Биология
Сыныбы: 8
Сабақтың тақырыбы: Мидың құрылысы.
Білімділік мақсаты: Мидың құрылысын оның бөлімдерінің атқаратын қызметін білу.
Дамытушылық міндеті: Оқушылардың ой-өрісін кеңейту, танымдық белсенділігін дамыту
Тәрбиелік міндеті: Салауатты өмір сүруге, денсаулықты күтуге, спортпен шұғылдануға тәрбиелеу;
Көрнекілігі: Сурет плакат «Мидың құрылысы»
Сабақ типі:Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың жүру барысы:
І. Ұйымдастыру
А)Оқушыларды түгелдеу.
Ә)Сабаққа назар аударту.
ІІ. Үй тапсырмасы:
1. Жұлынның құрылысы қандай?
2. Жұлынның ақ және сұр заты дегеніміз не?
3. Жұлынның ақ және сұр заты қалай орналасқан?
4.Жұлын тамыршасы қалай аталады? Олар не құрайды?
5. Жұлыннан қанша жұп аралас жұлын жүйкелері таралады?
6.Жұлында жұлын өзегі қалай орналасқан? Ол неге толы?
7.Қандай рефлекс доғасы жұлын арқылы өтеді?
ІІІ. Жаңа сабақ
Адам миы — ақпараттын үлкен көлемін қабылдап, өңдеуге кабілетті күрделі мүше. Мидың пішіні күрделі ол бас сүйек қуысында орналаскан. Ересек адам миының орташа массасы 1300—1400 г.организмнің жалпы массасынын 2%-ы. Бірақ жұмыс істеген кезде ми организмде түзілген энергияның 25%-ын жұмсайды.
Адам миы негізгі үш белімнен: ми діні (сопақша, көпір, ортанғы, аралық), мишық және үлкен ми сыңарынан тұрады
Сопақша ми — жұлынның жалғасы. Олардың құрылысы мен қызметі ұқсас. Ақ зат бетінде, ал сұр зат ядро түрінде ішінде орналасқан. Сопақша ми да өткізгіш және рефлекстік қызмет атқарады. Сопақша мидың сүр затының ядросы арқылы тіршілік үшін маңызды көптеген рефлекстердің доғасы өтеді: ас қорыту (copy, жүту, ас қорыту безінің қызметі); қорғаныс (жөтелу, түшкіру, құсу); жүрек- қан тамырлары (жүрек іс-әрекетін реттейтін, тамыр қозғалтқыш); тыныс (тыныс қозғалысын реттейтін, тыныс орталығы). Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көмей, қалқанша ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығады.
Сопакша ми көпір арқылы ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарына қозуды өткізеді. Көпір сопақша миды ортаңғы мимен жалғастырады. Сонымен катар көптеген рефлекстік кызмет аткарады.Сопакша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі мүшелерге өткізгіш қызмет тоқтайды, бұдан тіршілік тоқтап қалуы да мүмкін.
Ортаңгы ми жарық пен дыбысқа жылдам реакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Басты бұруға және жарққа байланысты көз бұршағының қисықтығын; қарашық мөлшерін өзгертеді, бұлшық ет тонусын сақтайды. Жарқ еткен жарыққа немесе бір дыбыска жалт бұрылып қарау адамға қауіпті.
Аралық ми. Аралык ми арқылы импульстер барлық рецепторлардан (көру, есту, тері, дәм сезу және т.б.) үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жүру, жүзу сияқты күрделі козғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі аралық мимен байланысты. Оның ядролары әр түрлі ішкі мүшелер жұмысын үйлестіреді. Аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің тұрақты температурасын сақтауды реттейді.
дралық мидың кейбір ядроларының нейрондары гуморальдық реттелуді жүзеге асыратын биологиялык белсенді заттар өндіреді.
Мишық. Мишык өзара байланыскан екі сыңардан тұрады. Оның беті көптеген көлденең ойыстардан — жүлгелер мен иірімдерден түрады. Мишықтың жұқа беткі қаты қыртыс деп аталады.
Мишыктьщ ең басты кызметінің бірі — қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау. Мишыкқзакымданғанда адамның қимыл-қозғалысы бұзылады, ол тепе-теңдікті сақтай алмайды, қисалаңдап жүреді.
ІҮ.Бекіту тапсырмалары:
1.Кесте толтыру
Ми бөлімдері Атқаратын қызметі
Сопакша ми
Көпір
Ортаңғы ми
Аралық ми
Мишық
Сопақша ми рефлекстері
Қандай рефлекстер болады?
Қорғаныш
Ас қорыту
Тыныс
Жүрек-қан тамырлары
2.Кестеге ми бөлімінің белгілерін немесе қызметін көрсететін сандарды жаз.
1.Бұл-жұлынның жалғасы.
2.Ол аралық импульстер барлық рецепторлардан үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі.
3.Қимылды үйлестіруге, тепе-теңдікті сақтауға жауап береді.
4.Шайнау, жұту, тыныс алуды реттейді.
5.Ол арқылы қаңқаның бұлшық еттеріне олардың тонусын сақтайтын жүйке импульстері жіберіледі.
6.Қорғаныс рефлекстері-құсу, түшкіру, жөтелуді қамтамасыз етеді.
7.Мидың ең жас бөлімі.
8.Онда сөзді қабылдау мен қалыптастыру жүреді.
9.Онымен жүгіру және жүзу байланысты.
10.Онымен бағыт-бағдар рефлексі байланысты.
11.Онымен ойлану байланысты.
12.Мұнда шөлдеу мен аштық сезімдерінің орталығы орналасқан.
Ү.Сабақты қорытындылау
ҮІ.Үйге тапсырма: §16 (Деңгейлік тапсырмаларды орындау)
ҮІІ. Бағалау.
