірлесіп жұмыс істеу;
Сыни тұрғыдан ойлау;
Бір-бірінің пікірін тыңдау;
Үйрену, үйрету, көмек көрсету;
Өз ойын еркін жеткізу, ортаға салу;
Жаңа білімді меңгеру;
Әрқашан әділ болу.
Оқушылар жылы шыраймен мұғаліммен сәлемдеседі.
Оқушылармұғалімнен қағаз қиындыларын алады. Топқа бөлінеді.
Мұғалімнің тақтада көрсеткен «Алтын ережені» сабақ бойы сақтайды.
Жарайсыңдар!
Бәрекелді, жарайсыңдар!
Топ басшыларын сайлайды
Топ басшысы бағалау парағына жауап берген оқушыларға тиісті бағаларын қояды.
Бәрекелді!
Топқа бөлу үшін қажет сурет қиындылары,
Power Point, АКТ
Интербелсенді тақта
Қызығушылық
тарын ояту
Үй тапсырмасына шолу.
5мин
Білу
Сыныптың білім деңгейін анықтау.
« Миға шабуыл» әдісі
Осы терминдерге жалпы түсініктеме беруге және олар келесі мәтінде қалай қатысатынын болжау.
Әр оқушы тақта тұрған терминдерге түсініктеме береді.
Мадақтау.
Кәнеки, қошемет көрсетейік!
Бәрекелді!
Өте жақсы,керемет!
Жарайсыңдар!
Топ ұстанымы
Мағынаны тану сатысы
5мин
Түсіну
«ДЖИГСО»әдісі
Жұмысшы топ: Алдымен алдарыңызға қойылған реттік сандар бойынша жұмысшы топтарға бөлініп алайық. Сіздерге жаңа тақырыптың бір бөлігі таратылады. Мәтін бөлігін оқып өз топтарыңызда талқылаңыздар. Талқылауға азғана уақыт беріледі.
Жанұя топ: Ал енді сабақ басында бөліеген бастапқы топтарыңызға қайта келіп, қолдарыңыздағы мәтін бөліктерін құрастырыңыздар. Толық сабақ мазмұнымен танысыңыздар.
Топпен жұмыс жасау: Оқушылар көлемді мәтінді әрқайсысы жеке-жеке топ ішінде оқып шығып топпен талқылайды, сосын топтар құрамы өзгертіліп, құрамында әр бастапқы топтан бір белсенді оқушы бар жаңа (сарапшылар тобы) топтар құрылды.Құрылған сарапшы топ берілген тапсырмаларды біріге талқылап орындайды Осыдан кейін олар өз топтарына қайта оралып, өздерінің бұрынғы топтағы достарына кезекпен өз жанұяларында түсінген материалдарын тиянақты түрде жеткізіп, үйрету керек
Смайликтер
Қол шапалақтап, қошеметтеу, мадақтау.
Постерлер, маркерлер, фломастерлер,
оқулық
10мин
Қолдану
«Постер»
Түсінгендерін анықтау. Төрт топ өз топтарына оралып: өз топтарына тиесілі тақырыбы бойынша «постер» құру. Дайындауға 10 минут уақыт беріледі.
Топ мүшелері постер құрастыруға ат салысады.
Сергіту сәті
1 мин
Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау
Интербелсенді тақтадағы бейнероликтегідей жаттығулар жасайды.
10мин
Талдау
Әр топ өз ішінен бір спикер сайлап, жұмыстарын қорғау тапсырылады. Жұмысты қорғау барысында спикер тақырыпқа қатысты сөздік қорды тиімді және дұрыс пайдалануы тиіс (10 минут)
Оқушылардың іс-әрекеттерін бақылап, топта жұмыс жасағандарын қадағалайды.
Барлық оқушылардың жұмысқа қатысуын бақылау керек.
Сабаққа қатысып отырған оқушыларды қадағалап, бақылайды.
2. Графикалық бақылау. «Ия», «Жоқ» деген жауаппен беріледі.
Оқушымен « Жеке жұмыс»
Оқушылар постерді тақтаға шығып қорғайды.
Қорытынды
5мин
Жинақтау
Әр топқа тапсырма жазылған үлестірме қағаздар таратылады . Әр топ сол тапсырманы орындайды.
Бағалау
2 мин
Бағалау парақшасы мен бағалауқорытындысын тыңдау
Рефлексия
2 мин
Оқушыларға стикер толтыруды ұсыну
Ұсынылған стикерді толтыру
Бағалау парағы
Білу: «Миға шабуыл» әдісі бойынша орындалған нақты жауапқа 2-5 ұпай
Түсіну: «Жигсо» әдісі кезіндегі топтық жұмыс бойынша қосқан үлесі үшін –2-5 ұпай
Қолдану: Постер құруда қосқан үлесі үшін 2-5 ұпай
Талдау: Постер қорғау -5 ұпай, Жеке жұмыс 10 ұпай
Жинақтау: Таным тапсырмасын орындау- 2-5 ұпай
Бағалау шкаласы: «5» -25-35 ұпай
«4»-20-24 ұпай
«3 »-5-19 ұпай
Бағалау парағы
1. Білу: «Миға шабуыл» әдісі бойынша орындалған нақты жауапқа 2-5 ұпай
2.Түсіну: «Жигсо» әдісі кезіндегі топтық жұмыс бойынша қосқан үлесі үшін –2-5 ұпай
3.Қолдану: Постер құруда қосқан үлесі үшін 2-5 ұпай
4.Талдау: Постер қорғау -5 ұпай, Жеке жұмыс 10 ұпай
5.Жинақтау: Таным тапсырмасын орындау- 2-5 ұпай
Бағалау шкаласы: «5» -25-35 ұпай
«4»-20-24 ұпай
«3 »-5-19 ұпай
Қосымша мәлімет:
* Алайда әйелдер мен ерлердің миын денелерінің мөлшеріне сәйкес есептегенде, әйелдің миы ерлердің миынан сәл артық.
* Зерде мидың көлеміне байланысты емес.
* Ми денемен жұлын арқылы байланысады.
* Мидың жүз миллион жасушасын қосқанда жүз миллиард жүйке жасушасы болады.
* Дененің өз «Интернет» желісі бар. Ол жүйке деп аталатын мыңдаған өзектер арқылы миллиондаған дабыл жібереді: жүздеген ағзалар арасындағы әрбір тарапқа, өзге ағзаларды бақылайтын ағзалардан миға дабыл жібереді.
* Миға қан құйылуын инсульт (лат. Insulto) деп атайды.
* Мидың терең ішінде жатқан жасушалар гипоталамус деп аталатын үлескі ашығу, шөлдеу, бірдеңеге қарсы тұру сияқты сезімдерді басқарады.
* Мидың желкелік бөлігі адамның қимылын реттеп отырады.
* Адамның миы мен оның жасушалары – «Сана өлкесі» іспеттес. Ғалымдар оны – «ақыл - ой ғарышы» деп те атайды.
* Адам баласының ми құрылысы 35 миллиард жасушадан тұрады. Әрбір жасушаның атқаратын жеке өз қызметі бар.
* Ғұлама ғалымдардың өздері барша ғұмырында ми жасушаларының 20 - 25 пайызын ғана пайдаланады.
* Археолог ғалымдардың айтуынша, адамның бас сүйегі мен ми көлемі көне дәуірден бері бірқалыпты, өзгеріссіз.
Қосымша мәлімет:
* Алайда әйелдер мен ерлердің миын денелерінің мөлшеріне сәйкес есептегенде, әйелдің миы ерлердің миынан сәл артық.
* Зерде мидың көлеміне байланысты емес.
* Ми денемен жұлын арқылы байланысады.
* Мидың жүз миллион жасушасын қосқанда жүз миллиард жүйке жасушасы болады.
* Дененің өз «Интернет» желісі бар. Ол жүйке деп аталатын мыңдаған өзектер арқылы миллиондаған дабыл жібереді: жүздеген ағзалар арасындағы әрбір тарапқа, өзге ағзаларды бақылайтын ағзалардан миға дабыл жібереді.
* Миға қан құйылуын инсульт (лат. Insulto) деп атайды.
* Мидың терең ішінде жатқан жасушалар гипоталамус деп аталатын үлескі ашығу, шөлдеу, бірдеңеге қарсы тұру сияқты сезімдерді басқарады.
* Мидың желкелік бөлігі адамның қимылын реттеп отырады.
* Адамның миы мен оның жасушалары – «Сана өлкесі» іспеттес. Ғалымдар оны – «ақыл - ой ғарышы» деп те атайды.
* Адам баласының ми құрылысы 35 миллиард жасушадан тұрады. Әрбір жасушаның атқаратын жеке өз қызметі бар.
* Ғұлама ғалымдардың өздері барша ғұмырында ми жасушаларының 20 - 25 пайызын ғана пайдаланады.
* Археолог ғалымдардың айтуынша, адамның бас сүйегі мен ми көлемі көне дәуірден бері бірқалыпты, өзгеріссіз.
Таным тапсырмасы
Клиникада ми бөлімдерінің бірінде ісігі бар адам жатыр. Ол адам стаканды алғысы келеді, бірақ оған қолын дәл апара алмайды. Бірнеше рет әрекет жасағаннан кейін ол стаканды қолымен ұстай алады, бірақ аса қатты қысқандықтан, оны сындырып жібереді. Оның миының қай бөлімінде ісік бар?
Таным тапсырмасы
Бокшы кенеттен жарақаттап, көру қабілеті нашарлап кетті мидың қай бөлігі зақымданды?
Таным тапсырмасы
Дарынды болу мидың қай белгісіне байланысты.
Таным тапсырмасы
[pic]
Ми бөлімдері
Ми - бассүйектің ми сауытының ішінде жатады. Мидың орташа салмағы шамамен 1300– 1400 г. Салмағы бұл көрсетілгеннен көбірек болатын адамдар да кездеседі. Адамның дарындылығы мен ақылдылығы мидың салмағына байланысты емес. Жұлындағыдай ми да ақ зат пен сұр заттан құралған. Жұлыннан айырмашылығы – мидың ақ заты ішкі жағында, сұр заты сыртында болады. Мидың бөлімдеріне байланысты сұр заты тұтас немесе ақ затының әр жерінде топтанып жатады, оны «ядро» дейді
Сопақша ми – жұлынның жоғарғы шетінің жалғасы. Сопақша мидың төменгі шеті жіңішкелеу, жоғарғы шеті жуандау. Жұлындағы сияқты, сопақша мидың ақ заты сыртында, сұр заты ішкі жағында орналасады. Жұлыннан айырмашылығы – сұр заты ақ затында ядро тәрізді әр жерінде шоғырланып жатады. Сопақша мидың ұзындығы 2,5–3 см. Сопақша мида бір ми қарыншасы орналасқан. Онда ему, жұту, жөтелу, түшкіру, көзді жыпылықтату рефлекстерінің орталығы бар. Сұр затында тыныс алу, қан тамырларын, асқорытуды реттейтін орталықтар орналасқан. Жұлынға қарағанда сопақша мидың рефлекстік қызметі күрделі.
Сопақша ми арқылы жүзеге асатын рефлекстер: 1) қорғану (жөтелу, құсу, түшкіру, жас бөлу, көзді жыпылықтату); 2) тамақ (ему, жұту, сөл бөлу, асқорыту бездері); 3) жүрек, қантамырлар (жүрек пен қантамырлар жұмысын реттеу); 4) автоматты түрде жұмыс істейтін тынысалу орталығы өкпе жұмысын жақсартады; 5) есту ақпараттарын басқарады.
Артқы миға – мишық пен ми көпірі жатады. Ми көпірі ортаңғы ми мен сопақша мидың аралығына орналасқан. Сопақша ми мен ортаңғы миды байланыстырып тұратындықтан ми көпірі дейді. Ми көпірінде сілекей, жас бездері мен шайнау, ымдау бұлшықеттерінің жұмысын реттейтін жүйке орталықтары да орналасқан.
Мишық – сопақша ми мен көпірдің артқы жағында жатады. Мишықтың сыртында сұр заттан түзілген қыртыстары және өте көп иірімдері болады. Сұр заттың астында ақ заты орналасады. Нейрондардың мишықтан шығатын өсінділері оны орталық жүйке жүйесінің барлық бөлімдерімен байланыстырады. Мишық дене бұлшықеттерінің үйлесімді жиырылуын реттейді. Әсіресе мойын, тұлға, аяқ-қол бұлшықеттерінің қозғалысын, дененің тепе-теңдігін сақтайды. Егер мишық жарақаттанса, адамның қол-аяғы тез шаршайды, қозғалысы, тепе- теңдігі, сөзі бұзылады.
Ортаңғы ми – артқы ми мен аралық мидың арасына орналасқан. Мұнда көзді және басты қозғалтатын жүйкелер орналасқан.Мидың бұл бөлімі арқылы жоғары және төмен қарай өткізгіш жүйке жолдары өтеді. Теріде пигменттің түзілуін реттейді. Кенеттен шыққан дыбыс, жарық тітіркендіргіштерін тез бағдарлауды реттейді.
Аралық ми – ортаңғы мидың алдыңғы жағында жатады. Көру төмпешіктері мен төмпешік асты аймақтан (гипоталамус) тұрады. Аралық мида да бір ми қарыншасы бар. Көру, дәм сезу, есту және т. б. рецепторлардан келетін қозу аралық ми арқылы үлкен ми сыңарларының қыртысына өтеді. Аралық ми зат алмасу, жүрек-қантамырлары жүйесі, ішкі секреция бездері, зәр шығару, ұйқы жұмысын реттейді. Ағзаның ішкі ортасы, дене температурасы, тынысалу, қан қысымының тұрақты болуы аралық миға байланысты.
5. Миды жұлынмен байланыстыратын өткізгіш жолдар сұр заттан түзіледі ме (жоқ)
6. Өткізгіш жолдар ми бөлімдерінің өзара байланысын қамтамасыз етпейді ме? (жоқ)
7. Ми қарыншалары дегеніміз ми сұйықтығымен толған мидың қуыстары ма? (ия)
8. Ми қарыншаларының қызметі қорғаныштық, ыдырау өнімдерін шығару, ми ішіндегі қысымды реттеу ме? (ия)
9. Ми құрлымдық және қызметтік бөлімдерге байланысты 5-ке бөліне ме? (жоқ) (бағаналы, қыртыс асты, алдыңғы ми сыңарларының қыртысы)
10. Ми сопақша ми, мишық-артқы ми, ортаңғы ми, аралық ми, алдыңғы ми сыңарлары бөлімдерінен тұрады ма? (ия)
11. Сопақша ми мишықтың жалғасы ма? (жоқ)( оның ұзындығы 2,5-3 см)
12. Сопақша мимен ортаңғы миды байланыстыратын ми көпірі ме? (ия)
13. Мишық мойын-тұлға, аяқ-қол бұлшық еттерінің қозғалысын, дененің тепе-теңдігін сақтап, реттейді ме?(ия)
14.12 жұп бассүйек-ми жүйкелері ортаңғы мидан таралады ма? (жоқ)(Ми бағанасынан )
15. Артқы ми мен аралық мидың арасында орналасқан ми бөлімі ортаңғы ми ма? (ия)
16. Аралық ми зат алмасу,жүрек-қан тамырлары жүйесі,ішкі секреция бездері,зәр шығару,ұйқы жұмысын реттейді ме? (ия) Әрбір оқушы ООМ бойынша сұралады.5баллдық шкаламен түрлі түсті бормен баға қойылады
Тест сұрақтары
1.Ми мен жұлын кіретін жүйке жүйесінің бөлімі: А) шоғыр В) шеткі С) орталық
2. Шоғыр қандай ұлпамен жабылған? А) дәнекер В) жүйке С) эпителий
3. Жұлынның диаметрі: А)1 см В) 1,5 см С) 2 см
4. Жүйке клеткасының ұзын өсіндісі: А) дендрит В) аксон С) нейрон
5. Жұлын жүйкелері қанша? А) 30 жұп В) 31 жұп С) 32 жұп
6. Жұлынның ақ заты ненің жиынтығы?
А) нейрон денесінің В) нейронның қысқа өсіндісінің С) нейронның ұзын өсіндісінің
7. Жұлынның сыртын неше қабық қаптайды? А) 1 В) 2 С) 3
8. Көбелекке ұқсайтын жұлынның қай бөлігі? А) сұр заты В) ақ заты С) өзегі
9. Қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейтін бөлім: А) сомалы В) вегетативті С) орталық
10. Жұлынның ұзындығы: А) 40-42 см В) 42-45 см С) 41-46 см
[pic]
