Сабақтын тақырыбы: ҚАН ТОПТАРЫ. ҚАН ҚҰЮ. РЕЗУС-ФАКТОР.
Сабақтың мақсаты:
1. Оқушыларды қан топтарының түрлерімен ,ерекшеліктері және қан құю әдістері,резус фоктарлар туралы түсініктер беру.
2.Оқытудың оқу материалдарының мазмұнын өмірмен байланыстыру арқылы оқушылардың білім біліктігін дамыту.
3. Оқушыларды салауатты өмір сүруге тәрбиелу.
Сабақтың түрі:дәріс
Сабақтың әдісі: баяндау, кестелер толтыру.
Сабақтың пән аралық байланысы:.Химия, математика.
Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру.
VІ. Бағалау.
І Амандасу, сабақ құралдарын тексеру,
ІІ. Жаракаттанғанда, зақымданғанда көп қан жоғалту адам өміріне кауіпті.
1901 жылы австриялык ғалым К. Ландштейнер қанның үйлеспеушілігін зерттеу кезінде кейбір жағдайда бір адамның канының плазмасының эритроциттерін баска адамньщ эритроциттерімен араластырған кезде олардың бірігіп калатынын байқады. төрт тобын ашты: I, II, III және IV топ Осы еңбегіне байланысты 1930 жылы К. Ландштейнер Нобель сыйлығын алды, Эритроциттердін бірігіп қалуын агглютинация дел атайды. Агглютинциядан қан ұйып, ұсақ тамырлар бітеліп қалады да, адам өліп кетуі мүмкін.
Қан қүю кезінде енгізілетін қан эритроциттерінің донор қаны құйылатын адам қанының эритропиттерімен бірігіп
қалмауын ескеру өте маңызды. Құюға арналған қанды донордан алады. Донор дегеніміз — өз еркімен кан беретін адам. Реципиент деп донордан қан алатын адамды айтады. I топты қанды қаны кез келген топтағы адамға кұюға болады. Сондыктан кан тобы I адамды әмбебап донор деп атайды. Қаны IV топ адамға барлық терт топтағы қанды кұюға болады, оларды әмбебап реципиент деп атайды. Шамамен, адамдардың 40%-ының қан тобы I, 40%-ы — II топ, 14%-ы — III топ, 6%-ы — IV топ. Қан тобы — тұқым қуалайтын белгі және адамның бүкіл өмірінде өзгермейді.
Донор дегеніміз — өз еркімен қан беретін адам. Реципиент деп донордан цан алатын адамды айтады.
Қан тобы Мынадай топқа қан беруге болады
Мынадай топтағы қанды құюға болады
I
I ІІ ІІІ IV
1
ІІ
II IV
І ІІ
ІІІ
III IV
I III
IV
IV
I II III IV
Резус-фактор. Резус-фактор — ерекше нәруыздық зат. Оны ең алғаш 1940 жылы К. Ландштейнер макака-резус маймылының (атау осыдан алынған) қанынан аныктаған. Адамдардың 85%-ының канында резус-фактор бар, оларды оң-резус (Rh+) деп атайды. Ал адамдардың 15%-ында резус-фактор жок, оларды теріс-резус (Rh-) дейді. Егер құрамында резус-фактор бар канды резус-факторы жоқ адамға кұйса, онда бегде нөруызға ерекше антидене түзіледі. Резусы теріс адамға резусы оң канды кайталап кұйғанда, эритроциттер бірігіп калуы мүмкін (агглютинация). Осының салдарынан жүйке кызметі, қанайналым бұзылып, адам өліп кетеді. Сондықтан кан кұю кезінде канда резус-фактордың болу-болмауын ескеру керек. Әсіресе үйленетін жастар резус-факторын аныктауға кан тапсыруы кажет. Анасының резусы — теріс, әкесінікі — оң отбасында көп киындыктар болуы мүмкін.
ІІІ. 1. Қан топтары қандай болады?
2. Қандай белгілеріне байланысты қанды топқа бөпеді?
3. Қандай жағдайда адамға қан құяды?
4. Резус-фактор дегеніміз не?
5. Өз қаныңның тобы мен резус-факторын біпу не үшін қажет?
6. Агглютинация дегеніміз не?
7. Донор дегеніміз кім? Реципиент дегеніміз кім?
ІV. Үйге§34оқу
V. 1. Лимфа жүйесінің құрылысы қандай?
2. Лимфа құрамы қандай?
3. Лимфациттер қызметі қандай?
4.Лимфа түйіндері қалай тұзілген және қандай қызмет атқарады?
5. Ұлпа сұйықтығын заласыздандыру және сүзу қайда жүреді?
6. Фагоциттер қандай қызмет атқарады?
