«Балабақшада жаңа технологияларды қолдану әдістері»
Құрастырушы: МКҚК №21 «Ақбота» бөбекжайының әдіскері
Н.М. Шубаева
Құрастырушы: МКҚК №21 «Ақбота» бөбекжайының әдіскері
Шубаева Нургуль Мейрамовна
Көкшетау қаласы 2014 жыл
87 бет
Пікір жазғандар: МКҚК №6 «Нұрай» балабақшасының меңгерушісі А.А. Маментикова, әдіскері А.Е. Исмагулова, ұйымдастырушы-ұстаз Т.К. Макишева
Әдістемелік құралдабалабақшадағы жаңа технологиялар сипаттамасы және тиімділігі ұсынылған.Мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбиешілердің бүлдіршіндерге сапалы, жанашыл тәрбие мен білім беру мақсатында құрастырылған.
2014 жылдың 17 наурызында МКҚК №6 «Нұрай» балабақшасының педагогикалық кеңес отырысының №3 хаттамасы шешімі бойынша басылымға ұсынылған.
Адамның екі ең маңызды өнертаңбасы бар:
Тәрбиелеу өнері және басқару өнері.
И.Кан
Кіріспе
Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі ұлттық даму стратегиясымен тығыз байланысты мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылады. Бала – біздің болашағымыз. Олай болса, балабақшадағы тәрбиелеу мен оқыту баланың ғана емес, еліміздің де жарқын болашағының кепілі. Ол-үздіксіз білім берудіңалғашқы деңгейі. Сондықтан, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі мақсаты-баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болуы тиіс.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы деңгейі ретінде қазіргі тұрақты өзгеріп тұрған әлемде табысты бейімделуге қабілетті бала тұлғасының қалыптасуы мен дамуы үшін жағдайлар жасайды. Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеу мен оқыту саласын заман талабына сай дамыту соншалықты уақыт сұранысын қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологиялармен қамтамасыз ету болып отыр.
Жетекші ғалымдар мен практиктер жүргізген көптеген психологиялық-педагогикалық зерттеулер нақты мектепке дейінгі жасты зияткерлік, тұлғалық, әлеуметтік, эмоционалдық дамуын стратегиясымен үздіксіз байланысты екендігін және мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылатындығын ескере отырып, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру жүйесін жаңғырту, дамыту ісіне ерекше көңіл бөлді.
Ата-ана баласын балабақшаға әкелгенде үлкен ортаға үйренеді, бейімделеді, көзі ашылады деп үміттенеді. Ол -педагогтың басты мақсатының бірі. Баланың ойлау және шығармашылық қабілетін дамыту, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, оқу, жазу, сызуға ойын арқылы үйрету басты назарында болатыны анық. Осыған байланысты еліміздің сеніп тапсыратын мәртебелі азаматты қалыптастыратын отбасы және мектепке дейінгі тәрбие мекемесінің қызметкерлері. Заман талабына сай білімді, мамандығының қыр-сырын игерген педагог-тәрбиешілерді даярлауда оқу-тәрбие ісін тәжірибемен үйлестіру, кәсіптік білім беруді жетілдіру, жаңа оқу жоспары, жаңа бағдарламаға сай курстар мен түрлі семинарлар өткізудің маңызы зор. Мұның өзі педагогтың жұмысына деген қызығушылығын, шығармашылық қабілетіншыңдауына, бала тәрбиесіне деген түсінігінің кеңеюіне бірден-бір себеп болып табылады.
Білім – теңіз, оның тереңіне құпиясын ашатындар ғана бойлай алмақ. Ондай адамдарды дайындайтын, білім, тәрбие беретін бала жанының бағбаны – тәрбиеші. Ал ұстаз білімді бала санасына сабақ арқылы жеткізеді. Ол – ұстаздың бір-біріне ұқсамайтын жан-жақты өткізген сабақтары. «Білім беру – табиғат пен қоғам жайында ғылымды жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білу» деп көрсетеді Ж. Қоянбаев. Тәрбиешінің бағыттауымен бала білімді меңгеріп қана қоймай, оны өмірде, іс-тәжірибесінде тиімді қолдана білуі шарт.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі-маңызды мәселелердің бірі.
Жас ұрпақты рухани - адамгершілікке тәрбиелеу, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына, әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұның құру – жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі.
Жаңа инновациялық әдістер тиімділігі
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан–2030» Қазақстан халқына арналған жолдауында «Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл процесс педагогика теориясы мен оқу - тәрбие процесіне нақты өзгерістер енгізумен қатар, елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытудың, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді».
Үздіксіз білім беруге көшу, компетенцияға негізделген білім, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану,білім берудің ашықтығы, көкейкестілігі, іргелі білім беру, білімді ізгілендіру; білім берудегі инновациялық әдістер.«Инновация» термині ғылымға XIX ғасырда енді. Ағылшын тілінен аударғанда «жаңалық енгізу», «жаңашылдық» деген ұғымды білдіреді. XX ғасырдың 30 жылдары И.Шумпетер, Г.Менш «инновация» терминін ғылымға енгізді. Осы кезден бастап, «инновация», «инновациялық процесс», «инновациялық потенциал» терминдері жалпы ғылымдардың терминологиялық жүйесін байытты. Инновациялық үдерістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асыру.«Технология» ежелгі гректің «techno» - өнер, шебер, білгір және «logos» - білім, ғылым деген сөздерінен шыққан. Сонымен технология – шеберлік, өнерлік, білгірлік туралы ғылыми ұғым. «Технология» сөзі көптеген ұғымды білдіреді, олар:
Белгілі бір маңызды әрекетте, өнерде, шеберлікте мақсатқа жету үшін қолданылатын әдіс (В.Даль сөздігі).
Белгілі заттың бейнесін өзгерту үшін қолданынатын өнер, біліктілік, әдіс-тәсілдер (В.М. Шепель).
Белгілі затты, тұлғаны сапалы өзгертуде қолданылатын білім мен әдіс-тәсілдер жүйесі (И.Г. Зайнышев).
Адамның әрекетін, біліктілігін, тәжірибесін еңбекке қажетті заттарды, әлеуметтік шындықты сапалы өзгертуге бағытталған әрекеттер жүйесі (Р.В. Овчарова).
В.П. Беспалько: «Педагогикалық технология - оқу мен тәрбие процестерінің еске түсіру барысында қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсатын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді».
«Жаңа» деген түсінік, жақында пайда болған. Ашылмаған, ғылым аймағына және практикаға қатысты, жаңалық әртүрлі түрде қолдануы. Практикалық идея, лабораториялық іс - тәжірибе, мекемелер мен ұйымдарда жаңа идеяны іске асыру. Соңғы кезде жаңалық «новация» ұғымы ретінде кездеседі. Новация дегеніміз - бұл лабораториялық емес жаңа идеяны бірінші рет жүзеге асыру, ғылым жүзінде пайда болса да, практикада негізделген. Жаңалық енгізу - ұйымға және жергілікті аймақтық, мемлекеттік мекемелерге енгізілген үлгіге бағытталған.
Инновацияда, жаңалық енгізу, новация бір – бірімен тікелей пән ретінде байланысты. Инновациялық процесс түсінігі, ол барлық динамикалық процестерді қамтып, жаңалық аймағында процесуалдық аспектілер, барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты.
Лапиннің инновациялық процеске байланысты екі бөлімі қолданылады:
1) қарапайым түрде қолдану, ол яғни ашылу – жаңалық енгізу (новация) – қолданушылардың арасындағы бөлінуі – көпшіліктің қолдануы;
2) кеңейтілген түрде қолдану – ашылу – новация – таралуы – меңгеруі және модификация – рутинизация, яғни дәстүрге айналуы.
Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығын Н.В. Горбунова, М.В. Кларин, А.В. Лоренсов, М.М. Поташник, Л.И. Романова, В.И. Загвязинский, А.Я. Найн, Т.И. Шамова, О.Г. Хомерики, Н.Р. Юсуфбекова және тағы басқа зерттеулерінде қарастырылған.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін, мектепке дейінгі ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым - қатынасқа өту қажеттігі туындайды.Сондықтан да қазіргі кезде әр мұғалім өз іс -әрекетінде қажетті өзгерістерді әртүрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды жаңа әдіс - тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек. Сонымен қатар балабақшадағы оқу - тәрбие жүйесі, тәрбиеші-бала арасындағы қарым - қатынас жалпы оқытуды ұйымдастыру талапқа сай елеулі өзгерістерді қажет етіп отыр.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс - әрекетініңғылыми -педагогикалық негіздерін меңгеру маңызды мәселелердің бірі.
Оқу процесіндегі инновациялық модельдің құрылымын былай көрсетуге болады:
жалпы инноватикадағы инновациялық процесс идеялары;
педагогикалық инноватиканың пайда болуы, таралуы, педагогикалық жаңалықтарды меңгеру;
оқу процесі кезінде теориялық талдау, жасау, немесе іс - әрекет ретінде.
Инноватиканың басталуы: инновациялық процесс - инновациялық іс-әрекет - инновациялық потенциал - инновациялық процестерді басқару.Инноватика үш ғылыми пәннен тұрады: социология, психология және басқару теориясы. Жалпы инноватика - инновациялық процеске белгілі бір бағытта жаңалықтардың ашылуын тексеру ғана емес, сонымен қатар кеңейтілуі және бағыт пайда болады, яғни спецификалық әлеуметтік бағытта болуы. Оқу процесін ақпараттандыруды жаппай қолға алу, оның ғылыми - әдістемелік ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау.
Жаңалық ғылыми - зерттеу құралы болып көріну үшін, олар ұйымдасқан, көпшілік қолдану, қарама - қайшылық болып қоғам өміріне өзінің қажеттілігін көрсету.
Білімділік деңгейде бала тәрбиеші көмегімен амал-әрекет жасайды. Мұнда тапсырмалар алдыңғы сабақты нысықтауына мүмкіндік беретіндей, жаңа тақырып үшін тиімді, өмірмен байланысты болуы керек.
Алгоритмдік деңгейде тапсырма балалардың ойлау қабілетін жетілдіру үшін беріледі. Мұндай іс-әрекетте келтіретін тапсырмалар: мәтінмен берілген кері есептер, кері байланыс функциясын атқаратын тексеру тапсырмалары, логикалық есептер, ребустар, сөзжұмбақтар.
Эвристикалық деңгей - өнімді деңгей.Танымдық іздену түріндегі тапсырмаларды орындау барысында қарапайым білімдерін жетілдіріп, жаңа білімді меңгеріп, жаңалық ашады.
Шығармашылық деңгейде балалардың іздену нәтижесінен қалыптастырған ұғым, түсініктерінің, қияли мен белсенді ой-еңбегінің нәтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дәрежеде олардың жеке басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына бағытталған тапсырмалар. Оқыту технологиясы педагогтардың эмперикалық инновацияларын ескере отырып, оқыту үрдісін дұрыс, ұтымды басқаруды қарастырады. Оған өзара бір-бірімен байланысты екі үрдіс енеді: білім алушының іс - әрекетін ұйымдастыру және бала тұлғасын дамытудағы жоғары нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған іс-әрекетті бақылау.Мектепке дейінгі білім беру жүйесіне жаңашыл орта құру үшін инновациялық технологияларды енгізу болып табылады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
1 кезең – оқып үйрену;
2 кезең – меңгеру;
3 кезең - тәжірибеге енгізу;
4 кезең – дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
Тәрбиеленушілердің сабаққа қатыспаушылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми- әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
Жаңа оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, білімді деңгейлеп беру технологиясын меңгеру арқылы балаларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу;
Оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу қажет.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары:
Балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
Оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
Баланың танымдық күшінқалыптастыру және дамыту;
Баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
Баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
Әр баланың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу;
Баланың оқу үрдісін сезінуі.
Оқу-тәрбие процесінде оқытудың инновациялық
әдіс –тәсілдерін пайдаландың педагогикалық шарттарының өзара бірлігінің моделі:
Инновациялық процестің осы кезеңдеріне байланысты инновациялық іс - әрекеттің үш кезеңін атап көрсетуге болады. Бірінші кезеңде ұстаз жаңалықтың қажеттілігін дәлелдеу арқылы жаңалық туралы ақпарат жинайды, одан кейін әртүрлі жаңалықтың ішінен қажетті жаңалықты таңдап алып, оны қолдану туралы шешім қабылдайды. Содан кейін, ұстаз инновациялық іс-әрекеттің екінші кезеңіне көшеді, яғни іске асыру кезеңдерін зерттеп, енгізу жоспарын құрып, жаңалықты қолданады. Бұл кезеңде ұстаз оқу–тәрбие процесіне, жаңалықты енгізуіне кедергі жасап отырған факторларды ескере отырып, өзгерістер енгізеді, жаңалықты уақыты мерзіміне байланысты жұмыстарды өткізеді.
Жаңалықты енгізу уақыты аяқталғаннан кейін инновациялық іс-әрекет үшінші кезеңіне өтеді. Бұл кезеңде мұғалім жаңашыл тұрғыда ұйымдастырылған оқу - тәрбие жұмысының нәтижесін көтеруге жасаған ықпалын анықтайды, жаңалықтың оқу - тәрбие жұмысына нәтижелі енгізу шарттарын белгілеп, оны таратуға ұсынады. Инновациялық процесті болжау барысында қолданылатын инновациялық іс-әрекеттер тереңдетіліп, кеңейтіледі. Сонымен қатар, оқыту мен тәрбиелеу қорытындылары талданады. Алдыңғы қатарлы озық тәжірибені ғылыми талдау негізінде оқып үйренуге, қазіргі кезеңдегі педагогикалық зерттеулер жетістіктерімен танысуға болады. Жаңа педагогикалық технологиялармен инновациялық іс - әрекеттің негізгі заңдылықтары мен қағидаларын дұрыс қолдана білуге, шығармашылық ойлауға, кәсіби педагогикалық іс-әрекеттің құндылық қарым - қатынасын қалыптастыруға, ұстаз шеберлігіне жету жолдары мен шараларын жете түсінуге үйренеді. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы озық тәжірибелер жөніндегі ағымдағы ақпарат-құралдардағы материалдар арқылы танысып педагогтар – новатордың әдістемелерін ғылыми тұрғыдан талдай білуге, инновациялық іс-әрекет ерекшеліктерін айқындап, өз беттерімен сурет, кесте құруға, хабарлама, реферат, аннотация, рецензия жазып, оқу - тәрбие қызметіне педагогикалық талдау жасауға үйренулері қажет. Оқытудың жаңашыл әдістері мен тәсілдерін сөз еткенде, оқылып отырған материалдың ерекшелігі мен құрамының нақты ерекшелігіне сәйкес әдістемелік құралдарды шығармашылықпен пайдалану қажет екеніне назар аударту көзделді. Сонымен қатар, оқытудың инновациялық жүйесі білім, оқыту процесінде жаңа технологияларды пайдалана білу іскерлігі қалыптасу керек.
Қазіргі кезде толғандыратын өзекті мәселелердің ең негізгісі – еліміздің болашағы. Еліміздің өркен жайын кеңге сермеуі үшін басты мәселе жас ұрпақтың білімді де тәрбиелі болып жетілуі екені белгілі.Келешек - ел басқарар, жер - суына иелік етер, ел - халқын гүлденетер, мерейін өсіріп, мәртебесін биіктетер жасампаз жандарды шыңдап өмірдің ең басты сатысын қалайтын киелі ұя – балабақша. «Аулына қарап, азаматын таны», дейді халық даналығы. Жас ұрпақтың иманжүзді, білімді азамат болып өсуі, ең алдымен, ата-анасы, одан соң білім алар алтын ұясы және қоршаған ортасына байланысты. Балабақша - бұл бала тұлғасы мен санасының қарқынды дамитынқұнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондықтан балабақша-баланы тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы.
Президенттің жолдауында: «Ұлттық бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте білім деңгейімен айқындалады» - деген байламы жеке адамның құндылығын арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі, тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз.
Тәуелсіз ел тірегі- білімді ұрпақ. Қазіргі балабақша жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту. Оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл тәрбиеші болуын қажет етеді.
Қоғам талабы – заман талабы, өйткені «әр адам - өз заманының баласы». Сәбиді есті, саналы, сергек етіп тәрбиелеу отбасы мен қоғамдық тәрбие орындарының бірден бір парызы.Сондықтан қазіргі балабақшадағы оқу-білім беруге арналған инновациялық қызмет-мектепке дейінгі білім беру ұйымдары педагогтарының кәсіби дамуының ең басты факторы болып отыр. Балалар мен педагогтардың іс-әрекетінің жемісті болуын қамтамасыз етіп, ұжым шығармашылық, ізденіс үстінде үнемі болуына, заман талабына сай бағыт-бағдар болуы керек. Осы тұрғыдан Көкшетау қаласындағы № 6 «Нұрай» балабақшасы оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізіп жатыр, ұжымның алдына оқу-тәрбие процесінің жан-жақты ізденіс жұмыстарының жүргізілуімен қатар, жалпы балабақшада жүргізілетін іс-шаралардың сапалы болуына байланысты ізденіс жұмысы үнемі жүргізіліп отырылуы алға қойылды.
Жаңа технология үрдісінің талабы- балаға білім беруде мақсатқа жету, іс-әрекеттері арқылы ойлау дағдыларын, таным белсенділігін арттырып, баланың жан-жақты дамуына және жаңалықты тез қабылдауына әсер ету. Біздің балабақшамыздың негізгі мақсаты- балаларға сапалы білім, саналы тәрбие беру арқылы, денсаулығы мен физиологиялық дамуын қорғау және нығайту.
Табиғат сұлулығы рухани қайырымдылыққа тәрбиелеуде үлкен жол атқарады, яғни балаларды мейірімділікке, адамгершілікке, жақын адамдарға қамқор бола білуге көмектеседі. «Балабақша үйіміз, әдемілікті сүйеміз» - деген ұранымызбен, балаларды айналамен таныстырып, оларға экологиялық тәрбие беру болып табылады. Баланың өз туған өлкесінің табиғатын сүюге, оны аялай білуге, оны қорғауға қызығушылығын арттырып, жауапкершілігін күшейтуге, табиғатпен бірге өмір сүретінін сезінуге үйрету.
Экологиялық мәдениетінің негізгі мақсаты:
Қоршаған ортамен таныстыру ;
Адаммен табиғаттың бірлігі туралы білім негізін қалыптастыру;
Қоршаған ортаның өзі мен қоғам үшін қажеттілігін сезіндіру;
Экологиялық мәдениет негізін қалыптастыру;
Қоршаған орта мен жануарлар әлеміне қамқорлық жасауға жетелеу.
Балабақшадағы сыртқы безендіруі таза табиғи және құнсыз заттардан жасалынып төңірегімізді көркейтіп тұр. Тәрбиеленушілердің табиғатты танып білуге және оның тылсым тынысының өздік ерекшіліктерін түсінуге арнайы таза ауадағы экологиялық кабинет жасалды.Балалар тірі және өлі табиғат арасында, тірі организм мен олардың өмір сүру ортасындағы байланыстарды орнатуға үйреніп табиғатпен етене байланыста болады.
3-4 жасар балаларға арналған экологиялық жол салынған. Ол жолда балалар құмырсқа иілеуімен, шағын тоғанымен, аралардың еңбегімен, жәндіктер әлемімен танысады.
[pic] [pic]
5-6 жасар балаларға арналған экология жолында, балалар бақша ішінде тәрбиешілермен еңбек жасайды, көкеністердің өсіп-жетілуін бақылайды және әлемнің қызықты жерлерімен танысуға мүмкіндік беріледі. Ол үшін «мысыр елінің пирамидасы» жайғасқан, «кактустар әлемі», «орыс халық ертегілері» және «қазақтың жайлауы» сияқты бұрыштар бар.
[pic] [pic]
Балабақшаның ішіндегі безендіруі экологиялық бағытқа сай келеді, яғни экология бөлмесі, экологиялық бұрыштар балалармен жұмыс жасауға және балалардың жан - жақты дамуына ықпал жасайды. Тәрбиелеу мен білім беру ісіне отбасын тарту, ата-аналарды педагогикалық үрдістерге жоспарлау мен ұйымдастыруға қатыстыру, ата-аналардың балабақшамен тығыз байланыста болуы.
Біздің заманымыз жаңа технология мен компьютер заманы. Соңғы жылдары біздің өмірімізге түбегейлі өзгеріс енгізді. Сонымен бірге педагогтың де рөлі өзгерді. Ол енді жоғарғы деңгейдегі жаңашыл ұстаз болуы тиіс.Мемлекеттік білім стандарты деңгейіне оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны енгізуді өз міндетімізге алып отырмыз. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу бағытында бақша ішіндегі іс-шараларды бейне таспалар арқылы тамашалауға мүмкіндік жасалады. Тәрбиеленушілердің білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу да жас ұйымның алдына қойған мақсаттарының бірі. Балалар мен педагогтардың іс-әрекетінің жемісті болуын қамтамасыз етіп, ұжым шығармашылық, ізденіс тәртібінде жұмыс жасап келешек ұрпақты өмір талабына сай тәрбиелеп білім беру, ал ең бастысы дені сау, рухани азамат дайындау.
[pic] [pic]
[pic] [pic]
[pic] [pic]
Ойын технологиясы
Қазақ елінің ғасырлары бойы аңсаған тәуелсіздікке енді ғана қолы жетсе, оны ілгері өркендетіп, өркениеттілікке жеткізу бүгінгі бала, ертеңгі күнің еңбеккерлеріне байланысты. Олай болса, еліміздің болашақ құрлысшылары бойына өмірге лайықты жаңа қасиеттер қалыптастыруды тәрбиеде бастау-шешуші мәнге ие болатыны шындық. Адамның болашағын шешетін тәрбие екендігі ежелден белгілі, көңілде жатталған ұлы түсінік болғанымен, оны педагогикалық, психологиялық тұрғыдан келгенде қалай жүргізу керек, қалай ұйымдастыру керек деген мәселе күн тәртібінен түспейтіні ақиқат. Адамзат өміріне тәрбие мәңгілік категория болса, онда ұйымдастыру, жүзеге асыру ешбір кезде ескірмейтін, қайта уақыт озған сайын жаңарып, жасарып, әрбір кезеңнің талабына лайық жетіліп отыратын құбылыс. Өмірге шыр етіп келген нәрестенің сәбилік шағынан бастап, қажетті деп танылатын адамгершілік сапаларды меңгерту ойынға байланысты.
Ойын - бала өміріндегі тәрбиенің шешуші шарты. Бала өзін қоршаған ортаны, өмір сүріп отырған айналасындағы заттар мен құбылыстарды ойын арқылы түсініп, ұғынады. Әрине, тек көру, байқау арқылы емес, тікелей араласып, іс-әрекетке көшіп, нақты қарым-қатынас барысында біледі. Мұны ұғынуда ойын шешуші мәнге ие болады. Былайша айтқанда, түрлі заттар мен құблыстарды, адамдар арасындағы қарым-қатынасты баланың білуі, сезінуі ойын негізінде жүзеге асады. Баланың таным түсінігі, іс-әрекеті ойыннан бастау алады да, оның ұшығы болашақ өмірінде жалғасын табады. Халқымыз ойындарды тек балаларды алдандыру, көңілін көтеру әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарын, мінез-құлқын қалыптастыру құралы деп ерекше бағалаған. Ойын негізінен балаларға денешынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын балаларды ұйымшылдыққа үйретеді. Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, «Бала ойында қалай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан да ұқсас болады» - А.С. Макаренко осылай жазыпты. Сондықтан келешек қайраткер азаматты тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады. Ойынның негізгі ерекшелігі - ол балалардың қоршаған ортаны - адамдардың қимылын іс-әрекеттерін, олардың бала қимылынан туған жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеуі болып табылады. Ойын процессінде сөйлесу қарым- қатынасы үлкен рөл атқарады. Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп, әсер алысуы, ойынның түпкі ниетімен мазмұнын анықтайды.
Ойынның негізгі құрлымдық элементтері мыналар: ойынның түпкі ниеті, сюжеті немесе мазмұны, ойын әрекеттері, рөлдер ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ересектер ұсынатын ойын ережесі.
Ойынның түпкі ниеті – бұл балалардың нені және қалай ойнайтынның жалпы анықтамасы. Мысалы: «Дүкен», «Аурухана», «Ұшақтар», «Отбасы», «Балабақшасы» және тағы сол сияқты болып ойнайды.
Бала ойын ойнағанда өмірінде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған барлық жағынан ұқсағысы келеді. Жалпы бала табиғаты өзін бірнеше есе үлкен ғып көрсетуге бейім. Тез есейгісі келіп, бәрін өзім істеймін деп талпынады. Баланың осы талпынысын мұқалтпай, сен үлкенсің, мен көмектесіп жіберсем, бәрінде өзің істей аласың деп, сенім білдіре тәрбиелеу ұтымды әдіс. Үлкен адам мен баланың айырмашылығы үлкендердің сана сезімі мен іс-тәжірибесінің молдығында ғана.
Ойын – баланың жан серігі іспеттес. Қай бала болмасын ойнап өседі. Ойын сырттай қарағанда анау айтқандай қиындығы жоқ, оп-оңай тәрізді көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала үшін ойынға қатысты басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай емес. Мысалы, рөлдерге бөлгенде балаға өзіне ұнамсыз роль тиюінің өзі-ақ көп нәрсені шешеді. Сонда ғана ойын өз мақсатына жетіп, тәрбиелік мәні арта түседі. Баланың әдепті, көргенді, қайырымды болып өсуі қоршаған ортасына, үлкендерге байланысты екені мәлім. Бала өмірінде көрген-білгендерін, ойға түйгендерін ойын арқылы қалай бейнелесе, үлкендердің көрсеткен үлгі-өнегесі қандай дәрежеде болса, балалар да тәлімде соны айқын бейнелейді.
Бала жаны еліктегіш, ол үлкендердің іс-әрекетін үлгі ретінде қабылдайды да, оны ойын кезінде айқын бейнелеуге тырысады. Балалардың бір-бірімен достық қарым-қатынасының дұрыс қалыптасуында мақсатты жүргізілген жүйелі ойын процесінің тәрбиелік мәні мол. Балаларды ұжымға тез бейімдеуде де ойынды дұрыс ұйымдастырып өткізудің рөлі зор. Бала ағзаларының қимыл - қозғалыс қажетін дұрыс өтеуі негізінен ойын арқылы жүзеге асады. Ойын – баланы жан-жақты дамытып қана қоймай, өзін қоршаған әлеуметтік құбылыстың қыр-сырын түсінуіне әсер етеді. Үлкендер үшін еңбек қандай болса, балалар үшін ойын да сондай қажеттілік болып саналады.Ойын арқылы баланың дербестігін демеп, оны ілгері дамытуға деген сенім тәрбие саласындағы тиімді әдіс екендігін нақты сабақ барысындағы ойыннан жан-жақты байқауға болады. Баланың үлкені кішісіне қамқорлық жасап, достық қарым-қатынасының берік, бауырмал болуы олардың жастайынан бірге ойнап, бірге өсуімен де байланысты. Өйткені ойын балалардың бірлігін нығайтады, мүддесін біріктіреді. Ал ондай қатынас болмаса, бір отбасындағы балалардың өзі де бір-біріне салқын, жат-бауыр, керек десе бірін-бірі жеп көруге дейін баратын кездері де байқалып қалады. Ойын – оқу, еңбек іс-әрекеттерімен бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынандай кесте арқылы суреттесек те болады:
Бұл жерде «Ойын» ұғымына анықтама берсек – бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірбиені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізіндегі іс-әрекеттің бір түрі. Адамзат тәжірибесінде ойын әрекеті мынандай қызметтерді атқарады:
Ойын – сауық;
Коммуникативтік немесе қарым-қатынастық;
Диагностикалық (ойын барысында өзін -өзі тану);
Коррекциялық (өзін-өзі түзету);
Әлеуметтендіру.
Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көптеген мәліметтер алып, білімін жетілдіріп, өз қажетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көрсетеді. Ойының ережелері ойнаушыладың қисынды ой қабілетінің бір - біріне деген сыйластық қажеттіліктерімен санасуы әр ойыншының жеке әрекетінен туындайды. Ойынның басты шарты жеңіске жету болса, әр ойыншы ол қарсы мүмкіндігімен санасып, бір-біріне деген сенімін арттырады. Ойынның негізгі мақсаты - баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті – сол ойын түрлерін пайдалана отырып, балаларды өздігімен жұмыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлығын арттыра түсуге түрлі дағды мен шеберлікті меңгертуге қол жеткізу. Дұрыс ұйымдастырылған ойын әрекеті балалардың өзара қарым-қатынасын дамытумен бірге мұқтаждықтарын қанағаттандыратын істерді жүзеге асыруға дағдыландырып, пайдалы және өнімді әрекеттер жасауға баулиды
Ойынның сюжеті, мазмұны – бұл оның жанды тұлғасын құрайтын, ойын әрекеттерінің, балалардың өзара қарым - қатынастарының дамуын, көп жақтылығын және өзара байланысын анықтайтын нәрсе. Ойының мазмұны оны қызықты етеді, ойнауға ықылас пен ынтаны қоздырады. Ойын процессінде балалардың өздері ойнаушылардың мінез-құлық мен өзара қарым-қатынасын анықтайды және реттейтін ереже белгілейді. Ойын бала үшін нағыз өмір. Ойынның мазмұны мен ережесін, өзінің ойындағы рөлін пайдаланып, ойнаушылардың ынтасын басып тастамай, әдеппен ойынның барысын, олардың өзара қарым - қатынасын бағыттап отырады. Өзі де сол рөлге қатыса алады. Ойын оқу үстіндегі оқытумен де тығыз байланысты. Ойын ешқашанда өзінің қызықшылығын жоғалтпайды, тек оның мазмұны, сипаты өзгереді. Ойындар мазмұнына қарай , өзіне тән ерекшеліктеріне қарай сюжетті-рөлдік, драмалық, дидактикалық, құрлыс ойындары, қимылды ойындар, ұлттық ойындар болып бөлінеді.
Сюжетті-рөлдік ойындардың ерекшелігі сол, оны балалардың өздері жасайды. Ойынның дербес әрекеті айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар ұзақ та, қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті –рөлдік ойында бейнелеу құрлыс рөл мен ойын әрекеттері болып табылады. Өзінің сипаты жағынан бұлар көбінесе еліктеу, шындықты көрсету болып табылады. Мысалы, «Дүкен» ойынын ойнағанда сатушымен сатып алушының әрекеттерін, ал «Аурухана» болып ойнағанда дәрігер мен науқастың әрекеттерін еліктейді. Педагог өткізілген ойынға талдау жасап, оның балаларға тигізген тәрбиелік ықпалын бағалауға, өз тобындағы сюжетті-рөлдік ойындарына одан әрі басшылық ету тәсілдерін ойластыруға тиіс. Сюжеттік-рөлдік ойындарды балалар өз беттерімен үш-төртеуі бірігіп ойнай береді. Бірақ олардың сюжетті өрбіте алмай, қарапайым ғана ойнап, әрі қарай не істерлерін білмей дағдаратын кездерін жиі байқауға болады. Соған орай тәрбиешінің міндеті - бастапқы кездері басшылық жасай отырып, ойынды өз мәнінде ойнай білуге үйрету. Ол үшін сюжетті-рольдік ойындарды талдап, ойнау жолдарын қалай кеңейтуге болатынын жан-жақты ойластырған жөн.
Драмалық ойындарда мазмұн, рөлдер, ойын әрекеттері қандай да бір әдеби шығарманың, ертегінің т.б. сюжетті мен мазмұнына шарттас болады. Ол сюжетті –рөлді ойынға ұқсас. Драмалық ойында балаға қандай болсын айқын тәсіл көрсетпеу керек. Ол үшін ойынның шын мәнінде ойын болғаны дұрыс.
Дидактикалық құрлыс ойыны – балалар әрекетінің біртүрі. Оның негізгі мазмұны қоршаған өмірді алуан түрлі құрлыстарды және соларға байланысты іс-әрекеттерді бейнелеу болып табылады. Құрлыс ойыны бір жағынан сюжетті - рөлді ойынға ұқсас келеді және соның бір түрі деп қаралады. Олардың қайнар көзі біреу – қоршаған өмір. Балалар ойын үстінде көпірлер, стадиондар, темір жолдар, театрлар, цирктер, т.б. ірі құрлыстар салады. Құрлыс ойындарында олар қоршаған заттардың, құрлыстардың көшірмесін жасап, құр бейнелеп қана қоймайды, сонымен бірге өздерінің шығармашылық ойын, жобалық міндеттердің өзіндік шешімін енгізеді.
Дидактикалық ойын балаларға мейліне тән оқыту формасы болып табылады. Оның арғы тегі ойынды өлең мен қимылмен ұштастыру негізінде көп нәрсеге үйрететін ойындарды жасаған халық педагогикасында жатыр. Мысалы, «Сиқырлы қалпақтың сырын ашайық» - деген ойында балаларды зат туралы айта білуге үйрету, олардың жүйелі сөйлеу қабілетін дамыту міндетін алға қою. Ойын міндеті - қалпақ астында не бар екенін білу.
Қазақ халқының тарихында ұлттық ойындардың көптеген түрлері балалық, жеткіншектік, жасөспірімдік шақтағы балалар тәрбиесіне пайдаланылады. Ал қазіргі кезде ұлттық ойындардың көпшілігі тәлім - тәрбие саласында зор педагогикалық құралға айналады. Ойын тек қана көңіл көтеру, көңілін шаттандыру ғана емес, ол өзінше ерекше қазақ халқының әлеуметтік өміріне байланысты тәрбиелік мағынасы зор жеке адамның дамып жетілуіне, қалыптасуына әсер етуші факторлардың бірі болған. Ұлттық ойын түрлері өскелең ұрпақтың көңіл көтеруі, ойын – сауық пен шұғылдануымен ғана шектелмейді, олар сол халықтың салт - санасын, дәстүрін, тұрмысын жағдайын білдіретін әрекетті көрсетеді. Кез келген ойынның түр сипаты - халықтың тіршілік тынысын бейнелейтін құбылыс. Мысалы, қазақтың «Көкпар» ойыны бір жағынан, халықтың әдет- ғұрыпын, салтын білдіретін болса, ал екінші жағынан адамның дене шынықтырып, ой–әрекетін дамытатын дәстүр болған. Ал «Ақсүйек» ойыны түнгі мезгілде балалардың байқампаздық қабілетін дамытуға әсерін тигізеді. Міне осындай түрлі ойындар арқылы халқымыз өз ұрпағын ойшылдыққа, тапқырлыққа, шеберлікке, дәлдік пен мергендікке тәрбиелеп отырған. Сондай - ақ ойын барысында бала қатар құрбыларымен қарым - қатынас жасау нәтижесінде жеке басының қасиеттерін дамыту мүмкіндіктеріне ие болады.
Іскерлік ойындар дегеніміз болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол қызметке тән қарым-қатынас жүйесін модельдеу, елестету.
Адам тәжірибесінде ойын іс-әрекеттілігі мынандай қызметтерді орындайды:
Көңіл көтеруші: (бұл ойынның негізгі қызметі – шаттану, ләззат алу, қызығушылық ояту);
Коммуникативті:қарым-қатынас диалектикасын меңгеру; өзіндік жүзеге асыру;
Ойын терапиясы: өмір іс-әрекеттілігінің басқа түрлерінде пайда болатын әр түрлі қиыншылықтарды жеңіп шығу;
Диагностикалық: өзін-өзі тану ойын процесінде (ережеге сай мінез-құлықтан ауытқушылықтың пайда болуы);
Коррекция қызметі: тұлғаның құрылымдық көрсеткіштердің позитивті өзгеруіне үлес қосу;
Ұлтаралық - коммуникациялық қызметі бойынша: барлық адамдарға ортақ әлеуметтік-мәдени құндылықтарды меңгеру;
Әлеуметтендіруші: адамдардың қоғамдасып өмір сүру нормасын меңгеруін қоғамдық қарым-қатынастар жүйесіне бекіту.
Ойындардың көбісі өздеріне мынандай 4 басты қырлары болады (С.А.Шмаков бойынша):
Еркін дамушы іс-әрекеттілік нәтижесімен немесе іс-әрекеттілік процессінің қамы үшін ғана емес тек баланың тілегіне байланысты қабылданады.
Шығармашылық, белгілі деңгейдегі импровизациялық осы іс-әрекеттіліктің өте белсенді мінездемесі (шығармашылық «жолы»).
Эмоционалды көтеріңкілік, қарсыластық, конкуренттілік және т.б.(ойынның табиғи сезімділігі «эмоционалдық кернеулік»).
Түзу немесе жанама ережелердің бар болуы, ойын дамуындағы логикалық мазмұнды ашу.
Ойын құрылымына оның процесі ретінде:
Ойнаушының өзіне алған рөлі;
Осы рөлдер реализациясының қоспасы ретінде ойын іс- әрекеті;
Пәндерді ойын түрінде пайдалану;
Ойыншылар арасындағы шынайы қарым-қатынас;
Сюжет (мазмұн) – ойындағы «шындық аумағы».
Іскерлік ойындарды дайындау барысында төмендегідей психологиялық-педагогикалық принциптерді жүзеге асыру қажет:
Өндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын, кәсіби қызметтің іс-әрекеттің мазмұнын имитациялық модельдеу принципі;
Балалардың кейбір қиындықтар мен ойлу қайшылықтарын тудыратын тапсырмалық ойындар жүйесі арқылы берілген кәсіби қызметке тән проблемалық ахуалдарды жасау принципі;
Ойында көрсетілетін өндіріс мамандарының фунцияларын бейнелеуге қатысушылардың бірлескен қызметінің принципі;
Оқу тапсырмаларын шешуде, келісімді шешімдерді дайындауда және қабылдауда серіктестердің іс-әрекеттік және диалогтық қарым-қатынастарының шешуші рөл атқаруы принципі;
Оқу ойын іс-әрекеттің екі мақсаттылығы принципі. Іскерлік ойын болашақ маман тұлғасын дамытуда біршама маңызды міндеттерді шешеді: балалар мамандығына қажет білімдер мен дағдыларды меңгереді, әлеуметтік және кәсіби біліктіліктерді игереді. Бірақ, бұл маңызды іс-әрекет ойын формасында іске асырылаы да, оқушыларға интеллектуалдық, эмоциялық және шығармашылық тұрғыдан өзін көрсете білуіне мүмкіндік береді.
Оқытудың ойындық түрлері білімді игерудің барлық деңгейлерін пайдалануға мүмкіндік береді: өндеуден қайта жасауға, одан әрі негізгі мақсат- шығармашылық ізденімпаздық қызметіне дейін. Бұл сатылардан өте келе оқушы оқудың әдіс-тәсілдерін игере алады.Ойынды қолдана отырып оқыту технологиясының мақсаты да- оқушыны өз оқуының мотивін, өмір мен ойындағы өз мінез-құлқын түсінуіне, яғни өзіндік іс-әрекеттің мақсаты мен бағдарламасын қалыптастырып, оның жақын болашақтағы нәтижелерін алдын ала болжай білуге үйрету.Ойынның функциясы өте көп: дидактикалық, танымдық, оқытушылық, дамытушылық, тәрбиелеуілік т.б. Барлық ойынды танымдық деп атасақ қателеспейміз.«Дидактикалық ойындар» термині дидактика бөліміне мақсатты түрде кіргізілетін ойындардың бәріне тән. Баланың танымдық белсенділігін, интеллектісін дамытатын ойындардың бірнеше тобы бар:
1.Заттық ойындар – ойыншықтар мен заттар арқылы жүзеге асады. Ойыншықтар мен заттар арқылы балалар түрді, түсті, көлемді, материалдарды, адамдар мен жануарлар әлемін, олардың арасындағы қарым-қаынастарды т.б. зерттеп таниды.
2.Шығармашылық, сюжеттік – рольдік ойындар. Мұнда сюжет – интеллектуалдық іс-әрекеттің формасы. Мысалы, Саяхат ойындар. Бұған кітаптар, карталар, бойынша жасалатын географиялық, тарихи, өлкетанушылық, ізшілік т.б. саяхаттар жатады. Балалалар ойша геолог, зоолог, экономист, топограф, т.б. ролдерді атқарады, күнделіктер жүргізеді, хаттар жазады, түрлі танымдық материалдар жинақтайды. Бұл ойындарды балалар шығармашылық қиялын дамытудағы маңызы зор.
3.Дайын ережелері бар ойындар. Бұл ойындар, әдетте, баланың жұмбақты шеше білуді, тарқата білуді, болжай білуді, ең бастысы- пәнді білуді талап етеді.
4.Еңбек, техникалық, конструкторлық, құрылыс ойындары. Бұл ойындар ересектердің кәсіби қызметерін бейнелейді. Бұл ойындардың барысында балалар өз жұмысын жоспарлауға, керекті материалды жинақтауға, өзінің және басқалардың жұмысына сын көзбен қарауға, шығармашылық міндеттерді тез және дұрыс шеше білуге үйренеді. Еңбек белсенділігі таным белсенділігіне ұштасады.
5.Баланың психикалық сферасына әсер етуге негізделген жаттығу ойындары, тренингтер.
Өзара жарысқа негізделген бұл ойындар ойнаушы балаларға салыстырмалы түрде өздерінің дайындық, жаттығу деңгейін аңғартып, одан әрі жетілдіру жолдарын көрсетеді.Ең жақсы деген ойындар өз бетімен оқуға негізделген. Олар баланың біліммен, біліктермен және дағдылармен қаруландыруға бағытайды. Оқытудың екі негізгі компоненттен тұратыны белгілі: керекті ақпаратты жинау және дұрыс шешім қабылдау. Балалардың дидактикалық тәжірибесін толықтыратын да осы компоненттер. Бұл жерде психолгиялық сипаттағы дамыушы ойындарды да атап кеткен жөн: кроссвордтар, викториналар, ребустар, крипотограммалар және т.б.
Дидактикалық ойындардың нәтижелілігі, біріншіден, оларды қолданудың жүйелілігіне; екіншіден, ойын бағдарламаларының мақсатылығына тығыз байланысты. Ойынның мақсаты оқытудың басты мақсатымен үндес- баланың білуге, білімге деген құштарлығын ояту.
Балабақшада ойын не үшін керек ?
Жалпы технологиялық элементтерін қолдану.
Ойынды сабақ ретінде түсіндіру,пысықтау,тапсырманы бақылау түрінде қолдану.
«Ғажайып алаң», «Жұлдызды сәт», «Ақылдылар» ойындарын демалу үзілістерде ойнатуға болады.
Ойын технологиясының мақсаты:
1.Дидактикалық :
Ой - өрісін кеңейту,танымдық қабілеттерін, білімдерін қолдану,еңбек іс-әрекеттерін дамыту.
2.Тәрбиелік :
Өздігінен жұмыс жасау,ерік,адамгершілік қасиеттерін дамыту .
3.Дамытушылық :
Есте са1қтау,ойлау,салыстыру,қиялдау,дұрыс шешім қабылдау.
4.Әлеуметтендіру:
Психотерапия,стресті бақылау,қарым-қатынасқа үйрену.
Тәрбиешінің мақсаты:
Нақты бала жасының мүмкіндіктерін дамытуға талпыну.
Алдынғы жастағы балалардың жетістіктеріне сүйену.
Баланың деңгейін ескере отырып,оқу-іс әрекетін дамыту.
Ойын түрінде өтетін сабақ арнайы ережелерге сүйенеді.
Ойын технологиясының функциялары:
Баланың ойын үстінде өзін-өзі көрсете білуі.
Баланың кез келген адаммен тіл табыса алады.
Ойын терапиясы.
Ойын-сауық.
Баланың ойын барысындағы қалыпты қылықтарының диагностикалық кемшілігі.
Баланың ойын үстіндегі іс-әрекеті.
Адамдармен қарым-қатынасы.
Салт-дәстүр.
Баланың бойындағы негізгі қасиеттер:
Еркін дамытушылық іс-әрекеті (баланың ойынға деген ынтасы және еркі).
Баланың шығармашылық және қиялдау іс-әрекеті белсенді дамыған.
Эмоциялық жағдай (баланың бәсекеге түсуі,эмоциялық қиындықтарды туғызуы).
Ойын мазмұнын көрсететін тура және жанама ережелердің болуы,оның уақытылы және логикалық дамуының жүруі.
Ойынның құрамы:
Ойынның мазмұны.
Ойынның шарты бойынша іс-әрекеттер.
Ойын заттарын кеңінен пайдалану.
Балалардың өзара қарым-қатынасы.
Бала өзін ойын кейіпкері ретінде сезіну.
Ойын әдістемесі:
Пәндік
Сюжеттік
Рөлдік
Драматизациялау
Іскерлік
Имитация
Ойын ортасы бойынша:
Педагогикалық ойындарды қолдану салалары:
Дене шынықтыру;
Интеллектуалды;
Еңбек;
Қоғамдық;
Психологиялық.
Ойын –сабақты дайындау, талап ететін ережелерді сақтау:
Алдын –ала жүргізілген жұмыс өткізу түрі мен сұрақтарды талқылау.
Алдын –ала рөлдерді бөліп беруі тиіс.
Бұл танымдық іс-әрекетті ұштай түседі.
Ойынның қажетті көрнекті құралдарды орынды қолдану.
Ойының нәтижесі. ( Әділқазы алқасы)
Ойын сәттері. ( ән айту,би билеу т.б.)
Көңілің аудару,шаршағанды басу.
Іскерлік ойынның жүргізілу технологиясы
(М.Валиеваның құрастыруы бойынша):
Дайындық кезеңі
Ойынды дайындау:
Ойынға кіріспе:
Ойынды жүргізу кезеңі
1.Топтық жұмыс:
Әдебиеттермен жұмыс;
Тренинг;
Ойлану;
Ойыншылармен жұмыс.
2.Топ аралық жұмыс, пікірталас:
Талдау және қорытындылау кезеңі
Ойынға қорытынды жасау;
Талдау, рефлексия;
Баға және өзіндік баға;
Қорытындылау, жинақтау;
Ұсыныстар беру.
Дидактикалық ойынның құрылымдық принципі:
Жобалау іс-әрекеті
Қазіргі таңда жобалау іс-әрекеті өзекті әрі өте тиімді әдіс, себебі ол мектепке дейінгі жасқа тән болып келетін эгоцентризмді жеңуге, іздемпаздықты, интеллектуалдық инициативаны қалыптастыруға, шығармашылық қабілеттері мен коммуникативтік дағдыларды дамытуға, ересектердің көмегімен немесе өз бетінше мәселелердің шешімін анықтау қабілеттерін дамытуға ықпал жасайды.
Жобалау іс-әрекетімен жұмыс жасау кезінде мына кезеңдерді бөліп қарастырған:
Тақырыпты анықтау. Мәселені қою.
Мақсаттар мен міндеттерді анықтау.
Жүзеге асыру (топтарды ұйымдастыру, топтарда рөлдерді бөлу, әдіс-тәсілдерді таңдау, жұмысты жоспарлау және жүзеге асыру)
Презентация (таныстыру)
Мектеп жасына дейінгі балалар үшін жобалау іс-әрекеті әзірге тек тәрбиешінің, ата-аналардың көмегімен жүзеге асырылады. Көп жағдайда балабақшадағы жобалау жұмыстары топта орындалады, яғни қандай да жолмен рөлдер бөліп беріледі: біреу аналитикалық әрекетті өзі орындайды, енді біреулері көмектеседі, осылайша әр баланың көмегімен біріктіре отырып нәтижеге қол жеткізеді.
Оқытудың кіріктірілген әдістерінің бірі ретінде жобалау әрекетін пайдалану балалардың белсенділігін арттыруға, шығармашылық ойлауын, өзін қызықтырған зат немесе құбылыс туралы ақпаратты өз бетінше іздеу қабілетін дамытуға, игерген білімін пайдалануға мүмкіндік береді.
Жобаларды жүзеге асыруға балалардың барлық коммуникативтік қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Барлық жобаларда іс-әрекеттің негізгі түрі ойын болып табылады. Ойын кезінде ғана бала құрбыларымен және ересектермен қарым-қатынас жасауға үйренеді.
Жобалау іс-әрекеті процесінің барысында балалар өз бетінше ойлауды, үлкендермен бірлесе ақпарат іздеуді, табуды және мәселелерді шешуді үйренеді.
Жобалардың тақырыптары балалардың бастамасымен (олар нені білгісі келеді, неге қызығады) немесе тәрбиешінің бастамасымен (тәрбиешілер баланың дамуының дамуы үшін нені маңызды деп есептейді) анықталады. Егер тақырып ересектермен таңдалса, онда сол жасқа сәйкес келетін мотивацияны таңдалады.
Тәрбиеші балаларға жобаның тақырыбына байланысты тапсырмаларды ұсынады, ал балалар ата-аналарымен бірге өздеріне қызық тапсырмаларды таңдайды. Қажет болған жағдайда тәрбиеші ата-аналарға анықтамалық материалдар ұсынады, кеңестер береді. Жобаны қорғау қызықты әрі белсенді түрде өтеді және ол жобаның әрбір қатысушысы ата-ана және бала өз жұмысын көрсете алатындай етіп ұйымдастырылады. Жобаны қорғау барысында балалар барлық шығармашылық мүмкіндіктерін жүзеге асырады, олардың шығармашылық белсенділігі мен қиялы дамиды, коммуникативтік қабілеттері жетілдіреді: олар аудиториямен жұмыс істеуге, ақпаратты жүйелі, эмоционалды түрде тыңдаушыларға жеткізуге, қонақтарды қызықтырған сұрақтарға жауап беруге үйренеді.
Денсаулық сақтау технологиясы
Денсаулық – адамның табиғаттан алатын бірден-бір бағалы сыйлығы. Оны шыңдау үшін, әр адам өзінің ағзасын шамасынша шынықтырып, салауатты өмір сүруге ұмтылуға тиіс. Бұл ұмтылыс жас шағынан басталғаны өте дұрыс екенін өмірден байқауға болады.Денсаулық сақтау технологиясының мақсаттарына жету- дене шынықтыру сабақтары, денені сауықтыру жұмыстары, түрлі гимнастика, сергіту сәттері, түскі ұйқыдан кейінгі шынықтыру жаттығулары, ойындар арқылы іске асырылады. Баланың жеке бас тазалығын сақтау ережелерін қалыптастыру, дене жаттығуларын, қозғалыс ойындарын, сергіту сәттерін, табиғи әдістермен (күн, су, ауа) ағзаны шынықтыруды ұйымдастыру, пайдалы дағдыларды дарыту, зиянды әдеттерден сақтандыруды үйрету күнделікті өткізілетін іс-шара болып табылады. Технологияның бір бөлімі- сергіту жаттығулары, баланың жұмыс қабілетіне, ойлау жүйесіне игі әсер етіп, жүйкесін, сезімталдығын арттырып, денсаулығын нығайтып, зейінін тұрақтандырады. «Денсаулық сақтау» технологиясының басты шараларының бірі- шынықтыру шаралары. Балаларды «денсаулық жолдарымен»: массаждық кілемшелер, түймелі, тығынды, бұршақты кілемшелер, иректі тақтайша, кішкене тасты, құмды қораптармен жүргізу, бүлдіршіндердің қоршаған ортадағы температура өзгерісіне шыдамдық танытатын ағза қалыптастыру, шынықтыру шараларының негізі болып табылады.
Денсаулық сақтау технологиялары - бұл балалардың денсаулығының сақтауы және дамытуы бойынша бiлiм беретiн кеңiстiк жұмысының жүйесi. Денсаулық сақтау технологиялары - балалардың денсаулығын сақтау мәселесін үстiрт емес, сезiніп, балалардың өзіндік жеке даму ерекшелiктерiн есепке алып шешу.
Тәрбиеші баланың денсаулығын сақтай отырып білім беруде ең алдымен баланың диагнозын, әлеуметтік жағдайын жақсы білу керек. Ол үшін балабақша дәрігерімен, мамандарымен және тәрбиеші көмекшісімен қарым-қатынас өте тығыз болуы тиіс. Олармен кеңесе отырып және әр баланы жеке зерттей отырып түзете білім беру жоспарын құру қажет.
Балабақшада күн кестесіне сәйкес жұмыс күнін денсаулық сақтаудың тиімді әдісі- таңғы жаттығудан бастайды. Ертеңгілік жаттығулардың орындалу барысында балалардың бойында жинақылық, шапшаңдық, дене бітімінің түзу, әрі сымбатты, жүрісінің жеңіл болуы қадағаланады. Жаттығулар денедегі зат алмасуын жақсартады, мойын, иық, бел, іш, арқа, балтыр бұлшық еттерін қатайтады, жүйкесін нығайтады, бала өзін-өзі сергек сезінеді, көңіл–күйі көтеріледі. Қимыл-қозғалыстар бір орында тұрып жүруден бастап, аяңдап жүрумен аяқталады. Жаттығу түрлері ай сайын алмастырылып отырылады. Жылы күндері аулада, салқын күндері спорт залында өткізіледі.
Технологияның бір бөлімі- сергіту жаттығулары, баланың жұмыс қабілетіне, ойлау жүйесіне игі әсер етіп, жүйкесін, сезімталдығын арттырып, денсаулығын нығайтып, зейінін тұрақтандырады. «Денсаулық сақтау» технологиясының басты шараларының бірі- шынықтыру шаралары. Балаларды «денсаулық жолдарымен»: массаждық кілемшелер, түймелі, тығынды, бұршақты кілемшелер, иректі тақтайша, кішкене тасты, құмды қораптармен жүргізу, бүлдіршіндердің қоршаған ортадағы температура өзгерісіне шыдамдық танытатын ағза қалыптастыру, шынықтыру шараларының негізі болып табылады. Балабақша тәрбиеленушілеріне маусым өзгешеліктеріне орай аурудың алдын алу шаралары ретінде итмұрын шырыны мен дәрумендер, балық майы беріледі. Қыс айларында балалардың мойнына сарымсақ тұмаршалары ілінеді, қабылдау бөлмелерінде тәрелкелерде салынып тұрады. Балалардың денесін шынықтырудағы маңызды бөлігі – түскі ұйқыдан кейінгі жаттығулар. Көзделетін мақсат: ұйқыдан баланы біртіндеп ояту арқылы сергектікке, дене бітімінің дұрыс қалыптасуына көңіл бөліп, салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу. Түскі ұйқыдан кейінгі кешенді жаттығулар кез келген жайлы бөлмеде классикалық музыканы, табиғат әуендерін пайдаланып жүргізіледі.
Бекітілген жоспар бойынша ата–аналар, тәрбиеші олардың тәрбиеленушілерімен біріккен алуан түрлі спорттық сайыстар, жарыстар, «денсаулық күндері» жыл бойы өткізілуде. Мәселен, «Көңілді эстафета», «Біз – спорттық отбасы», «Спорт – біздің досымыз», т.б.
Балабақшада ұлттық ойындарды үйретіп, ойнату үнемі жоспарланады. Қазақ халқының бала денесін жетілдіру әдістері, оларды қолдану жолдары әрқашан ескеріліп отырылады. Өйткені, ата-бабаларымыз балаларын ат құлағына ойнатып, қырда жарыстырып, шабандоздыққа, отбасының тіршілігіне үйреткен. Осы ұлттық дәстүрді ұрпақтан-ұрпаққа жалғастыру мақсатында балабақшамыздың әр топтарында ұлттық нақыштағы қимыл-қозғалыстарына арналған жаттығулар мен ойындар әрдайым жүргізіледі. Балабақшамызда аудандық «Балабақшада түскі ұйқыдан кейінгі шынықтыру жаттығулары», «Мектепке дейінгі мекемеде сауықтыру-шынықтыру шараларының маңызы» атты семинарлар өткізілді. Семинар барысында педагогтармен пікір алмасып, ой бөлістік. Қазіргі уақытта мұндай жан-жақты үйлесімді дамыған адамзат тәрбиелеудің негізі мектепке дейінгі ұйымдарда күн тәртібінде қолданудан, дене тәрбиесі сабақтарын жақсартудан және оның маңызын халықтық тәрбиемен ұштастырудан қаланады. Жаңа стандарт бойынша үнемі балалардың іс-әрекетінің даму деңгейі мен берілген талаптарды орындау барысындағы көрсеткіштер шығарылады.
«Денсаулық сақтау» технологиясы бойынша бұл өткізіліп жатқан шаралар баланың аурудың алдын алуға деген алғашқы қадамы болып саналады. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келмек болсақ, «Сау дене, азат ақыл, адал көңіл, үшеуімен болады бақыт өмір», -деп сыршыл ақын Мағжан Жұмабаев айтқандай, мектепке дейінгі мекемелердің әрбір ісі жан-жақты жарасымды, рухани бай тәрбие берумен қатар, денсаулығы мықты болашақ өсіруге бағыттау баршамыздың міндетіміз.
Ұлы ойшыл Вергилий «Ешкім бәрін білуші де, бәрі қолынан келуші де бола алмайды» деп айтқандай, әдіс-тәсілдерді тиімді пайдаланып балаларды денсаулығын сақтауға үйрету керек.
Баланың кіші жастан өз денсаулығын күте білуге үйрете отырып, дені сау, қайратты азамат етіп шығару еліміздің мектепке дейінгі мекемелерінің оқу-тәрбие ісінде басты мақсатқа айналып отыр. Ендеше оқу-тәрбие жұмысының ұйымдастырылуы алдымен баланың денсаулығын сақтай жүргізілуге бағытталуы тиіс. Денсаулығы түзу болмаған баланың толыққанды білімі мен тәрбиеге ынтасы бола қоймайтынына күнделікті өмірде көз жеткізіп жүреміз. Мектепалды даярлық тобында баланың денсаулығын сақтау мен нығайтуға көп көңіл бөлінеді. Өйткені дені сау бала оқу процесіне белсене араласады. Әрдайым жайдары көңіл-күйі жоғары болады. Денсаулық бұл баланың физиологиялық- психикалық мүмкіндігін толықтай анықтайтын негізгі жағдайлардың бірі.
Балалардың денсаулығы келесі факторларға тікелей байланысты болады:
- ата –ана денсаулығы;
- экология;
- өмір сүру жағдайы;
- баланың мектепке дейінгі ұйым және отбасындағы тәрбиесі.
Мектепалды даярлық тобындағы балалардың денсаулығын қалыптастыру бойынша жүргізілетін негізгі жұмыс бағыттары:
- дене шынықтыру мен сауықтыру, шынықтыру шараларының
комплексінің жүйесін дамыту.
- дене мүшесінің бұзылуы мен май табанының алдын алу және түзету;
- үйлесімді қимылдық тәртіп тұрғызу;
- жиі ауыратын балалармен сауықтыру шараларын ұйымдастыру.
Мейірбикенің көмегімен дене дамуында ауытқушылығы бар және жиі ауыратын балалармен сауықтыру, шынықтыру, аурудың алдын алу шараларын жүргізілуі.
1. Шынықтырудың дәстүрлі формалары: ауаны тазарту, су құю, даладағы қабылдау, күн сәулесімен шынығу, жалпы және жартылай су процедураларын жүргізу – ығалды сүртіну, аяққа, денеге су құйыну, тұзды алаша, жалаңаяқ жүру.
2. Ұтымды –қимылды күн тәртібін ұйымдастыру: жаттығулар, жүгіру, сазды-би қимылдары, гимнастика, сауықтыру және алдын алу жаттығулары.
3. Әдеттен тыс сауықтыру шаралары:
Мектепке дейінгі ұйымдардың жұмысына жаңа технологиялар енгізуде, ең алдымен бақытты балалық шақты қамтамасыз ету – бұл әрбір баланың жан-жақты және қазіргі заман талабына сай дамуына, оның көңілінің тыныштығына, денсаулығына қамқорлық жасауды басшылыққа алып алдағы уақытта мынадай қорытынды жетістіктерге қол жеткізуді көздейміз:
Балалық кезеңде денсаулықты жоғалтпау;
Денсаулықтың соматикалық көрсеткіштерін жақсарту;
Гигиеналық мәдениет қалыптастыру;
Салауатты өмір сүру салтын ұстану қажеттілігін және оған мүмкіндік туғызу;
Дене шынықтыру тәрбиесін баланың жас және жеке ерекшеліктеріне байланысты даралау;
Дене тәрбиесінің үздіксіз жүйесін құру.
Мемлекеттің болашағы — жас ұрпақ. «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» демекші, бүлдіршіндердің бойына ұлттық салт-дәстүрді сіңіріп, оларды халықтық тағылым нәрімен сусындатып, танымдық жұмыстарды жүйелі түрде жүргізу керек.
Ұлтық ойындар денсаулық сақтау технологиясында өзінің бір орынын алады. Қимыл, қозғалыс техникасымен және олардың орындалуындағы қолдануға болатын әртүрлі әдіс-тәсілдерді ұсыну. Спорттық жаттығуларға, жарыстарға, сайыстарға қызығушылықтарын арттыру. Өз қимыл- қозғалыстық мүмкіндіктерін жақсартуға ынталандырып, олардың орындалуына шығармашылық тұрғысынан қарау қажет. Әртүрлі жағдайда кеудені тік ұстауды үйрету.
Бағытты түрде физиологиялық қасиеттерді және жалпы төзімділікті, шапшаңдылықты, жүйріктікті, тәсілқойлылықты, тепе-теңдік сезімі мен қимыл - қозғалыс координациясын дамыту. Амалшылдық, тапқырлықты бойларына дарыту. Балаға көзбен шамалауды үйрету. Спорттың әр түрімен таныстырып, спорттық үлгі-нұсқаларға беріп отыру.
Дүние жүзіңдегі денсаулық сақтау саласы елдің даму және нығайю тарихын көрсетеді. Бүгінгі күні елдің денсаулығы қиын жағдайда, сондықтан да кең түрде сауықтыру бағдарламасы керек. Соның бірі – массаж. Кейбір жаңалықтардың ашылуы да тез, жабылуы да тез. Ал бұл жаңалықтың болашағы бар және ол одан әрі дамып, көркейеді. Әрбір адам, жас баладан, егде кісіге дейін, осы әдіс арқылы өзін-өзі емдей алады. Адамның қол басы мен аяқ табан бұлшық етпен байланысты болады. Сондықтан да, Пак Чжи Вудың айтуы бойынша, адамға қозғалыс қажет.
Қазіргі уақытта көп факторлы сыртқы әсерлердің талдауына, әр баланың денсаулығының маниторингіне, оның ағзасының ерекшеліктерінің есебіне негізделген балалармен тәрбие сауықтыру жұмысына жаңа әдістемелер іздеу, белсенді түрде жүріп жатыр. Балалармен сауықтыру жұмысында балалардың дұрыс тыныс алуына үйренуі маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Дұрыс тыныс алу- бұл көптеген аурулардың алдын алады; адамның денсаулығы, физиологиялық және ақыл-ой қызметі оның тыныс алу қызметіне байланысты сонымен қатар, дұрыс тынысалуы әр түрлі емдік әсер береді. Ырғақты демнің екпінімен шығуы-шаршаудан арылудың бір де бір құралы. Баяу ырғақта демалу, тыныс алу кезінде кідіріс жасауға да болады. Қан айналымын белсенді ететін көміртегінің мөлшерін, артылған мөлшерінің жиналып қалуына әсер етуі жүрек қан тамырларының және де мидың жақсаруына себепші болады яғни қан айналымын күшейтеді. Демалу бұлшық еттерінің шынығуы физиологиялық жұмыс қабілеттілігін және шыдамдылықты арттырады.
Салауатты өмір салты қажеттіліктерін қалыптастыру. Допты лақтыруға жаттықтыру. Әртүрлі жаттығуларда, доппен ойнайтын ойындарда және басқада құрал - жабдықтармен балаларды өз мүмкіндіктерін көрсетуге баулиды.
Денсаулық саласында массаж бағыты да кіреді. Массаж халықтық медицинаның үлкен бір бөлігі. Ол барлық жер шарына кеңінен таралған, сондықтан емдеу әдістерінің ең негізгісі болып табылады. Массаж адам денесіне мөлшермен берілетін механикалық тітіркендіру. Массаж өкпедегі зат алмасуын үдетеді, тыныс алу үшін оның терендігін, жиілігін, өкпенің қимылын, тіпті кеуде қуысының дем алуға дұрыс қатынасуын реттеп, бір жүйеге түсіруге үлкен көмек көрсетеді. Адам денесінде болып отыратын зат алмасулардың бәріне әсер етеді.
[pic] [pic]
Денешынықтыру: -таңертеңгі гимнастика;
-денетәрбиесі сабағы;
- дене шынықтыру және мерекелер;
- қимылды белсенділік;
-жеке сабақ
Вариативтік бөлік:
-өмір қауіпсіздігін қорғау негіздері;
-үйлесімді қимылды тәртіп
Шынықтыру:
-тамақты шаю;
-жалаңаяқ жүру;
-суды басып жүру;
-ауамен шынықтыру
Көрмелер,
мерекелер
Ашық сабақтар
Іс-шаралар,
демалыс кештері
Тәрбиешілермен жұмыс:
-семинарлар;
-кеңестер;
-педкеңестер;
-баяндама жасау;
-шығармашылық топ жұмысы;
-ашық іс-шаралар
Мектеп пен сабақтастық:
ортақ шаралар өткізу;
кенестер;
семинарлар;
балаларды ауықтыру; бағытындағы жұмыстар
Сауықтыру жұмыстары
Физиотерапия:
-сылау;
-психо-гимнастика
Сауықтыру шаралары:
-аурудың алдын алу;
-дәрумендер;
-психо-педагогикалықзерттеу.
Кеңестер
Сайыстар,денсаулық күні
Ата –аналармен жұмыс:
-ата-аналар жиналысы;
-мамандар кеңесі;
-ашық шаралар;
-спорттық мерекелерге қатысуы
М.Монтессори-педагогика арқылы ерте шақтағы даму
Мария Монтессори – итальян педагогы, врач. Ақылы нашар дамыған балаларға арналған тиімді әдістерді жасай отырып, оларды дені сау балаларға да қолдануға болады деген шешімге келеді. Жүйе еркін тәрбиелеу идеясында қаланып, 3 пен 9 жасқа дейінгі балаларға арналған.
Монтессори әдістемесі балалардың арнайы дайындалған дидактикалық материалдармен сан алуан тәжірибелік іс-әрекеттерінің негізінде қаланған (текшелер, цилиндрлер, қосымшалар, түрлі формадағы жақтаулар, санағыш моншақ тізбесі және т.с.с.). Баланың дамуы мен оқуы оның физикалық сезім мүшелеріне негізделеді. Ол үш түрлі құралдар пайдаланылады: иісі бар қораптар, түйсік үшін тақта, шу қораптары, қоңыраулар, дәм банкілері, жылы құмыралар және т.с.с.
Монтессоридің әдістемесі:
жекеше оқытуға негізделген;
бала қажетті құралдарды және ойының ұзақтығын өзі таңдайды;
бала табиғи жағдайында өзінің бағытымен дамиды.
Монтессоридің педагогикасы жалпылай оқытудан ашық оқытуға негізделген. Бұл педагогиканы экспериментті деп атауға болады, өйткені баланың бақылауы дидактикалық құжаттарды таңдауға мүмкіндік береді. Табиғи жағдайға қарап бала тағлиматтық әдіс тәсілдерді таңдайды. М.Монтессори педагогикасының ұраны«Өзімді тануға көмектес».
М.Монтессори педагогикасының негізгі принциптері:
Тәрбие және оқыту ортасын қамтамасыз ету (көрнекі-құралдар, ұлттық- мәдени дәстүрлері, эстетикалық талаптар, аралас жастағы балалар (3-6 жас);
Құралдардың бар болуы;
Кез келген сабақтарда балаларға бостандық беру:
«Бүкіл мүмкіндікпен пайдалан, бірақ басқаға кедергі жасама»;
Педагогтардың сенімділік, мейірімділік, ынтымақтастық, әр бір баланы қабылдауға мүмкіндік жасауы;
Балаларды бақылау, қажет болса көмектесу;
Сабақ үстіндегі мұғалімнің белсенді қызметіне тыйым салынады, оның негізгі әдісі – бақылау;
Арнайы әзірленген оқыту ортасында баланың өз бетімен қадам жасауына мүмкіндік беретін автодидактика әдістері кеңінен қолданылады;
Аталмыш дидактикалық материал құралы өз қатесін баланың өзінің табуына мүмкіндік береді;
Қатені түзеу баланың белсенділігін дамыта түссе, білім меңгеру де сөзсіз қатар жүреді;
Бала алдына мақсат қоюды және оны шешу жолдарын табуды үйренеді.
Монтессоридің дидактикалық жүйесінің басты ұстанымы былайша айтылады: «Менің мына істі өзімнің орындауыма көмек көрсет».
Мұғалімнің сабақтың басталу сәтіне дөп түсуі өте маңызды. Ол неғұрлым аз сөйлей отырып, барлық іс-әрекетін баяу әрі балаларға түсінікті етіп жасайды. Монтессори жүйесінде мұғалімнің әрбір жасаған іс-әрекетін бала қайталай алуы керек.
Балалар орындайтын материалды өздері таңдайды да, топ бөлмесінің өзіне тиісті бөлігінде тапсырмасын орындай береді. Тапсырманы орындап жатқанда, жұмыс орнында бөгде зат болмауы тиіс. Сыныптағы эмоциялық рай мен мұғалімнің оқумен жеке қарым-қатынасына ерекше көңіл бөлінеді. Баланың дұрыс жасамаған іс-әрекетін бетіне басуға тыйм салынады.
Монтессори жүйесі бойынша жаратылыстану пәнінің сабақ үлгісін келтіре кетейік:
Сабақ өткізілетін орын. Балалар өздерін қолайлы сезінетін кез келген бөлмеде өткізуге болады. Бөлмеде артық ауыс плакат ілінбеуі тиіс.
Сабақ мақсаттары мен күтілетін нәтижелер: Гүлді өсіре отырып, балаларда сол гүлдің өсуі үшін жауапкершілік сезімі ояна бастайды. Балалар дәннен гүлді өсіру үшін қажетті жағдайлар мен қиындықтардың барлығын бойынан өткізеді.
Сабақ барысы. Мұғалім тұқымды арнайы ыдысқа егеді. Су құйып, терезе алдына күнге таяу қояды да, кеңсені желдетеді. Ұстаздың әрбір қимылын балалар қайталап отырады. Мұғалім гүл өсірудегі қайсыбір орындалған іс-әрекеттің маңызы мен ары қарайғы қажетті шаралар туралы әңгімелей келе, бала мен тұқымды, өсімдік пен адамды, өсімдікке жасалатын күтім мен жақын-туыстарға жасалатын қамқорлықтың ұқсастықтары мен маңыздылығы туралы әңгімелеуді де ұмытпайды.
Нәтижесінде бала жаңа тіршілік иесінің туылып келе жатқандығын пайымдап, сезім елегінен өткізеді. Балада өзінен кішкентай және мұқтаж адамдарға көмек көрсетуге деген қамқорлық нышандары біліне бастайды.
Балалар өздерінде туындаған ойлар мен алған әсерлерін сипаттайды. Одан кейін гүлді өз үйлерінде өсіре бастап, өз қорытындыларын жасайды.
Монтессори жүйесінің қателігі жасанды құралдарды пайдаланытн сабақтардың басымдығы, шынайы өмірді шектеулі қарастыру, балалардың бойында «тіл алғыштық инстинктінің» қалыптастырылуы. Даралылыққа бой ұру балалардың өзге балалармен қарым-қатынас жасай алу қабілетінің дамуын баяулатады.
Монтессори жүйесінің материалдары балабақшалар мен бастауыш мектептегі балаларды оқытудағы табиғилық пен дамытуда кеңінен қолданылады. Мысалы, мұғалім Е.Н.Потапова Монтессоридің әріптік трафареттері көмегімен балалар жазба жұмыстарына үйрету әдістемесін әзірлеген. Осы әдістеме негізінде келесідей элементтер жатыр: инженерлік сызғыш көмегімен штрихталатын ықтиярлы фигураларды салу (солдан оңға, жоғарыдан төмен, төменнен жоғары қарай); көзбен қабылдау көмегімен әріптердің жазылуын есте сақтау және жұқа зімпара (наждак) парақтарынан қиылған әріптерді қолмен сипай арқылы ажырату; әріптерді бірнеше рет әуелі трафарет көмегімен жазу, кейін трафаретсіз жазу.
Монтессори бағытының бірі сенсорлық тәрбие– тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Сенсорлық даму еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.
Сенсорлық кабинетіндегі оқу-тәрбие жұмысының барлық жүйесінің ажырамас бөлігі. Ол оқыту, тәрбиелеу, түзету және емдік-сауықтыру міндеттерін шешеді. Қандай да бір сенсорлық жүйе үстем болғанымен қоршаған ортаны танып білуде көзінде кемістігі бар адамдар үшін түрлі талдағыштардың өзара әрекетін және олардың бейнелерді қалыптастыру процесінде өзара әсерін қамтитын күрделі ұйым болып табылады, ал бейненің өзі жеке ғылыми психологиялық ұғымның қуатты жиынтық «орталығы» және түйсіну, ұғыну, аңғару, ойлау түрінде қоршаған ортаны танып білуді» көрсетеді.
Сенсорлық бөлмеден түрлі мамандармен қарым-қатынас тек бұлшық ет ширығуының ғана емес, сонымен қатар сезімдік қобалжудың алдын алуға мүмкіндік береді, психикалық процестерді дамытуды жеделдетеді, сезім арқылы түйсінуді, қол саусақтарының сезінуін реттейді. Және де артопедиалық ауытқыларды да қарастырады. Бөлмедегі сенсорлық жол майтабандықтың алдын алып, түзу жүруге сымбаттылыққа тәрбиелейді.
Сенсорлық жүйе адамға сезімдік танымды іске асыруға, қоршаған орта туралы мәліметтер алуға мүмкіндік беретін сезімдік мүшелер немесе талдағыштар жүйесі ретінде белгіленеді. Көру, есіту, иіс сезу және басқа да сезім мүшелері түйсіну, ұғыну, аңғару түрінде сезімдік танымның құрамына енеді және оның құрылымын сипаттайды.
Вальдорф педагогикасы
Вальдорф педагогикасының негізін антропософияны ойлап тапқан неміс философы және педагогы Рудольф Штайнер қалаған болатын. Адамның дамуы мен білім алуы антропософиялық баяндалуында оның тән, жан және рухани салаларының сыртқы ортаның баламалы салаларымен тұтас әрекеттестік ретінде қарастырылады.
Вальдорф педагогикасының міндеті – рухани еркін тұлғаны тәрбиелеу болап табылады. Бұл жүйеде шығарамшылық заңдары табиғат заңдарынан бастау алып, адамның рухани өмірінде көрініс табады.
Бұл педагогиканың негізінде И.Гете түрлену (метаморфоза) ойлары жатыр. Мысалы, тұқымға өсімдіктің барлық өмірі жинақталған. Тұқым жерге егілсе, уақыт өте келе оның алғашқы жапырақтары қылаң ата бастайды. Одан кейін өсімдік бұтақтары бой алып, жаңа тұқымда тұрақталып болғанша, жапырағы жайыла береді.
Аталмыш педагогика адамның жетілуін түрлену кезеңдеріне қарай жетіжылдықтарға бөліп қарастырады, яғни: 0-ден 7 жылға дейін – дененің тууылуы және жетілуі; 7-14 жыл - жан жетіледі; 14-21 жыл – саналы адамның жетілуі. 21 жасында «Мен» сезімі – жауапкершілік, ой сезімі қалыптасады.
Ұстаздың міндеті – оқушының бойындағы осы түрленулерді бақылап, олардың жүруіне қолайлы жағдайлар жасау болып табылады. Вальдорфтық педагогтар адамның бойындағы жасырын табиғи нышандарын «ояту өнерін» өздерінің міндеті санайды. Вальдорфтық педагогика адам еркіне тікелей әсер етуге тыйым салады; адамның еркі дұрыс ойластырылған қосалқы әсерлердің нәтижесінде ғана дұрыс жетіледі. Оны жүзеге асырудағы жалпы ұстаным – адамға әуелі көркем, сезім және рухани түрде әсер ету, содан кейін ғана – ой-өрістік (зияткерлік) әсер ету болып табылады.
Вальдорфтық жүйенің ерекшеліктері келесілер:
Балаларды заттарды түстік және бейнелік басынан өткеру арқылы оқыту әдісін пайдалану;
Нысандарды жаны бар зат ретінде оқу – сезіммен қабылдау және физикалық түйсік арқылы олардың түп негізін түсіну;
Оқытудың бастапқы кезеңі – құбылысты бойдан өткізу, одан кейін бақылау, эксперимент және үлгіні жасау. Мысалы, атомдар мен молекулалар ұғымдары тақырыпты қарастыруды бастағанда емес, тек соңында енгізіледі;
Дуализм ұстанымын қолдану – екі бастаудың, сондай-ақтүрлі қарама-қайшылықтардың да теңдігін мойындайтын оқыту (жер мен көк, ақ пен қара арасындағы және т.б.);
Баланың өмірлік биологиялық үрдістерін ескеру, қарама-қарсы іс-әрекет түрлерін кезектестіріп отыру: «сабақ тынысы», «күн тынысы»;
Табиғилық және шаблондардан бас тарту (мысалы, 14 жасқа дейінгі балалар түзулерді сызғышсыз сызады).
МДҰ басты тұлға топ тәрбиешісі болып табылады. Ол өз тобының негізгі жалпы білім беру пәндерін жүргізеді әрі әзірлейді. Ұстаз өз жұмысын қатаң жоспар бойынша жүргізбейді: ол әр баланың бойынан-ақ қажетті жоспарды «оқып-біледі». Тәрбиешінің міндеті – обаланың дербес «Менін» жанамай-ақ, уақыт өте келе оның тәні мен жанының нағыз қожасы – даралылық болатындай қалыптасуына септігін тигізу болып табылады.
Кіші топ балаларына көбінесе жоғары саталарда қолданылатын үлгілік формалар пайдаланылады. Пәндер дәуірлер бойынша оқытылады: 3-4 апта бойы алғашқы үшінші-төртінші сабақтарда балалар толығымен сол пәнге бойлату мақсатында бір ғана басты пән жүргізіледі. Одан дәл солайша келесі маңызды пән оқытылады.
Жалпы алғанда бұл балабақшада оқулықтар қолданылмайды десек те болады. Қажетті жазбаларды өздері рәсімдейтін «дәуірлер бойынша» дәптерлерге түсіреді. Оқу жылының соңында тәрбиешң әрбір балаға тиянақты мінездеме жазады.
Коучинг технологиясы
«coach» - «жаттықтыру,үйрету,бағыттау,фактілермен қамтамасыз ету».
Коучинг пен тәлімгерліктің сипаттамасы:
Коучинг – оқудың нәтижелілік дәрежесін арттыру арқылы оны жетілдіруге мүмкіндік беретін үдеріс. Табысқа жету үшін тренерлер үдерісті білуге және түсінуге, сондай-ақ коучинг жүзеге асырылатын мән-мәтінге сәйкес келетін стильді, дағдылар мен әдістемелерді меңгеруі керек.
Тәлімгерлік – тәжірибесі аздау мұғалімнің білімін, ойлауын, практикалық қызметінің тиімділігін жетілдіру қарқынын арттыру мақсатында тәжірибелі мұғалім мен тәжірибесі аздау мұғалім арасында сенімді, жеке тұлғаға бағытталған қарым-қатынас орнату үдерісі болып табылады.
Коучинг пен тәлімгерліктің айырмашылығы:
Тәлімгерлік
тәлім алушы үшін қажеттігіне қарай кездесу ұйымдастыру арқылы бейресми сипатта болуы мүмкін;
кеңестер, ұсынымдар мен қолдау ұзақ уақыт және көп аспектілік негізде көрсетіледі;
тәлімгер, әдетте;
тәжірибесі көбірек білікті мұғалім, негізінен – білім беру ұйымындағы ең үлкені, ол білімін, тәжірибесін беріп, тәлім алушыға бұған дейін қолжетімсіз болып келген мүмкіндіктерге «есік аша» алады;
кеңес алу мақсатын тәлімгер тарапынан келісу және бағыттау арқылы тәлім алушы адам белгілейді;
тәлім алушының қызметкер ретінде және тұлға ретінде өсуіне басты назар аударылады;
тәлімгерлік тәлім алушылардың кәсіби дамуына бағытталған.
Коучинг
кездесулер алдын ала жоспарланады;
кездесулер қысқа мерзімді (кейде уақыты шектеулі) және дамудың нақты бағыттарына/мәселелеріне бағытталған;
Коучте біршама практикалық тәжірибесінің болуы міндетті емес;
коучинг білім алушыларда нақты дағдыны қалыптастыруға бағытталған;
кеңес беру мақсаты нақты, қысқа мерзімді мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған;
назарда, әдетте, кәсіби -өндірістік проблемаларды шешу;
коучинг дамудың белгілі бір бағыттарын қарауға, нақты мәселелерді шешуге бағытталған.
Коучинг - адамның нәтижелілігін арттыру мақсатында әлеуетін ашу.
Коучинг үйретпейді, ол үйренуге көмек көрсетеді.
Коучингті жұмыс уақытында қолдану жағдайлары:
Ал бала қанша да балалығын көрсетпей тұрмайды, оларға әрдайым ата-ана, тәрбиешілер тарапынан қамқорлық, басшылық ауадай қажет - ақ.
Білімділік пен тәрбиеліктің нәрі сәбиге ана сүтімен дарыса, тәлім-тәрбие мектепке дейінгі ұйымнан басталды.
Осыған орай, бүгінгі қоғам мүмдесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық санамен парасаты бар азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның барша халықтың міндетті.
Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастауы, тұлғасы балабақшадан басталады.
Модульдік оқыту технологиясы
М.Жанпейісованың модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген, мақсатында өз бетімен дами алатын, әр түрлі өмірдің қиындықтарына төзе білетін, белсенді, білімді бала тәрбиелеу. Модульдік оқытудағы негізгі мақсат-баланың өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту.
Модульдік оқытудың өзегі-оқу моделі, ақпараттардың аяқталған блогынан,бағдарламаны табысты жүзеге асыру үшін берілген ұстаздың нұсқауынан тұрады. Оқытудың жаңа элементтерін пайдалану арқылы тәрбиеленушілердің шығармашылық қабілетін дамыту. Модельде 1-3деңгейлік тапсырмалар:тест сұрағы, топ тапсырмасы, шығармашылық іс-әрекет бойынша жұмыс жүргізіледі.3-деңгей-мемлекеттік стандарт деңгейі, бұны барлық балалар орындауы, білуі міндетті.2-деңгей бұған қарағанда күрделірек, ал 1-деңгейді өз пікірін жеткізе алатын,өз ойын шығармашылықпен дәлелдей алатын қабілетті, озат балалар ғана орындай алады. Ұстаздың ынтасы, жұмыс істеуге деген құштарлығы білім беру жүйесінде нәтижеге жеткізуі. Балалардың тапсырманы өз беті-мен орындауы-шығармашылық жұмыстың бастамасы. Сонымен қатар, топ балалардың қай пәнге икемді екенін байқап,әрі қарай дамытуға көп көмегін тигізеді.Балалар 1-деңгейді орындауға еліктеп, бос уақытта да өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланатын болады. байқағаным, шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Әр баланың бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету, тәрбиешінің басшылығымен орындаған шығармашылық жұмысының нәтижесін көрсету арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамыта алады.Баланың қабілеті мен талантын неғұрлым ертерек байқалса, сол-ғұрлым оның қабілетін толық ашуға мүмкіндік болады.Егер қабілетті бала жұмысын уақытынан ертерек аяқтайтын дәрежеге жетсе, басқа балалардың жұмысын тексеруге рұқсат етемін.Сонда ол балалардың өзіне деген сенімін қалыптастырады,ұстаздың сенімімнен шыға алатынына көзі жететін болады.
Жұмыстың тиімділігі педагогикалық кәсіптіліктің және педагог-тәрбиешінің шеберлілігінен анықталады. Сонымен бірге оның тұлғаны зерттеп, осы тұлға әрдайым жекеленгенін, оны басқа адамдардан айыратын, нақты бір адамға өзіне тән психологиялық және физикалық ерекшеліктерінің сәйкестілігін есепке алып, педагог әр баланың тұлғасына тәрбиелілік әсерінің әдістері мен түрлерін анықтайды. Мектепке дейінгі жастан бастап, өз жұмысын тұлғаны қолдау бойынша, оған көмек көрсету бойынша, балаға сүйіспеншілік пен құрмет көрсету, оның шығармашылық күшіне сенім білдіруде жасау керек. Сонда ғана балалар басқалардың пікірлерін құрметтеп, қамқорлық жасау, педагогтармен қатынас жасауды және мектепке дейінгі мекемеге үлкен ынтамен баруға үйренеді.
Республикалық сайыс «Менің инновациялық сабағым» Маментикова Айгүл Аманжоловна №6 «Нұрай» балабақшасының меңгерушісі қатысып ІІ-ші дәрежелі дипломға ие болды:
ЭССЕ: Мен жиырма бес жыл балалармен, үлкендермен жұмыс жүргізіп тәлім-тәрбиемен қатар, мемлекеттік тілді үйретуге ат салысып келе жатқан ұстаздың бірімін. Қазіргі кезде балабақша меңгерушісімін. Соңғы алты жылда « Балапан» бағдарламасы барысында қаламыздың бүлдіршіндері үшін, үш балабақша салып, ашқан ұстазбын. Ашқан балабақшаларымды аяғынан тұрғызып, ұжым жинап, балаларды қабылдап, ата-аналармен жан-жақты жұмыс жүргіздім. Қазір №6«Нұрай» балабақшасының меңгерушісі болсам да, мемлекеттік тілді үйретуден тосын қалғам жоқ, керісінше балабақша ішіндегі барлық жұмыс балаларымен, ұжыммен, ата-аналармен мемлекеттік тілде жүргізілуде. Ұжымдағы басқа ұлт өкілдері мен ана тілін білмейтін қызметкерлерге мемлекеттік тілді үйрету үйірме сабағын жүргіземін. Тіл - ұлт байлығы. Әр ұлт өз тілін қадірлейді, сыйлайды және болашаққа, келешек ұрпаққа аманат ретінде жеткізіп отырады. Тіл - ғасырлар бойы әр ұлттың ұрпақтан-ұрпаққа берілу арқылы жинақтаған бағасы жоқ мәдени байлығы. Біздің отанымыздың тілі – қазақ тілі.
Қазір қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық тілі. Ол Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Қазақ тілі – республикадан тыс елдерде тұрып жатқан қазақтардың тілі. Қазіргі таңда жер бетінде 13 миллионға жуық қазақтар өмір сүреді. Қазақ тілі – “Еліміздің мемлекеттік тілі” екендігі Конституцияда заңдастырылған. Біз оны ауызша және жазбаша түрде айтамыз, білдіреміз. Ауызша айтқан өте қажет. Жазба ол ауызшадан да қажет. Өйткені, жазу арқылы біз ұрпақтан ұрпаққа келе жатқан қазақ халқының салт – дәстүрін, тарихын білеміз. Тілді үйрену – өз ұлтыңды тану. Ұлттық тілді білу ұлт дінін, қасиетін, мінезін, ой, жан – дүниесін, сырын білу екенін, халықтық мәдениет пен дәстүрді жаңғырту болатынын естен шығармаған дұрыс. Ана тілі ана сүтіндей өте қасиетті. Қазіргі жастардың бірқатары ана тілін білмейді, құрметтемейді. Ал кейбіреулері бірінші орынға шет тілдерін қойып қазақ тілі қазағымыздың байлығы екенін білмейді. Сол үшін біз қазақ тілінің мәртебесін көтеруіміз керек, басқа ұлттарға үлгі көрсетуіміз керек. Тілсіз білім жоқ, ал білім – өмірдің шырағы. Соған орай қазақта “Білім кілті - тіл” деген мақал бар. Бұл әдебиетті, ғылым білімді мәдениетті өркендетеді деген ұғым.Еліміз егемендік алғаннан бері қазақ тілін оқыту, оның әдістемесін жетілдіру мәселесі күн тәртібінен түспей келеді.. Балабақшадан бастап тілді үйрету тек балаларға емес, сонымен қатар қызметкерлерге де міндетті болу керек .Қазақстанда тұратын кез келген азаматқа қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде үйрету болашағымыздың сенімді кепілі болмақ. Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде оқыту керек. Ол біздің санамызда елдікті, тәуелсіздікті сіңіреді. Әрбір жеке тұлға – мемлекеттік, елдің бүгіні және ертеңі. Елдік психология, елдік қасиет, елдікті құрметтеу – мемлекет тілін білумен шектес келетін қасиетті ұғымдар. Сондықтан, ең алдымен, қазақ тілін оқытудың мәртебесі де түсіндірілуі тиіс. Мемлекеттік тілді оқыта отырып, бойына елдік сана сіңіріліп, мемлекеттік рәміз, ұлттық діл, ұлттық болмыс туралы ақпараттар толық берілуі керек.
Қазақ тілін оқытудың тиімді әдістері туралы айтқанда қатысымды әдіс (коммуникативтік әдіс) туралы айтқан дұрыс. «Шет тілін меңгертудегі негізгі әрекет – қарым-қатынас үрдісі, сөйлеу қатынасы» екендігі бүгінгі күнде бұлтартпас ақиқат екендігі белгілі. Сол себепті мемлекеттік тілімізді басқа ұлт өкілдеріне меңгертуде дүние жүзінің әдістеме ғылымында үлкен жетістіктерге қол жеткізіп жүрген қатысымдық бағытты ұстану бүгінгі күннің аса өзекті мәселелерінің бірі.
Тілді оқытудың ұтымды әдістерін іздестіру ғылымда қатысым әдісін алға шығарды. «Коммуникация» сөзінің негізгі мазмұны жалпы қарым-қатынас, араласу, хабарласу, байланыс деген сияқты мағыналарды білдіре келіп, адамдардың тіл арқылы сөйлесу процесін, тілдесу ерекшеліктерін, тілдің әлеуметтік мәні мен қоғамдық қызметін, адамдар арасындағы қарым-қатынасты, өзара түсінушілікті көрсетеді.
1. Әрбір оқыту әдісі белгілі бір мақсатқа жетудің құралы болып табылады. Қатысымдық әдістің негізгі мақсаты – сөйлеу әрекетінің түрлерін (айтылым, жазылым, тыңдалым, оқылым, тілдесім) меңгерте білу.
2. Оқыту әдісінің аумағы өтет кең, сондықтан сөйлеу әрекетінің қай түрінде болсын оқытудың барлық жақтары қамтылады.
3. Әдісте барлық қағидалардың басын бірікті ретінен басты, негізгі идея болады.
Сөз болып отырған әдіске қатысты негізгі идея, басты өзек – қатысым болып табылады.
Қазақ тіл білімінде қатысымдық әдістің негізін қалаған профессор Ф.Оразбаева берген анықтамаға жүгінсек, «Қатысымдық әдіс дегеніміз – оқушы мен оқытушының тікелей қарым-қатынасы арқылы жүзеге асатын; белгілі бір тілде сөйлеу мәнерін қалыптастыратын, тілдік қатынас пен қағидалардың жүйесінен тұратын; тіл үйретудің тиімді жолдарын тоғыстыра келіп, тілді қарым-қатынас құралы ретінде іс жүзінде асыратын әдістің түрі» Сөйлеу үшін оқушы тілдік көрсеткіштер мен сөйлеуде жұмсалатын тұлғалардың тіркесу заңдылықтарын білуі, тілдік құралдарды қолданудың амал-тәсілдерін меңгеруі қажет.
Сөйлеу кезінде тілдік тұлғалардан бұрын қатысымдық тұлғаларға, әсіресе олардың байланысу, қолданылу жолдарына, амалдарына ерекше назар аударылады. Мұнда тілдің кіші, үлкен, дара, күрделі бөлшектерінің бәрі бір ортақ мақсатқа – сөйлей білуге, айтар ойды жеткізуге жұмсалады. Сөйтіп, адамдардың тілдік қарым-қатынасы жүзеге асады, сөйлесім, тілдесім өз нәтижесін береді.Сөйлеуді үйрету барысында қатаң талаппен сұрыпталған лексикалық, фонетикалық, грамматикалық минимумдар мен сөздік материалдар алынады. Олардың барлығы сөйлеуді меңгеруге тікелей қатысы бар жағдаяттар болып табылады.
Қатысымдық технология, негізінен:
а) оқу материалын меңгеруге бағытталады;
ә) оқушы тұлғасына бағытталады;
б) оқытушы мен оқушының ынтымақтастығына бағытталады, сол арқылы оқу мақсаты жүзеге асырылады.
Басты мақсатым– мемлекеттік тіл мәртебесін арттырып – қазақ тілінің мамандық тілі, ғылым тілі ретіндегі қолданыс аясын кеңейте отырып, күнделікті өмірде қызметкерлер өз жұмыстарында пайдаланып, мемлекеттік тілде сөйлесе нұр үстіне нұр емес пе. ТІЛ – ТҰЛҒА – МӘДЕНИЕТ қағидасы негізінде баланың үйлесімді дамуына қатысты қажеттіліктерді тіл арқылы беру, үйрету басты мәселе саналуы тиіс. Осы мәселе тек баланы оқытқанда емес, қызметкерлерді оқытқанда да басты болу керек.Тілдіүйрену – өзұлтыңдытану. Ұлттықтілдібілуұлт дінін, қасиетін, мінезін, ой, жан – дүниесін, сырынбілуекенін, халықтықмәдениет пен дәстүрдіжаңғыртуболатынынестеншығармайық. Бай қазынаныигеруқазақтіліндегікөркемәдебиеттердіоқу, ғылымиеңбектерментанысу, жазбажұмыстарынжүргізу, күнделіктіоқу, үйренуарқылығанаорындалады. Бүгінгі таңда қазақ тілін оқытып үйрету саласы-мемлекеттік тілді дамытудың арнаулы бөлігі. Мемлекеттік тілді дамытудың кешенді жоспары Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2001 жылғы 7 ақпандағы №550 Жарлығымен бекітілген «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламасында» ерекше атап көрсетілген. Мемлекеттік тілді қызметкерлерге, ата-аналарға, балаларға үйрету мақсатында балабақшамызда бірқатар жұмыстар ашылған күннен бастап жүргізіліп жатыр. Жалпы балабақшада мемлекеттік тілді жүргізу жұмысымды үш бағытта жүргіземін бала-ата-ана-ұжым. Балалармен мемлекеттік тіл сағатында, күннің екінші жартысындағы жұмыстарда, мерекелер мен ертеңгіліктерде. Әр топтың балаларында қазақ тілі дәптері бар. Бірінші бетінде баланың суреті мен аты жөні жазылған, келесі бетінен бастап үй тапсырмасы екі ,үш сөз жазылған. Ата-аналар дәптерге жазылған тапсырманы, сөздерді үйде бірге қайталап балаларымен бірлесіп қайталаумен, оқумен үйренеді. Ал, ұжыммен жүргізілетін жұмыста мемлекеттік тіл сағатында үйренеді. Белгіленіп алынған жоспар арқылы бар жұмыс жүзеге асырылады. Сабақтардың тапсырмалары қатысымдық құзіретті қалыптастыруға бағытталған.Соған байланысты, әр сабақта оқылым, жазылым, сөйлесім, әрекеттерін кеңінен қолданамын.Осы әрекеттерге негізделген тапсырмалар мен сұрақтарды игерген қызметкерлер мемлекеттік тілді тез үйреніп өз жұмысы мен күнделікті өмірде пайдаланатынына күмәнім жоқ.Тіл үйренушінің өз ортасы, күнделікті қайталанатын әрекеттерді ескеріп мәтінді де «Менің отбасым», «Менің қалам», «Менің кәсібім», «Менің күн тәртібім» тақырыптарын пайдалана отыра қатысымдық әдісті кеңінен пайдаланамын. А.А.Маментикова
Тақырыбы: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі»
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: Өткен сабақтағы грамматикалық тұлғаларды қайталау арқылы дыбыстарды дұрыс айтуға, сауатты оқуға,өз жұмыс орындары туралы мəліметті дұрыс жеткізе білуге үйрету.
ə) дамытушылық: өзара сұхбаттасу барысында қазақша сөйлеу дағдыларын, ойлау қабілеттерін дамыту
б) тəрбиелік: туған жеріне,еліне деген сүйіспнешіліктері мен патриоттық сезімдерін ояту.
Сабақтың типі: қайталау, білімдерін қортындылау.
Сабақтың түрі: дәстүрлі емес.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,қайталау,қарым-қатынас (қатысым) әңгімелеу,топтық және шығармашылық жұмыстар.
Сабақтың көрнекілігі: түрлі-түсті суреттер,үлестірме қағаздар,оқулық.
Сабақтың барысы:
I.Ұйымдастыру.
1.Сәлемдесу.
2.Сабаққа бейімдеу.
Лексикалық қор. Қазақтың ұлттық ойыны «Орамал тастамақ»
Мемлекеттік тіл
Халықаралық беделі
Мемлекеттік басқару
Қорғау
Заң шығару
Мемлекеттік қызметші
Іс-қағаздарын жүргізу тілі
Парыз
Тілдік деңгей
Үкімет
Жергілікті өкіл
Атқарушы органдар
II.Үй тапсырмасын тексеру
1-тапсырма.Берілген сөздерді буынға бөліп оқыңыз, қайталаңыз. Екпінді дұрыс қойыңыз.
Мемлекет,мемлекеттік тіл, мемлекеттік қызметші, тіл үйренуші,электронды оқулық, аудиоқұрал, сөздіктер, іс-қағаздар.
2-тапсырма. Берілген сөздерді тыңдаңыз,оқыңыз және есте сақтаңыз.
Уақыт,дәуір,мезгіл,ақиқат,өмір,өнер,ізгілік,ілім,білім,ғылым.
3-тапсырма.Берілген синоним сөздерді қолданып,әрбір синонимдік қатарға екі сөйлем құрыңыз.
а)Отансүйгіш,патриот,намысшыл,ұлтжанды;
ә)Бейбітшілік,тыныштық,тәуелсіздік,егеменділік,теңдік;
4-тапсырма.Берілген сөздерге сәйкес келетін көптік жалғауларын көрсетіңіз.
Патриот -лар
Қызметкер -дар
Тіл -тар
Тындаушы -тер
Мәлімет -лер
Аудиоқұрал -дер
Тіл жүйесі
1.Көптік мағына.
- Жеке сөз арқылы: тіл,мемлекет,қазақ т.б.
- Сөз тіркестері арқылы: мемлекеттік қызметші т.б.
- Жеке сөзге тиісті қосымшалар қосылуы арқылы: министр + лер,
депутат + тар, орган + дар, басшы + лар, қызметкер + лер т.б.
2.Ілік септігі + тәуелдік жалғауы – матасу:қазақтың елі,министрдің
орынбасары,қызметшінің портфелі,тіл үйренушінің деңгейі т.б.
3.Меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестері: тілге шебер,жұмысқа мығым,электронды оқулық т.б.
4.Толымды сөйлем.Айтылуы тиіс мүшелері толық айтылған жай сөйлем түрі.
Мысалы: Бүгін жиналыста сөз сөйлеймін деп жазылғандардың барлығы дерлік сөйлейді.
Мәтінмен жұмыс
Тапсырма мәнерлеп оқу.Шағын топ жұмысы, бір-біріне әңгімелейді.
Қазақстан Республикасындағы тіл туралы
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шілдедегі N 151 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы,1997 .,N 13-14,202-құжат 4-бап.Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі
Қазақстан Республикасының мемлекеттик тілі – қазақ тілі.Мемлекеттік тіл мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару,заң шығару,сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі.
Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы.
Үкімет өзге де мемлекеттік,жергілікті өкілді және атқарушы органдар: Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілді барынша дамытуға,оның халықаралық беделін нығайтуға;
Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттік тілді еркін және тегін меңгеруіне қажетті барлық ұйымдастырушылық , материалдық-техникалық жағдайларды жасауға;қазақ диаспорасына ана тілін сақтауы және дамутуы үшін көмек көрсетуге міндетті.
23 бап.Тілді мемлекеттік қорғау
Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл және барлық басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады.Мемлекеттік органдар бұл тілдердің қолданылуы мен дамуына қажетті жағдай жасайды.
5-тапсырма.Мәтіннен синоним,антоним,көп мағыналы сөздерді анықтаныз.
6-тапсырма.Берілген сөздермен сөз тіркесін құрыңыз.
Мемлекеттік атқарушы,еркін,қызыметші,тындаушы,жағдай,халықаралық.
7-тапсырма.Берілген сөздермен сөз тіркестерін пайдаланып сөйлем құраңыз.
Қазақ тілі, іссапар, хатшы, әкімшілік, министирлік, мемлекеттік басқару,заң шығару,сот ісін жүргізу, іс қағаздарын жүргізу,мемлекеттік орган.
8-тапсырма. Ойыңызды жинақтау үшін қысқа жоспар құрыңыз.Мәтінді ықшамдап, маңызды ақпарат беріп тұрған сөйлемдерді мәнерлеп оқып шығыңыз.
Карточкамен жұмыс.
1-карточка.Қарамен жазылған сөздерді мағынасы жақын сөздермен ауыстырып жазыңыз.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл және барлық басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік қызметшілер тілді үш деңгейде меңгеруі тиіс.
2-карточка.
Тапсырма. Диалог құру. Жұптық жұмыс.
«Қазақстан - 2030»Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы
«...Қазір біз тұрақтану кезеңіне өтудеміз.Ең өзекті маңызды міндеттерімізді шешуде қол жеткізген табысымыз бізге жан-жағымызға үңіле зер тастауға, өткен жолымызды таразылауға , әрі болашаққа батылырақ көз салуға,алдағы дамуымыз туралы ойлауға,өз жоспарларымызды түзеуге мүмкіндік береді...»
Тілдік ойын.
«Тілдік қоржын» ойыны.
Ойынның шарты: Бүгінгі қазақ тілі сабағында меңгерген жаңа сөздеріңізді естеріңізге түсіріп,жазу арқылы тілдік қоржынға жинақтауыңыз керек.Кім көп сөз жазса,сол көп ұпай жинақтап,тілдік қоржынды тез толтырады.
Іске сәт.
Тест
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-қазақ тілі» деп қай бапта жазылған
А. ҚР Конституциясының 4-бабында
Ә. ҚР Конституциясының 9-бабында
Б. ҚР Конституциясының 7-бабында
В. ҚР Конституциясының 6-бабында
2. Қазақстан Республикасы әрбір азаматының мемлекеттік парызы қандай?
А. Мұражайға бару
Ә. Мемлекеттік тілді білу
Б. Кітап оқу
В. Таза ауада серуендеу
3. 23-бап. Тілді мемлекеттік қорғау
А. Қазір біз тұрақтану кезеңінде өтудеміз. Ең өзекті және маңызды міндеттерімізді шешуде қол жеткізген табысымыз безге жан – жағымызға үңіле зер тастауға, өткен жолымызды таразылауға әрі болашаққа батылырақ көз салуға, алдағы дамуымыз туралы ойлауға, өз жоспарларымызды түзеуге мүмкіндік береді.
Ә. Менің аты –жөнім – Жарқынұлы Абылай. Мен Төтенше жағдайлар министірлігінде қызмет етемін. Біздің министірлікте аптасына 3 рет мемлекеттік тілді үйрету сабақтары өтеді.
Б. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл және барлық басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік органдар бұл тілдердің қолданылуы мен дамуына қажетті жағдай жасайды.
В. Күш кеміді, айбынды ту құлады;
Кеше батыр- бүгін қорқақ, бұғады.
Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,
Қан суынған, жүрек солғын соғады.
Үйге тапсырма: сөздікті пайдалана отырып әңгіме құрап келіңіз.
СӨЗДІК
мемлекеттік тіл- государственный язык
мемлекеттік басқару-управлять государством
заң шығару-законодательство
сот ісін жүргізу-вести судебное дело
іс-қағаздарын жүргізу-делопроизводство
мемлекеттік тілді білу-знать государственный язык
халықаралық беделі-международный авторитет
жағдай жасау-создать условия
қорғау – защищать
даму-развиваться
тілдік-языковый
қазақ диаспорасы- казахская диаспора
ана тілін сақтау-сохранение родного языка
мемлекеттік тіл мемлекеттің қорғауында-государственный язык под защитой государства
мемлекеттік тілдің дамуы- развитие государственного языка
өткен жолымыз-наш прошедший путь
болашаққа батылырақ көз салу-смелее вглятеться в будущее.
Республиканский конкурс «Мой инновационный урок», Сулейменова Наталья Дмитриевна воспитатель детского сада № 6 «Нұрай», обладатель диплома І-ой степени.
ЭССЕ: Работаю в дошкольном образовании более 10 лет. Окончила Волгоградское педагогическое училище. Быть воспитателем для меня – это значит жить. Работать воспитателем в современных условиях сложно и ответственно, так как нужны не только всесторонние знания, опыт, но и огромное терпение, постоянно находиться в творческом поиске, вносить в работу что-то новое. Поэтому стараюсь постоянно повышать свой профессионализм, проходила курсы повышения квалификации, принимала участие в педагогических семинарах – практикумах, где получила знания, опыт и возможность заниматься поиском новых прогрессивных психолого-педагогических идей, эффективных методов и приёмов дошкольного воспитания, и внедряю их в практику.
В настоящее время востребован не просто воспитатель, а педагог-исследователь, педагог-психолог, педагог-технолог. Поэтому современные требования к дошкольному образованию ориентируют педагогов на развивающее обучение, диктуют необходимость использования новых технологий, при которых синтезировались бы элементы познавательного, игрового, поискового и учебного взаимодействия в процессе интеллектуального развития дошкольников.
Процесс развития интеллектуальных способностей детей дошкольного возраста имеет особую актуальность. Сегодняшние дети, по сравнению со сверстниками более ранних лет, очень открытые, общительные. Они живут в быстроменяющемся мире и поэтому требуют быстрой смены «декораций», деятельности. В этом случае воспитатель должен обладать мобильностью, креативностью, динамичностью мышления. Это вверх педагогического мастерства.
Среди современных инноваций на занятиях часто использую технологию ТРИЗ. "Каждый ребенок изначально талантлив и даже гениален, но его надо научить ориентироваться в современном мире, чтобы при минимуме затрат достичь максимального эффекта" (Г.С.Альтшуллер). Поддерживая высказывание выдающегося учёного, считаю, что основной задачей является не сообщение детям новых знаний, а обучение способам самостоятельного добывания информации, что возможно и через поисковую деятельность, и через организованное коллективное рассуждение, и через игры и тренинги. Работая с детьми по технологии ТРИЗ, самое главное – вызвать у детей интерес к занятию, пробудить мотив к творческой деятельности. Придумать сюжет непросто для ребенка, поэтому многие сюжеты нам подсказывают сказки, мультфильмы и пр. Важно, чтобы они были близки и понятны детям, пробуждали в них творческую активность, воспитывали положительные качества личности и помогали сориентироваться в мире информации.
Дети, играя в ТРИЗ, видят мир во всем его многообразии. ТРИЗ учит находить позитивные решения возникающих проблем, что очень пригодится ребёнку в школе и во взрослой жизни.
Именно методы ОТСМ-ТРИЗ-РТВ позволили создать методики по развитию речи дошкольника, которые наилучшим образом позволяют педагогам решать проблемы речевого развития. При этом у ребят формируется умение работать по моделям, они позволяют ему организовывать собственную речевую деятельность творческого характера. Чтобы повысить уровень выразительности речи дошкольников, педагоги нашего дошкольного учреждения начинают свою работу с обучения созданию сравнений с трехлетнего возраста. Упражнения проводятся не только на занятиях по развитию речи, но и в свободное время.
«Учите ребёнка каким-нибудь неизвестным ему пяти словам - он будет долго и напрасно мучиться, но свяжите двадцать таких слов с картинками, и он усвоит на лету». К. Д. Ушинский
Давно установлено, что в дошкольном возрасте проявляются существенные различия в уровне речи детей. Это показывает и мой опыт педагогической деятельности. Главной задачей развития связной речи ребенка является совершенствование монологической речи. Эта задача решается через различные виды речевой деятельности: пересказ литературных произведений, составление описательных рассказов о предметах, объектах, явлениях природы, создание разных видов творческих рассказов, заучивание стихотворений, а также составление рассказов по картине.
Все названные виды речевой деятельности актуальны при работе над развитием связной речи детей. Чтобы достигнуть высоких результатов, постоянно использую нетрадиционные формы работы с детьми по формированию связной речи на занятиях.
На сегодняшний день - образная, богатая синонимами, дополнениями и описаниями речь у детей дошкольного возраста – явление очень редкое. В речи детей существуют множество проблем.
Поэтому педагогическое воздействие при развитии речи дошкольников – очень сложное дело. Необходимо научить детей связно, последовательно, грамматически правильно излагать свои мысли, рассказывать о различных событиях из окружающей жизни.
Учитывая, что в данное время дети перенасыщены информацией, необходимо, чтобы процесс обучения был для них интересным, занимательным, развивающим.
Ученые педагоги – новаторы в своих трудах выделили факторы, облегчающие процесс становления связной речи. Один из таких факторов, по мнению С. Л. Рубинштейна, А. М. Леушиной, Л. В. Эльконина и др. - наглядность. Рассматривание предметов, картин помогает детям называть предметы, их характерные признаки, производимые с ними действия.
В качестве второго вспомогательного фактора они выделили создание плана высказывания, на значимость которого неоднократно указывал известный психолог Л. С. Выготский. Он отмечал важность последовательного размещения в предварительной схеме всех конкретных элементов высказывания.
Взяв в основу мнение известных педагогов, увидев эффективность наглядного материала, пользуясь готовыми схемами педагогов, но изменяя и совершенствуя их по-своему, в течение нескольких лет использую в работе по обучению детей связной речи приёмы мнемотехники.
Мнемотехника - это система методов и приемов, обеспечивающих успешное запоминание, сохранение и воспроизведение информации, знаний об особенностях объектов природы, об окружающем мире, эффективное запоминание структуры рассказа, и, конечно, развитие речи.
С помощью мнемотехники мы решаем следующие задачи:
-развиваем связную и диалогическую речь детей,
-развиваем у детей умение с помощью графической аналогии, а так же с помощью заместителей понимать и рассказывать знакомые сказки, стихи по мнемотаблице и коллажу,
-обучаем детей правильному звукопроизношению. Знакомим с буквами,
-развиваем у детей умственную активность, сообразительность, наблюдательность, умение сравнивать, выделять существенные признаки,
-развиваем у детей психические процессы: мышление, внимание, воображение, память (различные виды);
-содействуем решению дошкольниками изобретательских задач сказочного, игрового, экологического, этического характера и др.
Содержание мнемотаблицы - это графическое или частично графическое изображение персонажей сказки, явлений природы, некоторых действий и др. путем выделения главных смысловых звеньев сюжета рассказа. Главное – нужно передать условно-наглядную схему, изобразить так, чтобы нарисованное было понятно детям.
Схемы служат своеобразным зрительным планом для создания монологов, помогают детям выстраивать строение рассказа его последовательность лексико-грамматическую наполняемость рассказа.
Мнемотаблицы - схемы служат дидактическим материалом в моей работе по развитию связной речи детей. Я их использую в работе по:
обогащения словарного запаса,
при обучении составлению рассказов,
при пересказах художественной литературы,
при отгадывании и загадывании загадок,
при заучивании стихов.
Работать с мнемотаблицами начала со старшей группы. Для систематизирования знаний детей о сезонных изменениях использую модельные схемы, мнемотаблицы по блокам "Зима", "Весна", "Лето", "Осень".
Опираясь на опыт педагогов, разработала мнемотаблицы для составления описательных рассказов об игрушках, посуде, одежде, овощах и фруктах, птицах, животных, насекомых. Данные схемы помогают детям самостоятельно определить главные свойства и признаки рассматриваемого предмета, установить последовательность изложения выявленных признаков; обогащают словарный запас детей.
Для изготовления этих картинок не требуются художественные способности: любой педагог в состоянии нарисовать или, владея компьютером сделать подобные символические изображения предметов и объектов к выбранному рассказу.
Для детей среднего дошкольного возраста, использую, цветные мнемотаблицы, т. к. у детей остаются в памяти отдельные образы: елочка - зеленая, ягодка – красная. Позже усложняла или заменяла другой заставкой, изображение персонажа в графическом виде. Для детей старшего возраста схемы создавала в одном цвете, чтобы не отвлекать внимание на яркость символических изображений.
Описательный рассказ наиболее трудный вид в монологической речи. Описание задействует все психические функции (восприятие, внимание, память, мышление). Дети не располагают теми знаниями, которые приобретают в течение жизни. Считаю, что здесь важно научить ребенка сначала выделять признаки предмета.
Предложение придумать рассказ или сказку, дети обычно встречают радостно. Но чтобы рассказы детей были не однообразные, логично построенные, существенную помощь оказывают мнемотаблицы.
Пересказу принадлежит особая роль в формировании связной речи. Здесь совершенствуется структура речи, ее выразительность умение строить предложения. И если ребёнок пересказывает с помощью мнемотаблиц, когда он видит всех действующих лиц, то свое внимание ребенок уже концентрирует на правильном построении предложений, на воспроизведении в своей речи необходимых выражений.
Работу на занятиях по мнемотаблицам строю в три этапа.
1 этап: Рассматривание таблицы и разбор того, что на нейизображено.
2 этап: Осуществляется перекодирование информации, т.е. преобразование из абстрактных символов слов в образы.
3 этап: После перекодирования осуществляется пересказ сказки или рассказа по заданной теме. В младших группах с моей помощью, в старших – дети должны уметь самостоятельно пересказывать.
Мнемотехника многофункциональна. На основе их создаю разнообразные дидактические игры. Продумывая разнообразные модели с детьми, необходимо только придерживаться следующих требований:
модель должна отображать обобщённый образ
предмета;
раскрывать существенное в объекте;
замысел по созданию модели следует обсуждать с детьми, что бы она была им понятна.
Параллельно с этой работой использую речевые игры, настольно-печатные игры, которые помогают детям научиться классифицировать предметы, развивать речь, зрительное восприятие, образное и логическое мышление, внимание, наблюдательность, интерес к окружающему миру, навыки самопроверки. Для индивидуальной работы с детьми использую компьютерную программу «Учимся говорить правильно», разработанную на основе приёмов мнемотехники, серию компьютерных презентаций «Школа весёлого колобка» для составления описательныхрассказов.А также модельные схемы применяю и на других занятиях, в других видах деятельности(продуктивнаядеятельность,экспериментирование, театрализованная деятельность и др.).
Система занятий по развитию речи, как и система художественно - эстетического воспитания дошкольника - два взаимосвязанных компонента процесса воспитания обучения детей в детском саду. Каждый из них является в одно и то же время началом и продолжением другого. Моя задача — соединить в сознании, в чувствах детей живой мир и мир слов, вернее, даже не соединить, а раскрыть их взаимообусловленность, что самым непосредственным образом будет способствовать гармоничному развитию личности дошкольника. Данный тип интеграции, как показывает практика, позволяет повысить уровень развития речевых умений и навыков, приобретаемых в процессе творческой работы у дошкольников.
Считаю, что занятия с применением элементов ТРИЗ снимают чувства скованности, преодолевается застенчивость, постепенно развивается фантазия, логика мышления, воображение.
В каждом ребенке есть что - то особенное, и я решила дать детям возможность, как можно больше проявить свои возможности и способности не стесняясь неправильности или неточности в ответах или размышлениях.Программа ТРИЗ для дошкольников – это программа коллективных игр и занятий. Они учат детей выявлять противоречия, свойства предметов, явлений и разрешать эти противоречия. Разрешение противоречий – ключ к творческому мышлению.
Тақырыбы: «Аққаланың әңгімесі»
Сабақ мақсаты:
Сабақ барысында балалармен ойын-ойнау арқылы ойлау,сөйлеу,байқау,есту,көру қабілеттерін дамыту.
Жыл мезгілдерінің ерекшеліктерін ажырата білу.Қойылған сұрақтардың жауабын тауып,ойлану.
Шығармашылық жұмыстар арқылы балаларды табиғатта болатын құбылыстарды тани білуге және ата-анамен,үлкен кісілерге сыйластықпен қарауға тәрбиелеу.
Сөздік жұмыс:Антоним,Боран,Тығылмақ.
Көрнекіліктер:Қыс мезгіліне байланысты көрнекілік суреттер,аққала қуыршағы,қаршықтар,мақта.
Сабақ барысы:
1.Шаттық шеңбері:Балалар көңілді әуен ырғағына қолдарынан ұстап билейді.
2.Тәрбиеші: «АНТОНИМ» ойыны арқылы балаларға сабақтың тақырыбына сай сұрақтарды қояды.
-Балалар мен бүгін балабақшаға келе жатқанда қатты ыстықтадым,ыстықтағаным соншалық,үстімдегі жеңіл күртемді шешіп тастадым.Балалардың жауабы міндетті түрде күтіледі.
-Балалар Біздің ойын алаңында гүлдер ыстықтан қурап тұр,оларды суару қажет.
Балалар ойын барысында тәрбиешінің қателіктерін аңғарып,оларды түзетуі тиіс.
Балалардың жауаптары:Қыста жеңіл күрте кимейміз,қыста гүлдер өспейді дегендей.
Балалар әр дұрыс жауап үшін қаршықтар алып тақтаның маңдайына іліп отырады.
3.Ғажайып сәт:Көңілсіз әуен ырғағымен Қуыршақ театр сахнасына АҚҚАЛА келеді.
-Сәлеметсіңдер ме? Балалар
-Аққала сәлеметсің бе сен неге көңілсізсің? не болды?
-Балалар маған үшінші дөңгелекті жасауға ұмытып кетті,мен енді барлық аққалалар сиәқты үш дөңгелек емеспін.Басқа аққалалар маған күледі,мазақтайды.
-Аққала уайымдама,ол аққалалардікі дұрыс пе екен балалар?жоқ досына күлуге болмайды.Аққала біздің балалар саған көмектеседі.
Балалардың жауаптары.
4."Жаман-Жақсы"ойыны.
Балалар мынау ненің суреті:ҚАР,ШЫРША,МҰЗ,АДАМ.Осы суреттегі бейнелердің жағымсыз және жағымды жақтарын айтулары қажет.Әр дұрыс жауап берген бала бір уыс мақта алып,тақтаға жапсырады.Аққалаға үшінші дөңгелек жасалады.
-Балалар көмектеріңе көп рахмет,мен өте қуаныштымын.
5.Сергіту сәті:-Балалар біздің қонағымыздың көңілі көтерілді,қканып тұр олай болса біз сергіп алайық.Көңілді әуен ырғағына билеиікші,біздің биіміз жыл мезгіліне сай болады.Біресе боран болайық,біресе жауған қар болайық,біресе баяу жел болайық.
6.""Тығылмақ ойыны".Шарты:әуен көмегімен балалар текшелердің астында тығылған шырша суреттерін табуы қажет.Шырша жасырылған текшеге жақындаған сайын әуен қаттырақ ойнайды,алыстаған сайын баяу ойнайды.
Балалар тапқан шыршаларын тақтаға іле береді.
-Аққала ойыныңа көп рахмет,өте қызықты екен,рахмет.
7.Аққала- балалар мен сендердің көңілдеріңді тақтаға аударғым келіп тұр.Біз сабағымызды өткізіп,ойнап отырғанда біздің тақтада ғажайыптар болыпты,біреу тақтамызға сурет салып кетіпті.Оны кім салды екен?Аяз бе екен?
-Тәрбиеші апай ол суретті мынау балалар емес пе салған өз білімдерімен,ептіліктерімен,байқағыштықтарымен тауып алған суреттерін тақтаға іліп отырып осындай әдемі сурет жасап шығарды.
8.Қорытынды: -Балалар тақтадағы суретте қай жыл мезгілі?
-Нелер және кімдер бейнеленген?
-Олар не жасап жатыр?
-Олардың аққаласының дөңгелектері нешеу екен?
-Бұл балалар дұрыс жасады ма?
-Балалар және қонақтар мен енді суыққа шықпасам еріп кетемін,сіздермен қоштасамын.Әр кез балалар осындай білімпаз,ақылды,әдемі болыңдар.Мен сіздермен әр қыс мезгілі сайын қауышатын боламын.-Аққала біздің балалардың саған деген сыйлығы бар,қабыл ал.Ол мойын орамал сен далада тоңбас үшін.
-Рахмет!мен оны мойныма байлап алайын САУБОЛЫҢДАР.
-Балалар сендерге бүгінгі сабағымыз ұнады ма?
Балаларды белсенділігі үшін аққала суреттерін сыйлау.
Тақырыбы: «Қыс қызығы»
Сабақтың мақсаты: Қыс мезгілінің табиғат ерекшеліктерін меңгерту.
Схема бойынша суреттің мазмұнын құруға және сөздерді байланыстырып айтуға дағдылындыру. Тіл мәдениетін қалыптастыру.
Сабақтың міндеттері:
Білімділік:Қыс мезгілі,қысқы ойындар,қысқы табиғат,қысқы еңбек жайлы түсінік беру. Затты зерттеуге алгаритм жасауға үйрету.
Дамытушылық:Танымдық, шығармашылық қасиеттерін,тілін,сөздік қорын дамыту.Сабаққа қызығушылығын арттыру
Тәрбиелілік: Табиғатқа, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттыру.Шыдамдылыққа тәрбиелеу.
Түрі: Ашық сабақ.
Қолданылғанәдіс-тәсіл:Сұрақ-жауап,топпен,Триз,тірек
сызба,алгаритм, тәжірибелік,көрнекілік,ойын ,сөздік,схема
арқылы әңгіме құрау.
Көрнекіліктері:«Таңғажайып алаңы»
ойыны,схемалар,суреттер,мұз,қар
Сабақтың барысы:
Амандасу (Қайырлы күн,сәлеметсіз бе?,хош келдіңіздер,төрлетіңіздер)
Амансың ба нұрлы күн!
Амансың ба қара жер!
Аман –есен болайық!
Бейбітшілік қалайық! Амандасу түрлерін көрсетеді.(қолымен,басынан сипалап,бетінен ұстап,құшақтап)
Ұйымдастыру кезеңі.
-Балалар бір сәт өзімізді – сыртта, таза ауада тұрғандай елестетейік.
-Айнала қандай?
-Қар қандай?
-Ал мұз ше?
-Ауа қандай?
-Терезелерде не бар?
Қыс қандай болады? (қарлы,боранды,аязды)
Қыста аулада қай құсты кездестіруге болады?
-Яғни, мұның барлығы қай кезде болады?
(балалардың жауабы)
Қазір қыстың нағыз ортасы. Бұл мезгілді сықырлауық қыс немесе жалтыр қыс деп те атайды сен білесің бе?
Иә білемін айнала ақ көрпеге оранып, тап-таза күйге енеді.
Ал біз болсақ, қыстан, аяздан қорықпаймыз. Жылы киініп, шанамен сырғанап, шаңғы тебеміз.
Қыста ауа райында қандай өзгерістер болады?
Жерді қар басады.Өзенді мұз басады.
Құстар ән салмайды.Ағаштар өспейді.
Жәндіктер тығылып қалады.
Адамдар қалың киінеді.
Қыс айлары жайлы біз не білеміз?.
Желтоқсан-жыл аяғы қыстың басы ол,суық,ызғарлы болады.
Қаңтар-Жыл басы қыстың ортасы ол ең қарлы ай.Бұл айда қатты суық,үскірік аяз болады.
Ақпан -жел мен боранның айы.Бұл айда ең ауыр,әрі суық дүлей борандар болады.
Ойын тапсырмалар
№1 тапсырма Балалар сендер қалай ойлайсыңдар қыс жақсы ма? жаман ба?
Қыстың жақсы және жаман жақтарын айтады.
№2 « Ғажайып баспалдақ»
Мына сөздері қатыстырып екі жол өлең құрастыр
1.Бар,қар.2.Ойнады,Тоңбады.3.Мұз,біз.
№3 «Сөйлемді аяқта»
1.Қырау басқан ......(әйнек,ағаштар)
2.Балалар аққала.....(Жасады,жасап ойнады)
3.Қар жапалақтап .......(Жауып тұр,жауады)
№4 «Ұқсастығын тап»
Мұз жылтыр не сияқты?
Қар ақ не сияқты?
1.Тіл дамыту опталығы
Ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінің барысы:
Ойын «Таңғажайып алаңы»
Тіл дамыту сабағы
Оқылатын өлең:
Ш.Ахметов.
Аяз қысып,
Өрнек сызып.
Терезені торлайды.
Қарға омбығып,
Бет домбығып.
Сырғанап жастар ойнайды.
Кейде ұлып,
Кейде ысқырып.
Ұйтқып боран соғады.
Бөбектерім айтыңдаршы
Бұл қайкезде болады?
Тәрбиеші қыс туралы өлең оқығаннан кейін оған талдау жасайды.
Схема бойынша әңгінің жоспарын құру.
Ол қандай ағаш?
Суретке тақырып қояйық.
Балалар не істеп жүр.Олардың көңіл-күйлері қандай?
Саған қармен ойнаған ұнай ма?
1схема «Жыл мезгілі мен ауа-райы»
Суретте қандай жыл мезгілі берілген?
Сен оны қайдан білдің?
2схема «Қысқы табиғат»
Ағаштарда не байқадың .Жерден не көрдің.
3схема «Қысқы еңбек»
Қыста қандай еңбек істеледі ? Адамдар не жұмыс жасап жатыр?
4схема «Балалардың ойындары»
Балалар не істеп жүр. Олардың көңіл күйлері қандай?
«Қыстың шуақты күні.Жапалақтап қар жауып тұр.Айнала аппақ.Ағаштарды қырау басқан.Үйлердің төбеінде де қар.Жерде омбы қар.Адамдар жолды қардан тазартады.Ал балалар көңілді.Үйткені олар қардан аққала жасады.Шана,шаңғы тепті.Мұзда сырғанап ойнады.
«Қызықты тапсырма.»
«Ойланып көр.»
«Жұмбақ шеш»
Тірек сызба бойынша жұмбақ жасырады.
Ол көңілді сайқымазақ емес
Үш қабатты бірақ үй емес
Қайырымды бірақ дәрігер емес (аққала)
«Тақпақ айт»
Тірек –сызбаны пайдаланып қыс туралы тақпақ оқу.
Бір топ бала далада
Соқты қардан аққала,
Мұрны сәбіз үп-үшкір.
Көзі көмір қап-қара.
Ғылым орталығы
Білім беру саласы:Таным
Ұйымдастырылған оқу іс- әрекеті:Айналамен таныстыру
Сабақтың мақсаты: Қыс мезгілінің ерекшелігі жайлы түсінік беру.Тәжірибе арқылы мұздың қасиетімен таныстыру.
Қалай ойлайсыңдар қар дегеніміз не?
Қар-кішкентай мұз кристалдарынан тұрады.Қар суық аязды күні қиыршық түрінде болады.Күннің жылы кезінде қар жапалақтап түседі.Аязды күні аяқ астында қар сықырлайды.
Қар неге ұқсайды?
Қар ақ болса оны жеуге болатын шығар.
Жоқ жеуге болмайды .Қарда көп микроптар болады, тамағың ауырып қалады.
Микроптар болатынын қайдан білеміз?
Қар ерігенде суға айналады,содан көруге болады.
Ал, суды қатырсақ не болады? Мұз пайда болады.
Жұмбақ шешу
Суда қалқиды,жылыда балқиды. (Мұз)
Мұздың қасиеттерін зерттеу.
1.Мұз текшелерін жылы жерге қойсақ ол ериді.
2.Еріген мұзға бояу қосып қатырсақ түсі өзгереді.
3.Қалай ойлайсыңдар мұздың дәмі бар ма?Иісі ше?
4.Бір қалыпты температурасы бола ма?
5.Ауыр ма жеңіл ме?
Ал мұз пайдалы ма жоқ па?
Неге пайдалы? (балмұздақ жасайды,сырғанақ жасайды,су астындағы мекендеушілерге аяз қорқынышты емес екен)
Неге зиянды? (жеуге болмайды,құласаң ауыртады,лақтырғанда қатты тиеді,өзенде мұздың бетінен жүруге болмайды)
Сергіту сәтін: Жел улейді у-у-у
Боран соқты зу-зу
Қатты-қатты жел соқты гу-гу
Шыдай алмай жапырақтар ах-ах
Билеп кетті қалтырап пах-пах
Қорытынды: Балалар сендердің барлығың да өте жақсы жұмыс жасадыңдар.
Біз не үйрендік?
Сендерге ұнады ма?
Кімге не ұнады?
Рахмет сендер өте тамаша балаларсыңдар менің сендерге азғантай сыйлығым бар.
Көңіл--күйіміз қандай? Тамаша!
Қыс мезгілі қандай? Тамаша!.
Ауа райы қандай? Тамаша!
Қысқы ойындар қандай? Тамаша.!
Келген қонақтарымыз қандай ? Тамаша! Келген қонақтарымызға да бүгінгі көңіл күйімізді сыйлайық! Балаларға смайлик беру.
Келгендеріңізге рахмет. Сау болыңыздар!
«Ойланып көр» Тірек-сызба сурет бойынша
Мынау кімдер? Мынау балалар.
Балалардың көңіл күйі қандай? Балалар көңілді.
Балалар қанша? Балалар көп.
Балалар не істеді? Балалар ойнады.
Көп балалар көңілді ойнады.
Тақпақ:
Бір топ бала далада
соқты қардан аққала
Мұрны қызыл үп—үшкір.
Көзі көмір қап-қара.
«Табиғаттың жас қорғаушылары»
Экологиялық марафон
Мақсаты: Экологиялық білімдерін жетілдіру, денсаулық бойынша мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбиеленушілерді эқология арқылы тәрбиелеу.
Міндеттері: дене тәрбиесі бағдарламасы арқылы қимыл – қозғалыс әдеттерін дамыту. Қоршаған орта, табиғатқа және әлеуметтік ортаға деген адамдардың дұрыс көз – қарасын балаларға білдіру.
Керекті құрал – жабдықтар: Өрмекші, өрмек, хат, жұмсақ модулдер әртүрлі формалы (7шт), 2 доға, 1 құрғақ бассейн, 2 ағаш қорапшалар әр түсті, (от ошағы, 2 су сепкіш), 2 сыпыртқы, 2 қоқыс арба, гүлдер бала санына қарай, бала санына қарай жануарлар, құстар, 3 тақта, экологиялық белгілер 5шт, 2 ақ гуаш, 2 қылқалам, ағаш суреттері 2, магнитафон.
Ойын – сауық барысы:
Жүргізуші: балалар қарандар өрмекші өзінің өрмегінен түсіп келе жатыр, қолында жапырақ. Жапырақта бірдене жазылып тұр екен, оқиық.
Құрметті балалар, мен орманда тұрдым, бір күні оқыс жағдай болды. Санырау құлақ және бүлдірген теруге келген адамдар, өздерінің қоқыстарын консервалық қалбырларын, пластикалық бутылкаларын қалдырып кетті. Экологиялық апат туғызды. Барлық өсімдіктер өлді, жануарлар, құстар, жәндіктер жер бетінен жойылды. Балалар мен мөлдір бұлақтарды, таза ласталмаған ормандарды көргім келеді. Ол үшін сендер маған көмектесе аласындар. Егер сендер тату, батыл, амалшыл және көңілді болсаңдар, оңда орманға көмекке аттаныңдар.
Ал балалар сендер татусыңдар ма? – Татумыз
Сендер батылсыңдар ма? – Батылмыз
Балалар сеңдер ептісіңдер ме? Ептіміз
Оңда орманды қауіп қатерден қорғайық. Біздің экологиялық десант қорғау жолына дайын.
Кедергі жолмен жүру.
Жүргізуші: жыланша жүреміз, томар жолмен жүру, түбіршіктермен жүру, ағаш бұтақтарының астынан өту. Еңді орманға да келіп қалдық (ағаш кіргізу).
Эстафеталар:
«Өрт сөңдіру» - командалық эстафета (балалар су сепкішпен отқа жүгіреді кімнің тобы тез жүгіреді.)
«Қоқыс жинау» белгі берген кезде қолдарында сыпыртқысы бар балалар белгіленген жерге дейінгі, шашылып жатқан кәмпит қағазын жинап барады.
Ал, белгіленген жерде екі бала тұрады, олар жинап алып келген кәмпит қағаздарын, қоқыс арбаға салады.
«Гүл отырғызу» - белгіленген жерге дейін жүгіріп гүл отырғызу. (кімнің тобы гулді тез және әдемі отырғызады).
«Ми батпақ» әр топтың алдында ми батпақ олар оны қорапшамен өтіп кетуі керек. Екі бала қорабқа аяғын қойып жүреді. Синхродық қозғалыс жасап, ми батпақтан өтеді, сосын қайта оралады, эстафетаны басқа балаларға тапсырады.
Акция. «Ағашқа көмек» ағашты әктеу. (Кімнің тобы тез ағартады)
«Кім қайда тұрады?!» жануарларға көмек (жануарлардың, құстардың мүсіндерің орындарына орналастыру, жайғастыру).
Жүргізуші: Балалардың назарын Экологиялық белгілерге аударады.
Орманда от жақпа!
Есте сақта:
Оттан кейін 5 жыл шөп өспейді.
Орманда қоқыс қалдырма!
Есте сақта:
Орман ол жануарлардың үйі, онда таза болу керек.
Ағаштың бұтақтарын сындырма.
Есте сақта:
Ағаш көп болса, ауа таза болады.
Орманда гүлдерді жұлма.
Есте сақта:
Жұлынған өсімдіктер тез өледі, тұқымын бермейді, тұқымы болмаса гүлденетін өсімдіктер болмайды.
Ормандағы аңдарды аулама.
Есте сақта:
Бұлар орман тұрғындары оларға адамның қасында пәтерде тұру қолайсыз болады. Орман олардың туған үйі.
Жүргізуші: Балалар бүгін біз табиғат анаға көп жақсылық жасадық, ол да бізге өз жақсылықтарын тарту етеді таза ауамен демаламыз, құстардың үнін естиміз.
Балалар көрпешелерді алып дөңгеленіп отырады, қолдарында сабынды көпіршіктер болады. Музыка әуені қосылады, музыка әуенімен балалар сабынды көпіршіктерді үрлейді.
Жүргізуші: жарайсыңдар балалар, тапсырмаларды дұрыс орындадыңдар. Орман тап – таза болды. Осымен экологиялық марафонымыз аяқталды, рахмет, сау болыңыздар!
Пайдаланылған әдебиеттер:
К.Ю. Белая «Инновационная деятельность в ДОУ» әдістемелік құралы. М. 2005ж.
Б.Бөрібаев, Е.Балапанов «Жаңа ақпараттық технологиялар».– Алматы,2001.
Қ.М.Нағымжанова «Бастауыш сынып мұғалімнің оқу процесіндегі инновациялық іс-әрекеті». - Өскемен: Медиа–Альянс, 2004.
Н.Асанов «Университеттік білім беру жүйесіндегі оқу үрдісін басқарудың педагогикалық негіздері». – Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты, Алматы, 2004.
М.М.Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде». Алматы, 2002ж.
Қ.Ахметұлы, Т. Баймолдаев «Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім беру жолдары. Алматы, 2003ж.
М.Ж.Жадрина «Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беруді дамытудың тенденциялары мен мәселелері». Алматы, 2002 ж.
87
