Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Бобровка жалпы білім беру мектебі
Ашық сабақ
Сабақтың тақырыбы: «Қосмекенділердің көптүрлілігі».
Адам өміріндегі және табиғаттағы маңызы.
Пән: Биология 7 “а”сынып
Орындаған: химия –бология пәнінің мұғалімі Ибраева М.Ш.
2016 ж
Сабақтың тақырыбы:
Қосмекенділердің көптүрлілігі. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Қосмекенділердің түрлерімен танысу, адам өмірінде және табиғатта қандай маңызы бар екенін түсіндіру.
Дамутышылығы: Баланың дүниетанымын кеңейтіп, рухани өсуіне, жеке тұлға ретінде өзіндік пікірін қалыптастыруға жағдай жасау.
Тәрбиелілігі: Табиғатты сүюге және қорғауға,туған елін, жерін сүюге, адамгершілікке, еңбекке, ұқыптылыққа, жан-жануарларды аялап күтуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Жаңа материалды оқып үйрену
Сабақтың түрі. Аралас сабақ..
Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі-көрнекілік, өз бетімен жұмыс, топпен жұмыс, ойын
Пәнаралық байланыс: География, экология, медицина, физика
Сабақтың көрнекілігі: сызбанұсқа, бақа құрылысының суреттері т.б смайликтер, стикерлер
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру (сынып бөлмесінің тазалығына назар аудару, оқушыларды түгендеу). (3 мин.)
Үй тапсырмасын қайталауға 3 мин. беру (журналды толтырамын).
Оқушылардың психологиялық көңіл-күйін анықтау. Смайликтерді көтеру арқылы өз көңіл-күйлерін білдіреді.
Үй тапсырмасын сандықшадағы номірленген асық б/ша сұраймын. (12 мин.)
1. «Білім минуты» 2 сұрақтан қойылады.
1.Қосмекенділер омыртқа жотасы қандай бөліктерге бөлінген
2. Қосмекенділердің жүрегі неше қуысты
3. Қосмекенділердің тұратын ортасы?
4. Қосмекенділердің алдыңғы аяқтарында неше саусақтары бар? Мойындары бар ма?
5. Қосмекенділердің артқы аяқтары несімен ерекшкленеді
6. Қосмекенділердің баяу қозғалуы қай миға байланысты
7. Тыныс алу мүшесі?
8. Көзі болмайтын қосмекенділер
9. Жүрегі неше камералы?
10. Көбею жолы?
Слайд 1
Жаңа білімді меңгерту: 20мин. Интерактивті тақтаны қосып 2,3 слайд көрсетемін
Қосмекенділер ежелгі саусаққанатты балықтардан (стегоцефалдар) пайда болған. Олар жер бетінде осыдан 300 миллион жыл бұрын шыққан. Қосмекенділердің құрлыққа шығуын жануарлар дүниесінің дамуындағы үлкен үлес қосты.Стегоцефалдар су жағалауларында тіршілік еткен (слайд 4)Қосмекенділер құрылысына, тіршілік әрекеттеріне байланысты 3 отрядқа бөлінеді. Олар аяқсыз, құйрықты және құйрықсыз қосмекенділер.( Слайд 5)
Аяқсыз қосмекенділердің 170- дей түрі Африкада, Америкада, Үндістанда, Цейлон жерінде тіршілік етеді. Солардың бірі сыртқы бейнесі құртқа және жыланға ұқсас. Олар жер астында ін қазып тіршілік етуге бейімделген .Терісінде бездері өте мол. Аяқсыз қосмекенділерде көз де, дабыл жарғағы да болмайды. Бұлардың басқа қосмекенділерден ерекшщелігі –іштей ұрықтанады. (слайд 6,7,8)
Құйрықтылар отрядына жататын қосмекенділердің 350 дей түрі бар. Оған тритондар мен саламандрлар жатады. Дене пішіні созылыңқы әрі құйрығы айқын байқалады. Құйрықтылар отрядына жататын қосмекендінің бірі –жетісулық бақатіс. Оны жергілікті тұрғындар «аяқты балық» деп те атайды. Дене тұрқы 20-25 см. Оның жартысы құйрығының үлесіне сәйкес келеді. Құйрығының үстінде жал тәрізді тері қатпары бар. Басы-жалпақ, тұмсығы –доғал. Алдыңғы аяқтарында төрт, артқы аяқтарында 5 саусағы болады. Түнде белсенді тіршілік етеді. ұрықтанады.Дернәсіл кезеңінде қыстап шығып, келесі жылы ересек түріне айналады. Қазақстанда мекендейтін жетісулық бақатіс өте сирек кездеседі. Ол Жетісудағы Жоңғар Алатауы мен оған шекаралас Қытайдың биік таулы өзен далада кездеседі. Жетісулық бақатіс шағын аймақта таралғандықтан, Қазақстанның Қызыл кітабына 1996 ж тіркелген. (слайд 9,10,11)
Құйрықсыз қосмекенділер отряды. Бұлардың 3500-дей түрлері бар .Олардың ересектерінде құйрық болмайды. Артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзын әрі жақсы дамыған. Секеңдеп қозғалады. Артқы саусақтарының арасындағы терілі жарғақтар жүзуге көмектеседі. Өзімізге таныс көл бақа, тоған бақасы, құрбақалар осы отрядқа жатады.
Құрбақалар тұқымдасынан жасыл құрбақа, кәдімгі құрбақа және даната құрбақасы Қазақстанда мекендейді. ү Құрбақалардың түсі қоңырқай, тері бұдырлары айқын байқалады. Олар құрғақ далалы, кейде шөлейтті жерлерде де кездеседі. Көбіне ертеңгілік, кешкілік уақыттарда, түнде белсенді тіршілік етеді. Зиянды бунақденелілермен қоректеніп, ауыл шаруашылығына көп пайда келтіреді. Даната құрбақасы Қазақстанның Қызыл кітабына 1996 ж тіркелген. Ол Зайсан, Балқаш, Алакөл өңірінде таралған, бірақ саны барлық жерде аз. (слайд 12,13,14)
Қазақстанда бұл тұқымдастың 5 түрі мекендейді. Олар көл бақа, сүйіртұмсық бақа, шөп бақа, сібірлік бақа, қызылаяқ бақа. Қызылаяқ бақа Балқаш көлінің маңында, Шу өзенінің аймағында ғана таралған. Саны аз болғандықтан, Қазақстанның Қызыл кітабына 1996 жылы тіркелген. Олар қорғауды қажет етеді.(Слайд 15)
(слайд 16,17) Адам өмірінде ж/е табиғаттағы маңызы: Бірінші рет құрлықта тіршілік етуге шыққан омыртқалы жануарлар, құрлықта тіршілік ететін омыртқалы жануарлардың дамуына жол ашқан космекенділер. Қосмекенділер жәндіктерменмен және олардың личинкаларымен (қоңыздар, масалар, шыбындар т.б.) және өрмекшілермен қоректенеді. Олар моллюскалар (шырышты тоспа ұлуын т.б.) мен балықтың шабақтарымен де қоректенеді. Мысалы, шөп бақаның біреуі ғана жаз бойы 1200 зиянды насекомды жеп пайда келтіреді. Қосмекенділердің өздері балықтарға, құстарға, жыландарға, кірпілерге, сасық күзеңдер мен құндыздарға таптырмайтын қорек. Құрбақа мен саламандрлардың терілерінде улы бездері болғандықтан оларды ешкім жемейді.
Сондай-ақ басқалар түрлі аурулар таратуға себеп болатын маса, шыбын-шіркей, құмыты және олардың личинкаларын азық етіп, оларды құртуға себін тигізеді. Мәселен, кейбір жерлерде шұбарбақа бір айдың ішінде маса личинкаларының 50 пайызын жем етеді. Бір ғажабы — бақалар көбіне түнде ұшатын зиянкес насекомдармен қоректеніп, оларды жойып отырады. Қосмекенділердің адамдар үшін тағы бір маңызы, олардың кейбіреуін (саламандра, көлбақалар, өгіз-көлбақа т.б.) тамақ ретінде пайдаланады.
Бақаларды тәжірибе үшін пайдаланады. Медицина мен биологиядағы тәжірибелер, оқу орындары мен ғылыми-зерттеу мекемелерінде бұл мақсаттар үшін жылына бірнеше мың бақалар пайдаланылады. Мысалы, біздің елімізде жылына 1 миллион қосмекенділер дайындалады. Сондықтан да бірқатар елдерде оның саны азайып кеткендіктен қорғауға алынған. АҚШ-та оның саны 50 процентке төмендеген, Англия, ГДР, Польшада бақалар қорыққа алынып, аулауға тыйым салынған.
Қызықты мәлімет (слайд 18,19) құйрықсыз қосмекенділерге яғни бақаларға арналған дүние жүзінде кейбір мемлекеттерде ескірткіш орнатылған екен!!!
Бекіту: оқушыларға ақпарат қағазын таратып 2карточка бойынша өздеріне қысқаша тірек конспект дәптеріне жазады.
Биологиялық диалог". сұрақтар қояды.3мин
1. Неге қосмекенділер класы деп аталады?
2. Қосмекенділер класы қандай отрядтарға бөлінеді?
3. Ересек қосмекенділер қандай мүшелері арқылы тыныс алады?
4. Қосмекенділердің табиғаттағы маңызы?
5. Қосмекенділер қалай көбейіп дамиды?
6. Қосмекенділердің қандай мүшелері жақсы дамыған?
(Слайд 20) Сергіту сәті: Оқушылар орнынан тұрып мұғалімге қарап қайталайды:1, 2, 3 –қарлығаш болып ұш, 4, 5, 6 – су бетінде қалқы 7, 8, 9, 10 – қайта орнына қон.1мин
Қорытындылау: Балалар, жаңа меңгерген ақпарат б/ша не түсіндіңдер?1мин
Бағалау1мин
Үй тапсырмасын беру: 1мин
Қазақстанның қызыл кітабына тіркелген қосмекенділер
Сабақ барысындағы фотосуреттер
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
