Сабақ жоспары
7 сынып Күні:________ Тексерілді_________
Сабақтың тақырыбы: Құстардың тіршілік ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысының ерекшелігі. Ұшуға бейімділігі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Құстар класымен, құс жұмыртқасының құрылысымен танысу
2. Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке тәрбиелеу
3. Дамытушылық: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру
Көрнекілік құралдар: интерактивті тақтамен жұмыс істеу
Сабақтың түрі: аралас сипатта
Сабақтың барысы:
І Мотивациялық кезең
Ұйымдастыру кезеңі:
1. Жорғалаушыларды зерттейтін ғылым. а) зоология ә) герпетология б) биология
2. Жорғалаушылардың жүрегі неше қуысты? а) 3 ә) 4 б) 2
3. Жорғалаушылар не арқылы тыныс алады? а) бүйрек ә) жүрек б) өкпе
4. Жорғалаушылардың терісі қандай? а) Тегіс, безді ә) ірі қабыршақты б) мүйізді қабыршақты
5. Жорғалаушылар қалай көбейеді? а) жұмыртқа ә) уылдырық б) тірілей
Жауабы: 1ә, 2ә, 3б 5, 4б, 5а
2 – топ «Жорғалаушылар» серпіліс сұрақтары 1. Жорғалаушылардың қаңқасының құрылысы қандай?
2. Жорғалаушылар қалай тыныс алады?
3. Терісінің құрылысы қандай?
4. Ас қорыту мүшелері.
5. Зәр шығаруы қалай жүреді?
6. Қан айналым мүшесі.
7. Қандай отрядтары бар?
3 –топ «Сүтқоректілер» биологиялық диктанат 1. Жорғалаушылардың терісі..........
2. Терісі үнемі өсу кезінде...........
3. Жүрегі жартылай..........
4. Жорғалаушылардың сезім мүшесі.........
5. Дара жынысты..........ұрықтанады.
6. Жұмыртқа салады және............ туады.
ІІ Операциялық кезең
Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі
Зоология ғылымының құстарды зерттейтін саласы – орннитология (грекше «орнитес» - құс + «логос» - ғылым).
Құстар (лат. Aves)[1] – омыртқалы жануарлар тип тармағының бір класы. Құстардың эволюциялық даму сатысы 4 кезеңге бөлінеді:
1. алғашқы құстар – археоптерикс;
2. тісті құстар;
3. қырсыз жалпақ төстілер – түйеқұстар, киви, пингвиндер;
4. қырлы төсті құстар.
Құстар – жылықанды омыртқалы жануарлар (омыртқасы бар жануарлар). Олардың қауырсындары жылуды сақтауға және ұшуға көмектеседі. Олар артқы екі аяқтарымен жүреді, ал алдыңғы аяқ - қолдары қанаттарға айналған. Құстардың барлығы жұмыртқа салады. Құстардың денелері жеңіл болғанымен, мықты және ұшуға ыңғайлы болады. Дегенмен ұшпайтын құстар да кездеседі.
Құстар 2 класс тармағына: бір ғана отряды бар кесірткеқұйрықтылар (жойылып кеткен) және 34 отрядқа бірігетін 9 мыңдай түрі (оның 28 отряды осы кезде де кездеседі) желпуішқұйрықтылар немесе нағыз құстар деп бөлінеді. Құстар Арктикадан Антарктика жағалауларына дейінгі барлық табиғи белдемдерде таралған.
Қазақстанда құстардың 18 отрядқа жататын 489 түрі бар. Оларды мекен ететін орындарына қарай орман, ашық дала, батпақты - шалшықты және су құстары деп бөледі. Алғашқы құстардың дене тұрқы 1, 8 м - ге дейін жеткен, тістері жақсы жетілген, ұша алмаған. Тіссіз, жақсы ұшатын ихтиорнистер қазіргі құстарға өте жақын болған. Құстардың басқа омыртқалы жануарлардан айырмашылығы – олардың ауада ұша алатындығы. Атап айтқанда, алдыңғы аяғы қанатқа айналған, төс, сан және мойын бұлшық еттері жақсы жетілген, сүйектері жұқа, көбінің іші ауаға толы қуыс болғандықтан және бір - бірімен жіксіз тұтасатындықтан, қаңқасы жеңіл әрі берік. Құстарда тек құйымшақ безі ғана болады (ол су құстарында жақсы жетілген). Жүрегі 4 камералы. Зат алмасу процесінің тез және қарқынды жүруі – олардың ұшуына қажетті энергия бөлінуін және дене температурасының тұрақты әрі жоғары болуын (38 – 41°С) қамтамасыз етеді. Құс қанаты, қауырсыны ұшу, қозғалу құралы ғана емес, денедегі жылылықтың бірқалыпты болуын қамтамасыз етеді және шамадан тыс салқындаудан немесе қызып кетуден сақтайды. Ас қорыту органдары қоректі көп мөлшерде қабылдап, тез қорытуға бейімделген. Ұшу кезінде құстардан көп энергия бөлінетіндіктен, жоғары калориялы қоректі қажет етеді. Тыныс алу жүйесі ұшуға байланысты ерекше өзгеріске ұшыраған. Құстардың ішкі органдары мен бұлшық еттері арасында және тері астында жалпы көлемі өкпеден едәуір үлкен 9 – 10 ауа қапшықтары болады. Олар өкпемен кеңірдек арқылы байланысқан. Сондықтан құстар ұшу кезінде қанатын жайғанда кеуде қуысы кеңейіп, өкпеге енген ауа осы ауа қапшықтарына өтеді. Ал қанатын қомдағанда кеуде қуысы кішірейіп, ауа қапшығындағы ауа өкпе арқылы сыртқа шығады. Құстардың өкпесінде қан оттегімен екі рет (дем алған кезде және дем шығарған кезде де) тотығады. Оны қосарлы тыныс алу деп атайды. Құстардың көру және есту органдарының жақсы дамуы, олардың алыс және жақын кеңістіктерді игеруіне, мезгілімен қоныс аударып, түрішілік және түраралық қатынас жасауына әсер етіп, құс тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Құстар 1 - ден 20 – 25 - ке дейін жұмыртқа салады. Оны 12 күннен 80 күнге дейін басады. 1868 ж. Вена қаласында (Aвстрия) алғаш рет құстарды қорғау туралы ресми шешім қабылданған. 1922 ж. Құстарды қорғаудың Халықаралық кеңесі құрылды. Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” құстардың 209 түрі мен 83 түр тармағы, ал Қазақстанның “Қызыл кітабына” 56 түрі енгізілген.
«Қандай құс?» ойынының сұрақтарына жауап берді
1. Баласын аппағым дейтін қандай құс? (қарға)
2. Қандай құстың тамағы шоқуменен табылған?(сауысқан)
3. Қандай құстың түсіне тары кіреді?(тауық)
4. Қандай құс ұша алмайды?(пингвин)
5. Махамбеттің өлеңіндегі қандай құс?(қызғыш)
6. Қандай құс қорегін түнде аулайды?(үкі, жапалақ)
7. Кез - келген ұяға жұмыртқа салатын қандай құс?(көкек) 8. Қандай құс орман дәрігері?(тоқылдақ)
9. Қандай құстың қазаны бар?(бірқазан)
«Тіл - өнер» ойыны Құстар – птицы - birds Жұмыртқа - яйцо - egg Балапан - цыпленок - chicken Тауық - курица - hen
IY. Жаңа сабақты бекіту.
Y.Рефлексия.
Білемін Білмеймін Білгім келеді
Үйге тапсырма. oқу, кесте толтыру, тест
YI. Бағалау. Сабақты қорытындылау.
