Сынып:9
Күні:
Сабақ тақырыбы: Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез – күн энергиясының органикалық заттардың энергиясына өзгеруі. Биологиялық «оккумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі.
Сабақ міндеті:
Білімділік: Оқушыларға
Дамытушылық: Оқулықпен, қосымша материалмен жұмыс жасау қабілеттерін артыру.
Тәрбиелілік: тірі ағзаларға ерекше ықыласпен қарауға шақыру
Құрал-жабдықтар:тақта, суреттер,үлестірмелер,тірек-сызбалар
Сабақ барысы:
І .Ұйымдастыру кезеңі:
Сәлемдесу
Оқушыларды түгендеу,даярлығын қадағалау
Сабаққа назарын аудару
ІІ.Үй жұмысын сұрау кезеңі:
Әңгімелеу,мазмұндау.
Тарауды қайталауға сұрақтар
«Жасуша» деген ұғымды қандай ғалым ұсынды
А. Левенгук микроскоп арқылықандай обьектілерді зерттеді?
Күрделі микраскопты қай кезде , кім жасап шығарды?
Өазіргі кезде биология мен медецина саласында қандай микраскоптар пайдаланады?
Көретін затты микраскоптың қанша есе ұлғайтатынын білуге болама? Ол үшін не істеу керек?
Микраскоптың құрлысындағы ең құнды бөлімі қалай аталады, онда қанша линза бар?
Қазіргі кезде ең күрделімикраскоп қалай аталады?
Электрон сәулелері жасушаға қандай зиян келтіреді?
Жануарлардың денесі де жасушалардан тұратынын кім, қандай еңбегінде дәлелдеді?
«Өсімдіктің барлық ұлпалары жасушадан тұрады» деген тұжырымды жасаған кім?
Жасуша теориясы қай кезде анықталды?
Жасуша теориясы бойынша нені білуге болады?
Жасуша теориясының дамуына үлес қосқан ғалым?
Цитоплазманың құрамы неден тұрады?
Цитоплазма қозғалысынң маңызы қандай?
Ядроның құрлысы мен қызметі.
Жасуша органоидтерін атаңдар.
Фагацитоз бен пенацитоздың айырмашылығын талдап түсіңдіріңдер.
Крахмал өсімдіктің қандай бөліктерінде болады?
Майлар жасушада қандай күйде болдаы?
ІІІ .Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі:
Мұғалімнің іс-әрекеті:тақырыпты түсіндіру,көрнекілікпен жұмыс істеу,тақтада тірек-сызба жасау.
Оқушылардың іс-әрекеті:мұғалімнің түсіндіргенің тыңдау,сызбаны және анықтамаларды көшіру.
Жасушадағы зат алмасу. Сыртқы ортамен үнемі зат және энергия алмасып отыру- тірі организмге тән қасиет.
Метаболизм-зат алмасу ұғымы, химиялық құрам бөліктердің алмасуын, сондай ақ энергияны түрлетіп, энергияны түрлетіп, өзара өзгертуді қамтиды.
Метаболизм
Энергетикалық алмасу Пластикалық алмасу
(катоболизм немесе диссимиляция) (анаболизм немесе ассимиляция)
Тыныс алу, фотосинтез реттелу, тұрақтану
Метоболизм
Жылу реттеу тітіркенгіштік және қозғалыс
Энергия алу жолдары
автотрофты гетеротрофты
фототрофты хемотрофты
Тынысалудың кезендері.
Ағзаларда диссимиляция үдерісі түрлі түрлі болып ажыратылады. Олардың бірінде тіршілік әрекеті үшін оттегі қажет, олар-аэробтар. Екіншісі оттексіз ортада өмір сүре алады олар-анаэробтар.
Тынысалудың жалпы формуласы: С6 Н12 О2+ О2= СО2 + Н2О +АТФ
Энергетикалық алмасу
Асқорыту жүйесінде және лизосомаларда (қоректік вакуольде)
Қорек заттары құрамбөліктерге және мономерлерге: глюкозаға, аминқышқылдарға, глицериндерге, және май қышқылдарына дейін ыдырайды
АТФ-0 молекула
Энергия тек жылу түрінде
Оттексіз
Жасушалар
(гликолиз)
Глюкоза пирожүзім цитоплазмасы немесе сүт қышқылына дейін ыдырайды
АТФ-2 молекула
Оттекті
Митохондриялар
Гликолиз өнімдерінің О 2 мен өзара әрекеттесуі кезінде СО2+ Н 2 О дейін ыдырайды
АТФ-36 молекула
Сондай- ақ жылу түріндегі энергия
Гликолиз үдерісін мынандай сызбанұсқамен жазуға болады:
+ Е – 2 АТФ
С 6 Н 12 О 6 2 С 3 Н 6 О 3
Фотосинтез
Барлық жануарлар және адам өсімдіктер қорға жинаған энергия есебінен өмір сүреді. Мұнда энергияға өзгерген химиялық байланыс жаңадан ағзалық қосылыстарға синтезделеді.
Фотосинтез дегеніміз – жарық энергиясының химиялық байланыстар энергиясына өзгеруі барысындағы үдеріс.
Жарық сатысы тек күндіз,жарықта ғана жүре алады. Бұл сатыда Күн жарығының энергиясы АТФ байланыстарының химиялық энергиясыеа өзгереді.
Қараңғы сатысы. Бұған жарық сатысында түзілген химиялық рекакциялар өнімдері қажет. Ал жарықтың қажеттілігі жоқ. Қараңғы сатысының нәтижесі АТФ энергиясы есебінен атмосфералық СО2 ден глюкоза молекулаларын синтездеу болып есептеледі.
Фотосинтездің жалпы формуласы: 6СО2 +6 Н2О+ жарық = С6Н12О6 +6О2
Фотосинтез факторлары
Ішкі фактор Сыртқы фактор
Ішкі факторлар бұл өзінің фотосинтездеуші ағзалармен анықталады. Олар, әдетте негізгі генініңде қаланған. Бұл хлоропластардың мөлшері, хлорофилдің саны және типі, өзгеде пигменттерден (мысалы, құрлық өсімдіктерінде қосалқы рөл атқаратын каротиноидтер), ферменттер тиімділігі, жапырақтың мөлшері, пішіні және орналасуына, лептесіктер санының және т.б болады.
Сыртқы факторлар қоршаған орта жағдайлармен анықталады. Бұл түсетін жарық мөлшері, өсімдіктерге қолайлы ылғал мөлшерінің жеткілікті болуы,атмосферадағы көмірқышқыл газының концентарциасы және қоршаған ауа температурасы.
Фотосинтез және тыныс алудың өзара байланысы. Бүкіл көпжасушалы ағзалардың жасушасы тәрізді өсімдіктер жасушасының құрамында митохондриялар – аэробты тынысалу жасушалық орталығы болады. Сондықтан өсімдіктің барлық жасушалары тыныс алады және тыныс алу кезінде оттегін жұтады. Тынысалу дегеніміз – бұл фотосинтезге қарама-қарсы үдеріс. Тынысалу кезінде ағзалық қосылыстар ауадағы оттегінің жәрдемімен энергия және көмірқышқыл газ бөліп, тотығады. Тынысалу жасушаның энергетикалық қажеттігін қанағаттандыруы қажет.
Бекіту:
1. Ғаламшарымыз биосфераның қай үдерісі арқасында сыртқы көздерден энергия алады ?
2. Ғаламшарымызда қай ағзалардың арқасында тіршілік пайда болады? Өзойларыңды айтып негіздеңдер.
3. Метоболизм дегеніміз не ?
4. Метоболизм процестері ?
Үйге тапсырма:
