Рабочая программа по башкирскому языку и литературе, 6 класс

Аңлатма яҙыу.

1.Башҡорт теле – башҡорт халҡының туған теле һәм Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булып һанала.

Башҡорт әҙәби теле –башҡорт милли мәҙәниәтенең нигеҙе,шуға күрә мәктәптәрҙә уны өйрәнеүгә төп урын бирелә.Башҡорт телен өйрәнеү, үҙләштереү уҡыусыларҙы ижади эшкә өйрәтә, тормошҡа әҙерләй. Телде дөрөҫ ҡулланыу – фекерҙе асыҡ, теүәл, матур һәм дөрөҫ итеп һөйләү һәм яҙыу тигән һүҙ. Был балаға йәмғиәт тормошонда әүҙем ҡатнашыу, уңышлы булыу өсөн кәрәк.

Башҡорт теле баланың фекер үҫешенә булышлыҡ итә,уҡыусыларҙың интеллектуаль һәм ижади һәләтен үҫтерергә ярҙам итә, белем һәм күнекмәләрҙе үҙ аллы үҙләштереү һәләтен үҫтерә, шулай уҡ уҡыусыларҙың үҫтереүсе уҡыу эшмәкәрлеген ойоштора. Туған тел башҡорт мәҙәниәтен өйрәнеүгә нигеҙ булып тора һәм башҡорт әҙәбиәтенең рухи тел байлығын үҫтереүгә булышлыҡ итә, уҡыусыларҙы кешелектең мәҙәни-тарихи тәжрибәһенә ылыҡтыра. Киләсәктә төрлө белемде үҙләштереү һәм һаҡлау формаһы булараҡ, башҡорт теле бөтә предметтар менән тығыҙ бәйләнештә тора һәм профессиональ күнекмәләрҙе үҙләштереү сифатына йоғонто яһай. Аралаша белеү, шул һөҙөмтәлә уңыштарға өлгәшеү, юғары профессиональ һәм социаль әүҙемлек шәхес тормошоноң төрлө өлкәләрендә өлгәшелгән уңыштарын билдәләүсе характеристика булып тора.Туған тел ул баланың төрлө тормош ситуацияларында тәрбиә-этик нормаларын формалаштырыу нигеҙе.Ул, әхлаҡ нормаларынан сығып, үҙҡылыҡтарына дәлилле баһа биреү мөмкинлеген дә үҫтерә.

Төп мәктәптә башҡорт телен уҡытыу маҡсаттары:

1 ) туған телгә ҡарата һөйөү ,мәҙәниәт күренеше булараҡ ,телгә ҡарата аңлы ҡараш тәрбиәләү ;туған телдең төп аралашыу ,кеше эшмәкәрлегенең төрлө сфераһынан белем алыу ҡоралы булыуын , йәмғиәттә ҡабул ителгән әхләк-этик нормаларҙы үҙләштереү сараһы булыуын аңлау ; туған телдең эстетик ҡиммәттәрен үҙләштереү;

2) көндәлек тормошта һәм уҡыу эшмәкәрлегендә туған телдә аралашыу һәм үҙ-ара фекер алышыуға һәләтлекте үҫтереү ; үҙ телмәреңде камиллаштырыу; мөһим төп уҡыу белемен һәм универсаль уҡыу хәрәкәттәрен (эшмәкәрлек маҡсаттарын аныҡ итеп әйтә белеү ,уны планлаштырыу , библиографик эҙләнеү үткәреү , төрлө типтағы лингвистик һүҙлектәрҙән , сығанаҡтарҙан , интернеттан тейешле мәғлүмәтте алыу һәм эшкәртеү һ.б.) үҙләштереү.

3)тел системаһы төҙөлөшөн һәм уның хәрәкәттә булыу законлығын үҙләштереү; стилистик ресурстарҙы һәм төп әҙәби тел нормаларын күҙәтергә өйрәнеү; анализлау, сағыштырыу , классификациялау һәм тел факттарын баһалау һәләттәрен үҫтереү ; яҙма һәм һөйләү телмәрен,телмәр эшмәкәрлеге төрҙәрен , аралашыуҙың төрлө ситуацияларында телде ҡулланыу ҡағиҙәләрен ,телмәр этикет нормаларын үҙләштереү; актив һәм потенциаль һүҙлек запасын байытыу;телмәрҙә грамматик сараларҙы ҡулланыу күләмен киңәйтеү ; алынған белемде , күнекмәне аралашыу процесында, уҡыу эшмәкәрлегендә һәм көндәлек тормошта ҡулланыу һәләтлеген камиллаштырыу.

2.Башҡорт теленән эш программаһы түбәндәге документтар нигеҙендә төҙөлдө.

Федераль кимәлдәге документтар:

Федераль Закон №273 – ФЗ “Рәсәйҙең мәғариф законы” (29.12.2012 й.)
РФ Мәғариф һәм фән министрлығының Дәреслектәрҙең федераль исемлеге тураһындағы хаты ( №08 – 548 , 29.04.2014 й.)
РФ Мәғариф һәм фән министрлығының “Белем биреү учреждениеларында башланғыс, төп һәм урта белем биреү программалары буйынса эште ойоштороу тураһында”ғы бойороғо (30.08.2013 г. № 1015)
“Белем биреү учреждениеларында уҡытыуға һәм уҡытыу шарттарына ҡарата санитар – эпидемиологик талаптар”. РФ Төп хөкүмәт санитар врачы ҡарары (29.12.2010 № 02-600)

Региональ кимәлдәге документтар:

“Башкортостандың мәғариф законы” ( 29.12.2007 N 515-з, от 28.02.2008 N 540-з)
Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән программа( уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 1-11-се кластар өсөн, Авт.-Тикеев Д.С., ТоломбаевХ.А., ВилдановА.Х., Ижевск:КнигоГрад,2008й.) .
Дәреслек: Башҡорт теле һәм әҙәбиәте, уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класы уҡыусылары өсөн дәреслек (Авт. –Вильданов Ә.Х., Хажин В.И., Өфө: Китап, 2012й..- 402 бит).
2016-2017 уҡыу йылының йыллыҡ календарь уҡыу графигы

Белем биреү учреждениеһы кимәлендәге документ:

Сермән урта дөйөм белем биреү мәктәбенең уҡыу планы.

3.Башҡорт теленең базислы уҡыу (белем биреү) планында урыны.

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Башҡортостан Республикаһы Белорет районы Сермән урта дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль дөйөм бюджет белем биреү учреждениеһының “Уҡыу планы” на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.Сермән урта дөйөм белем биреү мәктәбе өсөн йыллыҡ уҡыу планы башҡорт теле һәм әҙәбиәтен түбәндәге сәғәт күләмендә уҡытыуҙы күҙ уңында тота: 5-се класс-170, 6-сы класс-136

6-сы класс.

Аҙнаһына -4(3+1) сәғ.,бөтәһе -136 сәғ.

Телмәр үҫтереү -5 сәғ. Тест-5

Контроль диктант -5 сәғ.

4. Уҡыу предметына дөйөм характеристика.

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте курсы Тикеев Д.С., ТоломбаевХ.А., Вилданов А.Х., программалары нигеҙендә уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класында башҡорт телен һәм әҙәбиәтен уҡытыу өсөн эшләнелгән. Программала ҡаралған курстың йөкмәткеһе фәнни һәм еңел аңлайышлылыҡ, системалылыҡ һәм күсәгилешлек (дауамсанлыҡ) нигеҙендә эшләнгән.

“Башҡорт теле” курсы материалы программала түбәндәге йөкмәтке өлөштәре аша тәҡдим ителгән:

Теоретик белешмәләр.
Күнегеүҙәр.
Телмәр мәҙәниәте.

Тел материалы уҡыу планына яраҡлаштырылып бүленгән.

6-сы класта фонетика , морфология (исем, сифат, алмаш, һан), өйрәнелә.

“Башҡорт әҙәбиәте” курсы материалы программала түбәндәге йөкмәтке өлөштәре аша тәҡдим ителгән:

Әҙәби әҫәрҙәр
Әҙәбиәт теорияһы
Телмәр үҫтереү

Әҙәбиәт өлөшөндә материалдар тематик төркөмдәргә бүлеп бирелгән. “Йырым минең-Башҡортостан”, “Уҙған ғүмер-ҡалған хәтер”, “Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап”, “Төнъяҡ амурҙары”, “Башҡорт автономияһы өсөн көрәш”,”Уралып ятҡан Уралтау”,”Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын”,”Тау башында балҡый бер ҡала”,”Башҡорт йолалары”,”Башҡорт аштары”, “Әсәм теле-сәсән теле”,”Башҡорттар китте һуғышҡа”, “Башҡорт халыҡ ауыҙ-тел ижады”, “Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ”, “Башҡортостандың халыҡ шағирҙары, яҙыусылары”, “Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ”.

Уҡыу материалы, уҡыусыларҙың йәш үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып, башҡорт теле һәм әҙәбиәте тураһында төшөнсә формалаштырырға, башҡорт телен үҙләштереүгә ярҙам итергә тәғәйенләнгән. Әҫәрҙе өйрәнеү алдынан яҙыусының ҡыҫҡаса тормошона һәм ижадына күҙәтеү яһала. Унан әҫәрҙең йөкмәткеһе бирелә. Әҫәрҙең йөкмәткеһе буйынса эштәр йәки һорауҙар ҡуйылған .Әҙәбиәт теорияһынан төшөнсә бирелгән.

Һәр бер бүлекте өйрәнеүҙә уҡыусылар тейешле белем һәм күнекмәләр генә үҙләштереп ҡалмай, ә телмәр эшмәкәрлеге төрҙәрен камиллаштыра, төрлө коммуникатив күнекмәләрҙе үҫтерә, шулай уҡ милли- мәҙәни феномен булараҡ, туған тел тураһында күҙаллауҙарын тәрәнәйтә. Башҡорт теле һәм әҙәбиәтен уҡытыуға аҙнаһына 4(3+1)сәғәт бирелә һәм уның үҙенсәлеге шунда: дәрестәрҙе ике төрлө формала алып барырға: 1 сәғәт башҡорт теленә, 3 сәғәт әҙәбиәткә бүлеп биреп йәки интеграцияланған дәрес формаһында үткәрергә мөмкин.

5. 6-сы класс уҡыусыһы белергә тейеш төшөнсәләр.

Йәмғиәт тормошонда телдең роле; туған телдең әһәмиәте;
Башҡорт әҙәби теле, уның нормалар системаһы.
Фонетика.( Телмәр өндәре, ижек, һүҙ баҫымы, һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр, өндәрҙең бер-береһенә оҡшашыуы (сингармонизм) төшөнсәләре
Морфология.Һүҙ төркөмдәре. Исем.Сифат. Алмаш. Һан;

Орфоэпия (дөрөҫ әйтелеш), төп орфоэпик норма төшөнсәләре;
Графика; алфавит; хәрефтәрҙең өндәрҙе сағылдырыу төшөнсәләре;
Орфография (дөрөҫ яҙылыш), һуҙынҡыларҙың һәм тартынҡыларҙың дөрөҫ яҙылышы, һуҙынҡыларҙың һәм тартынҡыларҙың һүҙҙең тамырында, ялғауҙарҙа, һүҙ араһында яҙылышы һәм әйтелеше, һүҙҙе юлдан юлға күсереү;
Лексика; һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһе; һүҙҙең тура һәм күсмә мәғәнәһе; синонимдар, антонимдар, омонимдар;
Грамматика; морфема (ялғау, һүҙҙең бер өлөшө, киҫәге); тамыр, нигеҙ, яһаусы ялғау; үҙгәртеүсе ялғау; тамырҙаш һүҙҙәр; һүҙъяһалыш юлдары;
Телмәр төрҙәре (типтары): хикәйәләү, тасуирлау һүрәтләү, хөкөм сығарыу ,мөнәсәбәт белдереү.

Күнекмәләр:

Фонетика, өн- хәреф, һүҙъяһалыш, һүҙ төҙөлөшө буйынса анализ яһай белеү;
Һүҙбәйләнеш, ябай ике составлы һөйләмдәр;
Һуҙынҡылар менән тартынҡыларҙың төп һыҙаттарын дөйөм билдәләре буйынса төркөмләй, һүҙҙәрҙең тамырында, ялғауҙарында һуҙынҡылар менән тартынҡыларҙы дөрөҫ яҙа, өйрәнелгән орфография ҡағиҙәләрен тәртипкә килтерә белеү;
Йәнле һәм яҙма телмәрҙә синонимдарҙы, антонимдарҙы, ҡуллана белеү;
Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙарҙың мәғәнәләрен айыра белеү;
Хикәйәләү тексын, тасуирлау элементтары индереп, ентекле һәм һайлап изложение яҙыу, әҙәби геройҙарҙы сағыштырып, урынды, тарихи һәм мәҙәниәт ҡомартҡыларын тасуирлап, әхлаҡ-әҙәп темаһына хөкөм йөрөтөү (фекер йөрөтөү) иншаһы яҙыу.

”Башҡорт теле”предметының өйрәнеү һөҙөмтәләре.

Төп дөйөм белем биреү мәктәбе уҡыусыларының башҡорт теле программаһын үҙләштереүҙә шәхси һөҙөмтәләре булып түбәндәгеләр:

Башҡорт телен башҡорт халҡының төп милли-мәҙәни ҡиммәте булараҡ аңлау, интелликтуаль, ижади һәләтлектәрен һәм шәхестең мораль-этик сифаттарын үҫтереүҙә туған телдең ролен,уның мәктәптә белем алыу процесындағы әһәмиәтен билдәләү.
Башҡорт теленең эстетик ҡиммәттәрен аңлау; туған телгә ҡарата ихтирам, һөйөү, уның менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү; милли-мәҙәни сағылыш булараҡ, башҡорт теленең таҙалығын һаҡлау тураһында хәстәрлек күреү; үҙ телмәреңде камиллаштырыуға ынтылыу;
аралашыу процесында кәрәкле һүҙлек запасына эйә булыу һәм үҙ фекереңде иркен еткереү өсөн тейешле грамматик сараларҙы үҙләштереү; үҙ телмәреңде күҙәтеү һәм уны баһалау күнекмәһен булдырыу.

Метапредмет һөҙөмтәләре:

1)телмәр эшмәкәрлегенең бөтә төрҙәрен үҙләштереү:

аудирование һәм уҡыу:

-телдән һәм яҙма мәғлүмәтте (коммуникатив йүнәлеш, текст темаһы, төп фекер, төп һәм өҫтәлмә мәғлүмәт) адекват ҡабул итеү;

-төрлөсә уҡыу күнекмәләрен булдырыу (эҙләнеү, ҡарап сығыу, танышыу, өйрәнеү); төрлө стилдәге, жанрҙағы текстарҙы үҙләштереү;

-төрлө стилдәге һәм жанрҙағы тексты ишетеп,адекват ҡабул итеү; аудирование менән эш итеү; (һайлап алыу, танышыу);

-төрлө сығанаҡтарҙан мәғлүмәтте һайлап алыу һәләтлелеге (матбуғат саралары, уҡыу өсөн компакт-дискылар,Интернет ресурстары); төрлө типтағы һүҙлектәр менән иркен ҡулланыу; белешмә өсөн әҙәбиәт, шулай уҡ электрон ҡулланмаларҙан һайлап алыу күнекмәләрен булдырыу;

-һайлап алыу алымдары менән эш итә белеү һәм тәғәйен темаға материалды системаға килтереү; уҡыу йә аудирование һөҙөмтәһендә алынған мәғлүмәтте үҙ аллы эҙләй алыу күнекмәләренә эйә булыу;

-стилистик үҙенсәлектәрҙе иҫәпкә алып, йөкмәткеһенән һәм ҡулланылған тел сараларынан сығып фекерҙе сағыштыра алыу;

һөйләү һәм яҙыу:

-алдағы уҡыу эшмәкәрлегенең маҡсатын билдәләү һәләтлелеге, эштең эҙмә-эҙлелеге, өлгәшелгән һөҙөмтәләрҙе баһалау,уларҙы телдән һәм яҙма формала адекват аныҡ итеп әйтеү;

-тыңланған йә уҡылған тексты тәҡдим ителгән кимәлдә (план, һөйләү, конспект, аннотация) һөйләй алыу;

-төрлө телмәр стилендә һәм төрлө жанрҙа аралашыу ситуацияһына ҡарап телдән йәки яҙма текст төҙөй алыу;

-телдән йәки яҙма формала үҙ фекереңде еткерә белеү, тексты логик яҡтан эҙмә-эҙлекле төҙөү талаптарын һаҡлау;

-төрлө төрҙәге монологты (хикәйәләү, һүрәтләү, фекер йөрөтөү) һәм диалогты (этикет,диалог-һорашыу, диалог-аралашыу,диалог-фекер алышыу һ.б) үҙләштереү;

-ғәмәлдә төрлө телмәрҙәге аралашыуҙың орфоэпик, лексик, грамматик, хәҙерге башҡорт теленең әҙәби стилистик нормаларын һәм яҙма телдә төп орфоэпик һәм пунктуацион ҡағиҙәләрен һаҡлау;

-уҡыу процесында һәм көндәлек аралашыуҙа үҙ телмәреңде контролдә тота алыу; йөкмәткенән, һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланыуҙан сығып, үҙ телмәреңде баһалай белеү; грамматик һәм телмәр хаталарын таба белеү, уларҙы төҙәтә алыу; үҙ тексыңды мөхәррирләү һәм камиллаштыра белеү;

-үҙ тиңдәштәрең аудиторияһында ҙур булмаған доклад, реферат менән сығыш яһау; бәхәстә, төрлө аргументтар ҡулланып, көнүҙәк проблемалар буйынса сығыштарҙа ҡатнашыу;

2)алынған белем һәм күнекмәләрҙе көндәлек тормошта ҡуллана белеү; туған телде башҡа төрлө фәндәрҙән белем алыу сығанағы булараҡ файҙаланыу; тел күренештәрен анализлау буйынса алған белем һәм күнекмәләрҙе предмет-ара (сит тел,әҙәбиәт һ. б. дәрестәрҙә) ҡулланыу;

3)арлашыу процесында тирә-яҡтағы кешеләр менән коммуникатив маҡсатлы бәйләнештә,ниндәйҙер эш төрөн бергә эшләү,бәхәстә, күтәрелгән көнүҙәк темаларҙа фекер алышыуҙа ҡатнашыу; формаль һәм формаль булмаған шәхестәр менән аралашыу барышындағы төрлө ситуациярҙа телмәр этикетының милли-мәҙәни нормаларын үҙләштереү.

Предмет һөҙөмтәләре:

1)телдең төп функциялары тураһында, башҡорт теленең башҡорт халҡының милли теле, Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булыуы тураһында, тел һәм халыҡ мәҙәниәтенең бәйләнештәре тураһында, туған телдең кеше йәмғиәт тормошондағы роле тураһында ҡараш булдырыу;
гуманитар фәндәр системаһында туған телдең урынын һәм мәғарифта тулыһынса уның ролен аңлау;
туған тел тураһында төп фәнни нигеҙҙе үҙләштереү; уның кимәл һәм берәмектәр бәйләнешен аңлау;
тел ғилеменең төп аңлатмалары: лингвистика (тел ғилеме) һәм уның төп бүлектәре; тел һәм телмәр, телмәр аралашыуы, һөйләү һәм яҙма телмәр, монолог, диалог һәм уларҙың төрҙәре; аралашыу ситуациялары, фәнни, публицистик, рәсми-эшлекле стилдәр, матур әҙәбиәт теле; функциональ-мәғәнәүи телмәр төрҙәре (хикәйәләү, һүрәтләү, фекер йөрөтөү); текст, текст төрҙәре; телдең төп берәмектәре, уларҙың билдәләре һәм телмәрҙә ҡулланыу үҙенсәлектәрен үҙләштереү;
Башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһының төп стилистик ресурстарын, башҡорт әҙәби теленең төп нормаларын, һөйләү этикет нормаларын үҙләштереү;
телдең төп берәмектәрен, грамматик категорияларын анализлау һәм таныу, тел берәмектәрен аралашыу шарттарына ярашлы 6улланыу;

Һүҙгә төрлө анализ төрҙәрен (фонетик, һүҙьяһалыш, лексик, морфологик), һөйләм һәм һүҙбәйләнешкә синтаксик анализ, төп билдә һәм структура күҙлегенән сығып, күп аспектлы анализ яһау;
тел-һүрәтләү саралары һәм уларҙы уҡыусы телмәрендә ҡулланыу;

туған телдең эстетик функцияһын таныу, матур әҙәбиәт текстарын анализлағанда телмәрҙең эстетик кимәлен баһалау.

6. Уҡыу йөкмәткеһенең ҡиммәттәр йүнәлеше.

5-11-се кластарҙың программаһы башҡорт теленән булған барлыҡ эштәрҙең йөкмәткеһен һәм йүнәлештәрен үҙ эсенә ала. Урта дөйөм белем биреү мәктәптәрендә башҡорт теле курсының йөкмәткеһе белем биреү процесында коммуникатив, тел, лингвистик һәм мәҙәни компетенцияны формалаштырыуҙы һәм үҫтереүҙе күҙ уңында тота.

Коммуникатив компетенция телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре, аралашыуҙы, һөйләү һәм яҙма телмәр төрҙәрен үҙләштереүҙе иҫәптә тота, тел материалын һәм күнекмәләрҙе кәрәкле ситуацияларҙа ҡуллана алыуҙы талап итә.

Тел һәм лингвистик компетенция йәмғиәт күренеше булараҡ, тел тураһында тейешле белемде үҙләштереү нигеҙендә уның төҙөлөшөн, үҫешен , хәрәкәттә булыуын формалаштырыуҙы аңлата.

Мәҙәни компетенция туған телдең мәҙәниәтен сағылдырыусы форма булараҡ аңлауҙы күҙ уңында тота,тел һәм халыҡ тарихының бәйләнештә булыуын, башҡорт теленең милли-мәҙәни үҙенсәлеген,башҡорт телмәр этикет нормаларын үҙләштереүҙе, милли-мәҙәни компонентлы һүҙҙәр мәғәнәһен аңлатыуҙы белдерә.

Үрҙә күрһәтелгән компетенцияларҙы формалаштырыуҙы тәьмин итеүсе 3 бәйләнешле йүнәлеш билдәләнә:

тел һәм лингвистик компетенцияны формалаштырыуҙы тәьмин итеүсе йөкмәтке;коммуникатив компетенцияны формалаштырыуҙы тәьмин итеүсе йөкмәтке; мәҙәни компетенцияны формалаштырыуҙы тәьмин итеүсе йөкмәтке.

Йөкмәтке.

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Фонетика. Өн һәм хәреф.
Морфология. Исем.
Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр.
Исемдәрҙең һанда һәм эйәлек заты менән үҙгәреүе.
Исемдәрҙең яһалышы.
Тамыр, яһалма, ҡушма исемдәр.
Исемдәрҙеү килеш менән үҙгәреше.
Исемдәрҙең эйәлек заты менән үҙгәреүе. Хәбәрлек формаһы.
Исемдәрҙең күплек категорияһы.
Сифат. Сифаттың мәғәнәһе.Сифаттың яһалыу юлдары.
Төп һәм шартлы сифаттар.
Сифат дәрәжәләре.
Исемдәрҙең сифат мәғәнәһен алыуы.
Сифаттарҙың яһалышы.
Сифаттарҙың исем урынында килгәндә генә үҙгәреүе.
Алмаш. Алмаш төркөмсәләре.Зат алмаштары.
Һан.Һан төркөмсәләре.
Һандарҙың яһалышы.
Исем алдында килеүсе һандарҙың үҙгәреүе.
Цифрҙар менән яҙылған һандар.
Ҡушма һандар. Ҡушма һандарҙың яҙылышы.
Һүҙ төркөмдәрен ҡабатлау.

Йөкмәтке.

1.Йырым минең- Башҡортостан.

Башҡортостан тураһында (белешмә). З.Биишева “Башҡортостан”, Р.Ғарипов”Дан һиңә, дан Башҡортостан!”, ФакиһаТуғыҙбаева “Эй яҙмышым минең-Башҡортостан”, Шәйехзада Бабич “Башҡортостан”.

2.Уҙған ғүмер-ҡалған хәтер.

Әбүбәкер Усманов “Башҡорттарҙың ғәскәри хеҙмәте", Ҡолой кантон (Башҡорт халыҡ йыры), Ғайса Хөсәйенов “Рудасы Исмәғил Тасим улы”, Мәжит Ғафури “Беҙҙең нәмәләрҙе һатҡанда”.

3.Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап.

Башҡорт ихтилалдары (белешмә). «Салауат”(Башҡорт халыҡ йыры).

Мирас Иҙелбаев “Хушлашыу”.Рауил Бикбаев «Салауат ҡылысы”.

Степан Злобин “Степан Юлаев”.Ғәли Ибраһимов“Кинйә”.

4.Төньяҡ амурҙары.

«Рус-француз һуғышы бәйете”.Яныбай Хамматов “Төньяҡ амурҙары”.“Любизар” (Башҡорт халыҡ йыры).“Кутузов” (Башҡорт халыҡ йыры).“Ҡаһым түрә (риүәйәт).Бәйет тураһында төшөнсә.

5. Башҡорт автономияһы өсөн көрәш.

Әхмәтзәки Вәлиди Туған «Беренсе башҡорт ҡоролтайы».

Шәйехзада Бабич “Башҡорт халҡына көйлө хитап”.Рәшит Солтангәрәев

“Осто бөркөт”. Хитап тураһында төшөнсә. Башҡорт автономияһы өсөн көрәш.

Әхмәтзәки Вәлиди Туған «Беренсе башҡорт ҡоролтайы». Шәйехзада Бабич “Башҡорт халҡына көйлө хитап”. Рәшит Солтангәрәев “Осто бөркөт”. Хитап тураһында төшөнсә.

6.Уралып ятҡан Уралтау.

Башҡортостан тауҙары (белешмә). “Урал” (Башҡорт халыҡ йыры).Рауил Бикбаев “Уралыма”. Яныбай Хамматов “Ғәйзулла”

.7. Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын.

Башҡортостан йылғалары (белешмә). Йәмле Ағиҙел буйҙары.(Башҡорт халыҡ йыры). Рауил Бикбаев «Һыуһаным, һыуҙар бирегеҙ!».“Йәмле Дим буйы”(Башҡорт халыҡ йыры). “Ағиҙел менән Яйыҡ”(риүәйәт).Халыҡ хикәйәләре тураһында.

8.Ир ҡанаты ат була. Әнүр Вахитов «Ир ҡанаты».Характеристика

тураһында төшөнсә.

9.Тау башында балҡый бер ҡала.

Өфө(белешмә). Рәғиҙә Янбулатова «Гүзәл Өфөм-баш ҡалам».

Азат Камалов «Боронғо башҡорт ҡалалары».

10.Башҡорт йолалары.

Айрат Ҡобағошов «Ҡарға бутҡаһы тәмлеме?» Таңһылыу Ҡарамышева «Кәкүк сәйе». Сәғит Агиш «Ҡунаҡ һәм намыҫ».

11.Тау башында балҡый бер ҡала.

Өфө(белешмә). Рәғиҙә Янбулатова «Гүзәл Өфөм-баш ҡалам».

Азат Камалов «Боронғо башҡорт ҡалалары».

12.Башҡорт йолалары.

Айрат Ҡобағошов «Ҡарға бутҡаһы тәмлеме?»

Таңһылыу Ҡарамышева «Кәкүк сәйе». Сәғит Агиш «Ҡунаҡ һәм намыҫ».

13.Башҡорт аштары.

Милли аштар(белешмә). Ҡадир Даян «Башҡорт ҡымыҙы»(Йыр).

Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев« Башҡорт ҡорото». Василий Власов “Башҡорт балы “.Наил Сафин “Бишбармаҡ”.

14.Әсәм теле-сәсән теле.

«Башҡорт теле» (белешмә). Зәйнәб Биишева “Башҡорт теле».

«Яҡшы һүҙ-йән аҙығы» (Башҡорт халыҡ әкиәте). Әнүр Вахитов

«Һүҙ тураһында баллада». Ғайса Хөсәйенов “Әсәм теле-сәсән теле”.

14.Башҡорттар китте һуғышҡа.

Яныбай Хамматов“Башҡорттар китте һуғышҡа”.Ҡадир Даян

“Шайморатов генерал”(йыр).Жәлил Кейекбаев“ Зөбәй Үтәғолов”.Әнүәр Бикчәнтәев «Бөркөт һауала үлә”. Рәүеф Насиров “Ил балаһы Шакирйән”.

15.Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады.(белешмә).

“Урал батыр” (Башҡорт халыҡ әкиәте).«Алдар менән Шайтан» (Башҡорт халыҡ әкиәте).Йомаҡтар. «Ҡурай» (Башҡорт халыҡ йыры).«Ҡурай моңо» (Башҡорт халыҡ әкиәте). «Азамат » ,(Башҡорт халыҡ йыры). Мостай Кәрим «Азамат ». Көләмәстәр. Көләмәс тураһында.

16.Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ.

«Башҡорт әҙәбиәте тарихынан» (белешмә).Ҡол Ғәли“Йософ ҡиссаһы”.

Архаизмдар,неологизмдар, варваризмдар тураһында төшөнсә.«Ҡармасан менән Сәрмәсән». Салауат Юлаев «Бүгәсәүгә ҡушылып, ир-батырға ҡуш булып...» .«Ҡарабай менән Сарыбай» .Мифтахетдин Аҡмулла «Нәсихәттәр» Сәсәндәр ижады. (белешмә). «Һабрау».Ҡобағош сәсән «Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне». Байыҡ сәсән. «Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтешкәне».

17.Башҡортостандың халыҡ шағирҙары , яҙыусылары.

Мәжит Ғафури. “Бир ҡулыңды”.Рәшит Ниғмәти “Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар”. Мостай Кәрим “Өсөнсө көн тоташ ҡар яуа”.Сәйфи Ҡудаш“Сәй”.

Рәми Ғарипов“Аманат”. Назар Нәжми“Күлдәк”.Рауил Бикбаев“Халҡыма хат”.Әнғәм Атнабаев“Салауат менән һөйләшеү”.Марат Кәримов“Фасылдар”.Тимер Йосопов“Күңел тула”.Александр Филиппов“Кто хозяин озера?» Абдулхаҡ Игебаев“Яндырһаң да”. Ҡәҙим Аралбай“Уйлан бала!”Биография һәм автобиография тураһында төшөнсә.Зәйнәб Биишева

“Кәмһетелгәндәр”. Әхиәр Хәкимов“Сәләх ҡарт”. Ноғман Мусин“Күҙ йәше”.

Нәжип Асанбаев“Ҡыҙыл паша”. Ғайса Хөсәйенов“Алдар батыр ҡиссаһы”.

Суфиян Поварисов“Алдарбай”.

18.Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ.

Ҡәҙим Аралбай «Дуҫлыҡ һәйкәле». Мостай Кәрим “Беҙҙең өйҙең йәме”.

Зәйнәб Биишева“Дуҫ булайыҡ”.

7.Календарь-тематик план.

8.Уҡыу процесын уҡыу –уҡытыу методик һәм матди – техник яҡтан тәьмин итеү.

Һәр төрлө күргәҙмә саралар (портреттар, таблицалар, карточкалар һ.б.)
Электрон китапхана (фотолар, видео, анимация, таблицалар, схемалар, электрон дәреслектәр, һ.б.)
Экран,проектор, компьютер, принтер һ.б.

Матди-техник саралар.

Башҡорт теленән эш программаһы түбәндәге уҡыу-уҡытыу методик комплекттарына таяна:

Уҡыусылар өсөн дәреслектәр һәм дидактик материал

Дәреслек: “Башҡорт теле һәм әҙәбиәте”, уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класы уҡыусылары өсөн дәреслек ,( Авт. – Вильданов Ә.Х., Хажин В.И., Өфө: Китап, 2010й..- 288 бит).
“Текст өҫтөндә эшләү өсөн дидактик материалдар”, Г.Д.Вәлиева, Өфө, Китап -2011й.
“Әсә теле”,6-сы класс өсөн дидактик материал. В.Ш.Псәнчин - Өфө: Китап.2009 й.

Кластан тыш уҡыу китабы, 6-сы класс, (Авт. М.Ғ.Ғималова, Өфө:Китап, 2007й.)

Уҡытыусылар өсөн.

Башҡорт теленән диктанттар йыйынтығы,(5-9 кл.),. ТоломбаевХ.А, АтнағоловаС.В., Өфө”Китап”-2009й.
Башҡорт теле(5-9-сы кл.)һәм әҙәбиәтенән(5-11 кл.)тест һорауҙары(Авт.И.Ә.Шарапов, -Өфө:Башҡортостан”Китап”нәшриәте).
Изложениелар өсөн текстар йыйынтығы,М.Ғ.Ғималова,
“Башҡорт теленән ҡағиҙәләр йыйынтығы”, И.А.Шарапов, З.М.Мухаметова. Өфө.

“Башҡорт теле” ,(Уҡыусыларға, уҡырға инеүселәр өсөн) ,АбдуллинаФ.Ф., УсмановаМ.Ғ.
“Уйнат,уйлат баланы”, Т.Х.Аслаев, Ы.Ә.Исламғолова

Һүҙлектәр.

Башҡорт теленең морфемалар һүҙлеге. М. Х. Әхтәмов.
Башҡорт теленең орфографик һүҙлеге. Р .Ғ .Аҙнағолов.
Башҡорт теленең фразеологик һүҙлеге.З. Ғ. Ураҡсин.
Башҡорт теленең синонимдар һүҙлеге.
Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге. М. Х. Әхтәмов.
Башҡорт теленең омонимдар һүҙлеге. М. Х. Әхтәмов.
Башҡорт теленең һүҙлеге. 1,2 том.
Башҡортса-русса мәктәп һүҙлеге.
Русско- башкирский учебный словарь.
“Башҡорт теле”. (Күнегеүҙәр. Анализ өлгөләре. Тестар. Текстар).Ф.Рәхимова.

Федераль Дәүләт Белем биреү стандарттарына яраҡлы 6-сы класс өсөн башҡорт теленан эш программаһы

(аҙнаһына 1 сәғәт, бөтәһе 34 сәғәт).

Универсаль уҡыу эшмәкәрлеге

УУЭ

план

факт

Башҡорт теле буйынса алдағы кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Фонетика.

Өн һәм хәреф.

Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәре, хәрефтәре, уларҙың дөрөҫ әйтелеше, яҙылышы.

(Дәреслек. 8– се бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, маҡсат ҡуя, эште планлаштыра, уҡыу мәсьәләһен сисә, үҙ-үҙеңде баһалай белеү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, текстан ниндәйҙер мәғлүмәт таба алыу күнекмәһен булдырыу, үҙ фекереңде кешегә еткерә алыу оҫталығы,

Танып –белеү УУЭ – башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен, хәрефтәрен, уларҙың дөрөҫ әйтелешен, яҙылышын

белеү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу.

Морфология. Исем.

Һүҙ төркөмдәре. Исем тураһында белешмә. Башҡорт телендә тик затты белдергән исемдәрҙең генә кем? һорауына яуап биреүе.

Төрлө һүҙ төркөмдәренән исемдәр яһау күнегеүҙәре. (Дәреслек. 23– сө бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, төҙәтмәләр индереү, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, әҫәрҙе анализлау, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –исемдең үҙ аллы һүҙ төркөмө булыуын,

кем ?нимә? һорауына яуап биреүен, уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр булыуын белеү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- башҡорт аттары тураһында белеү, уларға һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү, ғорурлыҡ тойғоһо уятыу.

Контроль диктант

“Һандуғас тауышы”

Һандуғастар тураһында белешмә биреү.

Уҡыусыларҙың белемдәрен тикшереү.

(Д.й.,72-се бит.)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын аңлау, маҡсатын үҙ аллы билдәләү, диктантты

яҙыу , үҙ-үҙеңә контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-һандуғастар донъяһы менән ҡыҙыҡһыныу уятыу, һандуғастарҙың матур тауыштарына һоҡланыу, ҡоштарға һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Хаталар өҫтөндә эш.

Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр.Исемдәрҙең һанда һәм эйәлек заты менән үҙгәреүе.

Исем төрҙәре.

Исемдәрҙең үҙгәреше. (Дәреслек,51 – се бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, коллектив менән бергә проблеманы хәл итеү, эшеңде план менән сағыштырыу ,үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, аралашыу мәсьәләләрен хәл итеү маҡсатында тел сараларын ҡулланыу, һорауҙарға яуап биреү, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу (текстың үҙен, текстан һуңғы аңлатмаларҙы уҡыу), текстың йөкмәткеһен үҙләштереү, планын төҙөү, әңгәмә ҡороу, һорауҙарға яуап биреү, текста исемдәрҙе таба белеү, төрлө һүҙ төркөмдәренән исемдәр яһарға, исемдәрҙе үҙгәртә белеү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу

уятыу. Тыуған илде һаҡлау һәр беребеҙҙең бурысы булыуын аңлау.

Тыуған илгә , тәбиғәтебеҙгә һөйөү, һаҡсыл ҡараш, тәрбиәләү.

Исемдәрҙең яһалышы

Тамыр, ҡушма, яһалма исемдәр.

Тест”Исем”(тест китабы, 18-се бит).

Исемдәрҙең яһалышы

Тамыр, ҡушма, яһалма исемдәр.

(Дәреслек,71- се бит)

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы, коллектив менән бергә проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, , икенсе кешенең фекерен тыңлау, аралашыу мәсьәләләрен хәл итеү маҡсатында тел сараларын ҡулланыу, һорауҙарға яуап биреү, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – исемдәрҙең яһалышын аңлау,

тамыр, ҡушма, яһалма исемдәрҙе айыра белеү. Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау.

Диктант”Бойҙай“.

Тамыр, ҡушма, яһалма исемдәр.

Бойҙай тураһында белешмә.

(Д.й.,91-се бит.)

Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше

Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреүе.

(Дәреслек,73 – се бит) Диктант”Урманда”. Дәреслектең 72-се битендәге тексты диктант итеп яҙыу.Урманды тасуирлау.

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, кәрәк саҡта төҙәтмәләр индереү, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде телдән әйтеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, һорау бирә белеү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – текста исемдәрҙе таба белеү, төрлө һүҙ төркөмдәренән исемдәр яһарға,

исемдәрҙе килеш менән үҙгәртә белеү, килештәрҙе ятлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-башҡорт телебеҙгә,

Тыуған илгә һөйөү, ихтирам, һаҡсыл ҡараш, ғорурлыҡ, тәрбиәләү.

Исемдәрҙең эйәлек заты менән үҙгәреүе. Хәбәрлек формаһы. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр.

Дәреслек, (72-се бит). Исемдәрҙең эйәлек заты һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгәрешенең үҙенсәлектәре, ялғауҙарҙың фонетик варианттарының ҡулланылышы. Тест (18-се бит). Исем төрҙәре.

Тест китабы(16-сы бит).

Ойоштороу УУЭ- уҡыуға яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын бергәләп билдәләү, планын төҙөү, план буйынса эшләү, баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, иптәштәрең менән шәхси үҙ-ара бәхәсле ситуацияларҙың сиселешен хәл итеү, һорауҙарға яуап биреү, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – исемдәрҙең эйәлек заты һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгәрешенең үҙенсәлектәрен белеү, ялғауҙарҙың фонетик варианттарының ҡулланылышын практик күҙәтә белеү, тест эшләү, уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр булыуын белеү,күсереп яҙыу, уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәрҙе табыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау, белемгә, уҡыуға ынтылыш, уҡыуға,китапҡа ихтирам тәрбиәләү.

Изложение “Сысҡандар”.

(И. й., 23-сө бит).

”Уйламай һөйләгән-ауырымай үлгән” мәҡәле мәғәнәһенең изложение тексына тап килеүе.Тексты ишетеп, иҫтә ҡалдырып , яҙыу.

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү. үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, тел сараларын ҡулланыу, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – тексты ишетеп, иҫтә ҡалдырып яҙыу. Фекерләү тибындағы текст төҙөү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау. «Уйламай һөйләгән-ауырымай үлгән” мәҡәленең мәғәнәһен аңлау.

10.

Контроль диктант “Әрем.”

Әрем тураһында белешмә.

(Д.й., 90-сы бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын аңлау, маҡсатын үҙ аллы билдәләү, диктантты

яҙыу , үҙ-үҙеңә контроллек итеү

Аралашыу УУЭ-

аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ -диктанттың эстәлеген аңлау , уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәрҙе табыу.

–Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау. Тыуған республика менән ғорурланыу, уның, үҫемлектәренең шифалы булыуын белеү, тәбиғәтенә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

11.

Хаталар өҫтөндә эш.

Исемдәрҙең күплек категорияһы.

Күплек категорияһының индивидуаль күплекте (китаптар, ҡыҙҙар, ҡәләмдәр,алмалар) һәм төркөмлө күплекте (ағайымдар, әсәйемдәр, йөрәккәйҙәрем, Сәлим ағайымдар) аңлатыуы,уларҙың ҡулланыу шарттары, үҙенсәлектәре.

(Дәреслек, 116-сы бит).

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтеү,телдән һәм яҙма рәүештә сағылдырыу, икенсе кешенең фекерен тыңлау, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ -күплек категорияһының индивидуаль күплекте һәм төркөмлө күплекте аңлатыуын,уларҙың ҡулланыу шарттарын, үҙенсәлектәрен аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-Тыуған илгә һөйөү тәрбиәләү.

12.

Диктант “Тәрбиәле бала”.

Күплек категорияһының индивидуаль күплекте һәм төркөмлө күплекте аңлатыуы,уларҙың ҡулланыу шарттары, үҙенсәлектәре.

(Д.й., 16-сы бит).

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын аңлау, маҡсатын үҙ аллы билдәләү, диктантты

яҙыу , үҙ-үҙеңә контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – күплек категорияһының индивидуаль күплекте һәм төркөмлө күплекте аңлатыуын,уларҙың ҡулланыу шарттарын, үҙенсәлектәрен аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-тәртипле, тәрбиәле булырға өндәү.

13.

Сифат. Сифаттың мәғәнәһе.

Сифат дәрәжәләре .

Һүҙ төркөмө булараҡ сифат, уның үҙенсәлектәре.

(Д.й., 127-се,144-се бит).

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, , үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, , икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – сифаттың башҡорт һәм рус телендәге үҙенсәлектәрен практик асыҡлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу

уятыу.

14.

Исемдәрҙең сифат мәғәнәһен алыуы. Сифаттың яһалыу юлдары.

Төп һәм шартлы сифаттар.

Тест”Сифат”(тест китабы, 26-сы бит).

Һүҙ төркөмө булараҡ сифат, уның мәғәнәһе.Исемдәрҙең сифат мәғәнәһен алыуы. Сифаттың яһалыу юлдары, төрө..

(Дәреслек, 153-сө,168-се бит).

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – һүҙ төркөмө булараҡ сифат. Уның мәғәнәһен, яһалыу юлдарын, төрөн өйрәнеү..

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләү.

15.

Изложение

”Ишәк менән ат “

Сифаттарҙың яһалышы.

Тамыр, яһалма, ҡушма сифаттар.

Изложение яҙыу. (И.й., 23-сө).Ярҙамсыллыҡ.

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын аңлау, маҡсатын үҙ аллы билдәләү, изложениены яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, уйлап яҙа белеү,һығымта яһау,

әңгәмә ҡора белеү, , икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү , һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – текстың мәғәнәһен биреп, изложениены яҙыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-бер-береңә ярҙамсыл булырға саҡырыу.

16.

Сифат дәрәжәләре .

Сифат дәрәжәләре , уларҙың яһалышы.

(Д.й., 176-сы,194-се бит). Диктант “Гимнастка” .

Спорт төрө-гимнастика тураһында.(Д.й., 95-се бит)

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, кәрәк саҡта төҙәтмәләр индереү, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде телдән һәм яҙма рәүештә сағылдырыу, икенсе кешенең фекерен тыңлау, һорауҙарға яуап биреү, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – сифат дәрәжәләрен , уларҙың яһалышын

үҙләштереү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илгә һөйөү, тыуған ерҙе һаҡлау тойғоһо уятыу.

Спортҡа ыңғай ҡараш тәрбиәләү.

17.

Контроль диктант

”Минең яратҡан һөнәрем”.

Сифат һүҙ төркөмө тураһында уҡыусыларҙың белемдәрен тикшереү.

(Д.й., 105-се бит).

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең маҡсатын аңлау, диктантты яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау, сифат һүҙ төркөмө тураһында белемдәрен тикшереү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- һөнәрҙәр менән ҡыҙыҡһыныу уятыу.

18.

Сифаттарҙың исем урынында килеүе.

Танып –белеү УУЭ – сифаттарҙың исем урынында килеүен асыҡлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.

19.

Инша”Ауылым йылғалары. “

Тасуирлау ҡулланып, ауыл тирәһендәге йылғалар тураһында инша яҙыу.

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын аңлау, маҡсатын үҙ аллы билдәләү, инша яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, уйлап яҙа белеү,һығымта яһау,

Танып –белеү УУЭ – текстың мәғәнәһен биреп,иншаны яҙыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-ауылыбыҙ тәбиғәтенә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

20.

Алмаш.

Алмаш.Уларҙың һүҙ төркөмө булараҡ төп үҙенсәлектәре , ни өсөн алмаш тип аталыуы .

(Дәреслек, 256-сы бит).

Танып –белеү УУЭ –алмаштарҙың һүҙ төркөмө булараҡ төп үҙенсәлектәрен, ни өсөн алмаш тип аталыуын асыҡлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.Башҡорт ҡурайы менән ҡыҙыҡһыныу уятыу.

21.

Диктант”Ауыр ҡапҡаның сере. “

Алмаш төркөмсәләре .

Диктант.

(Д.й., 103-сө бит).

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең маҡсатын аңлау, диктантты яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау, алмаш һүҙ төркөмөсәһе тураһында белемдәрен нығытыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белемле булырға өндәү.

22.

Алмаш төркөмсәләре.

Зат алмаштары.

Зат алмаштары. Алмаш төркөмсәләре.

(Дәреслек, 278-се,294-се биттәр).

Тест”Алмаш”,(тест китабы, 30-сы бит).

Танып –белеү УУЭ –алмаш төркөмсәләрен белеү, телмәрҙә ҡулланыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.

23.

Изложение”Тейен менән бүре “.

Алмаш төркөмсәләре.

Изложение яҙыу.

Тейен менән бүре тураһында белешмә.

(И.й., 22-се бит).

контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, уйлап яҙа белеү,һығымта яһау,

әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү , һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – текстың мәғәнәһен биреп, изложениены яҙыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-бер-береңә ярҙамсыл булырға саҡырыу. Йәнлектәргә яҡшы мөнәсәбәтле булырға саҡырыу.

24.

Контроль диктант

”Атом боҙватҡысы”.

Атом боҙватҡысы тураһында белешмә.

Алмаш төркөмсәләре .

Диктант.

(Д.й., 101-се бит).

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең маҡсатын аңлау, диктантты яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау, алмаш һүҙ төркөмөсәләре тураһында белемдәрен тикшереү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белемле булырға өндәү.

25.

Һан.

Дәреслек, (337-се бит)

Танып –белеү УУЭ –һандың һүҙ төркөмө булараҡ төп үҙенсәлектәрен, ни өсөн һан тип аталыуын асыҡлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.Башҡорт ҡурайы менән ҡыҙыҡһыныу уятыу.Спорт менән шөғөлләнергә өндәү.

26.

Диктант”Ҡояш энергияһын файҙаланыу “.

Һан.

Ҡояш энергияһын файҙаланыу .

(Д.й., 100-се бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең маҡсатын аңлау, диктантты яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау,һан һүҙ төркөмө тураһында белемдәрен нығытыу..

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белемле булырға өндәү.

27.

Һан төркөмсәләре.

Һан төркөмсәләре. (Дәреслек, 377-се бит).

Танып –белеү УУЭ –һандың һүҙ төркөмө булараҡ төп үҙенсәлектәрен, ни өсөн һан тип аталыуын асыҡлау, һан төркөмсәләрен белеү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.

28.

Һандарҙың яһалышы.

Тест” Һан“.(тест китабы, 28-се бит).

Һандарҙың яһалышы.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу.

29.

Исем алдында килеүсе һандарҙың үҙгәреүе.

(Дәреслек, 378-се бит).

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- уҡыуға, белем алыуға уҡыусыларҙа ҡыҙыҡһыныу уятыу. Башҡорт теленә һөйөү уятыу. Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, , үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Танып –белеү УУЭ –һандың һүҙ төркөмө булараҡ төп үҙенсәлектәрен, ни өсөн һан тип аталыуын асыҡлау, һан төркөмсәләрен белеү. Цифрҙар менән яҙылған һандарҙы уҡыу һәм яҙыу .

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илебеҙгә һөйөү уятыу.

30.

Цифрҙар менән яҙылған һандар.

Цифрҙар менән яҙылған һандар. (Дәреслек, 378-се бит).

Диктант «Ватаным»(93-сө бит)

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илебеҙгә һөйөү уятыу.

31.

Ҡушма һандар. Ҡушма һандарҙың яҙылышы.

(Дәреслек, 380-се бит)

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илебеҙгә һөйөү уятыу.

32.

Контроль диктант

“Алыш. “

Һан һүҙ төркөмө тураһында белемдәрен тикшереү.

(Д.й., 106-сы бит)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең маҡсатын аңлау, диктантты яҙыу , үҙ-үҙеңә

контроллек итеү.

Аралашыу УУЭ- аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, тыңлап, эстән әйтеп яҙа белеү,һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –диктанттың эстәлеген аңлау, һан һүҙ төркөмө тураһында белемдәрен тикшереү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белемле булырға өндәү.

33-34.

Хаталар өҫтөндә эш.

Һүҙ төркөмдәрен ҡабатлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илебеҙгә һөйөү уятыу.

Федераль Дәүләт Белем биреү стандарттарына яраҡлы 6-сы класс өсөн башҡорт әҙәбиәтенән эш программаһы.

(аҙнаһына 3 сәғәт, бөтәһе - 102 сәғәт).

Универсаль уҡыу эшмәкәрлеге

УУЭ

план

факт

Йырым минең- Башҡортостан. Башҡортостан тураһында (белешмә) З.Биишева “Башҡортостан”,

Р.Ғарипов

”Дан һиңә, дан Башҡортостан!”,

ФакиһаТуғыҙбаева

“Эй яҙмышым минең-Башҡортостан”,

Шәйехзада Бабич

“Башҡортостан”.

Башҡортостан тураһында дөйөм белешмә, уның тарихы, климаты, халҡы.Яңы һүҙҙәрҙе үҙләштереү.

Танып –белеү УУЭ –шиғырҙы уҡыу, йөкмәткеһен үҙләштереү, шиғырҙың авторы кем икәнлеген, нимә әйтергә теләгәнен аңлау, белеү, шиғырҙы ятлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илгә уҡыусыларҙа һөйөү,ихтирам һәм ғорурлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Уҙған ғүмер-ҡалған хәтер.

Әбүбәкер Усманов

“Башҡорттарҙың ғәскәри хеҙмәте",

Ҡолой кантон(Башҡорт халыҡ йыры),

Ғайса Хөсәйенов

“Рудасы Исмәғил Тасим улы”,

Мәжит Ғафури

“Беҙҙең нәмәләрҙе һатҡанда”.

Башҡорттарҙың ғәскәри хеҙмәте

тураһында белешмә.

Кантонлыҡ дәүере тураһында.

Тасимовтар тураһында белешмә.

Уҙған замандарҙа

халыҡ тормошо.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, әҫәрҙе анализлау, һығымта яһау,

Танып –белеү УУЭ –шағирҙарҙың, яҙыусыларҙың биографияһы һәм ижады менән танышыу, әҫәрҙе уҡыу, , йөкмәткеһен үҙләштереү, , әҫәрҙең ни өсөн шулай тип аталауын аңлатыу һәм яуапты дәлилләү, халҡыңдың үткәнен белергә кәрәклеге тураһында һөҙөмтә сығарыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- башҡорт халҡының үткәне менән ҡыҙыҡһыныу, халҡыбыҙға ихтирам тойғоһо тәрбиәләү.

Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап.

Башҡорт ихтилалдары

(белешмә).

«Салауат”

(Башҡорт халыҡ йыры).

Мирас Иҙелбаев

“Хушлашыу”.

Рауил Бикбаев

«Салауат ҡылысы”.

Степан Злобин “Степан Юлаев”.

Ғәли Ибраһимов

“Кинйә”.

Башҡорттарҙың азатлыҡ өсөн көрәш тарихы.

Халыҡ азатлығы өсөн көрәшкән батырҙарҙың исемдәрен барлау.

Салауат батыр тураһында, уның ҡылысы тураһында

белешмә.

Кинйә Арыҫланов тураһында белешмә.

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процессына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтә белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –яҙыусыларҙың биографияһын өйрәнеү, әҫәрҙе уҡыу, йөкмәткеһен үҙләштереү, “Ил батырҙары” тигән темаға әңгәмәләшеү, әҫәрҙәр ни өсөн шулай аталауын аңлатыу, Тыуған илде һаҡлау –һәр кешенең бурысы икәнен аңлау, мөһимлеге тураһында һөҙөмтә сығарыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илгә һөйөү, ихтирам, батырҙарыбыҙ менән ғорурланыу тойғоһо уятыу.

Төньяҡ амурҙары.

«Рус-француз һуғышы бәйете”.

Яныбай Хамматов

“Төньяҡ амурҙары”.

“Любизар”

(Башҡорт халыҡ йыры).

“Кутузов”

(Башҡорт халыҡ йыры).

“Ҡаһым түрә

(риүәйәт).

Бәйет тураһында төшөнсә.

Башҡорттарҙың азатлыҡ өсөн көрәш тарихы, уның халыҡ ижадында һәм әҙәбиәтендә сағылышы.

1812 йылғы Ватан һуғышы тураһында белешмә .

Йырҙарҙың тексын уҡыу, кәйөн тыңлау.

Ҡаһым түрә тураһында белешмә.

Бәйет тураһында төшөнсә.

Риүәйәт

тураһында төшөнсә.

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процессына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, коллектив менән бергә проблеманы хәл итеү, эшеңде план менән сағыштырыу ,үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Танып –белеү УУЭ –әҫәрҙе уҡыу, текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу (текстың үҙен, текстан һуңғы аңлатмаларҙы уҡыу), әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү ,планын төҙөү, азатлыҡ көрәше тураһында әңгәмә ҡороу, әҫәрҙең ни өсөн шулай тип аталауын аңлатыу, һорауҙарға яуап биреү, йөкмәткеһен һөйләү, Тыуған илде һаҡлау һәр беребеҙҙең бурысы булыуын аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илде һаҡлау һәр беребеҙҙең бурысы булыуын аңлау.

Тыуған илгә һөйөү, һаҡсыл ҡараш, батырҙарыбыҙ менән ғорурланыу,ихтирам тәрбиәләү.

Башҡорт автономияһы өсөн көрәш.

Әхмәтзәки Вәлиди Туған

«Беренсе башҡорт ҡоролтайы».

Шәйехзада Бабич

“Башҡорт халҡына көйлө хитап”.

Рәшит Солтангәрәев

“Осто бөркөт”.

Хитап тураһында төшөнсә.

Ҡоролтай тураһында.

Ә.Вәлиди тураһында.

Муса Мортазин

тураһында.

Хитап тураһында төшөнсә.

Танып –белеү УУЭ –шағирҙарҙың, яҙыусыларҙың биографияһын өйрәнеү, әҫәрҙе уҡыу, текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу ,әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, планын төҙөү, һорауҙарға яуап биреү, әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү.Кескәй хикәйә төҙөү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ-Тыуған илгә һөйөү, ихтирам, һаҡсыл ҡараш, ғорурлыҡ, батырҙарыбыҙ менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү.

Уралып ятҡан Уралтау.

Башҡортостан тауҙары

(белешмә)

“Урал”

(Башҡорт халыҡ йыры).

Рауил Бикбаев

“Уралыма”.

Яныбай Хамматов

“Ғәйзулла.

”

Башҡортостан тауҙары

(белешмә).

Уралыбыҙҙың ер аҫты ҡаҙылма байлыҡтары тураһында.

Алтын тураһында белешмә.

Танып –белеү УУЭ –шағирҙарҙың, яҙыусыларҙың биографияһын өйрәнеү, әҫәрҙе уҡыу, әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, уҡыуҙың төрлө төрҙәрен ҡулланыу, планын төҙөү, һүрәт эшләү,ятлау, фекерләү һәм хикәйәләү тибындағы текст төҙөү (“Уралып ятҡан Уралымда”) , әҫәрҙең ни өсөн шулай тип аталауын аңлатыу, һорауҙарға яуап биреү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау, уҡылған әҫәрҙәр аша китапҡа ихтирам, һөйөү, ҡыҙыҡһыныу төрбиәләү.Тыуған еребеҙҙең ҡаҙылма байлыҡтары тураһында белергә теләк булдырыу, Тыуған илгә һөйөү, ихтирам, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү , тыуған илдең, тыуған ерҙең бер бөртөк икәнлеген аңлау.

Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын.

Башҡортостан йылғалары

(белешмә).

Йәмле Ағиҙел буйҙары.

(Башҡорт халыҡ йыры).

Рауил Бикбаев

«Һыуһаным, һыуҙар бирегеҙ!».

“Йәмле Дим буйы”

(Башҡорт халыҡ йыры).

“Ағиҙел менән Яйыҡ”

(риүәйәт).

Халыҡ хикәйәләре тураһында.

Башҡортостан йылғалары

(белешмә).

Йырҙарҙың көйҙәрен тыңлау.

Риүәйәт

тураһында төшөнсә.

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү,үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтеү,икенсе кешенең фекерен тыңлау, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу ,йөкмәткеһен үҙләштереү, уҡыуҙың төрлө төрҙәрен ҡулланыу, планын төҙөү,ятлау, конспект, бәләкәй китап эшләү. Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен һөйләү, халыҡ ижадының байлығын, әһәмиәтен, төрлө жанрлы булыуын аңлау, урынлы ҡуллана белеү.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген, халыҡ ижады аша уҡыусыларҙа йыр жанрҙарына ҡыҙыҡһыныу уятыу, халыҡ ижады әҫәрҙәрен ҡәҙерләп һаҡларға өйрәтеү, халыҡ ижады аша зирәклеккә өйрәтеү, кешелеклек сифаттарын тәрбиәләү, башҡорт халыҡ йырҙарына , тәбиғәтебеҙгә һөйөү тәрбиәләү.

Ир ҡанаты ат була.

Әнүр Вахитов

«Ир ҡанаты».

Характеристика

тураһында

төшөнсә.

Башҡорт аты тураһында (белешмә). Характеристика

тураһында

төшөнсә.

Танып –белеү УУЭ – Шағирҙар тураһында мәғлүмәт табыу ,текстың үҙен, текстан һуңғы аңлатмаларҙы, һорауҙарҙы уҡыу, шиғырҙарҙың идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү, тасуири уҡыу, боронғо әҙәбиәт өлгөләре менән танышыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау, башҡорт атына һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү, тыуған илгә, тәбиғәткә һөйөү тәрбиәләү. Белемгә, уҡыуға ынтылыш, китапҡа ихтирам тәрбиәләү.

Тау башында балҡый бер ҡала.

Өфө(белешмә).

Рәғиҙә Янбулатова

«Гүзәл Өфөм-баш ҡалам».

Азат Камалов

«Боронғо башҡорт ҡалалары».

Өфө(белешмә).

Башҡортостан ҡалалары

(белешмә).

Баш ҡалабыҙ-Өфө тураһында.

Өфө(белешмә).

Боронғо башҡорт ҡалалары тураһында.

Танып –белеү УУЭ – шағирҙар тураһында мәғлүмәт табыу ,текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу, шиғырҙың йөкмәткеһен үҙләштереү, фекерләү тибындағы текст төҙөү(«Минең ауылым”), сәхнә әҫәрҙәре менән танышыу, әҫәрҙең ни өсөн шулай аталғанын аңлатыу, ролләп уҡыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау. Гүзәл башҡалабыҙ менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү. Ватандың иң матур, иң ҡәҙерле беҙҙең Тыуған илебеҙ икәнлеген аңлау.

Башҡорт йолалары.

Айрат Ҡобағошов

«Ҡарға бутҡаһы тәмлеме?»

Таңһылыу Ҡарамышева

«Кәкүк сәйе».

Сәғит Агиш

«Ҡунаҡ һәм намыҫ».

Башҡорт йолалары.

(белешмә)

Ойоштороу УУЭ- уҡыу процесына яуаплы ҡарау, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, аралашыу мәсьәләләрен хәл итеү маҡсатында тел сараларын ҡулланыу, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –яҙыусыларҙың биографияһын өйрәнеү, әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, уҡыуҙың төрлө төрҙәрен ҡулланыу, мәғлүмәтте бер төрҙән икенсе төргә әйләндереү,һүрәт эшләү, фекерләү һәм хикәйәләү тибындағы текст төҙөү. (“Нимә ул-намыҫ?”).Әҫәрҙең ни өсөн шулай аталыуын аңлатыу, әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү. Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеген аңлау. Тыуған республика менән ғорурланыу, уны яратыу тойғоһо тәрбиәләү. Халыҡ-ара дуҫлыҡ, милләттәргә ихтирам тойғоһо тәрбиәләү.Халҡыбыҙ йолаларын ихтирам итеү.

Башҡорт аштары.

Милли аштар

(белешмә).

Ҡадир Даян

«Башҡорт ҡымыҙы»(Йыр).

Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев

« Башҡорт ҡорото».

Василий Власов

“Башҡорт балы “.

Наил Сафин

“Бишбармаҡ”.

Милли аштар

(белешмә).

Ойоштороу УУЭ, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы, коллектив менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде белдереү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – шағирҙар тураһында мәғлүмәт табыу ,текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, тасуири уҡыу, күсереп яҙыу,милли аштар тураһында белешмә биреү, әҫәрҙең ни өсөн шулай аталыуын аңлатыу, дәлилләү, йөкмәткеһен һөйләү, төрлө уҡыу төрҙәрен ҡулланыу, милли аштың иң тәмле, иң ҡәҙерле икәнлеген аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илгә һөйөү тәрбиәләү, туған телен ҡәҙерләү, тыуған илен һаҡлау, патриотизм тойғоһо тәрбиәләү. Милли ашты белеү һәм әҙерләү.

Әсәм теле-сәсән теле.

«Башҡорт теле»

(белешмә).

Зәйнәб Биишева

“Башҡорт теле».

«Яҡшы һүҙ-йән аҙығы»

(Башҡорт халыҡ әкиәте).

Әнүр Вахитов

«Һүҙ тураһында баллада».

Ғайса Хөсәйенов

“Әсәм теле-сәсән теле”.

Башҡорт теленең тарихы, ҡәрҙәш телдәр араһында урыны.

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы, проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде белдереү,икенсе кешенең фекерен тыңлау, тел сараларын ҡулланыу, диалог һәм монолог телмәр төрҙәрен ҡуллана алыу, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ – текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен ҡулланыу, уҡыу шиғырҙарҙың йөкмәткеһен үҙләштереү,ятлау, шағирҙарҙың биографияһын өйрәнеү, әҫәрҙең төп фекерен асыу, телде һаҡларға кәрәклекте аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- белем алыуҙың мөһимлеге, туған телен ҡәҙерләү, тыуған илен һаҡлау, патриотизм тойғоһо тәрбиәләү. Әсәләргә һәм әсә теленә һөйөү, ихтирам тәрбиәләү.Һүҙҙең көсөн аңлау.

Башҡорттар китте һуғышҡа.

Яныбай Хамматов

“Башҡорттар китте һуғышҡа”.

Ҡадир Даян

“Шайморатов генерал”(йыр).

Жәлил Кейекбаев

“ Зөбәй Үтәғолов”.

Әнүәр Бикчәнтәев

«Бөркөт һауала үлә”.

Рәүеф Насиров

“Ил балаһы Шакирйән”.

Бөйөк Ватан һуғышы.

Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан батырҙар тураһында.

Башҡорт

кавалерия дивизияһы тураһында.

Танып –белеү УУЭ –яҙыусылар тураһында мәғлүмәт табыу , текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу, әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, тасуири уҡыу,ятлау , һуғыштың ҡәһәрле, насар икәнлеген аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- һуғышта ҡатнашҡан яугирҙарға, уларҙың батырлыҡтарына ҡарата ихтирам тәрбиәләү. Тыуған ил тарихына, Бөйөк Ватан һуғышы батырҙарына ҡарата һаҡсыл ҡараш, ғорурлыҡ хисе ,Тыуған илгә һөйөү, ветерандарға йылы ҡараш тәрбиәләү.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады.

(белешмә).

“Урал батыр”

(Башҡорт халыҡ әкиәте).

«Алдар менән Шайтан»

(Башҡорт халыҡ әкиәте).

Йомаҡтар.

«Ҡурай»

(Башҡорт халыҡ йыры).

«Ҡурай моңо»

(Башҡорт халыҡ әкиәте).

«Азамат »

(Башҡорт халыҡ йыры).

Мостай Кәрим

«Азамат ».

Көләмәстәр.

Көләмәс тураһында.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады.

(белешмә).

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Аралашыу УУЭ- әңгәмә ҡора белеү, үҙ фекереңде әйтеү, икенсе кешенең фекерен тыңлау, һорауҙарға яуап биреү, һорау биреү, парлап һәм төркөмләп эшләү барышында аралашыу, һығымта яһау.

Танып –белеү УУЭ –ауыҙ-тел ижады тураһында мәғлүмәт табыу, текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу, әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, төрлө уҡыу төрҙәрен ҡулланыу ,һүрәт эшләү,бәләкәй китаптар эшләү(көләмәстәр, йомаҡтар, мәҡәлдәр),.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Башҡорт халҡының ауыҙ-тел

ижадына ҡыҙыҡһыныу, ғорурлыҡ хисе уятыу.

Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ.

«Башҡорт әҙәбиәте тарихынан»

(белешмә).

Ҡол Ғәли

“Йософ ҡиссаһы”.

Архаизмдар,неологизмдар, варваризмдар тураһында төшөнсә

«Ҡармасан менән Сәрмәсән».

Салауат Юлаев

«Бүгәсәүгә ҡушылып, ир-батырға ҡуш булып...»

«Ҡарабай менән Сарыбай»

Мифтахетдин Аҡмулла

«Нәсихәттәр».

Сәсәндәр ижады.

(белешмә).

«Һабрау».

Ҡобағош сәсән

«Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне».

Байыҡ сәсән.

«Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтешкәне»

«Башҡорт әҙәбиәте тарихынан»

(белешмә).

Боронғо әҙәби ҡомартҡылар.

Архаизмдар,неологизмдар, варваризмдар тураһында төшөнсә.

Ҡулъяҙма әҙәбиәт менән баҫма әҙәбиәт тураһында белешмә.

Танып –белеү УУЭ – Боронғо әҙәби ҡомартҡылар тураһында мәғлүмәт табыу, текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу, әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләү, план төҙөү, һүрәт эшләү, боронғо әҙәби ҡомартҡыларҙы һаҡларға кәрәклекте аңлатыу.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- боронғо әҙәби ҡомартҡылар менән ҡыҙыҡһыныу уятыу, Ҡыйыулыҡ, бер-береңә терәк, тоғролоҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Башҡортостандың халыҡ шағирҙары , яҙыусылары.

Мәжит Ғафури.

“Бир ҡулыңды”.

Рәшит Ниғмәти

“Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар”.

Мостай Кәрим

“Өсөнсө көн тоташ ҡар яуа”.

Сәйфи Ҡудаш

“Сәй”.

Рәми Ғарипов

“Аманат”.

Назар Нәжми

“Күлдәк”.

Рауил Бикбаев

“Халҡыма хат”.

Әнғәм Атнабаев

“Салауат менән һөйләшеү”.

Марат Кәримов

“Фасылдар”.

Тимер Йосопов

“Күңел тула”.

Александр Филиппов

“Кто хозяин озера?»

Абдулхаҡ Игебаев

“Яндырһаң да”.

Ҡәҙим Аралбай

“Уйлан бала!”

Биография һәм автобиография тураһында төшөнсә.

Зәйнәб Биишева

“Кәмһетелгәндәр”.

Әхиәр Хәкимов

“Сәләх ҡарт”.

Ноғман Мусин

“Күҙ йәше”.

Нәжип Асанбаев

“Ҡыҙыл паша”.

Ҡайса Хөсәйенов

“Алдар батыр ҡиссаһы”.

Суфиян Поварисов

“Алдарбай”.

Башҡортостандың халыҡ шағирҙары , яҙыусылары ижады.Халыҡ шағирҙарының тормош юлы, ижадтарына ҡыҫҡаса күҙәтеү яһау, уларҙың башҡорт әҙәбиәте тарихында урыны тураһында фекер алышыу.

Биография һәм автобиография тураһында төшөнсә.

Ойоштороу УУЭ-, дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Танып –белеү УУЭ – шағирҙар һәм яҙыусылар тураһында мәғлүмәт табыу (доклад, конспект), текст әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләү, план төҙөү, һүрәт эшләү, альбом төҙөү, шиғырҙар ятлау.Тыуған еребеҙҙең, илебеҙҙең кәрәклеген аңлау, һаҡлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған ерҙең матур тәбиғәтенә, Тыуған илгә һөйөү уятыу. Хеҙмәткә һөйөү, халыҡ тарихына, үткәненә ихтирам тойғолары тәрбиәләү. Донъяға ҡарата мөхәббәт тойғоһо уятыу. Тыуған ил халҡына тоғролоҡ тәрбиәләү.

Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ.

Ҡәҙим Аралбай

«Дуҫлыҡ һәйкәле».

Мостай Кәрим

“Беҙҙең өйҙең йәме”.

Зәйнәб Биишева

“Дуҫ булайыҡ”.

Дуҫлыҡ тураһында,

дуҫлыҡ ҡәҙере.

Ойоштороу УУЭ- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү, уҡытыусы менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү, план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, кәрәк саҡта төҙәтмәләр индереү, үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреү.

Танып –белеү УУЭ – шағирҙар тураһында мәғлүмәт табыу , шиғырҙарҙың йөкмәткеһен үҙләштереү, тасуири уҡыу күнекмәләре, шағирҙарҙың ялҡынлы һүҙҙәре аша дуҫлыҡ ҡәҙерен аңлау.

Шәхескә йүнәлтелгән УУЭ- Тыуған илгә һөйөү, тыуған ерҙе һаҡлау тойғоһо, туған халыҡҡа тоғролоҡ, патриотизм, халыҡтар дуҫлығы тойғоһо тәрбиәләү. Ата-әсә һәм балалар мөнәсәбәттәре, бер-береңә хөрмәт, мөхәббәт хисе тәрбиәләү.Дуҫлыҡҡа ыңғай ҡараш тәрбиәләү.