Рабочая программа по КНРС(Я) с 5-11 классы

[pic]

Б [pic] ыьаарыы сурук

Норуот уйэлэргэ олбот – суппэт бар5а баайа – кини национальнай культурата уонна искусствота буолар. Оттон национальнай культура диэн норуот олоххо – дьаьахха, улэ5э- хамнаска, ой – санаа, сиэр – майгы оттунэн атын омуктартан туох уратыны айбыта- туппута барыта ааттаныан соп.

Саха ыччата кыра сааьыттан норуот торут культуратын этигэр – хааныгар ицэрэн, торообут буоруттан силистээх – мутуктаах, толору куттаах – сурдээх, саха норуотун салгыыр, ураацхай омугу ууьатар киьи буолан тахсыахтаах. Ол иьин бу предмети уорэтэргэ маннык тосхоллору (принциптэри) тутуьуохха соп:

Норуот культуратын уунэр колуонэ5э ситимин быспакка, биир системанан билиьиннэрии;
Норуот тугу айбытын хайдах баарынан ыччакка тиэрдии;
Уорэ5и билицци кэм уустук усулуобуйатын кытта сатаан дьуорэлээн, олоххо ойго – санаа5а мындыр (философскай) сыьыаны ыччакка кордоруу.

Саха национальнай культурата диэн норуот туц былыргыттан олорон кэлбит оло5ун, ойун – санаатын хабар араас оруттээх, киэц ис хоьоонноох, дириц силистээх ойдобул буолар. Ону оскуола5а уорэтэргэ хас да салаа5а холбуохха соп:

Олох – дьаьах культурата: улэ – хамнас, араас дьарык, олох – дьаьах уратыта, туттар, бултуур тэрил, ас – уол, тацас – сап, куннээ5и нааданы толорунар сиэрдээх билиилэр.
Ой – санаа культурата: ол аата сир – халлаан, киьи – суоьу, торуур – олор, олох – анал, учугэй – куьа5ан туьунан ойдобуллэр уонна онтон тороон – уоскээн тахсар элбэх эгэлгэ сиэр – туом, угэс.
Уус – уран культура: араас ырыа - уцкуу, хомус, тойук, оьуокай, олоцхо, остуоруйа, чабыр5ах, таабырын, норуот ырыаьыттара, сээркээн сэьэнньиттэрэ.
Эти – ханы эрчийии угэстэрэ: дьиэ иьинээ5и – таьынаа5ы, суурэр – котор оонньуулар, илии – атах оонньуулара, кууьу – уо5у корунуу, итиигэ – тымныыга буьуу – хатыы о.д.а.
Билицци сахалыы культура араас коруцэ: театр, киинэ, балет, ойуу – оьуор, кыьыы, чочуйуу, кутуу, тигии о.д.а.

Терут культура уруогун сурун сыала – соруга:

о5о-ыччат кэрэхсэбилин кебутуу, билиитин – керуутун кэцэтии.
эдэр киьи тереебут норуота тугу айбытын сэргээн-кэрэхсээн, долгуйар-дуоьуйар гына иитии.
уерэтэр матырыйаалы бугуццу олоххо сыьыаран, ыччакка утуе ейу-санааны ицэрии, сиэрдээх быьыыны-майгыны олохсутуу.
уунэр келуенэ тереебут норуотун мындыр ейун, амарах сурэ5ин, уран тарба5ын ытыктаан, онон киэн туттан, киьи кэккэтигэр, омук ортотугар тэццэ сананан сылдьар тус киьи буоларыгар олук ууруу.
о5о тылын – оьун байытан, уус тыллаах киьи оцоруу.
о5о дьо5урун тобулуу, талаанын таьаарыы.

СЫАЛ-СОРУК

О5о ыччат хара5ын аhан , бол5омтотун тардан , интэриэhи кобутуу, билиитин коруутун кэнэтии , ханатыы.
Эдэр киhи уйул5атын уhугуннаран , иhирэх иэйиитин сайыннаран, норуота тугу айбытын сэргээн кэрэхсээн, долгуйар, дуоhуйар гына иитии.
Уорэтэр матырыйаалы бугунну олоххо сыhыаран ыччакка утуо ойу-санааны инэрии, сиэрдээх быhыыны – майгыны олохсутуу.
О5о тылын-оhун байытан , сааhылаан санарар, кэкккэлээн кэпсиир , оhуордаах уобарастаах, уус тыллаах киhи оноруу.
О5ону кыра сааhыттан кылыhахтаах ырыалаах, чуор тойуктаах , утуокэн ункууhут , бэртээхэй битииhит буоларга уорэтии, уhуйуу дьо5урун тобулуу, талаанын таhаарыы.
Yунэр колуонэ торообут норуотун мындыр ойун, амарах сурэ5ин уран тарба5ын ытыктаан , онон киэн туттар, киhи кэккэтигэр , омук ортотугар тэннэ сананан сылдьар дьиннээх интернационалист буоларыгар олук ууруу..

«Саха Республикатын норуоттарын культурата»

5 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас.

Уопсайа 34 чаас

Ол иЬигэр: Киирии - 1

. I салаа – 4 чаас. III салаа – 13 чаас. II салаа – 11 чаас. Хатылааhын – 4 чаас. Түмүк - 1 чаас

Киирии уруок. Норуот культурата. В.Л. Серошевскай 151 сааЬа.

Т/к. туохха уорэтэрин , туох сыаллаа5ын уорэнээччигэ тиэрдии. В.Л. Серошевскай поляк политсыылынай уонна II Ханалас нэЬилиэгэ.

п/у альбомна уруЬуй.

I cалаа

Саха республиката – Россия Федерациятын быстыспат сор5ото. Уопсайа 4 чаас.

№2

Россия Федерацията.

Россия судаарыстыбатын сурун бэлиэлэрэ

Торообут дойду суолтата, ийэ дойдубут, судаарыстыбабыт-Россия Федерацията, Конституция, Президент ойдобулэ, Гимн, Россия киин куората Москва

Дь/у. Гимн РФ, ойго тута уорэтии.

№3

№4

№5

Саха Республиката.

Саха сиригэр олохтоох омуктар.

Нууччча судаарыстыбатын сас-таабыгар киирии.Орогой ырыата – гимн.Сахалар , эбээннэр, эбэнкилэр, чукчалар , юкагирдар, долганнар омук быЬыытынан Саха сиригэр.

Дь/у. Гимн –орогой ырыата- ойго тута уорэтии. п/у. Rambler.ru кордуур система5а бу омуктар тустарынан матырыйаал хомуйуу. Саха сирин сайтара..

II cалаа

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара.. Уопсайа 1 чаас.

№6

Тиэмэ 1 .

Саха сирин норуоттарын укулаата.

Тиэмэ 2.

Сир баайын хостооhун.

Тыа сиригэр олох – дьаhах.

Олохтоох боруодалар..

Хаhаайыстыба салааларын туhунан ойдобулу уорэнээччилэргэ тиэрдии. Дьыл кэминэн тыа сирин олохтоо5ун улэтин корунун быhаарыы.

Ынах, сылгы суоЬу боруодатын корунэ..

п/у. Уруhуй

п,у. сайтка улэ. «Саха сиригэр хостонор сир баайа».

№7

Хатылааhын

1. Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара

2. Саха Республиката . айыл5а харыстабыла.

п/у уруЬуй

II чиэппэр.

II cалаа

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара.. Уопсайа 7 чаас.

№8

Таба иитиитэ

Бултааhын

Балыктааhын

Таба боруодата, ыстаада5а олох ойдобулэ.

Бултааhын, балыктааhын коруннэрэ. Адьыр5а кыылы бултааЬын

№9

Тиэмэ 3 .

Уруу-аймах сыhыаннара.

Дьиэ кэргэн.

Дьиэ кэргэн общество туллар тутаа5а. Удьуордааhын. Тиэрминнэргэ улэ.

Дь/у. Торуччу оноруу.

№10

Дьиэ кэргэннэ о5ону иитии.

Этнопедагогика ойдобулэ.

п/у. Дьиэ кэргэннэ о5о5о сыЬыан холобурдара.

№11

№12

№13

Тиэмэ 4. Дьиэ-уот.

Нуучча мас дьиэтэ.

Саха торут дьиэтэ.

Хотугу норуоттар дьиэлэрэ.Илуму.

Чукча ярангата..

Дьиэ коруннэрин араастарын араара уорэнии.

Саха бала5анын тутула.

Хотугу норуоттар дьиэлэрэ.

п/у тиэрмин-нэргэ улэ. Интернеккэ дьиэ араас-тарын булан тэннээн коруу.

№14

№15

№16

Тиэмэ 5.

Саха сирин норуоттарын оонньуулара.

Хатылааhын

Олох-дьаhах оонньуулара

Эти –хааны эрчийэр оонньуулар.

Илии-атах оонньуулара. Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара

п/у.

Оонньуулары билэ- оонньото уорэнии.

III чиэппэр.

II cалаа

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара..Уопсайа 2 чаас.

№17

Тиэмэ 5. Саха сирин норуоттарын оонньуулара

Хамсаныылаах оонньуулар.

п/у. Саха сиригэр 1996-2012 Азия о5олорун оонньуулара

№18

Тиэмэ 5. Саха сирин норуоттарын оонньуулара

Ойу сытыылыыр оонньуулар

Ооонньуурдар.

III cалаа

Саха сирин норуоттарын духовнай культуралара.. Уопсайа 4 чаас

№19

1 тиэмэ ..

Норуот муудараhа. Мифтэр.

Славяннар уонна хотугу омуктар мифтэрин атылаhар уонна уратылаhар оруттэрин быhаарыы.

№20

1 тиэмэ ..

Норуот муудараhа.

Уhулуччу ытыктанар котордор.

Анимизм, тотемизм, фетишизм сурун ойдобуллэрин уорэнээчилэргэ быhаарыы.

№21

2 тиэмэ ..

Ытык кэрэ сирдэр.

Ытык кэрэ сирдэр ойдобуллэрэ. Суруктаах хайалар

№22

Хатылааhын

Саха сирин норуоттарын материальнай уонна духовнай культуралара..

Википедия интернет

IV чиэппэр.

III cалаа

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара.. Уопсайа 6 чаас.

№23

3 тиэмэ ..

Кун дьыл эргиирэ.

Халандаар.

Кун дьыл эргиирэ омугунан араастык аа5ыллыыта.

п/у Саха былыргы халандаара

№24

3 тиэмэ ..

Кун дьыл эргиирэ.

Халандаар, кээмэйдэр.

Билгэлээhин суолтата

Кээмэй ойдобулэ.

Сахалыы,нууччалыы, чукчалыы,эбээннии, эбэнкилии кээмэйдэр араастара

п/у. Кээмэйдэр араастара.

№25

4 тиэмэ ..

Саха сирин норуоттарын фольклора.

Фольклор – норуот муудараhа.

Остуоруйалар.

№26

Былыргы сэhэннэр, легендалар.

Фольклор – норуот муудараЬа.

№27

Эпическэй айымньылар.

Саха Олонхото.

Саха олонхото – саха литера-туратын эпическай айымньы-тын мунутуур чыпчаала.

п/у. ПК презентация Саха олонхото

№28

Хатылааhын

Таабырыннар…

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара.

III cалаа

Саха сирин норуоттарын материальнай культуралара.. Уопсайа 4 чаас.

№29

5 тиэмэ .Саха сирин норуоттарын музыката. Хомус..

Хомус. Саха сиригэр сайдан кэлбит историята.

№30

Саха сирин норуоттарын ырыалара, ункуулэрэ.

Норуот ырыаларын, ункуулэрин суолтата.

дь/у. Норуот ырыаларын ойго тута уорэнии.

№31

5 тиэмэ .. Саха сирин норуоттарын музыката.

Саха Оhуокайа

Оhуокай тыла,

оhуокай этээччилэр

№32

6 тиэмэ .. Саха сирин норуоттарын бырааhынньыктара.

Россия судаарыстыбатын бырааЬынньыктара. Норуот угэс буолбут бырааhынньык-тара. Саха Ыhыа5а..

TV видеопоказ.

Ыhыах.

№33

Саха сирин норуоттарын бырааhынньыктара.

Юкагир, чукча бырааhынньыктара.

Эбээннэр эвинэктэрэ.

№34

Хатылааhын Тумук уруок.

5 кылааска барбыты хатылааhын.

Тумук таhаарыы

Е. С. Сергина.

«Айылгы аартыга»

Сергина Е.С. Дь. Министерство образования РС(Я)-2004, НКИ «Бичик»,2004

6 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас

Ол иhигэр: Киирии – 1 чаас. I туhумэх – 8 чаас. II туhумэх – 5 чаас. III туhумэх – 4 чаас. IV туhумэх – 6 чаас. V туhумэх – 5 чаас. ХатылааЬын – 4 чаас. Түмүк - 1 чаас

тиэмэтэ

Уруок үөрэтэр сыала

п/ү, дь/ү,к/ү.

№1

Киирии уруок.

т/к. туохха уорэтэрин , туох сыаллаа5ын уорэнээччигэ тиэрдии. 5 кылааска барбыты хатылааhын

п/у альбомна уруЬуй.

I туhумэх.

Олох дьаhах культурата. Сиэрдээх билиилэр

Уопсайа 6 чаас.

№2

Олох дьаhах культурата.

Сиэрдээх билиилэр

Сахаларга тун былыргыттан туhаныллар сиэрдээх билиилэр суолталара.

Бириэмэ, уста кээмэйдэрин, ыйааhын мээрэйин ойдобуллэрэ.

№3

1. Куну дьылы аа5ыы

Бириэмэ кээмэйэ

Сыл, нэдиэлэ, ый сахаларга аа5ыллыыта,ыйдар былыргы сахалыы ааттара.

Танара куннэрэ

№4

2. Куну -дьылы билгэлээhин.

Бириэмэ кээмэйэ.

Куну дьылы кунунэн,ыйынан,сулустарынан, салгынынан,халлаанынан,тыалынан, былытынан, уунан-хаарынан,от-мас туругунан, котор-суурэр кэмэлдьитинэн билгэлээhин..

Дь/у . Куннук оностуу.

№5

3. Сахалыы кээмэйдэр

Уста кээмэйэ

Илии, суом, харыс,то5онох устата, былас, атыл, кос

п/у

сахалыы кээмэйдэри тутта уорэнии.

№6

Ыйааhын мээрэйэ

Буут, муунта, мээрэй, холло5ос, хоппо, сири иhит, тымтай, хааhах, бэрэмэдэй, саар ыа5ас, боппууда..

п/у

Цифровой диктант

№7

Хатылааhын

Нууччаттан киирбит кээмэйдэр

Арсыын, борсуок. Обугэ сиэрдээх билиилэрин чинэтиигэ хатылааhын.

п/у

Цифровой диктант

I чиэппэр. Уопсайа 7 чаас Киирии 1 чаас. I туhумэх – 5 чаас. ХатылааЬын – 1 чаас.

II чиэппэр.

I туhумэх

Олох дьаhах культурата. Сиэрдээх билиилэр

Уопсайа 3 чаас.

№ 8

4. Сахалыы эмтээhин.

Сахалыы эмтээhин ньымалара. Тиэрминнэргэ улэ.

Дь/у. Эмчиттэр эмтиир ньымаларын туhунан ырытарга холонуу

№ 9

5. Саха5а дьуул-куолу суолтата

XVII-уйэ санатыгар саха оло5о.

Саха5а дьуул-куолу суолтата.

Тиэрминнэргэ улэ.

п/у.

Таайбаран.

№10

Дьиэ кэргэн.Дьиэ кэргэн иhигэр сыhыан сиэрэ.

Дьиэ кэргэн иhигэр сыhыан сиэрэ.

Ыалдьыты корсуу-саха5а утуо угэс.

Тиэрминнэргэ улэ.

п/у В.Л. Серошевскай «Якуты» монографиятыгар саха ыалын социальнай –эконом. тутула.

II туhумэх

Саха итэ5элэ. Сиэр-туом, угэс.

Уопсайа 5 чаас.

№11

1. Саха киhи туhунан ойдобулэ.

К.Д. Уткин , А.Е. Кулаковскай. В.Ф. Трощанскай, А.А. Попов саха киhитин туhунан ойдобуллэрэ.

П/у Схема

К.Д.Уткин

№12

2. Обугэ ойдобулугэр уор ойдобулэ.

Yhуйээннэр. «Бахсы Айыыта»,

«Болугур Айыыта»

П/у уруhуй.

№13

3. Киhи дьыл5атын туhунан ойдобул.

Киhи дьыл5атын туhунан ойдобул.

И. Баишев хоhоон «Эн со5отох буолбатаххын»

п/у.

Киhи дьыл5атын туhунан корууну ырытыы.

№14

4. Куккун куоттарыма, сургун сутэримэ.

Сор суоллаах дьаллыктар. Обугэ чоло

п/у.

Обугэ чолун туhунан корууну ырытыы.

№15

Аныгы куhа5ан дьаллыктар олоххо содуллара

. А.Е. Кулаковскай «Арыгы»

А.Е. Кулаковскай «Арыгы» хоhоонуттан быhа тардан уорэтии.

№ 16

ХатылааЬын.

Олох дьаhах культурата.

Сиэрдээх билиилэр.

Саха итэ5элэ.

Сиэр-туом, угэс..

п.у диспут

Арыгылааhын,

табахтааhын, содур быhыы,наркомания, кулугээннээhин,буруйу оноруу киhиэхэ буортута.

II чиэппэр. Уопсайа 8 чаас I туhумэх – 3чаас. II туhумэх – 5 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

III чиэппэр.

III туhумэх

Историческай коруу. (Уопсайа 4 чаас.)

№17

Дьулэй Буокээни

Титов Яков Васильевич-Дьулэй Буокээни аатырбыт чабыр5ахсыт уус уран тыл илбистээх маастара.

Айымньылара : «Чабыр5ах», «Билбит-корбут» (быhа тардыы.)

п/у. Чабыр5а5ы ойтон аа5а уорэнии.

№18

Петр Аммосович Охлопков –Наара Суох

Петр Аммосович Охлопков –Наара Суох –ааттаах алгысчыт, билгэhит, корбуоччу.. «Хабах да абааhы»

п/у Ходжа Насреддин уонна Наара суох тэннэбил.

№19

Н.М. Попов-Иирбит Ньукуус

Саха болоhуогэ Н.М. Попов-Иирбит Ньукуус. «Иирбит Ньукуус» (Yруннэр ыталларыгар эппит тыллара) ырытыы.

п/у Саха сиригэр гражданскай сэрии-история чахчыта уонна билинни сыhыан.

№20

Алексей Аржаков-Сэhэн Ардьакыап.

Алексей Аржаков-Сэhэн Ардьакыап. «Сахалар тустарынан былаан»

«Сахалар тустарынан былаан» саха норуотун кэлэр кэскилигэр суолтата (диспут)

IV туhумэх

Cаха культурата билинни сайдыыта. Уопсайа 1 чаас.

№21

Олонхо уйэлэр кирбиилэригэр.

Олонхону уорэтээчилэр-чинчийээччилэр. Киэнник биллибит аатырбыт олонхоhуттар,»Олонхо сыла программа».

Тимофей Степанов-олонхо ойууhута.

Н/п. видеосюжет, презентация «Олонхо»,

Олонхо ойууhута-Тимофей Степанов.»

№22

Хатылааhын

Историческай коруу.

Саха культурата билинни сайдыыта

III чиэппэр. Уопсайа 6 чаас III туhумэх – 4 чаас.

IV туhумэх – 1 чаас.

Хатылааhын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

IV туhумэх.

Cаха культурата билинни сайдыыта. Уопсайа 5 чаас.

№23

Оhуокай тиллиитэ.

Н. Е. Петров тыл уорэхтээ5э. оhуокайдьыт,»Оhуокай общество» председателя.

Оhуокай ыытыллар угэhэ, «Оhуокай» тумсуу.

п/у. Туhумэхтэринэн оhуокайы араара уорэнии, улуустарынан оhуокайдары матыыптарынан, хамсаныыларынан уратытытн быhаарыы.

№24

Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уола

Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уола-норуот ырыаhыта.

«Айхал эйиэхэ, аар тай5а»

(Олонхо тойуктан быhа тардыы).

н/п. аудио запись Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уолун толоруулара.

№25

Варганнай музыка сайдыыта.

Хомус саха сиригэр сайдан кэлбит историята. Оксокулээх Олоксой «Хомус». Лука Николаевич Турнин-кырдьа5ас хомусчут.

Оксокулээх Олоксой «Хомус» хоhоонун ис хоhоонун анааран коруу.

№26

Саха хомо5ой хомуhа.

Хомус тутула.

Иван Егорович Алексеев-Хомус Уйбаан айымньыта «Алгыс» ансамбль.

п/у. Yгэс буолбут ньымаларга хомуска оонньуу уорэнии.

№27

Хомуска тардыы угэстэрэ.

Наар охсуулар, Хардары- таары охсуулар, тарбах араас охсуулара,Табыгыр,сурун дор5оон.Кэ5элэтииМурун дор5ооно ,конколой уо. д. а.

п/у. Хомус тардыытыгар сана ньымалары тута уорэнии

V туhумэх.

Хотугу омуктар билинни суруйааччылара.

Уопсайа 2 чаас.

№28

Эбээн суруйааччылара

Андрей Васильевич Кривошапкин.

Андрей Васильевич Кривошапкин. Айар улэтэ. Хоhооннор «Ураhа», «Ахтыл5ан», (романтан быhа тардыы ) «Дьыл5ам кытыла»

Романтан быhа тардыы ис хоhоонун ырытарга холонуу

№29

Варвара Григорьевна Белолюбская –Аркук

Евдокия Николаевна Бокова

Варвара Григорьевна Белолюбская –Эбээн поэтессата, хоhооннор: «Ый», «Булчут быhа5а»

Евдокия Николаевна Бокова «Хайа бараана», «Туундара хоhууннар дойдулара».

Хотугу дьонно быhах суолтата.

п/у. ПК презентация «Туундара, торут олохтоох омуктар олохторо-дьаhахтара»

Хотугу омуктар билинни суруйааччылара..

Уопсайа 3 чаас.

№30

Николай Романович Калитин

Николай Романович Калитин -эбэнки суруйааччыта хоhоон «Умнубаппын обугэм угэhин», кэпсээн «Булчут».

Булт сиэрэ-туома.

№31

Галина Ивановна Варламова-Кэптукэ

Юкагир суруйааччылара

Гырголь Пура

Галина Ивановна Варламова-Кэптукэ -эбэнки суруйааччыта

«Чэрииктэ о5онньор.

Гырголь Пура хоhоонноро.

п/у. Айахит –ийэни уонна Хатан Тэмиэрийэни тэннээн коруу.

Эбээн таабырыннарын таайыы

№32

Гаврил Николаевич Курилов –Улуро Адо

Николай Николаевич Курилов юкагир поэта

Гаврил Курилов –Улуро Адо айар улэтэ

(Номохтон быhа тардыы) Нуннии

Николай Курилов айар улэтэ Хоhооннор «Кундуттэн кундум», «Мин дьадьаны обугэлэрим»

п/у. Номохтон быhа тардыы ис хоhоонун анааран ырытыы.

Видеопоказ. Табаhыттар куннэрэ.

№33

ХатылааЬын

Хотугу омуктар билинни суруйааччылара..

№34

Тумук уруок.

6 кылааска барбыты хатылааЬын.

Тумук таhаарыы

М.С. Васильева.

«Утум»

Утум: 7 кылааска уорэнэр учеб.-хрестоматия/ М.С. Васильева -2 –с тахс.-Дьокуускай: «Бичик»,2007.-224 с.

7 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас

Ол иhигэр: Киирии – 1 чаас. I салаа – 6 чаас. II салаа – 2 чаас. III салаа – 14 чаас. IV салаа – 5 чаас. ХатылааЬын – 5 чаас. Түмүк - 1 чаас

тиэмэтэ

Уруок үөрэтэр сыала

п/ү, дь/ү,к/ү.

№1

Киирии уруок.

Сахалар киhи туhунан ойдобуллэригэр киирии уруок.

п/у киhи майгытыгар сыhыаннаах ос хоhоонун булуу.

I салаа.

Саха итэ5элин торуттэрэ. Сиэр-туом. Yгэстэр.

Уопсайа 6 чаас.

№2

Саха итэ5элин торуттэрэ.

Иван Данилов «Сырдык таас».

п/у итэ5эл торуттэрин быhаарыы.

№3

Абааhы айыл5а алдьатар кууhэ

Абааhы айыл5а алдьатар кууhэ. «Дойду иччитэ» (Алгыс)

дь/у

«Дойду иччитэ» (Алгыс) быhа тардан ойтон аа5а уорэнии

№4

Куhа5ан тыынтан комускэнии.

Ытык мал уонна ойдобул.

«Куус алгыhын», «Тулуур алгыhын» кытта билсии.

Дь/у . Алгыстан быhа тардыыны ойтон аа5а уорэнии.

№5

Ытык кыыллар котордор.

Хотой (Тойон кыыл).

Остуоруйалар «Куо5ас суор икки», «Ыт уонна эhэ».

к/у

Ытык кыыллар уруhуй.

н/п. Видеоматериал «Саха сирин котордоро»

№6

Сиэрдээх билии

Сиэрдээх билии. Сиэр уонна майгы.

Сиэр суолтата, ситиитэ, майгы суолтата, корунэ,тордо, утума, табыыта, сыыhыыта, кээмэйэ, туhумэ.

п/у

Сиэрдээх буолуу туhунан кылааска аhа5ас кэпсэтии.

№8

Хатылааhын

Саха итэ5элин торуттэрэ. сиэр-туом. Yгэстэр.Тиэмэни чинэтиигэ хатылааhын.

п/у. кун дьыл эргиирин туомнарыгар викторина.

I чиэппэр. Уопсайа 7 чаас Киирии 1 чаас.

I салаа – 5 чаас.

ХатылааЬын – 1 чаас.

II чиэппэр.

I салаа.

Саха итэ5элин торуттэрэ. Сиэр-туом. Yгэстэр.

Уопсайа 1 чаас.

№7

Туом

Туом суолтата, корунэ, кун-дьыл эргиирэ,киhи оло5ун эргиирэ, толоруута. Куол иччитигэр сугуруйуу туома, сана мунханы туhэрии туома.

п/у

кылаас таhынан улэ5э, мунха туhэрии туомугар инценировка онорууга бэлэмнэнии.

II cалаа

Историческай коруу. Уопсайа 2 чаас.

№9

А.Я. Уваровскай

«Ахтыылар»

А.Я. Уваровскай оло5о,суруктара.

«Ахтыылар»-сахалыы бастакы литературнай пааматынньык.

н/п. А.Я. Уваровскай

«Ахтыылар», хаартыскалар.

№10

Прокопий Нестерович Сокольников –быраас-саха биир бастакы интеллигенэ.

Прокопий Нестерович Сокольников быраас-саха биир бастакы интеллигенэ. Оло5о,,эмтиир улэтэ, суруктара.

Yорэх туhунан таабырыннар.

п/у. История чахчылара. Л.Н. Толстойу кытта корсуhуутун туhунан иhитиннэриини бэлэмнээhин.

№11

Хатылааhын

Историческай коруу.

А.Я. Уваровскай,

П.Н. Сокольников

п/у презентация

А.Я. Уваровскай, П.Н. Сокольников

III салаа

Саха искусствота ХХ уйэ иккис анаарыгар. Уопсайа 4 чаас.

№12

Саха театрын торуттэниитэ.

Саха театрын торуттэниитин историята. Самодеятельнай театртан -академическайга…

н/п. буклеттар, театральнай афишалар, режиссердар, артыыс-тар хаартыскалара

№13

Федот Федотович Потапов

Федот Федотович Потапов-режиссер оло5о, айар улэтэ.

А.И. Софронов «Таптал» драматын сцена5а туруоруу.

н/п. Ф.Ф. Потапов оло5уттан, кини туруорбут спектаклларыттан хаартыскалар

№14

Иван Гоголев

«Кыталыктар кырдаллара»

Иван Гоголев «Кыталыктар кырдаллара» (3 оонньуулаах 5 хартыыналаах остуоруйа пьеса)

н/п. видеопоказ спектакль «Yчугэй Yодуйээн».

№15

Ньурбатаа5ы коhо сылдьар саха гос.драм. театра.

Ньурбатаа5ы коhо сылдьар сха государтсвеннай драматическай театра.

Кылаас таhынан аа5ыы: Ефремов А. «Норуот талааннаах-тара»,Никитин П.П. «Мастера якутской сцены».Уткин К.Д. «Кос театрдар»

№16

ХатылааЬын.

Саха искусствота ХХ уйэ иккис анаарыгар.

н/п. театрга сыhыаннаах буклет-тар,хаартыскалар.

II чиэппэр. Уопсайа 9 чаас

I cалаа – 1 чаас II салаа – 2 чаас.

III салаа – 4 чаас. Хатылааhын – 2 чаас.

III чиэппэр.

III салаа

Саха искусствота ХХ уйэ иккис анаарыгар. Уопсайа 5 чаас

№17

№18

Москватаа5ы М.С. Щепкин аатынан урдуку театральнай училище саха идэтийбит артистарын бэлэмнээhинэ

Москватаа5ы М.С. Щепкин аатынан урдуку театральнай училище саха идэтийбит артистарын бэлэмнээhинэ.

«Оруол уонна толорооччу» Герасим Васильев бэлиэтээhиннэрэ.

Симон Федотов «Театрбар».

п/у. Щепкинецтэр саха театрыгар оруоллара.

Санаа атастаhыыта.

№19

№20

«Хаарыан хампа куох кытылым»

Чингиз Айтматов.

«Хаарыан хампа куох кытылым» ааптар Чингиз Айтматов уонна режиссер Андрей Борисов.

н/п. видеопоказ саха театрын сценатыгар спектакль «Хаарыан хампа куох кытылым»

№21

Народнай театрдар

Народнай театрдар.

Тааттатаа5ы народнай театр.

Республика народнай театрдара.

н/п. видеопоказ, Орто Халыма куоратын народнай театрын толоруутугар олонхо»Дьэбилийэ бухатыыр»

№22

Хатылааhын

Саха искусствота ХХ уйэ иккис анаарыгар.

III чиэппэр. Уопсайа 6 чаас III салаа – 5 чаас.

Хатылааhын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

III салаа

Саха искусствота ХХ уйэ иккис анаарыгар. Уопсайа 5 чаас

№23

Саха балетын са5ахтара.

Аксения Васильевна Посельская.

Евдокия Александровна Степанова.

«Чурумчуку-саха сана балета.»- И. Масленникова, К.Карпинская.

Хоhоон «Yнкуу» Анатолий Нелунов

Кылаас таhынан аа5ыы

Л.Габышева/Евдокия Степанова «Сборник статей» 1997 г.

М.З. Сивцева/Аксения Посельская «Воспоми-нания» 1995 г.

№24

Сахалыы ырыа, музыка сайдыыта.

Захар Перфирьевич Винокуров-саха биллэр мелодист –композитора.

н/п. пластинка истии: Захар Винокуров ырыалара, саха бил-лиилээх ырыаhыттара толорууларыгар.

№25

Анастасия Петровна Лыткина,

Марина Константиновна Попова

Анастасия Петровна Лыткина,

Марина Константиновна Попова олохторо, айар улэлэрэ.

н/п грампластинка5а уhуллубут ырыалар.

Кылаас таhынан аа5ыы

Варламова А.Н. «Эдьиий Марыына» Дь. 2000.-64 с.: ил.

№26

Саха эстрадата

Саха эстрадатын историята

п/у. таайбаран

«Саха эстрадата»

№27

Саха худуоhунньуктара

Саха худуоhунньуктара.

Афанасий Николаевич Осипов - айар улэ суолугар.

н/п. А.Н. Осипов хартыыналарын презентацията.

IV салаа.

Хотугу омуктар билинни культуралара.

Уопсайа 1 чаас.

№28

Хотугу культура театр сценатыгар.

Дьукээгир суруйааччыта Семен Николаевич Курилов оло5о, айар улэтэ.

«Ханидуо уонна Халерхаа» романа Саха театрын сценатыгар.

Кылаас таhынан аа5ыы «Ханидуо уонна Халерхаа» романтан быhа тардыы ис хоhоонун ырытарга холонуу

IV cалаа.

Хотугу омуктар билинни суруйааччылара..

Уопсайа 3 чаас.

№29

Геннадий Алексеевич Дьячков.

Поэт прозаик , драматург Геннадий Алексеевич Дьячков.

«Дьукээбил уотун биир ча5ылхай кыыма» Иннокентий Дмитриев, «Агааппыйа уобараhа» Мария Канаева, «Ярхадана» Домна Уйгурова.

Кылаас таhынан аа5ыы Дьячков Г. Казбек.- Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1984.-64 с.

№30

Хотугу норуоттар ырыалара

Семен Николаевич Дьяконов-эбээн бастакы идэтийбит ырыаhыта, эбээн мелодиhа - Петр Николаевич Старков, Пантелеймон Мартынович Старостин эбээн бастакы профессиональнай композитора, фольклориhа.

Кылаас таhынан аа5ыы

Шадрин В. Ыйдана сырдыга:Ырыанньык-1993, Степанов А. Мявун икэлни (Песни сердца) 1992, Табалаах кыраай ырыалара:ырыанньык П.Н. Старков, Н.С. Толбонова Дь. 1987 с.

№31

Хотугу норуоттар ункуулэрэ

Хотугу норуоттар ункуулэрэ.

Сэбээн куоллээ5и «Мэрлэнкэ» эбээн ункутун ансамбла,»Гулун» ункуу народнай ансамбла,

п/у. Айахит –ийэни уонна Хатан Тэмиэрийэни тэннээн коруу.

Эбээн таабырыннарын таайыы

№32

Хотугу худуоhунньуктар

Юрий Васильевич Спиридонов.

Николай Николаевич Курилов

«Туундара костор тойуга» Зинаида Ивановна-Унарова.

н/п худуоhунньуктар сурун улэлэрэ: аппликациялар, литографиялар,

офортар.

№33

ХатылааЬын

Хотугу омуктар билинни культуралара.

№34

Тумук уруок.

7 кылааска барбыты хатылааЬын.

Тумук таhаарыы

М.П. Яковлева.

«Төрүт культура»

Төрүт культура: 8 кылаас/ М.П. Яковлева. -2 –с тахс.-Дьокуускай: ОАО «Медиа-холдинг Якутия», издательский дом «Якутия», 2007.-96 с.

8 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас

Ол иhигэр: Киирии – 1 чаас I салаа – 3 чаас. III салаа – 7 чаас II салаа – 7 чаас. IV салаа – 10 чаас. ХатылааЬын – 5 чаас. Түмүк - 1 чаас

тиэмэтэ

Уруок үөрэтэр сыала

п/ү, дь/ү,к/ү.

№1

Киирии уруок.

Национальнай культура-киhи-аймах барытын баайа.

п/у 5-7 кылааска барбыты хатылааhын.

I салаа.

Историческай коруу. Уопсайа 3 чаас.

№2

Нуучча государствотын састаабыгар киирии.

Нуучча государствотын састаа-быгар киирии. Саха сиригэр нууччалар кэлиилэрин уорэтии сана хайысхата.

Чинчийээччилэр айанньыттар айаннара, дьаhаах толобурэ.

Сахалар нууччалары утары утарсыыларын уорэтии.

п/у Ыраахтаа5ылаах Россия 250 сыл, Советскай Россия 70 сыл саханы баhылаан олорбут кэмин сайыннарар уонна харгыстыыр оруттэрэ. Аhа5ас кэпсэтии.

№3

Далан «Тыгын Дархан» романыттан

Далан «Тыгын Дархан» романыттан.

Тыгын Дархан туруорбут сыалын –Ил государствотын тэрийиитин уорэнээччилэргэ тиэрдии.

Тыгын Дархан этиитин: «Сэриитэ суох Или тэрийбэккин.» ис хооонун уорэнээччилэрдиин ырытыы.

Кылаас таhынан аа5ыы

Далан «Тыгын Дар-хан» романа. История-5а уонна уус уран литература5а Ил тэри-йиитин коруулэрин тэннээн о5о бэйэтин коруутун быhаарыыта.

№4

Саха Степной Думата.

1822 с. Сибиир олохтоохторун салайыы туhунан Устааба,

1827-Степной Дума тэриллиитэ.

1838 Дума иркутскай губернаторын дьаhалынан сабыллыыта.

Степной Дума тэриллиитэ-кэм кэрдии ирдэбилэ.

п/у . Степной Дума саха оло5ор-дьаhа5ар суолтатын туhунан аhа5ас кэпсэтии, сорудахтары толоруу.

II салаа.

Хотугу этнография. Уопсайа 3 чаас.

№5

Хотугу этнография Константин Гурьев «Арба5астаах аарымата»

Хотугу этнография

Константин Гурьев «Арба5астаах аарымата»

Этнография, археология ойдобул-лэрэ. Археология уонна этнография маарыннаhар уонна утарылаhар оруттэрэ.

н/п В.Л. Серошевскай «Якуты», Г.В. Ксенофонтов «Ураанхай сахалар»

Мамонт тиэмэтигэр аналлаах хаартыскалар.

№6

Ымыйахтаах культурата

Ымыйахтаах культурата.

Климата,айыл5ата, уунээйитэ, кыыла-суолэ. Ымыйахтаах олохтоохторо, итэ5эллэрэ, дьарыктара, дьиэлэрэ-уоттара, иhиттэрэ, сэптэрэ-сэбиргэллэрэ.

н/п. С.А. Федосеева «Ымыйахтахская культура Северо-Восточной Азии» Новосибирск:Наука, 1980.224 с.

№7

Хатылааhын

Историческай коруу.

Хотугу этнография.

п/у. викторина.

I чиэппэр. Уопсайа 7 чаас Киирии 1 чаас. I салаа – 3 чаас. II салаа – 2 чаас. ХатылааЬын – 1 чаас.

II чиэппэр.

II салаа.

Хотугу этнография. Уопсайа 5 чаас.

№8

Хотугу норуоттар олохторо-дьаhахтара.

Хотугу норуоттар таннар танастара.

п/у уорэнээччилэрдиин

интернет комотунэн хотугу норуоттар википедияларын арыйан, туhааннаах матырыйаалы булуу

№9

Хотугу норуоттар ойуулара-бичиктэрэ.

Юкагирдар оhуордара.

н/п. хаартыскалар.

п/у. Интернет эйгэтигэр юкагирдар оhуордарын булуу.

№10

Долганнар оhуордара

п/у. хас омук аайы сону тигии, киэргэтии уратыларын быhаарар таблица оноруу.

№11

Дмитрий Нестерович Апросимов

Дмитрий Нестерович Апросимов-эбэнки талааннаах суруйааччыта.

«Куралай Кустук» номохтон

п/у «Куралай Кустук» номох ис хоhоонунан уруhуй

№12

Платон Степанович Степанов-Ламутскай

Платон Степанович Степанов-Ламутскай-эбээн литературатын талааннаах суруйааччыта.

«Сир иччитэ» роман.

п/у. интернетынан Платон Ламутскай аймахтарын, о5олорун кытта телемост.

№13

Хатылааhын

Хотугу этнография. Хотугу норуоттар олохторо-дьаhахтара, танастара, ойуулара-бичиктэрэ,номохторо,сиэрдэрэ-туомнара.билинни кыhал5алара.

«Хотугу норуоттар олохторо-дьаhахтара»-иhитиннэрии,суругунан улэ, реферат.

III салаа.

Саха итэ5элэ, сиэр-туом, угэстэр. Уопсайа 2 чаас

№14

Астрология.

Танха

Астрология.

Танха икки сурун ойдобулэ.

Танха иhиллээhин коруннэрэ.

н/п. «Научные труды» А.Е.Кулаковский.

№15

Тыл кууhун итэ5эйии.

Тыл иччитэ ытык Чыыбыстаан.

Тыл туhаайыылара.

п/у тыл туhaaйыыла-рыгар, суолтатыгар таблицаларга улэ.

№16

ХатылааЬын.

Астрология.

Тыл кууhун итэ5эйии.

п/у. Астрология биhиги олохпутугар-дьаhахпытыгар.

II чиэппэр. Уопсайа 9 чаас II салаа – 5 чаас. III салаа – 2 чаас. Хатылааhын – 2 чаас.

III чиэппэр.

III салаа

Саха итэ5элэ, сиэр-туом, угэстэр. Уопсайа 4 чаас

№17

№18

Бит-билгэ.

Бит-билгэ. Билгэлээhин.

Кун дьыл билгэтэ

Ыйдарынан киhи майгытын-сигилитин билгэлээhин.

Киhини дьуhунунэн билгэлээhин.

Кыра о5ону билгэлээhин

Суоhуну, сылгыны бар5алааhын.

Бит.

п/у. Бэйэни кэтээн коруу. Бэйэ майгыта киhи дьуhунунэн, ыйдарынан билгэлээhиннэ тоhо соп тубэhэрий?

№19

Туул диэн тугуй?

Туул диэн тугуй? Туул уонна утуйбакка сылдьыы. Туул туохтан турара.Туhуур кэмнэ ой улэтэ. Туул тугу кобутэрэ. Туул тордо. Туул кэмигэр майгы-иэйии.

п/у.. Утуйуу сиэрин туомун тутуhууга тус бэйэ толкуйдаан ойдобунньук (памятка) оностуу.

№20

А.Павлов-Дабыл. Утуйуу сиэрэ-туома.

Утуйар уу арааhыттан бииригэр кэрчик кэпсээн айан суруйуу.

№21

Сүө.

В.Н. Протодьяконов. Өтө коруу.

Сүө.

В.Н. Протодьяконов. Өтө коруу.

Урут. Билигин. Кэлэр кэм.

н/п. «Ойуун туулэ» А.Е. Кулаковскай.

к/ү. Yлэ тумугунэн кылааска сүө сиэрин, ситимин оноруу, ону тутуhарга улэлэhии.

№22

Хатылааhын

Саха итэ5элэ, сиэр-туом, угэстэр.

III чиэппэр. Уопсайа 6 чаас III салаа – 5 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

IV салаа

1960-1970 cылларга уус-уран искусство сайдыыта.. Уопсайа 5 чаас

№23

Сахалыы ырыа сайдыыта.

Ырыа араастара. Ырыаны толруллар сиринэн,корунунэн, ис хоhоонунан болохторго араарыы.

Аркадий Алексеев-саха норуотун тапталлаах ырыаhыта.

н/п. видеопоказ, Аркадий Алексеев ырыалара.

Саха мелодистарын ырыаларын истии.

№24

Ольга Иванова-Сидоркевич

Ольга Петровна Иванова-Сидоркевич-самодеятельнай композитор.

п/у таайбараны таайыы.

№25

Саха сирин музейдара.

Саха сирин музейдара. Ыраахтаа5ылаах Россия научнай эспедицияларын улэлэрэ.Политсыылынайдар музей улэтигэр суолталара.

н/п. Ярославскай аатынан Дьокускай-даа5ы музей-Хоту дойду норуоттарын историятын уонна культуратын музейа.

№26

Араас хайысхалаах музейдар.

Тойбохой музейа.

Чоркоохтоо5у «Саха сиригэр политсыылка» музейа.

н/п Видеопоказ. Чоркоох музейа,

№27

Араас хайысхалаах музейдар.

Аан дойду норуоттар хомустарын (варганнарын) музейа.

н/п видеопоказ, интернет ресурсалар аан дойдутаа5ы хомус музейа.

№28

Хатылааhын

1960-1970 cылларга уус-уран искусство сайдыыта..

п/у. «Музей-норуот оло5ун сиэркилэтэ» иhитиннэрии бэлэмнээhин

IV cалаа.

1960-1970 cылларга уус-уран искусство сайдыыта.. Уопсайа 5 чаас

№29

Араас хайысхалаах музейдар.

Ньурбатаа5ы Норуоттар до5ордоhууларын музейа.

Ороhутаа5ы норуот педагогикатын музейа.

н/п видеопоказ, интернет ресурсалар: Ньурбатаа5ы до5ордоhуу, Ороhутаа5ы норуот педагогикатын музейдара.

№30

Илии оноhугун сайдыыта.

уустар

Илии оноhугун сайдыыта.

уустар

Борис Федорович Неустроев –Мандар.

н/п. Мандар уус онорбут хомустара, быhахтара. Реферат «Саха быhа5а» автор Тырылгин Роман

№31

№ 32

Хомус уустара

Семен Иннокентьевич Гоголев-Амыньыкы уус.

Николай Петрович Бурцев. Олохторо, айар улэлэрэ.

н/п. Амыньыкы, Бурцев онорбут хомустара.

№33

Елена Аммосова-саха танаhын тигээччи.

н/п Елена Аммосова «Өбүгэлэрбит үгэстэрэ, ойуулара-бичиктэрэ» кинигэтэ.

№34

ХатылааЬын

. Тумук уруок.

Илии оноhугун сайдыыта.

8 кылааска барбыты хатылааЬын.

Тумук таhаарыы

н/п. уустар хомустарын, Е.Е. Аммосова улэлэрин хаартыскалара

И.Г. Баишев, Р.И. Бравина, Т.И. Петрова.

« Саха сирин торут омуктарын культурата» 5-11 кылааска

Сахалыы оскуола программата .Дь. 1992.СР Yорэ5ин министерствота

9 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас.

Ол иhигэр: Киирии – 1 чаас. I салаа – 7 чаас. III салаа – 10 чаас II салаа – 2 чаас. IV салаа – 6 чаас. ХатылааЬын – 7 чаас. Түмүк - 1 чаас

тиэмэтэ

Уруок үөрэтэр сыала

п/ү, дь/ү,к/ү.

№1

Киирии уруок.

Искусство оло5у араастык кордоруутэ.

п/у 5-8 кылааска барбыты хатылааhын.

I cалаа.

Саха итэ5элэ. Сиэр-туом, угэстэр.. Уопсайа 5 чаас

№2

Саха итэ5элэ.

Сиэр-туом, угэстэр

Сахаларга ойууннааьын уоскээьинэ уонна сайдыыта. Киирии уруок. Ойууннааьыны утары охсуьуу.

«Ойуун» I-III чаастара

№3

Ойууннар араастара.

Кыра, орто, улахан, Улуу. Ойуун, уда5ан. Айыы ойууна, урун ойуун.

«Ойуун» I-III чаастара

№4

Ойуун эттэниитэ

«Ойуун» I-III чаастара

№5

Ойуун уhуйуллуута

«Ойуун» I-III чаастара

№6

Ийэ кыыл. Ойуун уорэ-сууругэ, абааhылара.

Ийэ кыыл. Ойуун уорэ-сууругэ, абааьылара. Олбо5о, дунур араастара.

«Ойуун» I-III чаастара

№7

Хатылааhын

Саха итэ5элэ.

Сиэр-туом, угэстэр

п/у « Ойуун анала» диспут семинар.

I чиэппэр. Уопсайа 7 чаас Киирии 1 чаас.

I салаа- Саха итэ5элэ.Сиэр-туом, угэстэр– 5 чаас.

Хатылааhын – 1 чаас.

II чиэппэр.

I салаа.

Саха итэ5элэ. Сиэр-туом, угэстэр.. Уопсайа 2 чаас

№8

Ойууну билинни кэмнэ уорэтин.

С.А.Зверев «Ытык дабатыы». П.А.Ойуунускай «Кыьыл ойуунун» саха театрыгар туруоруу туhунан кэпсэтии

Пластинка истии быһаарыы

№9

Ойуун уобараһа уус-уран литература5а костуутэ

Ойуун уобараьа уус-уран литература5а костуутэ: Чачыгыр Таас ойуун, хаас ойуун, Испэрдиэн ойуун, кыһал5а ойуун уо.д.а.

н/п. «Кыра кыталык.»

Иван Гоголев-Кындыл

№10

Хатылааhын

Ойуун итэ5элэ.

п/у «Ойуун-бу кимий?»

диспут семинар.

II салаа.

Историческай коруу. Уопсайа 2 чаас.

№11

Историческай коруу

Саха сиригэр политссылка ус суhуо5э.

Ссылка норуот культуратын уорэтиигэ. Уорэ5э суох омугу сырдатыыга оруола.

Э.К.Лекарскай, И.А.Худяков, В.Л.Серошевскай, С.В.Ястремскай, К.Ф.Трощанскай, В.М.Ионов, уо.д.а. научнай улэлэрэ.

н/п

Чоркоох музейа Саха сиригэр политссылка ус суһуо5э кинигэ

№12

А.Е.Кулаковскай – ученай чинчийээччи.

А.Е.Кулаковскай – ученай чинчийээччи. Кини поэзиятыгар саха торут итэ5элин костуутэ.

н/п

«Научные труды» кинигэ

III салаа.

Саха культурата 20-50 сс.. Уопсайа 3 чаас

№13

Саха театра

Саха драм/театрын торуттэниитэ 1925.

Театр режиссердара биллиилээх артистар: художник Г.М.Туралысов улэтэ..

В.В. Местников, С.А. Григорьев, Д.Ф. Ходулов, П.М. Решетников, Д.А. Слепцова, М.В. Слепцова уо.д.а.

№14

Сахалыы бастакы опералар, балеттар

Сахалыы бастакы опералар, балеттар «Лоокуут уонна Ньургуьун» 1958

«Хотугу сибэкки» 1961

«Сыгый кырынаастыыр» 1962

«Ньуругн Боотур» 1947

Сир симэ5э 1947..

№15

Саха бастакы композитордара, ырыаhыттара.

Саха бастакы композитордара: Ф.Корнилов, М.Жирков.

Ырыаhыттар: Марфа Васильева, Тарас Местников, Анна Егорова, Марина Петрова.

Е.Захарова, А.Новгородова-Туйаарыма Куо, Устин Нохсоров.

№16

ХатылааЬын.

Саха театра, саха бастакы композитордара, ырыаhыттара.

II чиэппэр. Уопсайа 9 чаас I салаа – 2 чаас, II салаа – 2 чаас. III салаа – 3 чаас. Хатылааhын – 2 чаас.

III чиэппэр.

III салаа.

Саха культурата 20-50 сс.. Уопсайа 5 чаас

№17

№18

Бастакы колуонэ самодеятельнай композитордар

Бастакы колуонэ самодеятельнай композитордар Христофор Максимов, Г.Никифоров, Ф.Лобанов уо.д.а. ырыалара.

ТV видеопоказ. Христофор Максимов, Г.Никифоров, Ф.Лобанов ырыалара

№19

Саха бастакы художниктара

М.М.Носов, И.В.Попов, П.П.Романов.

Н/П

Онноох хаартыскалар

№20

№21

Кырдьа5ас колуонэ художниктар

Кырдьа5ас колуонэ художниктар Л.А.Ким, С.Л.Александров уо.д.а.

Н/П

Онноох хаартыскалар

№22

Хатылааhын

Саха культурата 20-50 сс..

Уопсайа 6 чаас III салаа – 5 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

III салаа.

Саха культурата 20-50 сс.. Уопсайа 2 чаас

№23

Аатырбыт муосчуттар

Аатырбыт муосчуттар Т.В.Аммосов, С.Н.Пестерев, А.П.Попов уо.д.а. улэлэрин билсин.

н/п « Музей изобразительного искусства» Дьокуускай

№24

Саха литературатын уонна искусствотын биэчэрдэрэ.

Саха литературатын уонна искусствотын биэчэрдэрэ – саха культурата сайдыытын биир кэрдиис кэмэ..

Н/П

Онноох хаартыскалар

IV салаа

Хотугу омуктар революция иннинээ5и кэмнэ.. Уопсайа 3 чаас

№25

ЧУКЧАЛАР

Муора, туундара чукчалара. Америка атыыһыттара Чукотка5а отон киирииилэрэ.

н/п. ЧУКЧАЛАР хаартыскалар

№26

ЧУКЧАЛАР

Чукча итэ5элин уратылара. Ыраахтаа5ы воевода былааһыгар утарылаһыы.

п/у таайбараны таайыы.

№27

Юкагир суруйааччыта. ТЭККИ ОДУЛОК

«Улахан Имтеургин оло5о» - юкагир норуота ааспыт кэмин

кордорор сэһэн.

№28

Хатылааhын

Хотугу омуктар революция иннинээ5и кэмнэ

Тэкки Одулок

IV cалаа.

Хотугу омуктар революция иннинээ5и кэмнэ.. Уопсайа 3 чаас

№29

№30

№31

Хотугу Азия торут норуоттара

Хотугу Азия торут норуоттара: эбээннэр, эбэнкилэр, чукчалар. Хантан кэлбиттэрэ, олохторо угэстэрэ, дьарыктара.

н/п видеопоказ, интернет ресурсалар .

№ 32

Хатылааhын

Хотугу омуктар революция иннинээ5и кэмнэ

Бэйэ талан ылбыт жанрыгар айымньы суруйуу.

№33

Хатылааһын

Сыл устата барбыты хатылааhын.

п/у Ойдобунньук альбом оноруу

№34

Тумук уруок.

5-9 кылааска барбыты хатылааЬын.

Тумук таhаарыы

И.Г. Баишев, Р.И. Бравина, Т.И. Петрова.

« Саха сирин торут омуктарын культурата» 5-11 кылааска

Сахалыы оскуола программата .Дь. 1992.СР Yорэ5ин министерствота

10 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас

Ол иhигэр: Киирии – 1 чаас. I салаа – 16 чаас. III салаа – 4 чаас II салаа – 7 чаас. Хатылааhын – 4 чаас. Түмүк - 2 чаас.

тиэмэтэ

Уруок үөрэтэр сыала

п/ү, дь/ү,к/ү.

№1

Киирии уруок.

Бэйэ культуратыттан са5алаан атын омук культуратын билии.

Культура ойдобулэ.

I салаа

Саха итэ5элэ, сиэр-туом угэстэр

Уопсайа 5 чаас.

№2

№3

№4

1 тема. Сахалыы дьиэ кэргэн

Сахалыы дьиэ кэргэн.

Саха ыала, дьиэ кэргэн ахсаана.

Дьиэлээх тойон, а5а тойон. Дьахтар балаһыанньата. Кийииттиир, Бас дьахтар.

Уруу аймах аата-суола. Өһүк хаан уруу. Тастын аймах.

Попова М.А.

Саха торут культурата III чааhа 3стр- 19 стр.

п/у «Дьиэлээх тойон, а5а тойон. Дьахтар балаьыанньата» Аhа5ас кэпсэтии.

№5

№6

2 тема. Ыал буолуу.

Ыал буолуу.

Кыыс-уол анала. Кэргэн ылыы былыргы угэстэр: суорумньу, халыын, сулуу, энньэ.

Унуох атастаьыы.

Кийиит кыыһы курэтии.

Экзокамия – хаан булкуһуутун бобуу.

№7

Хатылааhын

Сахалыы дьиэ кэргэн

Ыал буолуу.

I чиэппэр. Уопсайа 7 чаас Киирии 1 чаас. I салаа – 5 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

II чиэппэр.

I салаа

Саха итэ5элэ, сиэр-туом угэстэр Уопсайа 9 чаас.

№ 8

Кэргэн ылар саас ыал буолуу сиэрэ туома.

Ыйыттарыы коруу кэргэн кэпсэтии кутуоттээьин Бэргэһэлэнии суктуу.

н/п видеопоказ

«Орто дойду»

№ 9

№10

Уруу.

Уол кийиит танаьа, кутуот кэһиитэ. Тустаах тунур тустаах ходо5ой (тустаахтар, тунурэттэр, ходо5ойдор).

Ийэ буолааччы (сиэтээччи)

Уруу сиэрэ-туома

Кийиит сэргэтэ.

Уруу алгыстара.

Уруу сиэрэ-туома:сиэл баайар уот уксар(уот сардах). Хары хапсыһыыта, уот оттуу хааһах хостооһуна.

№11

3 тема. О5о торооһунэ.

Торуох кордоһор угэстэр: Айыыһыт тардар. Оруктаах мас, Хотой Айыыттан кордоhуу.

Ыарахан дьахтар тутуһар сиэрэ.

н/п видеопоказ

«Орто дойду»

О5о торооhунэ.

№12

О5о торооһунун сиэрэ-туома.

Айыыһыкка тэһиин тутуу. О5о малааһына. Айыыһыт аһа. Айыыһыты атаарыы. О5ону уйа5а угуу.

н/п видеопоказ

«Орто дойду»

Айыыһыты атаарыы..

№13

О5ону сахалыы иитии угэстэр.

Улэ5э сыһыарыы, идэ5э уьуйуу, ой-санаа угуу. Киһи аналын, олох суолтатын ойдотуу. О5ону иитии сурун ньымалара.

Сахалыы оонньуулардар. Эти хааны эрчийии. Бэйэ холобура харыстааьын уо.д.а.

№14

№15

4 тема.

Олбуту комуу сиэрэ-туома.

Олуу тордо, быата, суола, сирэ (ол дойду) диэн ойдобуллэр.

Олбуту тиһэх, суолугар атаарыы тэрийии.

Киибэс. Өһүк (олунньук) танас. Олбуттээхтэр (кирдээх дьон) тутуһар сиэрдэрэ, бобуулар.

Олбуту комуу сиэрэ-туома.Кыра о5ону, уонна сааьын сиппит дьону, остоох сааьын сиппит кырдьаьа5ы колонуу, ойуун кырыылаах: комуу.

н/п

Бравина Р.И.

«Олох уонна олуу».

Хоолдьуга. Арчы. Кулуттаах, аттаах комуу. Дьааһык киэьэ кут араарыы.

№ 16

Хатылааhын

Олбуту комуу сиэрэ-туома.

II чиэппэр. Уопсайа 9 чаас I салаа – 8 чаас. Хатылааhын 1 чаас.

III чиэппэр.

I салаа

Саха итэ5элэ, сиэр-туом угэстэр. (Уопсайа 3 чаас.)

№17

Олбуту комуу сиэрэ-туома.

Олбуту кэриэстээьин. Уору туктуйэ5э хаайыы.»

Кэритии.

№18

Сахалыы унуох тутуу.

ийэ мас, тас мас (тэбиэх), иин, унуох эргиирэ

Аранастааһын уматыы сиргэ кистээһин

№19

5 тема

А5а-ийэ ууhа

А5а-ийэ ууьа.

А5а-ийэ ууьун аал-луук маьын оноруу.

п/у Тылдьыт оностуу. My Heritage сайтка улэлииргэ холонуу.

№20

Хатылааhын

А5а-ийэ ууhа

«Торду ууhу умнуу-кубарыйан хаалар сибэккигэ кубулуйуу» (диспут)

II салаа

Cаха сиригэр уорэх –билии тар5аныыта. Уопсайа 2 чаас.

№21

№22

4 тема .

Саха интеллигенцията.

Саха сиригэр уорэх-билии тар5аныыта.

Саха интеллигенцията.

Бастакы колуонэ уорэхтээхтэрэ.

В.В.Никифоров, Г.В.Ксенофонтов, П.В.Ксенофонтов, А.А.Широких, А.Е.Кулаковскай, А.И.Софронов, К.О.Гаврилов, В.Н.Леонтьев, Р.И.Оросин, П.И.Оросин, Е.Н.Донской (1-2), Г.В.Байшев – Алтан Сарын, А.Ф.Бояров, И.Е.Слепцов – Арбита, А.А.Иванов – Кундэ уо.д.а.

Айар улэлэрэ. Дьыл5алара.

III чиэппэр. Уопсайа 6 чаас I салаа – 3 чаас.

II салаа – 2 чаас.

Хатылааhын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

II салаа.

Саха сиригэр уорэх билии тар5аныыта.. Уопсайа 5 чаас.

№23

1 тема

Саха оскуолата.

Сев/оскуола сайдыыта. Бастакы кэмэ. 1-2 суьуох оскуола.

Предметтэри сахалыы уорэтии (коренизация).

Ликбез-улахан дьону уорэтии.

С.А.Новгородов алфавита. Учебниктары тылбаастааьын.

№24

Сэрии кэнниттэн уопсай орто уорэхтээhиннэ киирии.

Сэрии кэнниттэн уопсай орто уорэхтээhиннэ киирии. Предметтэри нууччалыы уорэтиигэ коьуу 1963. Норуокка биллибит учууталлар Н.В.Егоров, соц.улэ геройа Г.Е.Бессонов, народнай учуутал М.А.Алексеев уо.д.а.

п/у

Оройуон нэhилиэк кырдьа5ас учууталлара.

(иhитиннэрии бэлэмнээhин)

№25

№26

2 тема

Анал уорэх тэрилтэлэрэ.

Анал уорэх тэрилтэлэрэ. Уорэнии усулуобуйалара.

Саха сиригэр урдук уорэх сайдыыта.

1934 с. пед.институт 1957 университет, 1990 тыа хаьаайыстыбатын института. Саха сиригэр научнай тэрилтэлэрэ.

Педагог, медиц., худож. Училище ОПТУ-лар……, колледж.

Аныгы идэлэр .проф-ориент. Улэ.

№27

4 тема .

Саха интеллигенцията

Саха бодон ученайдара С.И.Боло, Г.УЭргис, Л.Н.Харитонов, Г.П.Башарин, А.Е.Мординов уо.д.а.

н/п онноох хаартыскалар

III салаа.

Хотугу омуктар революция кэннинээ5и олохторо.

Уопсайа 4 чаас.

№28

1 тема .

Сырдык са5ахтар.

Революция бастакы сылларыгар тахсыбыт культурнай уларыйыылар. Хотугу дойду комитет. Р.И.Шадрин оло5о уонна улэтэ.

Учениктары эбээннии тылбаастаан уорэтии.

Учениктары эбээннии тылбаастаан уорэтии суолтата

№29

Уһук хотугу дойдуну

«Оро тардыы».

Боһулуоктээһин, бодонсутуу содуллара.

Национальнай оройуоннары эһии, «кэскилэ суох» сэлиэнньэлэр. Репресия сыллара.

Хотугу надбавка. Кэлин нэһилиэнньэ элбээһинэ. Нууччатымсыйыы охсуута. Торут идэттэн тэйии, торообут тылы умнуу. «А5ыйах ахсааннаах» омукка кубулуйуу тыйыс дьыл5ата.

«А5ыйах ахсааннаах» омукка кубулуйуу тыйыс дьыл5ата.

№30

Н.СТарабукин – эбээн литературатын торуттээччи

Н.СТарабукин – эбээн литературатын торуттээччи. Автор уоскээбит эйгэтэ. Хаайыы курээьин, тонон олуу.

Поэт тус бэйэтин оло5о.

№31

Тэкки Одулок

«Нэ крайнем севере»

Юкагир булчуттарын оло5о. Репресия.

Тэки Одулок тус бэйэтин оло5о.

№32

Хатылааhын

Хотугу омуктар революция кэннинээ5и олохторо

Видеопоказ. Табаhыттар куннэрэ.

№33

№34

Тумук таhаарыы.

10 кылааска барбыты хатылааhын.

Тумук таhаарыы

Оскуола историятыгар альбом онорууга комо.

И.Г. Баишев, Р.И. Бравина, Т.И. Петрова.

« Саха сирин торут омуктарын культурата» 5-11 кылааска

Сахалыы оскуола программата .Дь. 1992.СР Yорэ5ин министерствота

11 кылаас.

Нэдиэлэ5э 1 чаас. Уопсайа 34 чаас

Ол иhигэр: Ол иЬигэр: Киирии – 1 I cалаа – 13 чаас. II салаа - 5чаас, III салаа- 8 чаас Хатылааhын – 6 чаас. Түмүк - 1 чаас

Киирии уруок. Культура, Культурология

Культура сурун ойдобулэ, арааhа, суолтата.

Культурология-историята, мифологията, науката, культурата.

п/у Торут культура-норуот оло5ун тутула . аhа5ас кэпсэтии.

№2

Саха философията

Философия, панпсихоизм, гилозоизм, Анимизм, пантеизм ойдобуллэрэ

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. Стр 13

№3

Саха итэ5элэ

Саха итэ5элэ: Магия. фетишизм, Шаманизм, анимизм, язычество, космогония, космология.

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. Стр 14

№4

Айыы уорэ5э

Айыы уорэ5ин киэбэ-тордо, суолтата, кыа5а, туhаныыта, ис хоhооно.

п/у Yс кут ойдобулун кылаас иhинэн ырытыы.

№5

Этногенез

Саха норуотун тордо-ууhа (этногенеhэ). Г.В. Ксенофонтов. С.А. Токарев

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. стр 19.

№6

Этногенез

Саха норуотун тордо-ууhа (этногенеhэ)-.А. П. Окладников. С.И. Николаев –Сомо5отто А. И Гоголев, Г.В. Попов.

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. стр 20.

№7

Этногенез

Саха норуотун тордо-ууhа (этногенеhэ)-. А. И Гоголев, Г.В. Попов.

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. стр 20.

№8

Хатылааhын

Саха философията,

Айыы уорэ5э,

Этногенез.

Попова М.А. «Торут культура5а ыйынньык» Дьокуускай 2002. стр 9-20.

I чиэппэр. Уопсайа 8 чаас Киирии 1 чаас. I салаа – 6 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

II чиэппэр.

№9

Пассионарность теорията

Лев Николаевич Гумилев.

Пассионарность теорията.

п/у Комбинированнай уруок

Web страница оноруу.

№10

Саха сирин торут олохтоох омуктарын

уопсай характеристикалара

Саха сирин торут олохтоох омуктарын уопсай ахсааннара, тылларын боло5о, дьарыктара.

п/у. Интернет ресурсаларга билинни куннэ5и кордоруулэри коруу, тэннээhин.

№11

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах уорэтии кылгас историята

Ыhыа5ы уорэтии историята.

Страенберг, Мессершмид, Яков Линденау,Миддендорф, Бестужев-Марлинскай уо.д.а

п/у. Интернет ресурсаларга чиничийээччилэр олохторо, улэлэрэ..

№12

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах коруннэрэ.

Ыhыах коруннэрэ. Оkонхо5о хоhуллар ыhыахтар коруннэрэ, билинни чинчийээччилэр ыhыах коруннэрин араарыылара.

н/п. Илин Энэргэ ыытыллыбыт 1890 сыллаахха ыытыллыбыт ыhыах хаартыскалара.

№13

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах тэрээhинэ

Ыhыах тэрээhинэ. Туhулгэ, сэргэ туруоруута, чэчир-салама анньыы, ыhыах иhиттэрэ

н/п. Хаартыскалар.

Сунтаар, Таатта, Халыма ыhыахтара.

№14

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах сиэрэ-туома

Олонхо, уhуйээн, источниктарга суруллар ыhыахтар оонньуулара.

ТВ ыhыах сиэрэ туома аныгы бириэмэ5э.

№15

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах алгыhа

Ыhыах алгыhа. 1737 сыл ыам ыйын 31 кунэ Яков Линденау.

1868 Иван Алексеевич Худяков «Краткое описание Верхоянского округа» 1890 с. Мэнэ Ханалас Илья Бугаев….

Яков Линденау «Описание народов Сибири»Магадан 1983, «Билии-коруу» сурунаал 1996 №1 29-32 стр..

№16

Хатылааhын

Сиэр-туом угэстэр.

Ыhыах

Аныгы ыhыах сиэрэ-туома. Аhа5ас кэпсэтии.

II чиэппэр.

Уопсайа 8 чаас I салаа – 7 чаас. Хатылааhын – 1 чаас.

III чиэппэр.

II cалаа

Саха итэ5элэ атын итэ5эллэр ортолоругар..Уопсайа 5 чаас.

№17

Араас культуралар хардарыта сабыдыаллара

Саха билинни культуратыгар угэс буолбут уонна уонна сана киирбит элеменнэр.

п/у Араас культуралар сабыдыаллара. диспут.

№18

Христианство

Саха сиригэр тар5аныыта, Христианствоны ылыныы учугэй уонна кулук оруттэрэ. «Ветхий завет», «Евангелие», «Талмуд»

Интернет Википедия Хритианство.

№19

Буддизм

Буддизм саха итэ5элигэр маарынныыр оруттэрэ. Айыл5аны тыыннаан-иччилээн кордоруу,ус кут, аньыы, сэт, кыылы-суолу танара туттуу. Будда оло5о.

Интернет Википедия Буддизм.

№20

Ислам

Ислам Азия былыргы омуктарын языческай итэ5эллэрин кытта уруулуу оруттэрэ..

Интернет Википедия Ислам.

№21

Ойуун итэ5элэ

Ойуун уорэ5эр норуот философията, талана. Ой-санаа оттунэн сайдыыта, ураты историческай суола-ииhэ. Оло5ун эйгэтэ. Тыла-оhо, итэ5элэ.

Попова М.А. «Т.К.Ы.» Дьокуускай 2002. Стр 18

№22

Хатылааhын

Саха итэ5элэ атын итэ5эллэр ортолоругар

Википедия интернет

III чиэппэр.

Уопсайа 6 чаас II салаа – 5 чаас. ХатылааЬын – 1 чаас.

IV чиэппэр.

III cалаа

Культура искусство хардарыта байыыта.. Уопсайа 5 чаас.

№23

Нуучча культууратын ылыныы бастакы кэрдииhэ.

Олох дьаhах, туттар тэрил, танас-сап. Аhылык, уорэх, литература, наука, искусство эйгэтигэр нуучча культуратын утуо сабыдыала.

Схаа театрын сценатыгар Д.Фонвизин,Н.В. Гоголь, А.Н. островскай, А.М. Горькай о.д.а..

№24

№25

Атын норуоттар культуураларын кытта сибээс.

Биhиги дойдубут атын норуотта-рын айымньылара Саха театрыгар:Чингиз айтматов «Ийэ хонуута», «Хаарыан хампа куох кытылым», М.Карим «Ый олор туунугэр» о.д.а.

А.С. Борисов салалтатынан саха театра Киргизия5а, Грузия5а о.д.а.республикаларга гастролга сылдьыыта

п/у. Интернет википедия Чингиз айтматов, Мустай Карим олохторо, айымньылара.

А.С. Борисов Москва5а В. Распутин «Матераллыын бырастыылаhыы» диэн спектаклын туруоруута.

№26

№27

Ар5аанны культураны кытта билсиhии.

Саха театра В Шекспир «Отелло», «Ромео Джульетто», Ф. Шиллер «Таптал уонна Уодаhын», Ж. Б Мольер «Скапен албастара», Б Брехт «Сычуань утуо киhитэ» айымньыларын туруоруута.

Музыкальнай театрга «Жизель», «Баядерка» о.д.а. туруоруута.

п/у. Интернет википедия В. Шекспир, Ф. Шиллер, Ж.Б. Мольер, Б Брехт олохторо, айымньылара.

Опера уонна балет найиональнай театрын бастакы хардыылара

№28

Хатылааhын

Культура искусство хардарыта байыыта.

III cалаа

Культура искусство хардарыта байыыта.. Уопсайа 3 чаас.

№29

№30

Саха культурата, искусствота кыраныысса таhыгар тахсыыта

А.П. Лыткина Варшава5а ыччат аан дойдутаа5ы фестивалыгар (1955), Е.А. Степанова Лаос, Камбоджа, Индия сценатыгар (1967), А.Ильина -Дмитриева Прага5а уонна Мюнхенна аан дойдутаа5ы куонкурус-тарга, Н. Чигирева, А. Борисова кыраныысса таhыгар ситиhиилэрэ.

В.А. Шадрин саха искусствотын омук дойдуларыгар билиhиннэриигэ утуотэ оното.

Саха театра Мексика5а,Финляндия5а, Германия5а, Норвегия5а, АХШ гастролга сылдьыыта

№31

Омук культуратын кэлтэй утуктуу хобдох тумуктэрэ.

Бэйэ культуратын койготутуу, сутэрии. Айыыттан танараттан тэйэн, сиэр майгы дьудьэйиитигэр кэлии,буортулаах дьаллыктарга нэhилиэнньэ киэн араната сутуллуута.

п/у аhа5ас кэпсэтии буортулаах дьаллыктарга эдэр ыччат сутуллуутун хобдох тумуктэрэ, ону туоратар суоллар.

№32

Хатылааhын

Культура искусство хардарыта байыыта.

№33

Тумук уруок.

5 кылаастан 11 кылааска диэри барбыты хатылааhын.

Тумук таhаарыы