Фатих Кәримнең “Кыңгыраулы яшел гармун” поэмасын өйрәнү
Гәрәева Гөлчәчәк Шәрәфетдин кызы,
Түбән Кама районы Кама Аланы беренче урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Максат: укучыларның Ф. Кәрим иҗаты буенча белемнәрен ныгыту, сәнгатьле уку күнекмәләрен камилләштерү; поэманың төп фирен ачыклый һәм аңлата белергә өйрәтү; Ватанны ярату, тугрылык, батырлык кебек әхлакый сыйфатлар һәм Ф. Кәрим иҗаты белән кызыксыну тәрбияләү.
Җиһазлау: Ф. Кәрим портреты, китаплары күргәзмәсе, аудиоязмалы диск, кыңгыраулы гармун, мультимедиа, ноутбук.
Дәрес барышы:
Кереш өлеш.
Слайдта Ф. Кәрим портреты, шигырь юллары:
Үлем турында уйлама,
Илең турында уйла.
Илең турында уйласаң,
Гомерең озын була.
Ф. Кәрим.
- Укучылар, без бүгенге дәрестә Ф. Кәрим иҗаты белән танышуны дәвам итәбез. Дәресебезнең эпирафы итеп, шушы юлларны алырга тәкъдим итәм:
(Укучы укый, аннары шул җыр тыңлана).
исемнәре халык хәтерендә саклана/
мәгънәсен дә, үлемсезлекне дә Ватан өчен көрәштә күрде. Шундый әдипләрдән сез тагын кемнәрне беләсез? / укучылар җавабы/
яуланган Җиңү бәйрәмен каршылаган көннәрдә, без аларны аеруча ихтирам белән искә алабыз. /Һәлак булган язучылар исемлеге язылган слайд ачыла/.
Укыла: “Авыр чакта халкым : “Улым!” – дисен,
“ Таянычым!” – дисен Туган ил.
- Бу хөрмәтле әдипләр, чыннан да, халкыбызның ышанычлы уллары булуларын раслап үлделәр. /Исемнәре укып чыгыла/.
- Татар солдатларының батырлыгы турында Советлар Союзы Маршалы
Р.Я. Малиновский да сокланып язган: /слайд укыла/ “... татар халкы үзенең сугыш эчендә чыдам һәм батыр йөрәкле солдатлары белән бөтен армиябез каршында хөрмәт казанды.”
II. Яңа материал өстендә эш.
1.Ф.Кәрим һәм аның иҗаты турында кереш сүз.
- Ә хәзер игътибар белән Ф.Кәримнең шушы шигырь юлларын укыйк әле /слайд/:
1) Дошманга ялкын сибүче
Җил булып барсам иде.
Тәвәкәллек, батырлыкта
Җыр булып калсам иде.
2) Үләм икән – үкенечле түгел
Бу үлемнең миңа килүе.
Бөек Җыр ул – Бөек Ватан өчен
Сугыш кырларында үлүе.
- Бу ике шигырь өчен дә уртак нинди образ күрәсез? /Җыр образы/
- Әйе, үзенең гомере дә, үлеме дә җырга тиң булган шагыйрьнең иҗатында Җыр образы аерым урында тора. Ул аның әсәреннән әсәренә күчә, үрелә бара. Күп кенә шигырьләренә көй дә язылган. Сез алар белән инде таныш, өй эшегездә дә язып килдегез.
Җырның көче – ярсу, хыялый моң,
Ул моң ярсып чыга йөрәктән, - дип яза шагыйрь. Моны без бүген укыячак “Кыңгыраулы яшел гармун” поэмасында да күрербез.
2. Поэманы өйрәнү.
а). - Ни өчен шагыйрь үз поэмасын шул исем белән атаган? Бу сорауга да җавап табарбыз. Менә ул гармун сезнең алда. Саратовта эшләнгән өчен ул Саратовский дип атала. Шагыйрь яралангач, 1942 нче елның язында Казан госпиталендә дәвалана. Бу поэмасын шул вакыта – май аенда яза.
б). Поэманы аудиоязмада тыңлау.
в). Әңгәмә:
белән горурлану хисе, соклану хисе, туган илгә мәхәббәт хисе, җырларны эченә алган поэма үзе дә җыр кебек матур/
г). Әсәрне укучылардан укыту. /Әсәрне укыр алдыннан максат куела./
ничә өлешкә бүлеп була? Укыганда шуларга игътибар итеп, билгеләп барыгыз.
д). Әсәрне укып чыккач, өлешләргә бүлү.
- Нинди өлешләргә бүләргә мөмкин? Бу өлешләрдә нәрсә турында сөйләнә?
I өлеш /беренче 4 куплет/: Фазылның сугышка кадәр хезмәт батыры булуы, сугышта да геройларча көрәшүе турында “Егетнең дә егете ул”- сүзләре аның кемлегенә бәя бирә.
II өлеш /5-10 куплетлар/: Фазыл сөйгән кызына хат яза. Аның сөю хисләре чагыла: Былбыл булып, гөлгә кунып,
Керәсең төшләремә.
III өлеш /11-23 куплетлар/: Фазылның ял итеп йөргән кызларга атап җырлавы. Кызлар туган ил өчен көрәшкән егетләргә сокланалар, чәчәк бүләк итәләр: Батыр егеткә охшыйсың,
Миннән бүләк булсын.
Алар арасындагы мөнәсәбәт матур.
IV өлеш /калганы/: сәламәтләнгән солдатларның Ватан өчен сугышка китәргә омтылышы чагыла.
- “Ватаным өчен – гомерем, көчем,” – дигән юлларда аларның туган илне яратулары, аны сакларга әзер торулары чагыла.
е). Әсәрнең идеясен ачу:
аңлатма биреп карыйк:
кушылып җырлап, күңелләрендәге хисләрен җыр белән әйтәләр.
Ватан азатлыгы өчен көрәшкән солдат гомер озынлыгын җырда күрә.
Иң авыр вакытларда да солдат җыр белән, гармун белән яши, чөнки гармун моңы яшәргә көч бирә.
Нәтиҗә чыгару: димәк, поэманың төп идесе нинди булыр?
/Ватан азатлыгы өчен бөтен көчне биреп көрәшергә кирәк/.
Дәреслек белән эш: идея чагылган юлларны табып уку:
Сайлаганың минем кебек,
Иркәли, сөя белсен.
Кирәк чакта Ватан өчен,
Кызганмыйча яшьлек көчен
Көрәшә, үлә белсен.
/Хезмәт батырларына дан җырлаган, мәсәлән, Фазыл алдынгы шахтер
булган, (дәреслектән өзек уку); сөйгән кызына тугры булган/
ж). Фазыл образын ачу.
- Димәк, җыйнап әйтик, әсәрнең төп герое Фазылда сез татар егетләренә хас нинди сыйфатлар күрдегез? /Ул батыр, хезмәт сөя, ярата белә һ.б./
- Шундый күркәм сыйфатларны алдан укылган әсәрләрдән тагын кем образында күргән идегез? /Ф. Хөснинең “Йөзек кашы” әсәрендәге Айдар образында/.
[link]
