Зертханалық жұмыс тақырыбы:СПОРАЛЫ ЖӘНЕ ТҰҚЫМДЫ ӨСІМДІКТЕРДІ ҚАРАСТЫРУ

№ 1 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: СПОРАЛЫ ЖӘНЕ ТҰҚЫМДЫ ӨСІМДІКТЕРДІ ҚАРАСТЫРУ

МАҚСАТЫ: споралы және тұқымды өсімдіктерді салыстыру,олардың неліктен мұндай топтарға бөлінетіндігін анықтау. Өсімдіктердің мүшелері туралы түсініктерді бекіту.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: қырықжапырақтәріздес өсімдіктердің, гүлді өсімдіктердің, көкек мүтінің кеппеөсімдіктері, кәдімгі қарағайдың өркені мен бүрлері.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

I. Мүктердің құрылысымен танысу.

1. Көкек мүгінің сыртқы құрылысын кара.

2. Мөлшері мен жапырағының орналасуын, олардың түсін, сабағының түрі (жапырақты және жапырақсыз), бұтағы мен гүлдерінің болуын анықта.

3. Мүктердің балдырлардан қандай айырмашылығы бар? Барлық қорытындылар мен бақылауларды төменде берілген кестеге толтыр.

II. Қырықжапырақтәріздестердің құрылысымен танысу.

1. Қырықжапырақтәріздестердің тамырын және тамырсабағын кеппеөсімдіктерден тап.

2. Қырықжапырақтәріздестердің жапырағын төңкеріп, астындағы споралы қоңыр төмпешіктерді кара.

3. Қырықжапырақтәріздестердің мүктерден айырмашылығы неде?

III. Қарағай өркенінің құрылысымен танысу. Олар қалай аталады?

1. Қарағайдың өркенін қара, жапырақтарын тап.

2. Әбден қалыптасқан бүр қабыршактарының біреуін жеке бөліп алып, тұқымның орналасуына және сыртқы құрылысына назар аудар.

3. Тұкымына көңіл бол. Тұқымның жел аркылы таралатын қанатшасын тап.

4. Осыған дейін қарастырып өткен өсімдіктерден қарағайдың қандай айырмашылығы бар?

IV. Гүлді өсімдіктердің құрылысы.

1. Үлестірілген кеппеөсімдіктерді қарап, олардың бөлімдерін анықта.

2. Басқа өсімдікпен салыстырғанда, қандай мүшесі пайда болды?

V. Кестені толтыр және оның негізінде қорытынды жаса.

Қорытынды:

Қандай өсімдіктерді споралы өсімдіктер деп атаймыз?

Барлық өсімдіктерге тән ортақ қасиет?

Қандай өсімдіктерді тұкымды өсімдіктер деп атаймыз?

№ 2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ҰЛҒАЙТҚЫШ ӘЙНЕК ЖӘНЕ МИКРОСКОПТЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫМЕНТАНЫСУ

МАҚСАТЫ: ұлғайткыш аспаптардың кұрылысымен танысу;

микроскоппен жұмыс істеу үшін микропрепараттарды дайындау дағдыларын қалыптастыру; микроскоппен жұмыс және микропрепараттарды дайындау кезінде қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: микроскоп, ұлғайткыш әйнек, майлық ка- ғаздар, дайын микропрепарат.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Кәдімгі және штативті (тұтқалы) ұлғайтқыш қол әйнекті кара.

Олардың құрылысындағы ұқсастық пен айырмашылықты көрсете отырып, кестені толтыр.

2. Микроскоптың құрылысына анықтап кара. Оның бөліктерін жаз.

«Микроскоптың бөліктері мен оның қызметі» кестесін толтыр.

[pic]

3. Микроскоп неше есе ұлғайтып көрсететіндігін анықта.

4. Микроскоппен дұрыс жұмыс істеудің жүйесін меңгер (оқулықтағы микроскоппен жұмыс істеу ережесіне сүйене отырып).

5. Жүргізілген жұмыстың негізінде қорытынды жаса:

- ұлғайтқыш қол әйнегі мен микроскоптың пайдалануы –......................................................................................................................................................

- ұлғайтқыш қол әйнегі мен микроскоптың айырмашылығы-......................................................................................................................................................

№ 3 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ПИЯЗ ҚАБЫҚШАСЫ, ЖАПЬІРАҚ ҚАБЫҒЫНЫҢ

МИКРОПРЕПАРАТТАРЫН ДАЙЫНДАУ

МАҚСАТЬІ: микропрепарат дайындап үйрену, микроскоппен дұрыс жұмыс істей білу және қауіпсіздік ережелерін сақтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: микроскоп, заттық және жабын шыны, пинцет, тамшуыр, суы бар стақан (шыны ыдыс), қағаз майлықтар, пияз.

ЖҰМЬІС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Пияз қабықшасының өңінің дайындалу тәсілін оқулықтан мұқият оқып, таныс.

2. Қағаз майлықпен сүртілген таза заттық шыны дайында.

3. Заттық шыныға тамшуырмен 1-2 тамшы су тамыз.

4. Пияз кабықшасының өнін сылып алып, заттық шыныдағы судың үстіне қой.

5. Оны жабын шынымен жап.

6. Микроскоптың үлкен және кіші ұлғайтқыштары арқылы дайындалған препаратты қара.

7. Өзіңді тексер: суретті дұрыс белгілей отырып препараттың дұрыс дайындалу жүйесін анықта.

[pic]

8. Қорытынды жаса: дайын болған препаратты микроскоптың үлкен және кіші ұлғайткыштары арқылы көргеніңнің айырмашылыктарын жаз.

№ 4 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ӨСІМДІК ЖАСУШАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫН ЗЕРТТЕУ. (ЭЛОДЕЯ ЖАПЫРАҒЫ, ЖАПЫРАҚ ҚАБЫҚШАСЫН МЫСАЛҒА АЛА ОТЫРЫП)

МАҚСАТЫ: өсімдік жасушасының кұрылысын, микропрепарат дайындай білу және микроскоппен жұмыс істей білу дағдыларын карастыру.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: микроскоп, заттық және жабын шыны, қысқыш, тамшуыр, суы бар стақан (шыны ыдыс), пияз, элодея өсімдігінің өркені, кағаз майлықтар.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Заттық және жабын шыныны мұкият тазалап ал.

2. Заттық шыныға бір тамшы су тамыз.

3. Пияз қабықшасының жұка өңін немесе элодея жапырағының өңін сылып алып, заттық шыныға койып, бетін жабын шынымен жап.

4. Дайын болған препаратты микроскопттың үлкен ұлғайтқышы арқылы қара.

5. Жасушалардың орналасу ретіне назар аудар. Жасушаның қабықшасын, цитоплазмасын, ядросын және вакуолін тап. Оқулықтағы суретпен салыстыр.

6. Өсімдік жасушасының суретін салып, оның бөлімдерін жаз.

[pic] [pic]

7. Қорытынды жаса: Өсімдік жасушасының кұрылысы

№ 5 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ҚОСЖАРНАҚТЫ ЖӘНЕ ДАРАЖАРНАҚТЫ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ТҰҚЫМДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫН ЗЕРТТЕУ

МАҚСАТЫ: тұқым кұрылысын зерттеу, үрме бұршақ пен бидай дәнегінің арасындағы айырмашылық пен ұксастықты анықтау; Зерттеу жұмысын жүргізудегі практикалық дағдыларды қалыптастыру.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: үрмебұршақ пен бидайдың құрғақ және өскен тұқымдары, олардың өскіндері, микропрепарат «Бидай дәнегінің ұзына бойғы тілігі, (ұзынынан қақ жарылған», қысқыш, ұлғайтқыш қол әйнегі (лупа) және пышақ.

ЖҰМЫС БАРЬІСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Құрғақ және суға жібітілген үрмебұршақ тұқымын қара. Осы тұқымдардың ұзындығы мен енін сызғышпен өлше. Қай тұқым үлкенірек? Осыны сен қалай түсіндіре аласың?

2. Жібітілген тұқымның ойыстау жағынан қауызы мен тұқым кіндігін тап. Түсіндір. Тұқым қабығы (қауызы) -..................................................................................................

..............................................................................................................................................

Тұкым кіндігі – ...................................................................................................................

...............................................................................................................................................

3. Жібітілген тұкымның қабығын (қауызын) пышақпен кес, қабығын ал. Оның тұқым өміріндегі орны кандай? ........................................................................................................

....................................................................................................................................................

4. Тұкым қабығының астында ұрық болады. Оның сыртқы түрін қара. Тұқымды бойлай кес- кенде сен оның екі жарнақтан, бүршікше, сабақша, тамыршадан тұратындығын көресің. Көргеніңді сал және тұқым бөліктерінің атауын жаз.

1- ................................................................. [pic]

2- .................................................................

3-.................................................................

4-.................................................................

5-.................................................................

6-.................................................................

5. Бидай дәнегінің құрғақ және жібітілген түрін қара. Жібітілген дәнектен сапты инемен тұқымның қабығын (қауызын) сылып алуға тырыс. Мұны жасау оңай ма екен? Неліктен?.................................................................................................................................

6. Тұқымның ұрық (үшкір жағы) және тұқым жарнағының білеуленген белдігі орналасқан бөлігін тап.

7. «Бидай дәнегінің ұзына бойғы тілігі» (ұзынынан қақ жарылған) микропрепаратын қара. Эндоспермін тап. Оған не жиналған?...........................................................................

Ұрықты тап. Ол неден тұрады?...............................................................................................

8. Үрмебұршақ тұқымы мен бидай тұкымының арасында ортақ қасиеттер қандай, айырмашылықтары неде? Кестені толтыр.

6 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ӨСКІН ТАМЫРЫНЫҢ СЫРТҚЫ ҚҰРЫЛЫСЫН ЗЕРТТЕУ

МАҚСАТЫ: тамыр типтерімен танысу, тамыр жүйесін ажырату және оларды анықтай білу дағдыларын қалыптастыру.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: кеппеөсімдіктер, үрмебұршақтың, бидайдың, пияздың, сәбіздің өскіндері. Сабақ өтерден 10-15 күн бұрын пиязды батып тұратындай етіп суы бар ыдысқа салып, ал сәбізді топыраққа көміп тастау.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Үрмебұршақ және бидай тұқымдарын өсіру жұмыстарының нәтижесіне талдау.

Үрмебұршақ және бидай өскіндерінің алғашқы даму барысында қанша тамыр пайда болады?...............................................................................................................

Үрмебұршактың тамыр жүйесінің дамуы мен бидайдың тамыр жүйесінің дамуында қандай айырмашылық бар? ................................................................................

Үрмебұршақ пен бидайдың өсімдіктеріне тамыр жүйесінің қандай типі тән?

..................................................................................................................................................

2. Жаңа дамып келе жаткан пияздың басын алып қара. Тамыр жүйесінің типін анықта. Сызбаға оның қандай тамырлардан тұратындығын жаз.

3. Кеппеөсімдіктердің жинақтамасынан шашақты тамыр жүйесімен өсімдіктерді жина. Олардың аттарын жаз.................................................................................................

4. Сәбіздің тамыр жүйесін қара. Типін анықта. Суретін сал және оның қандай тамырдан тұратындығын суретке жаз.

5. Қорытынды жаса: Тамыр жүйесінің ерекше белгілері туралы.

Кіндік - [pic]

...........................................................................

..............................................................................

Шашақ – [pic]

.................................................................................

№ 7 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ТАМЫРДЫҢ ӨСУ АЙМАҒЫН АНЫҚТАУ

МАҚСАТЫ: тамыр және оның өсу аймағы туралы білімді қалыптастыру; тамырдың қай бөлімі өседі; практикалық бақылау дағдыларын, байқауды қалыптастыруды жалғастыру.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: үрмебұршақтың және бидайдың өскіндері, ұлғайтқыш әйнек, қағаз майлықтар, ернеуі жіңішке шағын шыны ыдыс, мақта.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Үрмебүршақтың немесе бидайдың жас өскіндерінің тамырына ең ұшынан бастап арақашықтығын бірдей етіп, қаламмен белгі сал.

2. Шыны ыдыстың ішкі қабырғасын айналдыра қағаз майлықты жапсырып шық.

3. Қағаздың төменгі ұшы суға батып тұратындай етіп, шыны ыдыстың түбіне азғана су құй.

4. Шыны ыдыстың аузына мақтадан лайықты тығын жасап, сол тығынның ортасына өскін сиятындай етіп тесік қалдыр.

5. Өскінді тығындағы тесікке орналастыр, тамыры ыдыстың ішінде қалады, өскінді суға тигізбеу керек. Өсімдік керек ылғалды қағаз майлық арқылы сіңіреді.

6. 3-4 күн бойы бақылау жүргіз. Не байқадың, дәптерге жаз.

..................................................................................................................................................

Қорытынды жаса:

Тамыр қай бөлімнен бастап ұзарып өседі және неге?

№ 8 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ:ТАМЫР ТҮРӨЗГЕРІСТЕРІ

МАҚСАТЫ: тамыр түрөзгерістерін зерттеу және олардың сыртқы түрінің өзгеру себептерін анықтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР:сәбіз, қызылша,суреттер, ұлғайтқыш, әйнек.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Жемтамырларды зерттеу.

Сәбіз және қызылшаның жемтамырларын қара.

Негізгі және жанама тамырларды тап.

Негізгі тамырдың ерекшелігі неде? .........................................................................................

Негізгі тамырдың жуандап өсуінің мәні неде?........................................................................

........................................................................................................................................................

2. Сурет бойынша түйнек тамырды жемтамырдан ажыратып жаз.

1.................................. 2............................... [pic] [pic]

...........................................

3. Мұндай түрөзгерістердің қандай өсімдіктерде байқалады? (суреттің астына жазып қой).

4. Тамырдың тағы қандай түрөзгерістерін білесің?.......................................................................

..................................................................................................................................................

5. Қорытынды жаса: Тамырдың түрөзгерістерінің себептері бойынша

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

№ 9 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ӨСУ ЖӘНЕ ГҮЛ БҮРШІГІШҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

МАҚСАТЫ: бүршіктің құрылысын зерттеу, олардың құрылысындағы ортақ және жеке белгілерін табу, салыстыру. Бақылау қабілеттерін қалыптастыру, бақылауды түсіндіру, жұмыс кезінде техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР МЕН МАТЕРИАЛДАР: ұлғайтқыш әйнек, әртүрлі өсімдіктердің өркендері, қысқыш, өткір ұстара.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Әр түрлі өсімдіктердің өркендерін қара. Өркеннің сабаққа орналасу суретін салып, бөлімдерінің атауларын жаз

[pic] [pic]

Өсу бүршігі Көбею бүршігі

2. Бүршікті өркеннен бөліп алып, оның сыртқы құрылысына кара. Қолайсыз жағдайларға бүршік қалай бейімделеді?

3. Өсу бүршігін ұзынынан теңдей екіге бөліп, ұлғайтқыш әйнекпен қара.

4. Гүл бүршігін ұзынынан теңдей екіге бөліп, зертте, оның негізгі бөліктерін тап.

5. Қорытынды жаса:

- өсу бүршігі мен гүл бүршігінің ортақ белгілері

.........................................................................................

- өсу бүршігі мен гүл бүршігінің айырмашылықтары

...................................................................................................

№ 10 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ЖАПЫРАҚТЫҢ СЫРТҚЫ ҚҰРЫЛЫСЫ.

ЖАПЫРАҚТАҒЫ ЛЕПТЕСІКТЕРДІ АНЫҚТАУ

МАҚСАТЫ: жапырақтың сыртқы құрылысын зерттеу, лептесіктерін микроскоп арқылы қарау, жапырақтың қай бөлігінде орналасқандығын анықтау, микропрепарат дайындай білу дағдыларын дамыту және қауіпсіздік ережелерін сақтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР: кептірілген немесе өсімдіктен үзіп алынған жиналған жас жапы- рақтар, микроскоп, сапты ине, заттық және жабын шыны, тамшуыр, су құйылған стакан.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Жапырақтарды қара. Жапырақ кандай бөлімдерден тұрады; суретін сал және бөлім атауларын жаз.

2. Жапырақтың бір үзіндісін алып, оны бүктеп, астыңғы жағынан еппен едәуір мөлшерде жұқа етіп өңін сылып ал.

3. Одан препарат дайында, микроскоп арқылы кара.

4. Жасуша қабықшасының түссіз бөлігін тап.

5. Жасуша лептесіктерін тап. Олардың жапырақ қабықшасындағы басқа жасушалардан қандай айырмашылықтары бар?

6. Микроскоп арқылы жапырақ қабықшасындағы жасушалардың суретін сал. Лептесіктердің суретін бөлек салып, атауларын жаз.

[pic] [pic]

7. Қорытынды жаса. Лептесіктердің маңызы:

............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

№ 11 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ЖАПЫРАҚТЫҢ ІШКІ ҚҰРЫЛЫСЫ.

ЖАПЫРАҚТЫҢ ТҮРӨЗГЕРІСТЕРІ

МАҚСАТЫ: жапырақтың ішкі кұрылысымен танысу, жапырақтың түрөзгерісін кеппе- өсімдіктерден немесе суреттен қарап, жапырақтың сыртқы құрылысындағы өзгерістердің себебін анықтау.

ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР: микроскоп, заттық және жабын шыны, шыны таяқша, суреттер немесе кеппеөсімдіктер (бөрікқарақат пен асбұршақтың өркендері) кактус, алоэ.

ЖҰМЫС БАРЫСЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕСІ:

1. Жапырақ тақтасының өте жұқа көлденең кесіндісінен микропрепарат дайында немесе дайын микропрепарат қолдануға болады.

2. Қабықша өңінің астыңғы және үстіңгі жағынан жасушаларын тап.

3. Жапырақ тақтасының жұқа өңін сылып алып, микроскоппен қара. Олардың пішіндері және орналасу реті қандай? Көріп, байқағаныңды кестеге толтыр.

4. Жасушааралық байланысты тап. Оның маңызы қандай?

...................................................................................................................................................

5. Микропрепаратты суретпен салыстыр, оның бөліктерін атап жаз.

[pic]

6. Кеппеөсімдіктен, өсіп тұрған өсімдіктен, суреттен жапырақтардың түрөзгерістерін анықтап, кестеге толтыр.

Жапырақтың

түрөзгерісі

Қандай

өсімдіктерде

Түрөзгерісінің

маңызы

[pic] [pic] [pic] [pic]

Қорытынды:

- жапырақтың ішкі құрылысы

........................................................................................................................................................

- жапырақтың сыртқы құрылысы неден өзгереді?

.......................................................................................................................................................