Орынбаева Эльвира Бисембиевна
М.Б.Ықсанов атындағы №36 орта жалпы білім беретін мектебінің биология пәні мұғалімі
Күні: Пәні: Биология. Тақырыбы
Сегізаяқ, кальмар, каракатица.Олардың құрылысындағы ерекшеліктер. Қозғалуы.Мінез-қылығы.Қоректенуі.Биогеоценоздағы және практикалық маңызы
Мақсаты
Басаяқтылардың түрлерін, құрылысын, қозғалуын, биоценоздағы рөлі және практикалық маңызын үйрену.
Күтілетін нәтиже
А. Басаяқты ұлуларды жіктейді.
В. Басаяқтылардың қозғалысындағы артықшылықтарды анықтайды.
С. Мінез-құлығындағы күрделенуді атап өтеді.
Дереккөздер
Оқулық, «Сегізаяқ», «Қальмар», «Каракатица» бейнекөрсетілім, бағалау парақтары, «Ұлулар» слайды, тоқыма жіп
Сабақтың барысы
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Сыныптағы ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру бағытында бір-бірімен түрлі ұлт өкілдері тілінде сияқты амандасу
Қазақ, орыс, ағылшын
Жапон(бір-біріне қарап ұолдарын түйістіріп иіледі)
Филиппин(басын изеп, сол қолымен құлағын ұстап тілін шығарады)
Амандасады.Сабаққа дайындалады
Тұсаукесер
Аяғы, тұлға, басы бар,
Сыртында сауыт тасы бар.
Ойланып көр балалар,
Шешуін оның табыңдар. (Ұлу)
Ия, арине, ұлулар. Біз өткен сабақта осы ұлулар тарауын бастаған болатынбыз. Ендеше, осы өткен сабақтағы білімдерімізді еске түсіре отырып, «Өрмек торын» құрайық
Үй тапсырмасын тексеру «Өрмекші торы»
Геометриялық фигуралар арқылы 3 топқа бөліну, сипаттамалары айтылады
Үшбұрыш-лидер адамдар, топты ұйымдастыра алады
Төртбұрыш-еңбекқор, басталған істі аяғына дейін жеткізе біледі
Дөңгелек-шығармашылыққа қабілетті адамдар
Топқа бөлінеді. Дәлелдер келтіреді.
Ойын қорытындылайды
Негізгі бөлім
Тақырыппен танысу (жекелеген өкіл туралы)
-Басаяқты ұлулар тіршілік ететін жерлер
-Дене құрылымы қандай бөліктерден тұрады?
-Қармалауыштарының саны
-Не себепті басаяқты ұлулардеп аталады?
-Түр саны
-Басаяқты ұлулар қалай қозғалады?
І топ. Сегізаяқ
ІІ топ. Кальмар
ІІІ топ. Каракатица
Бейнекөрсетілімдер.
Сөзжұмбақ шешу. «Сегізаяқ»
1.БАСАЯҚТЫ
2.БҮЙРЕК
3.БАССҮЙЕГІНДЕ
4.РЕАКТИВТІ
5.ЖЕЛБЕЗЕК
6.БАҚАЛШАҚ
7.СЕГІЗАЯҚ
8.ҚАРМАЛАУЫШ
1.Кальмар ұлулардың қай класының өкілі
2.Зәршығару жүйесі мүшесі
3.Ұлуларда ми қайда орналасады?
4.Өте шапшаң қозғаларда басаяқты ұлулар қалай қозғалады?
5.Ұлудың тынысалу мүшесі
6.Басаяқты ұлуларда жойылып кеткен
7.Тағам ретінде пайдаланады.
8.Ұлудың алдыңғы бөліктеріндегі аяқтары
Зейіндерін сабаққа аударады. Ойларын толық айтуға дағдыланады Бірін-бірі толықтыруға машықтанды
Өтілген сабақтағы алған білімдерін өмірде дұрыс қолдану.
Қорытынды
Сен білесің бе?
Ұлудың адам өміріндегі және табиғаттағы маңызы.
[pic] [pic] [pic]
Алқа, әшекей бұйымдар Ғимараттарды безендіру
[pic] [pic] [pic]
Ұлу бақалшағынан жасалған ыдыстар Тағамдық мақсатта пайдалану
-Сіздерге сабақ қызықты болды ма?
-Өмірде ұлулардың маңызы қандай деп ойлайсыңдар?
-Сіздерге бүгінгі сабақта не ұнамады?
Бағалау.
БЛОБ ағашы
Уйге тапсырма.§45
Ізденеді,зертханалық жұмыс орындау арқылы берілген білімді еңсергендігімен бөліседі.
Сабақтың талдауы
Сабақ бойынша өзгертулер
Сабақтың тақырыбы: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Сабақтың тақырыбы: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Сабақтың тақырыбы: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Басаяқты ұлулар класы.Олар - ең жоғары құрылымды жәндіктер. Бұларда бақалшақ жойылып кеткен. Суы тұзды және оңтүстіктегі теңіздерде, мұхиттарда ғана өмір сүреді. Басаяқты ұлулар-өте ірі жәндіктер. Мысалы,терең су кальмарының ұзындығы-18 м. Мұның 10 метрі-қармалауыш. Қармалауыштың жуандығы 20см. Басаяқтылардың денесі бастан және тұлғадан құралады. Ауыз төңірегінде өте күшті 8-10 қармалауыштары болады. Қармалауыштардың ішкі жағында бірнеше қатар сақиналанған сорғыштар бар. Сегізаяқтар қармалауыштардың жәрдемімен су түбінде жүріп, қорегін аулайды. Сөйтіп, бұлардың басындағы қармалауыштар аяқ қызметіндеатқарады. Қаркатица және кальмар өте баяу жүру үшін қармалауышы мен басын алдыға қаратып жүреді. Өте шапшаң қозғалу қажет болғанда денесінің артқы бөлігімен реактивті қозғалады. Аяғы басында болғандықтан, бұл жәндіктер басаяқты ұлулар класына жатқызылады. Басаяқтылардың қазіргі кезде800-ге жуық түрлері бар. Кальмар. Басаяқты ұлулардың бір өкілі-қальмар. Шеміршекті бассүйегінде ми орналасады. Бұл -оның басы. Бастың екі жағында үлкен көздері бар. Оның құрылысы адам көзінің құрылысына ұқсас. Бір қызығы: көзің біреуі бір затты, екіншісі екінші затты жеке-жеке көре алады. Кальмарлар су тереңінде сағатына 50 шақырымдық жылдамдықпен жүзіп, қорегін аулайды.
Бұлар жыртқыш болғандықтан, теңіздегі балықтарды шаянтәріздестерді, өзге ұлуларды т.б.қорек теді. Кәсіптік балық үйірінің шырқын бүзып оларды құртады(мыс: қиыршығыстық кальмар). Сондай-ақ, басаяқты ұлуларды тісті киттер, акулалар, ескек аяқтылар(теңізмысығы),т.б.қорегіне жаратады. Кейбір елдердегі түрғындар каракатицаны және сегізаяқты тағам ретінде пайдаланады. Көптеген елдерде каракатица мен кальмар кәсіптік мақсатта ауланады.
Басаяқты ұлулар класы.Олар - ең жоғары құрылымды жәндіктер. Бұларда бақалшақ жойылып кеткен. Суы тұзды және оңтүстіктегі теңіздерде, мұхиттарда ғана өмір сүреді. Басаяқты ұлулар-өте ірі жәндіктер. Мысалы,терең су кальмарының ұзындығы-18 м. Мұның 10 метрі-қармалауыш. Қармалауыштың жуандығы 20см. Басаяқтылардың денесі бастан және тұлғадан құралады. Ауыз төңірегінде өте күшті 8-10 қармалауыштары болады. Қармалауыштардың ішкі жағында бірнеше қатар сақиналанған сорғыштар бар. Сегізаяқтар қармалауыштардың жәрдемімен су түбінде жүріп, қорегін аулайды. Сөйтіп, бұлардың басындағы қармалауыштар аяқ қызметіндеатқарады. Қаркатица және кальмар өте баяу жүру үшін қармалауышы мен басын алдыға қаратып жүреді. Өте шапшаң қозғалу қажет болғанда денесінің артқы бөлігімен реактивті қозғалады. Аяғы басында болғандықтан, бұл жәндіктер басаяқты ұлулар класына жатқызылады. Басаяқтылардың қазіргі кезде800-ге жуық түрлері бар.
Каракатица. Каракатица да –басаяқты ұлу. Ол су түбін ала тіршілік етеді. Құмда жасырыныпжатқан асшаянды аулайды. Жемін аулау үшін құмға бас бөлігіндегі ойыстан су атқылатады. Құм жан жаққа ұшып, асшаян көрініп қалады. Енді оны ұстап жеу каракатицаға қиындық келтірмейді.
Бұлар жыртқыш болғандықтан, теңіздегі балықтарды шаянтәріздестерді, өзге ұлуларды т.б.қорек теді. Кәсіптік балық үйірінің шырқын бүзып оларды құртады(мыс: қиыршығыстық кальмар). Сондай-ақ, басаяқты ұлуларды тісті киттер, акулалар, ескек аяқтылар(теңізмысығы),т.б.қорегіне жаратады. Кейбір елдердегі түрғындар каракатицаны және сегізаяқты тағам ретінде пайдаланады. Көптеген елдерде каракатица мен кальмар кәсіптік мақсатта ауланады.
Басаяқты ұлулар класы.Олар - ең жоғары құрылымды жәндіктер. Бұларда бақалшақ жойылып кеткен. Суы тұзды және оңтүстіктегі теңіздерде, мұхиттарда ғана өмір сүреді. Басаяқты ұлулар-өте ірі жәндіктер. Мысалы,терең су кальмарының ұзындығы-18 м. Мұның 10 метрі-қармалауыш. Қармалауыштың жуандығы 20см. Басаяқтылардың денесі бастан және тұлғадан құралады. Ауыз төңірегінде өте күшті 8-10 қармалауыштары болады. Қармалауыштардың ішкі жағында бірнеше қатар сақиналанған сорғыштар бар. Сегізаяқтар қармалауыштардың жәрдемімен су түбінде жүріп, қорегін аулайды. Сөйтіп, бұлардың басындағы қармалауыштар аяқ қызметіндеатқарады. Қаркатица және кальмар өте баяу жүру үшін қармалауышы мен басын алдыға қаратып жүреді. Өте шапшаң қозғалу қажет болғанда денесінің артқы бөлігімен реактивті қозғалады. Аяғы басында болғандықтан, бұл жәндіктер басаяқты ұлулар класына жатқызылады. Басаяқтылардың қазіргі кезде800-ге жуық түрлері бар.
Сегізаяқ.сегізаяқ су түбінде баяу қозғалады. Өзге басаяқтылар тәрізді сегізаяқ жауынан сиялы сұйықтығын шашып, құтылып кетеді. Бір қызығы:сегізаяқты сиқырлап ұйықтатуға болады. Ол үшін сегізаяқтың аузын жоғары қаратып, қармалауыштарын төмен салбыратса болды. Ол дереу ұйқыға батады. Енді оған не жасасада сезбей ұйықтай береді.Сегізаяқтар өзін қоршаған орта түсіне тез бейімдей алады. Олар су түбінде баяу қозғалады.Өзге басаяқтылар сияқты жауынан сиялы сұйықтығын шашып, құтылып кетеді.Сегізаяқтың сиясы құрамында меланин тобына жататын органикалық зат бар. Сияны сақтайтын және шашатын арнайы мүшесі –сиялы қапшығы. Бұл сияның көлемі 6 рет бүркуге жетеді. Содан кейін ол қайта толық қалпына келу үшінжарты сағат қана уақыт кетеді екен.
