Күні:
Биология 9-сынып
Cабақтытың тақырыбы: Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелу
Сабақтың мақсаты:
1.Оқушыларды жасушадағы зат алмасу және энергия алмасу процестері туралы түсінік беру.
2. Клеткадағы зат алмасу кезіндегі биологиялық процестерді талдай алу.
3 Ой еңбегіне тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба,
Сабақтың пәнаралық байланысы: Физика
Сабақтың әдісі: Трек-сызба арқылы жоба құру.. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Бағалау
I.Үй тапсырмасын кесте арқылы тексеру
II. Тіршілік әрекетіне байланысты жасушада үздіксіз биологиялық синтез жүріп жатады. Оны биосинтез (ассимиляция) деп атайды. Зат және энергия алмасу (метоболизм) организмде энергияның бөліп шығаруымен немесе сіңіруімен байланысты жүретін синтездеу және ыдырау реакцияларын жиынтығы болып табылады. Бұл әрекеттің нәтижесінде организмнің дамуы , тіршілік әрекеті, көбеюі, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына биімделу қасиеттері қалыптасады. Зат алмасу кезінде жасушаның құрамына кіретін малекулалардың ыдырауы мен синтезі жүреді, жасушалық құрлымдар мен жасушааралық заттардың жаңаруу жүзеге асырылады. Зат алмасу (метободизм) өзара байланысты екі процестен – аноболизм (ассимиляция) және катоболизммен (диссимиляция) тұрады. Аноболизм кезінде қарапайым заттардан күрделі заттар синтезделеді. Осыған байланысты жасушаның құрылым бөліктеріне қажетті органикалық заттар ферменттік жүйелер т. б түзіледі. Катаболизм кезінде ферменттік реакциялардың әсерінен күрделі органикалық заттар керісінше ыдырап , олардан жай заттар түзіледі және энергия бөлініп шығады.Тірі организмдерде жүретін бардық биосинтез процестерінің жиынтығыц пластикалық алмасу немесе анаболизм деп аталады.
Жасушаның энергия алмасуы. Жер бетіндегі тірі организмдер тіршілік әрекетіне энергияны қажет етеді. Олардың энергиясы және қоректік заттары ортақ. Энергияны күннің жарығынан алады. Алдымен күн жарығының энергиясы фофосинтез процесі кезінде бейорганикалық заттар – көміртек доиксидінен және судан органикалық заттар түзуге жұмсалып, малекулалардың атомдарын байланыстыратын химиялық энергия түрінде болады. Фотосинтез проуесі кезінде атмосфераның құрамына барлық оттек бөлініп шығады. Өсімдік түзген органикалық заттардың барлығы 10% қоректену тізбегіне өтеді. Қалғанымен бактериялар мен саңырауқұлақтар қоректеніп, біртіндеп ыдыратып, минералды заттарға, көміртек диоксиді мен суға айналдырады. Оған қоса қоректену тізбегіне қатыспаған жануарлар, саңырауқұлақтар , бактериялар табиғи жағдайларда тіршілігін жойып , айылып кеткен әдіспен ыдырайды. Қорыта айтқанда , пластикалық және энергетикалық алмасу процестері өзара тыцғыз байланысты. Барлық синтездік процестер катаболизм барысында басып шыққын энергияны қажет етеді.
Бекіту: Метаболизм деген не?
2. Анаболизм және катоболизм деген не?
3. Пластикалық алмасу дешенді қалай түсінесіндер?
Үйге тапсырма: §9
