План конспект по уйгурскому языку 5- синипта өткәнләрни тәкрарлаш

Вақти 03.09 Уйғур тили 6-синип 3-5-бәтләр Дәрис № 1

Дәрисниң мавзуси: 5-синипта өткәнләрни тәкрарлаш.

Мәхсити: 1 5-синипта өткән материалларни әскә чүшириш, алған билимини байқаш вә чоңқурлаштуруш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Тилға қизиқишини, ойлаш қабилийитини ашуруш

Дәрис түри: тәкрарлаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: тест тапшурмилири

Қоллинилидиған усуллар: соал-жавап, тәһлил, оюн элементлири

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң 5-синипта алған билимини байқаш

ІІІ. Билимини тәкшүрүш.

1. Тест тапшурмилири арқилиқ билимини байқаш

2. Көнүкмиләр ишлитиш 1-3-көнүкмә еғизчә орунлиниду

3. 5-көнүкмә орунлиниду. Астидики соалларға жавап бериду.

4. 7-көнүкмә йезиқчә тахтида орунлиниду.

5. 10-көнүкмини шәрти бойичә орунлаш

6. 14-көнүкмә еғизчә орунлиниду. Сөзниң удул вә көчмә мәналирини тепиш

7. 18-20-22-көнүкмиләрни қатар бойичә тахтида орунлаймиз

8. 25-көнүкмә еғизчә ишлиниду. 12-бәттики соалларға жавап елиш

9. 28-29-30-көнүкмиләрдин фразеологизмларни тепиш

10. 34-көнүкмә тахтида орунлиниду.

ІV. Мустәһкәмләш

Көнүкмиләр ишләш арқилиқ билимини чоңқурлаштуруш.

V. Өйгә тапшурма. 14-бәт, 35-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 06.09 Уйғур тили 6-синип 14-19-бәтләр Дәрис № 2

Дәрисниң мавзуси: Әдәбий тилниң хизмити вә нормилири тоғрилиқ

Мәхсити: 1 Йеңи мавзуни чүшәндүрүш, әдәбий тил һәққидә

билимини мустәһкәмләш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини ашуруш, әдәбиятқа вә тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, мәтинләр

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар: әдәбий тил, еғизчә нутуқ, язма нутуқ, орфографиялик вә орфоэпиялик норма

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң билимини ашуруш, мустәһкәмләш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. №-1, №3, №-9, №10, №15, №17, №20

1. Көнүкмини тәһлил қилиш

2. Әдәбият, әдәбий китап тоғрисида чүшәнчисини байқаш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Тил мәдәнийити – жүмлиләрни тоғра түзүш, сөз вә аталғуларни өз орнида қоллиниш, пикирни бағлинишлиқ ейтиш.

2. Әдәбий тил мәлум бир қелипқа, нормиға чүшкән тил, униң шәкиллиниши тил билән йезиққа мунасивәтлик.

3. Тилниң фонетика, лексика, грамматика, орфография, орфоэпия системилирини әдәбий тил нормилири дәймиз.

4. Еғизчә нутуқта сөзләр тавуш блән ипадилиниду, язма нутуқта – һәрипләр билән.

5. Орфогрфиялик (грекниң ophtos «тоғра», grapha «язимән») норма – сөзләрниң йезилиш қаидилири.

6. Орфоэпиялик (грекниң ophtos «тоғра», epos «сөз, нутуқ) норма – сөзләрни бир хил, тоғра тәләппуз қилиш қаидилири. Мошуимла вә тәләппуз қаидилиригә риайә қилғандила әдәбий тил ениқ, таза болуши мүмкин.

7. Һәр қандақ милләтниң әдәбий тили болиду.

V. Мустәһкәмләш.

1. 35-көнүкмә еғизчә орунлиниду.

2. 36-көнүкмә тахтида вә дәптәргә орунлиниду.

3. 37-көнүкмә йезиқчә орунлиниду.

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІ. Өйгә тапшурма. 14-19-бәтләрни оқуш. 40-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 10.09 Уйғур тили 6-синип 21-26-бәтләр Дәрис № 3

Дәрисниң мавзуси: Мәтин вә униң түрлири

Мәхсити: 1 Йеңи мавзуни чүшәндүрүш, мәтин вә униң түрлири һәққидә

билимини мустәһкәмләш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә адәтлән-ш

3. Ойлаш қабилийитини , әдәбиятқа вә тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, мәтинләр

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар: мурәккәп синтаксислиқ пүтүнлүк, хәт беши (абзац), бап, параграф, дидактика, публицистика, илмий-аммибап, рәсмий мәтинләр

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң билимини ашуруш, мустәһкәмләш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. №2, №5, №7, №1-01, №15, №18, №20

1.Әдәбий тилниң лексикилиқ нормилири дегән немә?

2.Йезиқчә тапшурмини тәкшүрүш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Оқуғучиларға карточкилар берилип, муәллим йеңи мавзуни чүшәндүриду.

Муәллипниң сөзини, йезилған яки нәшир қилинған вә грамматикилиқ жәһәттин бағлинип кәлгән әмгигиниң бир парчисини мәтин дәймиз. Мәтин адәттә бир-биригә зич бағлинип кәлгән болуп, муәллипниң бирәр вақиәгә, һадисигә бағлиқ баян қилған ой-пикрини, мулаһизилирини ипадиләш үчүн хизмәт қилиду.Мәтин йезиқта бир яки бир нәччә абзац арқилиқ ипадилиниши мүмкин. Һәр қандақ мәтин бирәр мавзу асасида түзүлгән болуп, униң ичидики жүмлиләр мавзуни ечип бериш хизмитини атқуриду.

Мәтин баянлаш, тәсвирләш вә муһакимә қилиш болуп үчкә бөлүниду.

1. Баянлаш мәтини немә болғанлиғини вә қандақ һадисә йүз бәргәнлигини ипадиләйду.

2. Тәсвирләш мәтинидә адәм, нәрсә, һайванларниң һәр хил бәлгүлири тәсвирлиниду.

3. Муһакимә қилиш мәтинидә вақиә, һадисә, чүшәнчиләрниң пәйда болуш, инкар қилиниш сәвәплири баян қилиниду.

Услуб жәһәттин мәтинлар төвәндикичә бөлүниду:

1. Бәдиий услуб мәтини

2. Публицистикилиқ мәтин

3. Илмий мәтин

4. Илмий-аммибап мәтин

5. Рәсмий мәтин

V. Мустәһкәмләш.

1. Оқуғучилар берилгән мәтинләрниң түрини ениқлайду.

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІ. Өйгә тапшурма. 21-25-бәтләрни оқуш. 56-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 10.09 Уйғур тили 6-синип 28-32-бәтләр Дәрис № 4

Дәрисниң мавзуси: Лексика – тилниң сөз байлиғи

Мәхсити: 1 Лексика, тилниң луғәт тәркиви һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра тәләппуз қилишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар: лексика, луғәт тәркиви, умумий хәлиқ лексикиси, актив, пассив

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға лексика, тилниң луғәт тәркиви һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Оқуғучиларниң әдәбий тилниң нормилири бойичә алған билимини тәкшүрүш

2. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

1. Оқуғучилар синипта бар һәр хил нәрсиләрни атап чиқиду. Андин 5 оқуғучи тахтида нәрсиниң етини, шәклини, рәңгини, санини, иш-һәрикитини билдүридиған сөзләрни язиду.

Мәлум бир нәрсигә яки чүшәнчигә берилгән намни сөз дәп атаймиз.

2. Бәзи сөзләр бир нәччә мәна аңлитиши мүмкин. Мәсилән Ат-өй һайвини, милтиқни ат, адәмләргә қоюлидиған ат.

Тилимиздики барлиқ сөзләр луғәт тәркивини тәшкил қилиду. Қанчә сөз көп болса, шу тил әң бай тил болуп һесаплиниду.

Луғәт тәркиви дайим өзгирип туриду. Бәзи сөзләр қоллиништин чиқип қалиду, бәзи йеңи сөзләрни қобул қилимиз.

Луғәт тәркиви 2гә бөлүниду: АСАСИЙ ВӘ УМУМИЙ ЛУҒӘТ ТӘРКИВИ

Асасий луғәт тәркиви - ишлитилиши жуқури, сөз ясаш қабилийити күчлүк сөзләр

Умумий луғәт тәркиви - асасий луғәт тәркивигә кирмәйдиған сөзләр (конириған, тарихий, чәттин қобул қилиған, диалект, кәспий сөзләр)

Бәзи наһийә вә мәлиләрдә қоллинилидиған алаһидә сөзләр бар: шевә вә диалектқа бағлиқ

Луғәт тәркивидики барлиқ сөзләр алфавит бойичә орунлишиду..

Тилниң сөз байлиғини үгинидиған илим лексикология дәп атилиду.

1. Сөзләр бир нәрсиниң етини билдүриду: китап, әйнәк, боран, қар, һасан-һүсән.

Сөзләр һәр хил уқумларни билдүриду: сәясәт, гөзәллик, партия

Нәрсиләрниң тамини, шәклини, һәжимини, санини, иш-һәрикитини билдүриду.

Умумий хәлиқ лексикиси актив вә пассив болуп бөлүниду

V. Мустәһкәмләш.

Көнүкмиләр топлимидин көнүкмиләр ишлитиш

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма. 28-32-бәтләрни оқуш.

Вақти 16.09 Уйғур тили 6-синип 32-33 -бәтләр Дәрис № 5

Дәрисниң мавзуси: Чәттин киргән сөзләр, әрәп тилидин киргән сөзләр

Мәхсити: 1 Әрәп тилидин киргән сөзләр һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра тәләппуз қилишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар: дәстә, пәнжә, пәга,амбал, дарин, мәпә, шәнгән

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Парис вә хитай тилидин киргән сөзләр һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Уйғур тилиниң луғәт тәркиви қандақ йоллар билән бейийду?

2. Тилимизға қайси тиллардин сөзләр кирди вә қандақ сәвәпләр билән?

3. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

Тилимизға башқа иллардин кирип өзләшкән сөзләрни кирмә сөзләр дәймиз.

Сөзләр һәр милләт хәлқи билән биллә яшап, мунасивәт бағлаш нәтижисидә кирип өзлишиду. Уйғур тилида әрәп тилидин киргән сөзләр асасий орунни егиләйду.

1. Әрәп сөзлири өз ара олтирақлишиш, маарипниң әрәп тилида жүргүзүлүши, әдәбий әсәрләрниң шу тилда йезилиши нәтижисидә пәйда болди.

2. Парис тилидин бизгә динийий аталғулар (Алла, Рәсулилла), мәдәнийәт-маарип аталғулири (маарип, мәдәнийәт, илим), һүнәр-кәсип (қассап, баққал), әдәбият (шеир, һекайә), ярдәмчи сөзләр (амма, лекин, вә, лазим, һәм, һәтта, даир), һакимийәт, сәясәт вә қанун аталғулири (жинайәт, мәмликәт, тәшвиқат) киргән.

V. Мустәһкәмләш.

54-көнүкмә йезиқчә орунлиниду

55-көнүкмә еғизчә.

Мәтинләрдин (әдәбият дәрислигидин) әрәп тилидин киргән сөзләрни йезиш

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма 32-34 -бәтләрни оқуш. 56-көнүкмә йезиш

Вақти 20.09 Уйғур тили 6-синип 34-37 -бәтләр Дәрис № 6

Дәрисниң мавзуси: Парис вә хитай тилидин киргән сөзләр

Мәхсити: 1 Парис вә хитай тилидин киргән сөзләр һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра тәләппуз қилишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар: дәстә, пәнжә, пәга,амбал, дарин, мәпә, шәнгән

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Парис вә хитай тилидин киргән сөзләр һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Уйғур тилиниң луғәт тәркиви қандақ йоллар билән бейийду?

2. Кирмә сөзләр дегән немә?

3. Тилимизға қайси тиллардин сөзләр кирди вә қандақ сәвәпләр билән?

5. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

3. Парис сөзлири өз ара зич олтирақлишиш, биллә яшаш жәриянида пәйда болди.

4. Парис тилидин бизгә сәясий аталғулар (рәһбәр, сәрдар), йемәк-ичмәк (нан, гирдә, мевә, хорма), һүнәр-кәсип (сатраш, зәргар, модуз, рәндә), бәдән (пешанә, гәдән, ләв), музыка (сазәндә, аһаң, аваз, дутар), күн намлири (дүшәнбә, чаршәнбә), орун-жай (пайтәхт, пәга, әврәз) аталғулири киргән.

5. Хәнзу тилидин киргән аталғулар: ләңмән, мәнтәң, гаңпән, хасиң, газир, сәй, лаза, чәйзә, чиңсәй,чәнзә, жоту, сәйпуң, мо, жиң.

V. Мустәһкәмләш.

58-көнүкмә йезиқчә орунлиниду

59-көнүкмә еғизчә.

60-көнүкмә еғизчә орунлиниду

61-көнүкмини йезиқчә орунлайду

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма 34-37 -бәтләрни оқуш. Әдәбият китавидин 4 жүмлә йезиш

Вақти 23.09 Уйғур тили 6-синип 37-45 -бәтләр Дәрис № 7

Дәрисниң мавзуси: Рус тилидин киргән сөзләр вә уларниң имласи

Мәхсити: 1 Рус тилидин киргән сөзләр һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра тәләппуз қилишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Рус тилидин киргән сөзләр вә уларниң йезилиши һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Уйғур тилиниң луғәт тәркиви қандақ йоллар билән бейийду?

2. Кирмә сөзләр дегән немә?

3. Тилимизға қайси тиллардин сөзләр кирди вә қандақ сәвәпләр билән?

4.Әрәп, иран вә хәнзу тиллиридин киргән сөзләргә мисаллар кәлтүрүңлар

5. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

Қизиқишини ойғитиш. Һәр вариантқа өзлири күндиликтә қоллинип жүргән нәрсә атлирини (рус тилида) йезиш тапшурулиду.

1. Умумий пән-техника аталғулири: математика, геометрия, физика

2. Тибабәт: микстура, поликлиника, амбулатория

3. Музыка вә сәнъәт: артист, драма, актер, симфония

4. Әдәбият: роман, повесть

5. Тилшунаслиқ: лексика, морфология

6. Тән тәрбийә: гимнастика, турник, футбол

7. Өлчәм аталғулири: метр, га, сантиметр

8. Унван: академик, дойент

9. Һәрбий түзүлмә: рота, батальон, гарнизон

10. Ай намлири: январь, февраль

11. Сәясий аталғулар: партия, сенат, парламент

12. Турмуш аталғулири: газ, плита, ток, электр

V. Мустәһкәмләш.

62-көнүкмә йезиқчә орунлиниду

63,64,66-көнүкмә еғизчә.

67-көнүкмә 1-қатар, 68-көнүкмә 2-қатар, 69-көнүкмә 3-қатар йезиқчә орунлиниду

71-көнүкмини йезиқчә тахтида орунлайду

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма 37-45-бәтләрни оқуш. 75-көнүкминийезиш

Вақти 25.09 Уйғур тили 6-синип -бәтләр Дәрис № 8

Дәрисниң мавзуси: Диктант «Мениң Қазақстаним»

Мәхсити: 1. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш

3. Елимиз тарихимизға болған қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: билимини байқаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: билимини ткшүрүш

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Язма иш арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш, саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа дәвәт қилиш

ІІІ. Диктант йезиш қаидилирини әскә чүшириш

Имла вә пунктуация қаидилирини әскә елиш

ІV. Диктант мәтини билән тонуштуруш.

Ш. Өмәрова Диктантлар топлими. 20-бәт. «Мениң Қазақстаним»

101 сөз

V. Қошумчә тапшурма.

Мәтиндин сүпәтләрни тепип, уларниң ясилиш йоллирини ениқлаңлар.

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Өтүлгән мавзуларни тәкрарлаш. «Мениң мәктивим» мавзусиға чәттин киргән сөзләрни пайдилинип һекайә түзүш

Вақти 30.09 Уйғур тили 6-синип -бәтләр Дәрис № 9

Дәрисниң мавзуси: Көнүкмиләр үстидә иш

Мәхсити: 1. Диктант хаталири үстидә ишләш арқилиқ саватлиқ вә чирайлиқ

йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш, билимини чоңқурлаштуруш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, һәр хил тапшурмилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, чепишиш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Билимини тәкшүрүш

1. Диктант хаталири үстидә иш. Оқуғучилар хата әвәткән сөзлириниң қаидилирини есигә чүширип, улар билән жүмлә ойлап, дәптәрлиригә язиду..

2. Оқуғучиларни билимини байқаш.

Ай намлири қатарларға бөлүп берилип, уларни келиш қошумчилири билән түрләш тапшурулиду.

3. Жуқуридики сөзләр билән жүмлә ойлитиш

4. Мақалларни ейтқузуш вә улармәнасини чүшәндүрүш.

5. Бир-биригә соал қоюш

V. Мустәһкәмләш.

Луғәт диктанти арқилиқ саватини ениқлаш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Чәттин киргән сөзләрни қоллинип, «1-октябрь - бовам вә момамниң мәйрими» мавзусиға қисқа һекайә йезиңлар.

Вақти 02.10 Уйғур тили 6-синип 37-45 -бәтләр Дәрис № 10

Дәрисниң мавзуси: Конириған сөзләр. Тарихий сөзләр вә архаизмлар

Мәхсити: 1 Конириған сөзләр. Тарихий сөзләр вә архаизмлар

һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра қоллинишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Конириған сөзләр. Тарихий сөзләр вә архаизмлар

һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Уйғур тилиниң луғәт тәркиви қандақ йоллар билән бейийду?

2. Кирмә сөзләр дегән немә?

3. Тилимизға қайси тиллардин сөзләр кирди вә қандақ сәвәпләр билән?

4.Әрәп, иран вә хәнзу тиллиридин киргән сөзләргә мисаллар кәлтүрүңлар

5. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

Қизиқишини ойғитиш. Һәр вариантқа мәтинләр берилип, өзлири күндиликтә қоллинип жүргән вә қолланмайдиған сөзләрни айрип йезиш тапшурулиду.

Йеңи мавзу чүшәндүрүлиду.

КОНИРИҒАН СӨЗЛӘР

[pic] [pic]

Тарихий сөзләр Архаизмлар

Тарихий сөзләр - өзи ипадә қилидиған шәйиниң аллиқачан йоқалғинидин истималдин чиқип қалған сөзләр

Архаизмлар – шәйиниң башқа нам билән атилишиға бағлиқ қоллинилиштин чиқип қалған сөзләр: атәшкүрәк – лахшигир, будун – хәлиқ, намә - хәт

V. Мустәһкәмләш.

79-көнүкмә еғизчә орунлиниду

80-көнүкмә йезиқчә .

82-көнүкмә 1-қатар, 83-көнүкмә 2-қатар, 84-көнүкмә 3-қатар йезиқчә орунлиниду

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма 46-50-бәтләрни оқуш. Әдәбияттин 5 жүмлә йезиш

1. Бурун заманда бир падишаниң арзулуқ икки оғли бар екән. Падиша һәр күни буларни түрлүк наз-немәтләр билән беқип, һеч қандақ ишқа йеқин йолатмайдекән. Қүнләрдин күнләр, айлардин айлар өтүп, бир күни буларниң иштийи тутулуп, бир чинә чайниму түгитип ичәлмәйдиған болуп қапту. Андин, булар җүдәшкә башлапту. Буни көргән падиша әндишә қилип, өз шәһиридики һәммә тевипларға көрситиду. Лекин тевиплар шаһзадиларниң иштийини ачалмапту. Өз кесәллиридин қорққан шаһзадиләр атисидин рухсәт елип, иштәй дорисини издәп башқа бир шәһәргә меңипту. Булар шәһәрдин хелә жирақ чиқип, кәтмән чепиватқан бир бовайниң қешиға кәпту. (Сехирлиқ кәтмән)

2. Бир дехан шәһәргә кирип базарға барса, адәмләр: «көргүч келип қапту, уииңға қариған адәм өзини көридекән», – дейишкидәк. У вақитларда әйнәкләр йеңи пәйда болуп, уни кәргүч дәп атайдекән. Деханму бир көргүчни сетиваптудә, өйигә кәлгәндә, аттин чүшмәстинла хотуниға:
   – Һәй хотун, мән саңа көргүч әпкәлдим! – дәп вақирапту. (Көргүч)

3. Өткән заманда бир ахмақ падиша болған екән. Кишиләр униң зулумидин қорқуп, немә буйриса шуни қилидекән. Күнләрниң биридә бу падиша бир адәмгә йолуқупту. Униңдин:
   – Сән немә қилидиған адәм? – дәп сораптекән. 
   У адәм қорқуп кетип:
   – Мән тағ көтиридиған адәм, – дәп җавап берипту. 
   Буни аңлиған падиша:
   – Андақ болса, ординиң алдидики тағни йөткә, – дәпту.  (Ахмақ падиша)

 Сән ким сән? – дәп сориғанда:
– Мән ешәкмәдиги, – дәпту ятқан киши.
– Вай, ешәкмәдигиму шундақ йоған боламду?! – десә:
– Қиғлиқ йәр болғандин кейин... – дегидәк. Мәзин йолға чиқип қариса, йолниң оттурсида бири оңдисиға ятқидәк. 

Вақти 07.10 Уйғур тили 6-синип 50 -бәт Дәрис № 11

Дәрисниң мавзуси: Йеңи сөзләр

Мәхсити: 1 Йеңи сөзләр һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, бағлинишлиқ сөзләшкә, сөзләрни тоғра қоллинишқа адәтләндүрүш

3. Ойлаш қабилийитини, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар: қурултай, оғут, наһийә, вилайәт, әнжуман

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Йеңи сөзләр һәққидә умумий билим бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Уйғур тилиниң луғәт тәркиви қандақ йоллар билән бейийду?

2. Кирмә сөзләр дегән немә?

3. Тилимизға қайси тиллардин сөзләр кирди вә қандақ сәвәпләр билән?

4.Әрәп, иран вә хәнзу тиллиридин киргән сөзләргә мисаллар кәлтүрүңлар

5. Конириңан сөзләр дегән немә вә қандақ бөлүниду?

6. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

Қизиқишини ойғитиш. Йеңи сөзләр дегән немә? соали қоюлиду.

Йеңи мавзу чүшәндүрүлиду.

ЙЕҢИ СӨЗЛӘР

Йеңи сөзләр - тәрәққий етиватқан мәдәний вә сәясий һаятниң, ижтимаий турмушниң еһтияжиға маслишиш үчүн барлиққа кәлгән сөзләр.

Улар төвәндикичә усуллар арқииқ ясилиду:

1. Ана тилимизда бар тәркип яки сөз вә қошумчиларға асаслинип пәйда болиду: синалғу, үналғу

2. Тилимизда бар сөзләргә йеңи мәна бериш арқилиқ: қурултай, наһийә, сәясәт.

3. Чәтт тилардин сөз қобул қилиш арқилиқ: магистр, бакалавр, докторантура.

V. Мустәһкәмләш.

Көнүкмиләр топлимидин, гезит бәлиридин йеңи сөзләргә мисаллар яздуруш вә уларни тәһлил қилдуруш

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ йеңи мавзу бәкитилиду.

VІІ. Өйгә тапшурма 50-бәтни оқуш. Гезиттин 5 жүмлә йезиш

Вақти 09.10 Уйғур тили 6-синип 50-51-бәт Дәрис № 12

Дәрисниң мавзуси: Диалект сөзләр

Мәхсити: 1 Диалект сөзләр тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини вә тилға қизиқишини ашуруш, эстетикилиқ тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар: диалект, шевә

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға диалект сөләрни чүшәндүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Конириған сөзләр дегән немә вә түрлирини атап бериңлар.

2. Йеңи сөзләргә мисаллар кәлтүрүңлар

3. Йезиқчә тапшурмини тәкшүрүш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Қизиқишини ойғитиш

Уйғур, Челәк наһийәлиридә болдуңларму? Болсаңлар, сөзлиридә немини байқидиңлар?

Мәлум наһийә даирисидила қоллинилип, умумий хәлиққә бирдә чүшинишлик болмиған сөзләр диалект сөзләр дәп атилиду.

Уйғур диалектлири луғәт тәркивиниң муһим бир қисми, уйғур әдәбий тилини пүтмәс булиғи. Диалект билән әдәбий тил бир-бири билән зич бағлиқ. Улар бир-бирини толуқлап олтириду.

Һәр бир наһийәниң тил өзгичилигини бәдиий әсәрдә көрситиш үчүн язғучилар бу сөзләрни дайим қоллинип туриду. Әдәбий тил бу диалектлардин сөз қобул қилип, өз тәркивини бейитиду.

Мәтинләр кәлтүрүп дәлилләш вә тахтида жүмлиләр яздуруш арқилиқ чүшәндүрүш

V. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

1. 85-көнүкмә йезиқчә орунлиниду.

2. 86-көнүкмә тахтида орунлиниду.

3. Мәтинләрдин диалект сөзләрни тепиш

V. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІ. Өйгә тапшурма.

50-51-бәтләрни оқуш 88-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 14.10 Уйғур тили 6-синип 51-52-бәт Дәрис № 13

Дәрисниң мавзуси: Кәспий сөзләр

Мәхсити: 1 Кәспий сөзләр тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Тил байлиғини ашуруш, өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, мәтинләр

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар: профессионализм

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң лексика тоғрисидики билимини чоңқурлаштуруш, кәспий сөзләрни чүшәндүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Диалект сөзләр дегән немә вә мисал кәлтүрүңлар.

2. Диалект сөзләрниң әһмийити немидә?

3. Йезиқчә тапшурмини тәкшүрүш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

І. Қизиқишини ойитиш стадияси

Тапшурма. Һәр қатарға бирдин кәсип берилип, шу кәсиптә қоллинилидиған сөзләрни йезиш тапшурулиду. Кейин жаваплар селиштурулиду

ІІ. Мәнани ажритиш стадияси. Дәрислик билән ишләш. «Инсерт» стратегияси арқилиқ. Оқуғучилар дәрисликтә берилгән мавзуни оқуп, һәр оқуғучи қериндаш билән бәлгү қоюп чиқиду. V – билимән, – -мән үчүн чүшиниксиз, + - мениң үчүн йеңилиқ, ? – мени һәйран қалдуриду. Андин оқуғучиларға чүшәнчә берилиду.

Кәспий сөзләр – түрлүк кәсип вә саһадикиләрниң өз кәсиплири даирисидә қоллинидиған аталғулири. Кәспий сөзләрниң алаһидиликлири: қоллиниш даириси кәң әмәс, умумйүзлүк қоллинилмайду, бәлки бир кәсип яки саһада қоллинилип, шу саһадикиләргила чүшинишлик; улар бирла уқумни билдүриду, көчмә мәнада ейтилмайду. Бирақ улар бир нәччә саһаға ортақ болуши мүмкин.

Кәспий сөзләрниң түрлири:

1. Пән-техника аталғулири. Заманивий техника саһасиға хас уқумлар. М: математика – плюс, минус, кәсир; әдәбият – роман, һекайә, шеир; астрономия – юлтуз, сәйярә, Марс;

2. Һүнәрвәнчиликкә аит аталғулар: моздузлуқ – апқут, бегиз, наһал, сәндәл, мәсә, пашна; яғашчилиқ – рәндиләш, кәкә, һәрә, қол һәриси; төмүрчилик – базған, болқа, көрүк, тавлаш;

3. Диний аталғулар. Диний затлар, ихласмән мусулманлар қоллинидиған сөзләр: иман ейтмақ, сәждә қилмақ, айәтулла, кәрим.

V. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

ІІІ. Рефлексия стадияси

Диалект сөзләр билән кәспий сөзләрни селиштуруш Венн диаграммиси арқилиқ

1. 89-көнүкмә еғизчә орунлиниду.

2. 90-көнүкмә тахтида вә дәптәргә орунлиниду.

3. 91-92-93-көнүкмиләр еғизчә орунлиниду. 99-көнүкмидики мәтиндин кәспий сөзләрни тепиш

V. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІ. Өйгә тапшурма.

51-57-бәтләрни оқуш, 94-көнүкмини йезиқчә орунлаш

6-синип

Дәрисниң мавзуси: Лексика бойичә өткәнләрни тәкрарлаш

Мәхсити: 1 Лексика бойичә алған билимини байқаш вә мустәһкәмләш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа, тәһлил қилишқа үгитиш

3. Ойлаш қабилийитини ашуруш, алған билимини әмәлиятта қоллинишқа, ижадий ишләшкә үгитиш

Дәрис түри: тәкрарлаш

Көрнәклик қураллар: дәрислик, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, чепишиш

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң лексика бойичә алған билимини байқаш вә мустәһкәмләш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Йезиқчә өй тапшурмисини тәкшүрүш

ІV. Билимини тәкшүрүш (көнүкмиләр ишлитиш)

А) Барлиқ оқуғучилар 57-58-бәтләрдики соал вә тапшуруқларни орунлайду.

Ә) Синип 2 топқа бөлүниду. 1-топ – Илим, 2-топ – Билим

1. 101-көнүкмә шәрти бойичә орунлиниду. Еғизчә. Чәттин киргән сөзләрни тепип, уларниң қайси тилдин киргәнлигини ениқлаш.

2. 102-көнүкмә. Шәрти бойичә орунлиниду. Чәттин киргән сөзләрни ениқлап, көчирип йезиш.

3. 103-көнүкмә. «Илим» топи митинг, пальто, руль, «Билим» топи танк, звено, металл сөзлирини келишләр билән түрләйду. Тахтида.

4. 104-көнүкмә йезиқчә орунлиниду. Берилгән сөзләр билән жүмлә ойлап йезиш.

5. 105-көнүкмә еғизчә орунлиниду. Хәнзу тилидин киргән сөзләрни тепиш.

6. 106-көнүкмә синипта йезиқчә орунлиниду. Әдәбият дәрислигидин пайдилинип Назугум қошақлирини йезиш вә улардики хәнзу тилидин киргән сөзләрни ениқлаш.

7. 110-көнүкмини тахтида орунлаш. Рус тилидин киргән сөзләрни тепип, үлгә асасида көчирип йезиш.

8. Бәзи оқуғучиларға карточка бериш арқилиқ билимини тәкшүрүш

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ Өйгә тапшурма.

109-көнүкмини йезиқчә орунлаш. Диктантқа тәйярлиниш.

Вақти 16.10 Уйғур тили 6-синип 51-52-бәт Дәрис № 14

Дәрисниң мавзуси: Уйғур тилидики сөз ясам. Исим.

Мәхсити: 1 Сөз ясаш усуллири тоғрисида чүшәнчә бериш, исим һәққидики

билимини чоңқурлаштуруш.

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини

ашуруш.

Дәрис түри: Йеңи билим бериш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар: морфологиялик усул, синтаксислиқ усул, конверсиялик усул

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға сөз ясаш усуллирини чүшәндүрүш, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

І. Қизиқишини ойитиш стадияси

Тапшурма. Оқуғучиларға сөзләр берилип, уларниң ясилиш йоллирини ениқлаш тапшурулиду

ІІ. Мәнани ажритиш стадияси. Дәрислик билән ишләш. «Инсерт» стратегияси арқилиқ. Оқуғучилар дәрисликтә берилгән мавзуни оқуп, һәр оқуғучи қериндаш билән бәлгү қоюп чиқиду. V – билимән, – -мән үчүн чүшиниксиз, + - мениң үчүн йеңилиқ, ? – мени һәйран қалдуриду. Андин оқуғучиларға чүшәнчә берилиду.

А) Схема арқилиқ сөз ясаш усуллирини чүшәндүрүш.

1. Морфологиялик усул – сөзләргә сөз ясиғучи қошумчиларни улаш арқилиқ сөз ясаш усули. Мәсилән: бағ-вән, саз-әндә, аш-хана, иш-чи, оқи-ғучи...

2. Синтаксислиқ усул – мустәқил сөзләр билән мустәқил сөзләрни қошуш арқилиқ сөз ясаш усули. Бу усул билән қош, қошма, бириккән вә қисқартилған сөзләр ясилиду:

1. Қош сөзләр: ата-ана, кичик-чоң, ала-йешил, қача-қомуч:

2. Қошма сөзләр: аш чамғур, сериқ чечәк, аш тахта:

3. Бириккән сөзләр: Алтөй, Ақсу, Йәттису, қариғожа:

4. Қисқартилған сөзләр: АДУ, ҚАЗМУ, колхоз:

3. Конверсиялик усул – бир сөз түркүминиң иккинчи сөз түркүмигә өтүши. Яхши бала, төмүр ишик, мис чөгүн.

Ә) Дәрисликтики көнүкмиләрни ишлитиш арқилиқ исим тоғрисидики билимини чоңқурлаштуруш.

111-көнүкмә. Еғизчә орунлиниду. Оқуғучилар исимларни тепип, уларниң қандақ ясалғанлиғини ениқлайду.

112-көнүкмә. Йезиқчә орунлиниду. Сөзләрни тәвәлик вә келиш қошумчилири билән түрләш. Тахтида.

113-көнүкмә йезиқчә орунлиниду.

ІV. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

Рефлексия стадияси.

Оқуғучилар бир-биригә соаллар қойиду. Жүмлиләрни тәһлил қилиш. Сөз ясаш усуллирини ениқлаш.

V. Бәкитиш.

VІ. Өйгә тапшурма.

62-63-бәтләрни оқуш. 114-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

Вақти 21.10 Уйғур тили 6-синип 64-70-бәт Дәрис № 15

Дәрисниң мавзуси: Исимларниң морфологиялик усул билән ясилиши

Сүпәт вә сандин исим ясиғучи қошумчилар

Мәхсити: 1 Исимларниң ясилиш йоллири тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Морфологиялик тәһлил жүргүзүшкә, өз алдиға ишләшкә үгитиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға исимниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүп, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Исим дегән немә? Исимниң соаллири қандақ?

2. Исимниң қандақ түрлирини билисиләр?

3. Йезиқчә тапшурмини тәкшүрүш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Исимлар 2 түрлүк йол билән ясилиду: морфологиялик вә синтаксислиқ. Морфологиялик усул билән ясалма исимлар һасил болиду. Синтаксислиқ йол билән бириккән, қошма, қош исимлар ясилиду.

Исимлар турғун сөзләргә вә пеилларға исим ясиғучи қошумчиларниң улиниши арқилиқ ясилиду.

1. Турғун сөзләрдин исим ясиғучи қошумчилар (исим, сүпәт, сан) вә уйғур тилиға хас вә иран тилидин кирип өзләшкән қошумчилар.

2. Исимдин исим ясиғучи қошумчилар:

-чи. Ишчи, сучи, сугакчи.

–лиқ, -лик, -луқ, -лүк. Белиқчилиқ, деханчилиқ, гүлзарлиқ.

–чә. Китапчә, байрақчә

–даш, синипдаш, мәсләкдаш, йолдаш

-дуруқ, туруқ, еғиздуруқ

-хана, ашхана, китапхана

-намә, тәклипнамә

-шунас, тарихшунас, тилшунас,

-зар, гүлзар, чимәнзар.

2. Оқуғучилар тахтиға сүпәтләрни язиду. Уларниң арисидин берилгән қошумчиларни улаш арқилиқ исим ясашқа болидиғанлири таллап елиниду вә қошумчиларни улап, жүмлә ичидә кәлтүриду.

Сүпәттин исим ясиғучи қошумчилар:

1. -лиқ, -лик, -луқ, -лүк. М: гөзәллик, ахмақлиқ, жасурлуқ, тапқурлуқ, сәзгүрлүк.

2. –чилиқ, -чилик. М: Тирикчилик, қурғақчилиқ.

Сандин исим ясиғучи қошумчилар:

-лиқ, -лик, -луқ, -лүк. М: биринчилик, иккнчилик, үчинчилик. Бәшлик,

V. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

1. 115-көнүкмини еғизчә орунлаш.

2. 116-көнүкмә. Тахтида вә дәптәргә орунлаш.

3. 118-көнүкмә йезиқчә

4. 122-көнүкмә йезиқчә орунлиниду. Иисим ясиғучи қошумчиларни ениқлаш.

5. 123-көнүкмини еғизчә орунлайду. Ясалма исимларни тепиш.

VІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІ. Өйгә тапшурма.

64-68-бәтләрни оқуш, 121-124-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

6-синип

Дәрисниң мавзуси: Сүпәт вә сандин исим ясиғучи қошумчилар

Мәхсити: 1 Исимларниң ясилиш йоллири тоғрисида чүшәнчисини

кәңәйтиш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3.

Дәрис түри: Арилаш

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Таблица, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға исимниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүш.

ІІІ-ІV. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Исим қандақ йоллар билән ясилиду?

2. Турғун сөзләрдин исим ясайдиған қошумчилар қайсилар? Мисал кәлтүрүңлар

3. Синтаксислиқ йол билән қандақ исимлар ясилиду?

4. Йезиқчә тапшурмини 121-көнүкмини тәкшүрүш.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Оқуғучиларниң сан вә сүпәт тоғрисидики билимини байқап, андин йеңи мавзу чүшәндүрүлиду.

2. Оқуғучилар тахтиға сүпәтләрни язиду. Уларниң арисидин берилгән қошумчиларни улаш арқилиқ исим ясашқа болидиғанлири таллап елиниду вә қошумчиларни улап, жүмлә ичидә кәлтүриду.

Сүпәттин исим ясиғучи қошумчилар:

1. -лиқ, -лик, -луқ, -лүк. М: гөзәллик, ахмақлиқ, жасурлуқ, тапқурлуқ, сәзгүрлүк.

2. –чилиқ, -чилик. М: Тирикчилик, қурғақчилиқ.

Сандин исим ясиғучи қошумчилар:

-лиқ, -лик, -луқ, -лүк. М: биринчилик, иккнчилик, үчинчилик. Бәшлик,

VІ. Йеңи дәрисни мустәһкәмләш

1. 122-көнүкмә йезиқчә орунлиниду. Иисим ясиғучи қошумчиларни ениқлаш.

2. 123-көнүкмини еғизчә орунлайду. Ясалма исимларни тепиш.

3. Оқуғучилар бир-биригә солаллар қойиду.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ. Өйгә тапшурма.

68-70-бәтләрни оқуш, 124-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

Вақти 23.10 Уйғур тили 6-синип 70-72-бәтләр Дәрис № 16

Дәрисниң мавзуси: Пеилдин исим ясиғучи қошумчилар

Мәхсити: 1 Исимларниң ясилиш йоллири тоғрисида чүшәнчисини

кәңәйтиш, пеилдин исим ясиғучи қошумчилар һәққидә билим бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә үгитиш, тилға қизиқтуруш, ойлаш

қабилийитини ашуруш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Таблица, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға пеилдин исим ясиғучи қошумчилар һәққидә чүшәнчә бериш.

ІІІ-ІV. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Исим қандақ йоллар билән ясилиду?

2. Турғун сөзләрдин исим ясайдиған қошумчилар қайсилар? Мисал кәлтүрүңлар

3. Қайси қошумчилар сүпәттин исим ясайду? Мисал кәлтүрүңлар.

4. Сандин исим ясиғучи қошумчиларни ейтип, мисал кәлтүрүңлар.

5. Йезиқчә тапшурмини 124-көнүкмини тәкшүрүш.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Оқуғучиларниң пеил тоғрисидики билимини байқап, андин йеңи мавзу чүшәндүрүлиду.

2. Пеилдин исим ясиғучи қошумчиларни ейтип, оқуғучилар өзлири китаптикидин башқа мисаллар ойлайду.

1. –ғу, -қу, -гү, -кү, -ға, -қа, -гә, -кә. М: терилғу, сәзгү, салға, тутқа, күлкә.

2. –ғучи, -гүчи, -қучи, -күчи. М: язғучи, оқутқучи, қатнашқучи

3. –ш, -иш, -уш, -үш. М: оқуш, үзүш, сезиш, қурулуш.

4. –мақ, -мәк. М: оқумақ, алмақ, кәлмәк

5. қуч, -ғуч, -күч, -гүч. М: өчәргүч, көрсәткүч

6. –ма, -мә. М: сүзмә, сүрмә.

7. –м, -им, -ум, -үм. М: билим, сезим, үнүм, сайлам.

8. –ғин, -қин, -кин, -гин. М: кәлкүн, ташқин,

9. –қ, -к, -ақ, -әк, -уқ, -үк. М: сорақ, тирәк, тапшуруқ, пичақ.

10. –н, -ин, -ун, -үн. М: түгүн, йеғин.

11.-нда, -инда, -унда, -үндә. М: қиринда, жуюнда, сүпүрүндә.

12. –дуқ М: қалдуқ,

VІ. Йеңи дәрисни мустәһкәмләш

1. 125-көнүкмә йезиқчә орунлиниду.

2. 126-көнүкмини еғизчә орунлайду.

3. Оқуғучилар бир-биригә солаллар қойиду.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ. Өйгә тапшурма. 70-72-бәтләрни оқуш, 128-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

Вақти 28.10 Уйғур тили 6-синип -бәтләр Дәрис № 17

Дәрисниң мавзуси: Диктант «Күз вақти

Мәхсити: 1. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш

3. Елимиз тарихимизға болған қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: билимини байқаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: билимини ткшүрүш

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Язма иш арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш, саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа дәвәт қилиш

ІІІ. Диктант йезиш қаидилирини әскә чүшириш

Имла вә пунктуация қаидилирини әскә елиш

ІV. Диктант мәтини билән тонуштуруш.

Ш. Өмәрова Диктантлар топлими. 21-бәт. «Күз вақти»

110 сөз

V. Қошумчә тапшурма.

Мәтиндин исимларни тепип, уларниң ясилиш йоллирини ениқлаңлар.

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Өтүлгән мавзуларни тәкрарлаш. «Достлуқ» мавзусиға ясалма исимларни пайдилинип һекайә түзүш

Вақти 30.10 Уйғур тили 6-синип -бәтләр Дәрис № 18

Дәрисниң мавзуси: Көнүкмиләр үстидә иш

Мәхсити: 1. Диктант хаталири үстидә ишләш арқилиқ саватлиқ вә чирайлиқ

йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш, билимини чоңқурлаштуруш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, һәр хил тапшурмилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, чепишиш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Билимини тәкшүрүш

1. Диктант хаталири үстидә иш. Оқуғучилар хата әвәткән сөзлириниң қаидилирини есигә чүширип, улар билән жүмлә ойлап, дәптәрлиригә язиду..

2. Оқуғучиларни билимини байқаш.

Ай намлири қатарларға бөлүп берилип, уларни келиш қошумчилири билән түрләш тапшурулиду.

3. Жуқуридики сөзләр билән жүмлә ойлитиш

4. Мақалларни ейтқузуш вә улармәнасини чүшәндүрүш.

5. Бир-биригә соал қоюш

V. Мустәһкәмләш.

Луғәт диктанти арқилиқ саватини ениқлаш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Чәттин киргән сөзләрни қоллинип, қисқа һекайә йезиңлар.

Вақти 18.11 Уйғур тили 6-синип 75-77-бәт Дәрис № 20

Дәрисниң мавзуси: Бириккән исимлар. Қисқартилған исимлар

Мәхсити: 1 Бириккән вә қисқартилған исимлар тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, тилға қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология сто

1. Йеңи уқумлар: әлликбеши, Бәшатар, Тоққузтара, сәвзиназук, ЕБҺТ, қазтелеком, райком.

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға бириккән, қисқартилған исимлар вә уларниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүш.

ІІІ- ІV Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Исим дегән немә? Исимниң соаллири қандақ?

2. Исимниң қандақ түрлирини билисиләр?

3. Ясалма исимлар мисал кәлтүрүңлар

4. Исимларниң ясилиш йоллирини әскә чүшириңлар.

5. Синтаксислиқ усул арқилиқ қандақ исимлар ясилиду?

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Бирикип йезилидиған исимлар бириккән исимлар дәп атилиду. Улар төвәндикич ясилиду:

1. Исим+исим. Гүлдәстә, Гүлбаһар, төгиқуш.

2. Сүпәт+исим. Қариғожа, Ақсу, қизилқум.

3. Исим+пеил. Егәмбәрди, қалликесәр, башкесәр.

4. Сан+исим. Йәттису, әлликбеши, Бәшбалиқ

5. Сан+пеил. Бәшатар, Тоққузтара.

6. Пеил+пеил. Тиливалди. Соривалди, елипқачар.

7. Имлиқ+пеил. Гүлдүрмома, һуқуш.

8. Исим+сүпәт. Бойнақ, сәвзиназук.

9. Сүпәт+сүпәт. Қарғуяпилақ, Қариторуқ, жирәнқашқа.

Қисқартилған исимлар бир нәччә сөздин тәркип тепип, һәр хил усуллар арқилиқ қисқартилиду. Асасән һәр хил мәһкимә, жумһурийәт, дөләт атлири, тәшкилатлар намлири қисқартилиду. Бу усул бизниң тилимизға рус тилиниң тәсири астида өзләшкән. Төвәндикичә ясилиду:

2. Һәр бир сөзниң баш һәрипини елиш арқилиқ: БМТ, ШУАР, АДУ, ЕБҺТ

3. Сөз бирикмисидики һәр бир сөзниң биринчи боғумини елиш: қазтелеком, райком.

4. Дәсләпки сөзниң биринчи боғуми, иккинчи сөз толуғи билән: педколледж, зоопарк.

5. Дәсләпки сөзниң биринчи боғуми, қалғанлириниң баш һәрипи: КазМУ, ТашМУ, ҚазҚПУ

Таблица арқилиқ чүшәндүрүлиду.

Оқуғучилар берилгән сөзләр билән жүмлиләрни ойлайду вә башқиму мисаллар кәлтүриду.

VІ. Мустәһкәмләш

1. 129-көнүкмини еғизчә орунлаш. Бириккән исимларни ениқлаш.

2. 130-көнүкмә. Тахтида орунлиниду. Бириккән исимларни топларға ажритип йезиш.

3. Гезит бәтлиридин, әдәбият дәрсилигидин бириккән сүпәтләрни тепиш.

4. Жүмлиләрни синтаксислиқ тәһлил қилиш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ Өйгә тапшурма.

75-77-бәтләрни оқуш, 139-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 13.11 Уйғур тили 6-синип 73-75-бәт Дәрис № 19

Дәрисниң мавзуси: Қошма вә қош исимлар

Мәхсити: 1 Бириккән исимлар тоғрисидики билимини байқаш, қошма вә қош исимлар тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини

ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология сто

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға қошма вә қош исимлар вә уларниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүш.

ІІІ- ІV Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Исимниң қандақ түрлирини билисиләр?

2. Ясалма исимлар мисал кәлтүрүңлар

3. Исимларниң ясилиш йоллирини әскә чүшириңлар.

4. Синтаксислиқ усул арқилиқ қандақ исимлар ясилиду?

5. Бириккән исимлар дегән немә?

6. Бириккән исимларға мисал кәлтүрүңлар

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Қатар йезилидиған исимлар қошма исимлар дәп атилиду.

Мәсилән: пақа йопурмиғм, жирән қашқа, торуқ ат, ақ қейин, сериқ қушқач, ғол ериқ, таш көмүр.

1. Қошма исимларниң тәркивидики сөзләр өз әсли мәнасини йоқатқан болуп, бир нәрсиниң намини билдүрүп келиду. М: Аш көки дегән сөзни алсақ, аш вә көк дегән сөзләрдин бир өсүмлүкниң нами келип чиққан.

2. Бәзи қошма исимларда бир сөз өз мәнасини йоқатқан, иккинчиси өз мәнасида қоллинилип келиду. М: қара буғдай дегән сөздә қара өз мәнасида буғдай рәңгини билдүрмәй, буғдайниң түрини билдүрүп келиватиду.

Қатар келип сизиқчә арқилиқ йезилидиған исимлар қош исимлар дәп атилиду. Төвәндикичә ясилиду:

1. Мустәқил икки мәнадаш сөз: күч-қувәт, силиқ-сипайә, очуқ-йоруқ.

2. Зит исимлар: егиз-пәс, қиш-яз.

3. Мәналири жирақ, бирақ бир-биригә мунасивәтлик: чәйзә-лаза, топа-чаң.

4. Бир исимниң тәкрарлинип келиши: сай-сайда, бағму-бағ.

5. Мәналиқ вә мәнасиз сөзләр: тоху-туман, мал-варан

Таблица арқилиқ чүшәндүрүлиду.

VІ. Мустәһкәмләш

1. 132-көнүкмини еғизчә орунлаш. Қошма исимларни ениқлаш.

2. 133-көнүкмә. Тахтида орунлиниду. Қошма исимларниң мәнасини чүшәндүрүп, жүмлә ичидә кәлтүрүп йезиш.

3. Жүмлиләрни морфологиялик вә синтаксислиқ тәһлил қилиш.

135-көнүкмини еғизчә орунлаш. Қош исимларни ениқлаш.

4. 136-көнүкмә. Тахтида орунлиниду. Қош исимларниң мәнасини чүшәндүрүп, жүмлә ичидә кәлтүрүп йезиш.

5. Жүмлиләрни морфологиялик вә синтаксислиқ тәһлил қилиш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ Өйгә тапшурма.

73-75-бәтләрни оқуш, 134-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Вақти 20.11 Уйғур тили 6-синип 77-79-бәт Дәрис № 21

Дәрисниң мавзуси: Орун-тәрәп исимлири

Мәхсити: 1 Бириккән, қошма, қош вә қисқарған исимлар бойичә билимини

байқаш, орун-тәрәп исимлири тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Тилға қизиқишини ашуруш, өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология сто

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға орун-тәрәп исимлири вә уларниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүш.

ІІІ- ІV Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Исимларниң ясилиш йоллирини әскә чүшириңлар.

2. Синтаксислиқ усул арқилиқ қандақ исимлар ясилиду?

3. Бириккән, қошма, қош вә қисқарған исимлар дегән немә?

4. Һәр биригә мисал кәлтүрүңлар вә ясилиш йолини чүшәндүрүңлар

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Нәрсиниң мәлум тәрипини билдүрүп келидиған исимлар орун-тәрәп исимлири дәп атилиду.

Мәсилән: үст, аст, ич, таш, алд, кәйн

1. Алим үстәлниң үстигә қоюп қойған китавини алди.

2. Жәмийитимиздә еғирниң асти, йеникниң үсти билән жүргән адәмләр тола.

3. Алийәм күндилигини шкафниң ичигә селип қойди.

4. Семәт дәптириниң тешини қаплимиған екән.

5. Оқуғучилар мәктәпниң кәйнини тазилиди.

6. Мәктивимизниң алдида А.Розибақиевниң бюсти бар.

VІ. Мустәһкәмләш

1. 141-көнүкмини еғизчә орунлаш. Шәрти бойичә орунлаш.

2. 142-көнүкмә. Тахтида орунлиниду.

3. 143-көнүкмә. Йезиқчә орунлиниду. Орун-тәрәп исимлирини тепип, уларниң қайси келиштә кәлгәнлигини ениқлаш.

4. Жүмлиләрни морфологиялик вә синтаксислиқ тәһлил қилиш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

Оқуғучилар өтүлгән мавзулар бойичә бир-биригә соал бериду.

VІІІ Өйгә тапшурма.

77-79-бәтләрни оқуш, 144-көнүкмини йезиқчә орунлаш

Дәрисниң мавзуси: Исимларниң башқа сөз түркүмигә өтүши

Мәхсити: 1 Бириккән, қошма, қош вә қисқарған, орун-тәрәп исимлири тоғрисида билимини байқаш, исимларниң башқа сөз түркүмлиригиә өтүши һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Тилға қизиқишини ашуруш, өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология сто

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға исимларниң башқа сөз түркүмигә өтүши һәққидә чүшәндүрүш.

ІІІ- ІV Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Исимларниң түрлирини әскә чүшириңлар.

2. Синтаксислиқ усул арқилиқ қандақ исимлар ясилиду?

3. Бириккән, қошма, қош вә қисқарған исимлар дегән немә?

4. Орун-тәрәп исимлири дегән немә?

5. Һәр биригә мисал кәлтүрүңлар вә ясилиш йолини чүшәндүрүңлар

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Схема арқилиқ чүшәндүрүлиду.

1. Бир қисим исимлар –му уланмисини елип тәкрарлинип, рәвишкә айлиниду: өйму-өй, тағму-тағ, етизму-етиз, көзму-көз. Назим өй тапшурмисини қурму-қур (қандақ?) көчирип язиду.

Бу рәвишләрниң аңлитидиған мәналири жүмлидә һәр хил.

2. Бәзи вақитни билдүридиған исимлар ениқлиғучи билән кәлгәндә рәвишкә өтүши мүмкин: Өткән һәптидә(қачан?) мән китапханидин китап алған едим.

3. Бәзи вақитни билдүридиған исимлар –и қошумчиси билән бирикип келиши мүмкин. Шу күни (қачан?) Руслан бизниң өйдә дәрис тәйярлиған еди.

VІ. Мустәһкәмләш

1. Көнүкмиләр топлимидин тахтиға вә дәптәргә жүмлиләр яздуруш, рәвиш орнида кәлгән исимларни тепиш

2. Оқуғучилар өзлири жүмлиләрни ойлайду

3. Әдәбият дәрислигидин жүмлә тепиш вә уларни морфологиялик вә синтаксислиқ тәһлил қилиш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

Оқуғучилар өтүлгән мавзулар бойичә бир-биригә соал бериду.

VІІІ Өйгә тапшурма.

79-бәтни оқуш. Әдәбий китаплардин 5 жүмлә тепип йезиш.

Вақти 25.11 Уйғур тили 6-синип 80-бәт Дәрис № 22

Дәрисниң мавзуси: Исимларниң жүмлидики хизмити

Мәхсити: 1 Исимларниң жүмлидики хизмити тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Ойлаш қабилийитини ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә

бериш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, әдәбият дәрислиги

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология сто

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға исимларниң жүмлидики хизмити тоғрисида чүшәндүрүш.

ІІІ- Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Йезиқчә өй тапшурмисини тәкшүрүш

ІV. Билимини тәкшүрүш

Тоғра вә натоғра пикирләр

1. Уйғур тилида сөз ясашниң 3 йоли бар.

2. Исимлар шәйиләрниң иш-һәрикитини билдүриду

3. Қариғач, қарөрүк – қошма исимлар

4. Бириккән исимлар икки сөзниң қатар келиши арқилиқ ясилиду.

5. Мустәқил икки сөздин қош исимлар ясилиду

6. Шәйиләрниң мәлум тәрипини билдүридиған исимлар қошма исимлар дәп атилиду.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Қизиқишини ойғитиш. Жүмлидә исим қандақ хизмәт атқуруши мүмкин?Оқуғучилар ойлирини йези «Идеяләр севитигә» салиду

ИНСЕРТ усули арқилиқ йеңи мавзуни бәлгү қоюп оқуп, пикир жүргүзиду.

Тахтиға оқуғучилар чиқип, жүмлиләрни язиду вә синтаксислиқ тәһлил қилиду.

Исимлар жүмлидә һәр қандақ бөләкниң хизмитин атқуралайду.

1. Егә хизмитини атқуриду.

М: Деханлар яз бойи қилған әмгигиниң йемишини көрмәктә.

2. Ениқлиғучи хизмитини атқуриду.

М: Атаңниң балиси болма, әлниң балиси бол.

3. Толуқтурғучи хизмитини атқуриду. М: Биз өз йезимизни гүлләндүрүшимиз керәк.

7. Һаләт хизмитини атқуриду.

М: Жүжини күздә сана.

8. Хәвәр хизмитини атқуриду.

М: Балиларниң әң биринчи ғәмхорчиси – ата-ана.

VІ. Мустәһкәмләш

1. Көнүкмиләр топлимидин жүмлиләрни тахтида синтаксилиқ тәһлил қилдуруш

2. Чепишиш арқилиқ балиларниң билимини байқаш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ Өйгә тапшурма.

Әдәбият дәрислигидин 5 жүмлә йезип, синтаксислиқ тәһлил қилиш.

Вақти 29.11 6-синип Уйғур тили Дәрис№

Дәрисниң мавзуси: Көнүкмиләр үстидә иш

Мәхсити: 1. Диктант хаталири үстидә ишләш арқилиқ саватлиқ вә чирайлиқ

йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш, билимини чоңқурлаштуруш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, һәр хил тапшурмилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, чепишиш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Билимини тәкшүрүш

3. Диктант хаталири үстидә иш. Оқуғучилар хата әвәткән сөзлириниң қаидилирини еигә чүширип, улар билән жүмлә ойлап, дәптәрлиригә язиду..

4. Оқуғучиларни билимини байқаш. Тахтиға таблица есилған. Униңда қош, бириккән, қошма, қисқартилған вә орун-тәрәп исимлири арилаштурулуп берилгән. Оқуғучилар уларни айрип язиду, тахтида ишләйду.

Алтөй, қача-қомуч, қизил гүл, аптаппеләз, көк чамғур, үст, партком, мал-варан, Яркәнт, алд, топа-чаң, мединститут, кәйн, бал һәриси, көз әйнәк, қоғун-тавуз, сирт, төпә, Узунтам, санэпидстанция.

3. Жуқуридики сөзләр билән жүмлә ойлитиш

4. Мақалларни ейтқузуш вә улардики исим түрлирини ениқлаш.

5. Бир-биригә соал қоюш

V. Мустәһкәмләш. Венн диаграммиси арқилиқ мустәһкәмләш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Исим түрлирини қоллинип, «Қиш кәлди» мавзусиға қисқа һекайә йезиңлар.

Вақти 30.11 6-синип Уйғур тили Дәрис№

Дәрисниң мавзуси: Сүпәт

Мәхсити: 1 Сүпәт тоғрисида әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини

ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш

Дәрис түри: Йеңи билим бериш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, карточкилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО «Чүшәнчиләр дәриғи», кластер, «тоғра вә натоғра пикирләр»

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға сүпәт вә униң алаһидиликлирини чүшәндүрүп, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. А) Дәсләп оқуғучиларға соаллар бериш арқилиқ төвәнки синипларда сүпәт тоғрисида алған билимини әскә чүшириш.

1. Сүпәт дегән немә?

2. Сүпәтниң соаллири қандақ?

3. Сүпәтниң қандақ түрлирини билисиләр?

4. Түп вә ясалма сүпәтләргә мисал кәлтүрүңлар

Ә) Дәрисликтики көнүкмиләрни ишлитиш арқилиқ сүпәт тоғрисидики билимини чоңқурлаштуруш.

145-көнүкмә. Еғизчә орунлиниду. Оқуғучилар сүпәтни тепип, уларниң қандақ бәлгүни билдүридиғанлиғини ениқлайду.

146-көнүкмә. Йезиқчә тахтида орунлиниду. Дәптәрлиригә язиду.

147-көнүкмә. Йезиқчә орунлиниду. Сүпәтларниң бағлинип кәлгән сөзлирини ениқлаш.

Сүпәт дәрижилирини әскә чүшириш үчүн 148-көнүкмә орунлиниду.

Аддий, кемәйтмә, ашурма, әркиләтмә дәрижидики сүпәтләрни ениқлаш.

ІV. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

1. Оқуғучилар бир-биригә солаллар қойиду.

2. 150-көнүкмини 2 оқуғучи тахтида чепишип орунлайду.

3. 152-көнүкмә. Мәтинләрни селиштуруш арқилиқ сүпәтниң әһмийитини оқуғучилар өзлири ениқлайду.

V. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІ. Өйгә тапшурма.

Сүпәт бойичә алған билимлирини әскә чүшириш, 151-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

6-синип

Дәрисниң мавзуси: Сүпәтләрниң морфологиялик усул билән ясилиши

Мәхсити: 1 Сүпәтләрниң ясилиш йоллири тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини

ашуруш, эстетикилиқ тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға сүпәтниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүп, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

6. Сүпәт дегән немә? Сүпәтниң соаллири қандақ?

7. Сүпәтниң қандақ түрлирини билисиләр?

8. Түп вә ясалма сүпәтләргә мисал кәлтүрүңлар

9. Йезиқчә тапшурмини 151-көнүкмини тәкшүрүш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Сүпәтлар 2 түрлүк йол билән ясилиду: морфологиялик вә синтаксислиқ. Морфологиялик усул билән ясалма сүпәтләр һасил болиду. Синтаксислиқ йол билән бириккән, қошма, қош сүпәтләр ясилиду.

Ясалма сүпәтләр турғун сөзләргә вә пеилларға сүпәт ясиғучи қошумчиларниң улиниши арқилиқ ясилиду.

1. Турғун сөзләрдин сүпәт ясиғучи қошумчилар. (исим, рәвиш, сан-миқдар бирикмиси, сүпәт) бу қошумчилар уйғур тилиға хас вә иран тилидин кирип өзләшкән қошумчилар.

2. Исимдин сүпәт ясиғучи қошумчилар:

А) –лиқ, -лик, -луқ, -лүк. Бәхитлик, гүллүк, ғоллуқ, ташлиқ

Ә) –сиз. Тузсиз, саватсиз, чәксиз, булутсиз Б) –чан. Көйүмчан, күрәшчан,

В) –чи. Ғевәтчи., алдамчи. Г) –чил, -ий, -вий. Растчил, ихтисадий, тәрбийәвий. Ғ) –симан. Адәмсиман, маймунсиман

V. Йеңи дәристә чүшәнгинини тәкшүрүш

10. Оқуғучилар бир-биригә солаллар қойиду.

11. 153-көнүкмини еғизчә орунлаш.

12. 154-көнүкмә. Тахтида вә дәптәргә орунлаш.

13. 155-көнүкмини еғизчә орунлаш.

V. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІ. Өйгә тапшурма.

83-84-бәтләрни оқуш, 156-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

Вақти 04. 12 Уйғур тили 6-синип 10 -бәт Дәрис № 24

Дәрисниң мавзуси: Диктант «Банихан чоң апам»

Мәхсити: 1. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш

3. Елимиз тарихимизға болған қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: билимини байқаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: билимини ткшүрүш

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Язма иш арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш, саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа дәвәт қилиш

ІІІ. Диктант йезиш қаидилирини әскә чүшириш

Имла вә пунктуация қаидилирини әскә елиш

ІV. Диктант мәтини билән тонуштуруш.

Ш. Өмәрова Диктантлар топлими. 10-бәт. «Банихан чоң апам»

98 сөз

V. Қошумчә тапшурма.

Мәтиндин сүпәтләрни тепип, уларниң ясилиш йоллирини ениқлаңлар.

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Сүпәт бойичә өтүлгән мавзуларни тәкрарлаш. «Мениң мәктивим» мавзусиға сүпәтләрни пайдилинип һекайә түзүш

Вақти 09.12 Уйғур тили 6-синип 84 -бәт Дәрис № 26

Дәрисниң мавзуси: Турғун сөзләрдин сүпәт ясиғучи қошумчилар

Мәхсити: 1 Сүпәтләрниң ясилиш йоллири тоғрисида чүшәнчисини

кәңәйтиш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Ойлаш қабилийитини ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә

бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға сүпәтниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүп, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ-ІV. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Сүпәт қандақ йоллар билән ясилиду?

2. Исимдин сүпәт ясайдиған қошумчилар қайсилар? Мисал кәлтүрүңлар

3. Синтаксислиқ йол билән қандақ сүпәтләр ясилиду?

4. Йезиқчә тапшурмини 156-көнүкмини тәкшүрүш.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Рәвиштин сүпәт ясиғучи қошумчилар:

–қи, -ки. Авалқи, кейинки, бүгүнки. Ахшамқи қарниң соғ шамили чеқип туратти.

2. Сан-миқдар бирикмисидин сүпәт ясиғучи қошумчилар:

-лиқ, -лик, -луқ, -лүк. Бир күнлүк, икки литрлиқ, бәш граммлиқ. икки литрлиқ қачида сүт елип, момани йоқлап бардим.

3. Сүпәттин сүпәт ясиғучи қошумчилар:

-уч, -үч. Ақуч, көкүч. Көк асманда ақуч булутлар учуп жүриду.

На-. Натоғра, натонуш. Натонуш кишиләргиму салам беришни унтумаслиғимиз керәк.

VІ. Йеңи дәрисни мустәһкәмләш

1. Оқуғучилар бир-биригә соаллар қойиду.

2. 157-көнүкмини еғизчә орунлаш.

3. Оқуғучиларға жүмлә ойлитиш вә тахтиға яздуруш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ. Өйгә тапшурма.

84-бәтни оқуш, Әдәбият дәрислигидин рәвиш, сан-миқдар вә сүпәттин ясалған сүпәтләргә 2дин жүмлә йезиш.

Вақти 11.12 Уйғур тили 6-синип 84 -бәт Дәрис № 27

Дәрисниң мавзуси: Пеилдин сүпәт ясиғучи қошумчилар

Мәхсити: 1 Пеилдин сүпәт ясиғучи қошумчилар тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Ойлаш қабилийитини, әдәбиятқа қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, таблица

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға сүпәтниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүп, морфологиялик тәһлил қилишқа үгитиш.

ІІІ-ІV. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Рәвиштин сүпәт ясиғучи қошумчилар қайсилар? Мисал кәлтүрүңлар

2. Сан-миқдар бирикмисидин сүпәт ясайдиған қошумчилар қайсилар? Мисал кәлтүрүңлар

3. Қайси қошумчилар сүпәттин сүпәт ясайду?

4. Йезиқчә тапшурмини тәкшүрүш.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Тахтиға жүмлиләр йезилип, оқуғучилар сүпәтләрни ениқлайду.

Ағзи очуқ турған суни ичишкә болмайду. Әтигәндә йоллар тейилғақ болуп, меңиш хәтәрлик еди. У шеирни көтирәңгү авазда, һаяжанлинип оқуди. Бийилқи жили йезимизда турушлуқ өйләр көп селинди.

Пеилдин сүпәт ясиғучи қошумчилар:

1. –қ, -к, -иқ, -ик, -уқ, -үк. Очуқ, йепиқ, қайнақ, сунуқ.

2. –ма, -мә. Асма, көтәрмә.

3. –ғақ, -қақ, -кәк, -гәк. Үскәк, териккәк, соқушқақ, тейилғақ.

4. –чақ, -чәк, -чуқ. Уялчақ, еринчәк, қизғанчуқ.

5. –ңғу, -ңгү, -аңғу, -әңгү. Көтирәңгү, жиғлаңғу.

6. –ғур, -гүр, -қур, -күр. Алғур, тапқур, сәзгүр.

7. –лиқ, -лик, -луқ, -лүк. Қарашлиқ, йейишлик, турушлуқ.

8. –ғин, -гин, -қин, -кин, -ғун, -гүн, -қун, -күн. Қизғин, ташқин, солғун.

VІ. Йеңи дәрисни мустәһкәмләш

1. Оқуғучилар жуқуридики сөзләр билән жүмлә ойлап дәптәрлиригә язиду.

2. 159-көнүкмини еғизчә орунлаш

3. 160-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ. Өйгә тапшурма.

85-86-бәтни оқуш, 160-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

Вақти 13.12 Уйғур тили 6-синип 84 -бәт Дәрис № 39

Дәрисниң мавзуси: Көнүкмиләр үстидә иш

Мәхсити: 1. Диктант хаталири үстидә ишләш арқилиқ саватлиқ вә чирайлиқ

йезишқа үгитиш

2. Өтүлән мавзуларни мустәһкәмләш, билимини чоңқурлаштуруш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими, һәр хил тапшурмилар

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, чепишиш

Пайдиланған технология

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларниң өткән мавзулар бойичә алған билимини тәкшүрүш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Йезиқчә тапшурмини тәһлил қилиш

ІV. Билимини тәкшүрүш

1. Диктант хаталири үстидә иш. Оқуғучилар хата әвәткән сөзлириниң қаидилирини есигә чүширип, улар билән жүмлә ойлап, дәптәрлиригә язиду.

2. Оқуғучиларниң билимини байқаш. Тахтиға таблица есилған. Униңда турғун сөз вә пеиллардин ясалған сүпәтләр йезилған. Оқуғучилар уларни айрип язиду, тахтида ишләйду.

Йешил, өткүр, чирайлиқ, тузлуқ, татлиқ, сәзгүр, көйүмчан, тарихий, тапқур, бултуқи, урушқақ, қарамту, көкүч, тиришчан, ақуч, натонуш, көңүлчәк.

3. Жуқуридики сөзләр билән жүмлә ойлитиш

4. Мақалларни ейтқузуш вә улардики сүпәт түрлирини ениқлаш.

5. Бир-биригә соал қоюш

V. Мустәһкәмләш.

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма бериш

Вақти 18.12 Уйғур тили 6-синип 84 -бәт Дәрис № 28

Дәрисниң мавзуси: Қошма, қош, бириккән сүпәтләр

Мәхсити: 1 Қошма, қош, бириккән сүпәтләр тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә чирайлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ишләшкә дәвәт қилиш, ойлаш қабилийитини

ашуруш, эстетикилиқ тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, көнүкмиләр топлими

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, баянлаш

Пайдиланған технология СТО

Йеңи уқумлар

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Көнүкмиләр, һәр хил тапшурмилар арқилиқ оқуғучиларға қошма, қош, бириккән сүпәтләр вә уларниң ясилиш йоллирини чүшәндүрүш.

ІІІ- ІV Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Сүпәт дегән немә? Сүпәтниң соаллири қандақ?

2. Сүпәтниң қандақ түрлирини билисиләр?

3. Түп вә ясалма сүпәтләргә мисал кәлтүрүңлар

4. Сүпәтләрниң ясилиш йоллирини әскә чүшириңлар.

5. Синтаксислиқ усул арқилиқ қандақ сүпәтләр ясилиду?

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Мурәккәп сүпәтләрдә икки яки үч сөз бирикип, бир мәнани аңлитиду, бир уқумни билдүриду. Мәсилән: рәһимдил адәм, һазиржавап киши, ақбоз ат, гәпхумар киши, алийжанап адәм.

Уйғур тилида бириккән сүпәтләр наһайити аз учрайду. Улар бирикип йезилиду.

Таблица арқилиқ чүшәндүрүш. Оқуғучилар сүпәтләрни оқуп чиқип, уларниң қандақ ясалғанлиғини ениқлайду.

Қатар келип, сизиқчә арқилиқ йезилидиған сүпәтләр қош сүпәтләр дәп атилиду.

Ясилиш йоллири:

1. Бир сөзниң тәкрарлинишидин: егиз-егиз, аппақ-аппақ, тез-тез, чапсан-чапсан.

2. Зит мәналиқ сөзләрдин: чоң-кичик, егиз-пәс, яхши-яман, еғир-йеник.

3. Мәнадаш сөзләрниң жүплишип келишидин: әгир-донай, аччиқ-чүчүк,, ойман-чоңқур.

4. Мунасивәтлик икки сөз-ң жүплишип келиш-н: ақ-сериқ, ала-йешил, қар-көк.

5. Мәна аңлатмайдиған икки бөләкниң жүплишип келишидин: оңғул-доңғул

6. Бири мәналиқ, иккинчиси мәнаға егә әмәс: қиңғир-сиңғир, маймақ-саймақ, калтә-култә.

7. Биринчисигә -дин қошум-ң улин-н: оруқтин-оруқ, узундин-узун, соғдин-соғ.

Тахтиға таблица есилиду. Оқуғучиларға соал берилиду. Қошма сөзләр дәп қандақ сөзләрни ейтимиз? Әскә чүшәргәндин кейин тахтиға оқуғучилар чиқип, таблица бойичә өз чүшәнчилирини оттуриға салиду, қалғанлири толуқлайду.

Қатар йезилидиған сүпәтләр қошма сүпәтләр дәп атилиду. Ясилиш йоллири:

1. Исим-исим: асман рәң, гүл чирай, қундуз чач, қәләм қаш

2. Сүпәт-исим: назук бәдән, ақ көңүл, очуқ чирай.

3. Исим+ясалма сүпәт: қой көзлүк, буғдай өңлүк, юмшақ сөзлүк

4. ІІІ шәхс тәвәлик қошумчиси билән кәлгән исим+сүпәт: көли кәң, бойи узун, сөзи өткүр.

5. Түп сүпәт+ясалма сүпәт: қара көзлүк, ақ чачлиқ, кам сөзлүк.

6. Санақ сан+ясалма сүпәт: они бир жиллиқ, үч күнлүк, бәш саатлиқ

7. Сүпәт+сүпәт: ач қизил, тум қара, қениқ йешил.

8. Рәвиш +сүпәт: наһайити узун, әң чирайлиқ, интайин қийин

VІ. Мустәһкәмләш

1. 163-166-көнүкмини еғизчә орунлаш.

2. 167-168-көнүкмини тахтида орунлаш

170-көнүкмини еғизчә орунлаш

VІІ. Бәкитиш. Соал-жавап усули арқилиқ.

VІІІ Өйгә тапшурма.

83-84-бәтләрни оқуш, 156-көнүкмини йезиқчә орунлаш.

6-синип

Дәрисниң мавзуси: Сүпәтләрниң исимға өтүши