Тақырып. Ағзалардың көбею формалары
Сабақтың мақсаты: оқушыларға көбеюдің биологиялық маңызы, түрлері, жынысты, жыныссыз жолмен көбею жолдары, ерекшеліктеріне тоқталу.
«Көпір (жеке жұмыс) Тапсырмалары
өткен
тақырыптар
бойынша жаңа сабақты
меңгеруге негіз болатын қайталау тапсырмалары
Сұрақтарға жауап беріндер:
1.Мейоз дегенім не? Мейоз дегеніміз-жасушаның бөліну жолы,мұнда бір аналық жасушадан хромосома жиынтығы 2 есе кеміген 4 еншілес жасушалар түзеледі
2. Мейоздың биологиялық мәні неде?
Ж:Мейозда гаметалар жыныс жасушалар тұзіледі
3.Митоздың биологиялық маңызы.
Ж:Митоз кезінде барлық ұрық жасушалары және өсу мен қалпына келуге ағза жасушалары көбейеді
4. Гаплоидты және диплоидты жиынтық айырмашылығы
Ж:(гаплоидты хромосомалар бір дана, ал диплоидты хромосомалар екі данадан құралады
ІІ кезең (топтық жұмыс( жаңасабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау:а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады. (10 минут) ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 мин)
Нәтижесі ауызша марапатталады
1-қадам (топтық
жұмыс) теория
бойынша «Білу»
критерийінің
индикаторлары:
тақырып мазмұны
бойынша кім? не? қандай? қалай? нені? қашан? не істеді? сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктелу керек)
Тапсырманы орындандар.
Көбею формаларын қандай түрлерін білесіндер?
Қарапайым бөліну-біртұтас ағзалар ретіндегі бактериялардың көбею, бұларда ядро болмайды, генетикалық материалы ДНҚ-ның бір сақиналы молекуласы түрінде көрінеді.
Спора түзу –споралар арқылы көбейеді
Коньюгация-қосылу үдерісі
Бүршіктену- аналық ағзадан бұлтиып бүршік түзілетін өсімді көбею жолдарының бірі.
2-қадам топтық жұмыс) теория бойынша «Түсіну» критерийінің индикаторлары: (неге? неліктен? себебі? не үшін? Сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына оларды тереңдету үшін қойылады)
1.Жыныстық үдеріс дегеніміз не?
Ж:Аталық және аналық гаметаларын қосылуы
2.Ұрықтынбай көбею (партогенез) процесің түсіндір
Ж:Өсімдіктердің ұрықтынбай көбею көбею кезінде ұрықтану болмайды, ұрық ұрықтанбаған жұмыртқажаксушадан дамиды.
3. Жыныссыз көбеюдің биологиялық маңызы неде?
Ж:Жыныссыз көбейген кезде жыныс жасушалары –гаметалар түзелмейді
4.Жынысты және жыныссыз көбеюдің артықшылығы және кемшілігі неде?
Ж: Жынысты көбеюде гаметалар түзіледі, жыныссыз да гаметалар түзілмейді
3-қадам( топтықжұмыс) теория бойынша «Талдау» критерийінің индикаторлары: 1салыстыр
2айырмашылығы неде
3. Ұқсастығы неде?
4. тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек. Немесе 1-3тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады
Жыныссыз көбею және оның түрлері
2.Спора түзілу Ж:Сыртында қорғаныштық жабыны бар спора түзу аркылы көбейеді. Ол бір жасуша арқылы жүзеге асады, мөлшері ұсақ, кең аймаққа таралады әрі қолайсыз орта жағдайларынан қорғанады. Мұндай жолмен бактериялар , қарапайымдар, саңырауқұлақтар және кейбір жасыл өсімдіктер көбейеді.біржасушалы саңырауқұлақтар, ішеккуыстылар және т.б. көбейеді.
3.Бүршіктену
Ж:Бастапқы жасушадан бүршектену жолымен жана дара пайда болады. Кейін, ол өз алдына бөлініп тіршілік ете береді. Мұндай жолмен біржасушалы саңырауқұлақтар, ішеккуыстылар және т.б. көбейеді.
4.Фрагментация
Ж:Көбеюдің мұндай жолы көбіне жіпшелі балдырларға және кейбір жалпақ құрттарға тән. Бұл кезде организм бірнеше бөлшекке бөлініп, оның әр бөлшегінен жаңа организм дамып жетіледі.
5.Вегетативті жолмен көбею
Ж:Бұл кезде организмдердің жеке мүшелерінен бүршіктерінен, жапырақтарынан,мұртшаларынан,
Түйнектерінен, жеке сабақтарынан, т.б. жана организмдер дамиды.
4). Тақырыптың басты идеясы неде?
4-қадам( топтықжұмыс) теория бойынша «Жинақтау» критерийінің индикаторлары:
Қорытынды шығар, анықтама бер,
Мазмұнды жүйеле, кестені тірек сызбаны
Сөзжұмбақты толтырнемесе өзің құрастыр тағы с.с басқа түрдегі тарсырмалар оқушының жоғары дағы « тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады
Жыныссыз көбею және оның түрлері
Бір жасушадан қарапайым жолмен бөліну арқылы екі жасуша пайда болады. Мұндай бөліну прокариотты және біржасушалы эукариотты организмдерге тән. 2.Спора түзілу
Ж:Сыртында қорғаныштық жабыны бар спора түзу аркылы көбейеді. Ол бір жасуша арқылы жүзеге асады, мөлшері ұсақ, кең аймаққа таралады әрі қолайсыз орта жағдайларынан қорғанады. Мұндай жолмен бактериялар , қарапайымдар, саңырауқұлақтар және кейбір жасыл өсімдіктер көбейеді.біржасушалы саңырауқұлақтар, ішеккуыстылар және т.б. көбейеді.
3.Бүршіктену
Ж:Бастапқы жасушадан бүршектену жолымен жана дара пайда болады. Кейін, ол өз алдына бөлініп тіршілік ете береді. Мұндай жолмен біржасушалы саңырауқұлақтар, ішеккуыстылар және т.б. көбейеді.
4.Фрагментация
Ж:Көбеюдің мұндай жолы көбіне жіпшелі балдырларға және кейбір жалпақ құрттарға тән. Бұл кезде организм бірнеше бөлшекке бөлініп, оның әр бөлшегінен жаңа организм дамып жетіледі.
5.Вегетативті жолмен көбею
Ж:Бұл кезде организмдердің жеке мүшелерінен бүршіктерінен, жапырақтарынан,мұртшаларынан,
Түйнектерінен, жеке сабақтарынан, т.б. жана организмдер дамиды.
Оқулықпеп жұмыс (5 минут) төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына « Баға бері» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға , эссе жазуға арналған, практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады. Нәтижесі ауызша марапатталады
сәйкес оқулықпен 5-қадам( топтықжұмыс) практикада бекіту практика жүзінде
« Қолдану» критерийіне жұмыс жүргізу барысында тек қарапайым тапсырмалар мен бекіту жүргізіледі. Дайын формалар арқылы есептер шығару орындалады
2.Жынысты көбею және оның түрлері:
Ж: партогенез (ұрықтанбай көбею), Қосылу үдерісі (коньюгация), гаметалардың қосылуы
6-қадам( топтықжұмыс)
«Баға беру» (сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмалар оқушыға жоғарыда алған білімін
( теория бойынша) және біліктілігін (практика бойынша) өмірдегі жағдаяттарды шешуге бағытталып қойылады
ІІІ кезең (кері байланыс- бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейдге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды +3 минут қорытынды жасалады
Қалған тапсырмаларды үйде аяқтап келеді. Қорынтынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып,келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі.
І деңгей (5 балл)
1-қадам (жеке жұмыс) теория бойынша «Білу» критерийінің
индикаторлары:
тақырып мазмұны
бойынша кім? не? қандай? қалай? нені? қашан? не істеді?
сұрақтарға жауап беретін толық ақпараттар іріктеліп ІІ кезеңдегіге қарағанда керсінше қойылады
1.Көбею дегеніміз не?
Ж:Өзіне тән ұрпақ қалдыру
2..Көбею формаларын атаңдар:
Ж:Жнынысты және жыныссыз
2-қадам( жеке жұмыс) практика жүзінде «Қолдану» критериіне сәйкес (ІІ кезеңдегі 5- қадам қарапайым тапсырмалар үлгісіндегі тапсырмалар орындалады
1.«Гермафродит» терминін түсіңдір
Ж: Бір ағзада аталық пен аналық жыныс жасушалары орналасуы
2.Ұрықтанбай көбею формасы қалай аталады?
Ж:Партогенез
3.Партогенез арқылы қандай ағзалар көбейеді?
Ж: Өсімдіктер,бітелер мен дафниялар,паразит құрттар
1-аралық нәтиже: Бірінші деңгейде қалыптасқан (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі (бірінші аралақ өлшем): «дұрыс» , « толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский) Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі- бес балл- «сынақтан өтті»- «қанағаттандырарлық» білім деңгейінің өлшемң- «3» журналға қойылады,егер келесі деңгейтапмырмасн меңгере алмасы
ІІ деңгей (5 балл + 4 балл-9 балл)
1-қадам (жеке жұмыс) теория бойынша «Түсіну» критериінің индикаторларына неге? Неліктен? Себебі? Не үшін? Сәйкес сұрақтарғ оқушының жоғарыда берген жауаптарына оларды тереңдету үшін қойылады
1.Жынысты көбею түрлеріне сипаттама беріңдер?
2. Қосылу үдерісі, үзбелену, бүрмелену екінші атауы қалай? Ж:(коньюгация, фрагментация, стробиляция)
2-қадам (жеке жұмыс) теория бойынша «талдау» критериінің индикаторына сәйкес1салыстыр
2айырмашылығы неде
3. Ұқсастығы неде?
4. тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек.немесе1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады
1 Жынысты және жыныссыз көбею үдерістері арасындағы негізгі айырмашылық неде?
Ж: Жынысты көбею формалары гаметалар арқылы көбейеді, жыныссыз ағзалар формалары қарапайым бөліну (амеба) ,өсімді, бүршіктену (губкалар, ,ішеккуыстылар) ,бүрмелену (кейбір жалпақ құрттар),спора (саңырауқұлақтар)
3-қадам (жеке жұмыс) «Қолдану» критериіне сәйкес (ІІ кезеңдегі 5- қадам қарапайым тапсырмалар үлгісіндегі тапсырмалардың өзгертілген жағдайдағы нұсқасы орындалады
2- аралық нәтиже: бірінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі ( аралық өлшем).- «дұрыс» , «толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады. Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі – 5 балл-
ІІІ деңгей (9 балл -3 балл -12 балл)
1-қадам (жеке жұмыстеория бойынша «Жинақтау» критериінің қортынды шығаруға бағытталған индикаторлары
Қорытынды шығар, анықтама бер, мазмұнды жүйеле, кестені толтыр тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағас.с басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғардағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады
ІІкезең 4- қадамда «Жинақтауға» берілген тапсырма басқа формада беріліп, баланың білім деңгейі бағаланады
1. Жынысты және жыныссыз көбею үдерістері арасындағы негізгі айырмашылық неде?
2.Іштей-сыртай ұрықтанудың ерекшеліктері мен айырмашылықтары
2-қадам (жеке жұмыс)
«баға беру» (Сен қалай ойлайсың?не істер едің? деген тапсырмалар оқушыға жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін(практика бойынша) өмірдегі жағдаяттарды шешуге қолдана алу дәрежесі бағаланады
3.Жынысты көбеюдің табиғаттағы маңызы қандай?.
