МБОУ «Алтыгы – Талдунын тӧс текши ӱредӱлӱ школы»
Экинчи класста литературалык кычырышла
иштеер программа
(баштамы текши ӱредӱ)
Н.Б. Тайборнинанын «Литературалык кычырышла иштеер программалар (1-4 класс)» программазына, ФГОС — тын айалгаларына тайанып тургузылган
Тургузаачы: баштамы класстардын
ӱредучизи
Котнова Аля Байрышевна
Усть - Мута
Jартамал сӧс
Экинчи класста литературалык кычырыштын урокторын ӧткӱрери аайынча методика ууламϳылар ФГОС – тын некелтелерине тайанып тургузылган. «Литературалык кычырышла иштеер программалар» аайынча ϳыл туркунына предметти ӧткӱрерине 70 час берилет (неделеде 2 час).
Ӱредӱ бичикте чӱмдемелдер 2-чи класстын ӱренчиктерине келишкедий 10 бӧлӱктен турат. «Jӱрӱмнин ϳолы – эн артык ӱредӱ», «Кӱс», «Калыктын оос чӱмделгези», «Алтайым, албатым, тӱӱкибис», «Кыш», «Тӧрӧл ϳеримнин ар – бӱткени, ан – кужы», «Ырыс эрчимдӱ иште», «Jас», «Ӧскӧ калыктардын литературазынан», «Jай».
Кажы ла бӧлӱкти ӱренип баштаар тушта, берилген эпиграфла иштеер, сонында темаларды ӱренгенде, ого база катап аϳару эдерге ϳараар. Кажы ла четвертьте бир часты класста эмес кычырарына берер.
2 класста «Литературалык кычырыш» деп предметтин методика тӧзӧлгӧзи
2 класста «Литературалык кычырыш» деп предметтин тӧс амадузы – ӱренчиктерди кееркедим литература ажыра, чӱмдемелде айдылган керектерди ле ондогы геройлордын кылык – ϳанын, эткен керектерин ϳӱрегине ϳуук алып, бойынын кылык – ϳаныла тӱнейлеп, келер ӧйдӧ ϳаман ла ϳакшы керектерди ылгаштырып билер, Тӧрӧлин эрчимдӱ сӱӱген ле корыган улус тазыктырары. Чӱмдемелди кычырып тура, ӱренчик мындый суракка каруу алар: «Менин тӧрӧлим Алтай, тӧрӧл ороонымда элимнин ϳӱрӱми ϳаранзын деп, келер ӧйдӧ мен кандый кижи болор учурлу?»
Берилген предмет 2 класстын ӱренчиктерин кееркедим чӱмдемелдерле айдылганын терен ондоп, шӱӱп, кажы ла болуп турган керектерди бойы ажыра ӧткӱрип, оны ϳакшы ϳаны ϳаар эбиртер улус таскадарына ууламϳылаар. «Литературалык кычырыштын» урокторында ϳӱрӱмге таскадарына (воспитательная работа) учурлаган иштер кажы ла урокто ӧткӱрилер учурлу. Баштамы класстарды божодып ϳаткан ӱренчик бойын алтай кижи деп билип, ӧскӧ калыктардан незиле аныланып турганын сӱреен ϳакшы ондоп алар учурлу.
ФГОС - тын некелтелериле, ӱренчиктерди алган билгирлерди ϳӱрӱминде тузаланып билерине ӱредип салары.
Кычырарынын технологиязы
2 – чи класстын ӱренчиктери чокым, ϳарт кӧндӱре, бойында эмезе ӱнле тыныда текстте токтой тӱжер темдектерди кӧргӱзип, кычырарына ӱренет.
1 бӧлӱк. Кычырардан озо текстле иштеери.
Текстте не керегинде айдылганын озолондыра айдары (антиципация). Мында ӱредӱчи башка – башка эп – аргалар тузаланып (кӱӱ, ϳурук, куучын ажыра), ӱренчик текстле баштапкы катап таныжарда, кандый кӱӱн – санаага келгени керегинде куучын ӧткӱрип ϳат. Кычырардан озо текст не керегинде болоры аайынча айтканы тексттин содержаниезине (ондайына) келижип турган ба, ϳок по деп кӧрӧр.
Текстти катап кычырары.
Бӱткӱл текстти эмезе онын кандый бир ӱзӱгин такпазынан ондо не керегинде айдылганын кӧгӱске алып кычырар. Башка – башка эп – аргалар тузаланып, текстти ылгаар: текст ажыра авторло куучын ӧткӱрип, кычырганын ϳартап (комментирование), тӱлкӱӱр сӧстӧр талдап, кычырганы аайынча куучын ӧткӱрер. Тексттин кажы ла бӧлӱгине сурак тургузар.
Бӱткӱл текст аайынча куучын ӧткӱрери.
Кычырганы аайынча бириктире айдып, сурактар тургузып, олорго каруу берер. Керекту учуралдарда текстке баштанып, онон темдектер табып, чокым, ϳарт кычырып, бойынын каруузын керелеер.
3 бӧлӱк. Текстти кычырган кийнинде ӧткӱрер иштер.
Тексттин учуры аайынча куучын ӧткӱрери.
Бӱткӱл классла кычырганы аайынча куучын ӧткӱрер, кажы ла ӱренчикке текст аайынча нени сананып турганын чыгара айдар арга берер. Автордын кӧрӱм – шӱӱлтези (позиция) ле ӱренчиктин (кычыраачынын) кӧрӱм –шӱӱлтези келижип турган ба, ϳок по деп кӧрӧр. Тексттин тӧс шӱӱлтезин чокымдап чыгарар.
Бичиичиле таныжары.
Ӱредӱчи бичиичинин ϳӱрӱми керегинде куучындап, балдардын ϳажына келижип турган бичиктерди ӱренчиктерге кӧргӱзер.
Чӱмдемелдин бажалыгыла, ϳуругыла иштеери.
Чӱмдемелдин ады содержаниезине келижип турган ба, ϳок по, ненин учун анайда адалганы керегинде куучындажар.
Jайаандык иш ӧткӱрери.
Ӱренчиктердин кычыраачы ченемелине тайанып, олордын ϳайаанын ачар иш ӧткӱрер. Jайаандык иштерге геройдын адынан куучындаары, текстти онон ары улартары, текстте керектин ээчий – деечий турганын солып, онон улам не болгонын бойы чӱмдеп куучындаары, чӱмдемелге ϳурук ϳураары ла о.о. иштер кирет.
2 – чи класста текстти ылгаары
2 – чи класста текстти ылгап тура, ӱренчиктер чӱмдемелде берилген тӧс герой ло ондо ӧдӱп турган керектер керегинде бичиичинин бойынын кӧрӱм – шӱӱлтезин чыгара айдарына ӱренип ϳат. Мыны чыгара айдарга ӱренчиктер текстте не керегинде айдылганын кӧгӱске алып, такпазынан шиндеген бӱдӱмдӱ кычырышла кычырар учурлу. Текст ажыра авторло диалог ӧткӱрип, ылгаганы ϳедимдӱ. Мындый иш эки бӧлӱктен турат: 1 – текстти кычырардан озо иш, 2 – текстти кычырып тура иш. Баштапкы бӧлӱкте ӱренчиктерге мындый амаду тургузар: «Текстти кычырала, авторло орток куучын (диалог) ӧткӱрип, кычырардан озо айтканысты кӧрӧрис». Экинчи бӧлӱкте текстле баштапкы катап танышкан кийнинде, экинчи катап кычырып ϳадала, такпазынан кычырып, авторло орток куучын канайда тӧзӧлӧрин кӧргӱзер.
Текстти кычырып тура, авторло орток куучын ӧткӱреринин аайы:
Тексттен автордын чике тургускан ла чике эмес тургускан сурактарын табар.
Ӱренчиктердин чӱмдемел ϳайаанын камызар: берилген ӱзӱкте эмезе бӱткӱл текстте айдылганы мынан ары канайдар, керек неле божоор?
Кычырып тура, ӱренчиктер авторго бойлоры сурак тургузар. Мындый сурактардын каруузы, кыйалтазы ϳоктон, текстте болуп ϳат, ϳе ол каруулар чикезинче берилбей, бӱткӱл тексттин содержаниезинде салынат: Эмди не боло берер? Ненин учун андый болор? Оны канайда ϳартаар? Ол кем?...
Бу кӧдӱрилген сурактарга карууны ӱренчиктер база ок текстти кычырардан озо берип, онон ары текстти кычырып, ондо айдылганыла тӱнейлеп кӧрӱп ϳат.
2 класста кычырарынын урокторында ФГОС – тын некелтелериле ӱредӱде ϳаны ϳедимдердин турулталары
Личностный турулталар:
1) бойынын Тöрöли, онын тÿÿкизи, алтай албаты учун оморкооры, баалаар ууламјыларын билери;
2) литературный чÿмдемелдердин эп – аргаларынын болужыла ар - бÿткеннин, улустын, культуранын, кудайга бÿдеринин бирлигине текши кöрÿмдÿ болуп чыдаары;
3) эстетикалык кÿÿнин таскадары, јурамал литературанын чÿмдемелдерин угар ла эске ÿренер тöзöгöзине тайанып, сезимдер таскадары;
4) бойын тудунып билер, јакшы кÿÿнзеер, улуска килеер, кожо санааркаар сезимин темиктирер;
5) öскö улустын кÿÿн – санаазын, тÿÿкизин, культуразын тоорына ÿренери, башка укту улусла тен – тай јÿрери;
6) школдын јÿрÿминин, öмöлигинин ортодо иштеер темигÿлер алары;
7) ÿредÿге ууламјылаары;
8) блааш – тартышту учуралда эп таап билери, литературный чÿмдемелдин геройынын керегин ле бойынын керегин тÿндеп билери;
9) чÿмдемел ишле јилбиркеери, су – кадык јÿрÿмге ууламјы алары.
Метапредметный турулталар:
1) ÿредÿнин амадузын тургузып, оны бодоор эп- арга бедиреерин билип алары;
2) јайаан ла бедиреер кептÿ иштин эп- аргаларын табары;
3) амадузына ла айалгазына келиштире ÿредÿ эдилгелерди пландап билери, артык эп- аргаларды темдектеери;
4) ÿредÿ иштин једикпестерин табары;
5) бичиктер керегинде темдек- символ эп – аргалар тузаланганы;
6)коммуникативный ла познавательный амадуларды бодоорго тилдин артык эп- аргаларын тузаланганы;
7) сöзликтерден, справочниктерден ÿредÿ јетирÿ табарында башка – башка эп – аргалар тузаланганы;
8) речевой айдынышты чын тургусканы;
9) тÿндештирÿ, анализ, синтез, такып кöрöри, шылтак колбу деп эдилгелер эдип билери;
10) коштой кижини угуп билери, диалог тургузары;
11) кожо иштеер иште јöптöжип билери, бой – бойына темдек тургузары, бирлик амадулар тургузары;
12) блааш – тартышты эки де јанынын јилбÿлерин керекке алып бодоорго белени.
Предметный турулталар:
1) литератураны телекейлик ле национальный культуранын кебери, јанжыгуларды корыыр эп- арга деп ондооры;
2) кычырарынын учуры кижинин бойынын öзÿми деп ондооры. Тöрöл, улус, айландыра ар - бÿткен, культура, јакшы, јаман, најылык, чындык керегинде ондомолдор билип алганы;
3) тилдин текши темигÿзин билери: тыныда ÿнле, ÿн чыгарбай алдында кычырары, кееркедим тексттин эн јенил эп – аргаларын билери;
4) кычырарынын башка – башка бÿдÿмдерин тузаланары ( учурлу, талдаш, бедиреш кептÿ); тексттин ылгамалында туружары, геройлордын кылык – јанын баалаары;
5) танынан бойы јилбиркеп турган литератураны талдап алары, ондоорго ло толо јетирÿ аларга справочниктер тузаланары;
6) тексттердин ылгамалын эдери: шылтагын, тöс шÿÿлтезин табар, текстти бöлÿктерге бöлиир, бажалыктаар, тегин план тургузар, текстке јуук куучындаар;
7) башка – башка кептÿ тексттерле иштеп билер, билим, ÿредÿ ле јурамал кептÿ чÿмдемелдердин анылу башказын табар. Праактикалык кеминде бичиир тилин темиктирери ( куучындаары – ондый ок текст тургузып бичиир, рассуждение – суракка бичип каруу берери, јурамал – геройдын јурамалын бичиир). Кычырганын чÿмдемелге отзыв бичиир;
8) Кееркедим – jайаан келтейин темиктирери, чÿмдемелге тайанып, јурукка тайанып, бойы текст тургузарын билери.
2 – чи класстын ӱренчиктеринин билгирлери
Ӱренчиктер билер учурлу:
- текстти бӱткӱл сӧстӧрлӧ 1 минутта 60 сӧстӧн тыныда чокым – ϳарт кычырып;
- ϳаан эмес тексттерди ӱн чыгарбай бойында 1 минутта 70 сӧстӧн кычырып;
- кычырган произведениени берилген план аайынча толо куучындап;
- эске ӱренер 8-10 чӱмдемел (ол того кирер: ӱлгерлер, алкыш сӧстӧр, тооломоштор, модор сӧстӧр, сӧӧктор керегинде сӧгӱштер);
- чӱмдемелде геройдын эткен керектери, кылык – ϳаны керегинде бойынын шӱӱлтезин айдып;
- башка – башка тексттерде тӧс геройлордын кылык – ϳанын тӱнейлештирип;
- программада эске ӱренерге белен ӱлгерлерди чокым – ϳарт ӱнле кӧргӱзип эске айдып;
- танынан бичиктин эмезе чӱмдемелдин адын, авторын билип ле айдып;
- сӧзликтерле, онон до ӧскӧ керектӱ бичиктерле тузаланып;
- керектӱ бичикти танынан бойы бедреп табып.
Ўредеринде методикалык ла материально – техникалык
јепселдер тузаланарыныҥ јартамалы
Бичик јепселдер:
Н.Б. Тайборина, М.А. Барантаева, А.Б. Тадырова Литературалык кычырыш 2 класска, Г-А., 2012
Цифровой јепселдер:
- алтай бичиичилердин фотоϳуруктары
Техникалык јепселдер:
- ÿредÿнин столдоры;
- доско;
- компьютер;
- принтер;
- проигрыватель
Дидактикалык јепселдер:
- предметный јуруктар;
- карточкалар;
- таблицалар
Тузаланар литература:
Концепция ФГОС начального общего образования. – 26 октября 2009 г
Концепция духовно – нравственного развития и воспитания гражданина России
Тайборина Н.Б., Барантаева М.А., Тадырова А.Б. «Литературалык кычырыш» (2 класс), 2012
Тайборина, Н.Б. Литературалык кычырышла иштеер программалар ( 1- 4 класстар).- Горно – Алтайск, 2012- 55 с.
Тайборина Н.Б., Тадырова А.Б. Литературалык кычырыштын урокторын ӧткӱрер аайынча методикалык ууламϳылар (2 класс) .- Горно – Алтайск, 2012- 55 с.
Литературалык кычырышла тематикалык план. 2 класс.
Берил ген ой
Текши уредулу эдилгелер
Откурилетен кун
Откурил
ген кун
Предметный ϳедимдер
Метапредметный ϳедимдер
Jӱрӱмнин ϳолы – эн артык ӱредӱ
1.
К.Э. Тепуков. Билгирдин кӱни
1
Ӱренип алар: бичикле тузаланып, кычырар тушта чын отурарына
Регулятив: «Литературалык кычырыш» деп бичикле тузаланып билерине;
Билгирдин (познавательный): ӱренип аларга, ару – чек болорына ϳӱткиирине;
Коммуникатив: сурактар берерине ле олорго каруу айдарына.
2.
К.Э. Тепуков керегинде. К.Э. Тепуков. Тӱш
1
Ӱренип алар: чокым – ϳарт, кӧнӱ, ӱнле кӧргӱзип кычырар, билип алганын тӧкпӧй – чачпай эмезе талдап куучындаар, чӱмдемелде берилген геройлордын кылык – ϳаны аайынча бойынын шӱӱлтезин чыгара айдар, чӱмдемелдерди талдап эмезе ϳӱзӱндеп кычырар, К.Э. Тепуков керегинде билип алар
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): чӱмдемелди ылгап, тӧс шӱӱлтезин анылаар;
Коммуникатив: чӱмдемелдин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер, текст аайынча ӧткӱрген куучында туружып, бойынын кӱӱн – санаазын ϳайым чыгара айдар
3.
А.Я. Ередеев. Пенал
1
Килемди, ӧштӧжӱ, наϳылык, ак – чек ле чындык деген ондомолдорды билип алар; чӱмдемелдерди талдап эмезе ϳӱзӱндеп кычырар; А.Я. Ередеевле таныжар
Регулятив: ÿредÿнин амадузын тургузып, оны бодоор эп- арга бедиреерин билип алары;
Билгирдин (познавательный): ϳаны билгирлер аларга, коммуникатив амадуларга ϳедерге эрмек – куучын тударынын эп-аргаларын элбеде тузаланары;
Коммуникатив: коштой кижини угуп билери, диалог тургузары
4.
А.В. Тозыяков. Оок балдарга. Бойынын ϳедимдерин баалаары
1
Ӱнле кӧргӱзип, кӧнӱ, ϳарт кычырарга танынан белетеери; бӧлӱк аайынча бойынын билгирин ченеп кӧрӧр; А.В. Тозыяков, Л.В. Кокышев керегинде билип алар
Регулятив: бойынын тургускан амадузын бӱдӱрип билер;
Билгирдин (познавательный): тÿндештирÿ, анализ, синтез, такып кöрöри, шылтак колбу деп эдилгелер эдип билери;
Коммуникатив: нӧкӧрлӧрин угуп билери
Кус.
5.
Кӱс. А.О. Адаров. Кӱски салкын. Л.В. Кокышев. Кус. Эпитет.
(21-22 бӱктер)
1
Кычырган чӱмдемелден куучын – эрмек кееркедер эп – арганы, эпитетти, табып, олордын учурын ондоорына ӱредер; ӱнле кӧргӱзип, кӧнӱ, ϳарт кычырарга танынан белетеери; А.О. Адаров керегинде билип алар
Регулятив: уроктын амадузын тургузып ла айдып билери;
Билгирдин (познавательный): тургускан амадуларга келиштире иштеп билери;
Коммуникатив: бойынын санаа – кӱӱнин чыгара айдары
6.
С.К. Манитов. Кӱс («Арана» деп повестьтен алган ӱзӱк)
1
Ӱренип алар: ϳаныскандыра, парала, ончозы ϳаба кычырарына, эрмектерди толо, кыскарта, кениде айдарга; С.К. Манитов керегинде билип алар
Регулятив: берилген ишти тургускан амадуларга ла бӱдӱргедий айалгаларга келиштире пландап, уч – турулталарды шиндеери;
Билгирдин (познавательный): эдилгеннин уч – турултазын ылгаштырары;
Коммуникатив: бой-бойы ортодо куучындажып билерине
7.
И.Б. Шинжин. Уулынын ырызы
1
Ӱренип алар: бӱткӱл сӧстӧрлӧ ϳастыралар ϳогынан чокым – ϳарт кычырар; чӱмдемелде геройлордын тыш бӱдӱмин, кылык – ϳанын кӧргӱскен ӱзӱктерди анылаар
Регулятив: уроктын темазына ла доскодо берилген тортϳолдыкка тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; урок туркунына иштегени учун кажы ла ӱренчик бойына темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): чӱмдемелде не керегинде айдылганын озолондыра шӱӱр; текстти ылгап, тӧс шӱӱлтезин анылаар; тургускан план аайынча кычырган тексттин содержаниезин толо куучындаар;
Коммуникатив: чӱмдемелдин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер; тӧс лӧ ӧскӧ дӧ геройлордын эткен кереги, кылык – ϳаны аайынча бойынын кӱӱн – санаазын ϳайым чыгара айдар
Калыктын оос чумделгези
8.
Алтай албатынын кожондоры. Алкыш сӧстӧр
1
Автордын ла албатынын оос чӱмделгезинин чӱмдемелдерин ылгаштырарына ӱредер; олордын учурын кӧгӱске алып, бойынын шӱӱлтезин чыгара айдары
Регулятив: ÿренген материал аайынча бойынын санаа - шÿÿлтезин айдаар;
Билгирдин (познавательный):
текстке, jурукка берилген сурактарга каруу берер;
Коммуникатив: парада ла группада иштеп темигер
9.
Укаа ла кеп сӧстӧр. Табышкактар
1
Автордын ла албатынын оос чӱмделгезинин чӱмдемелдерин ылгаштырарына ӱредер; олордын учурын кӧгӱске алып, бойынын шӱӱлтезин чыгара айдары
Регулятив: амадузына ла айалгазына келиштире ÿредÿ эдилгелерди пландап билери, артык эп- аргаларды темдектеери;
Билгирдин (познавательный):
бойы танынан познавательный амадуларды чыгара айдар;
Коммуникатив: ÿредÿчинин айтканын угар ла ондоор
10.
Модор сӧстӧр. Поэттердин бичиген модорлоры. К.Кошев. «Арал кара таралду…».
1
Ӱренип алар: ϳаныскандыра, парала, ончозы ϳаба кычырарына, эрмектерди толо, кыскарта, кениде айдарга; балдардын тили чокым – ϳарт болорына таскадар
Регулятив: ÿредÿчинин болужыла уроктын амадузын тургузар, бӱдӱрип билер;
Билгирдин (познавательный):
ӱзеери литературадан модор сӧстӧр бедреери;
Коммуникатив: сурактар берерине, толо каруу айдарына ӱренер
11.
Чорчоктор. Керик бака. Чай ла сымда. Диалог
1
Баштамы класстарда ӧткӧн литературоведениенин баштапкы билгирлерин тузаланып, башка – башка бӱдӱмдӱ тексттерди ылгаары: керек кандый шылтактан улам болгонын, чӱмдемелдин тӧс учурын, текстти болӱктерге болиири, олорго ат адаары, план тургузары, чӱмдемелди куучындаары
Регулятив: урокко тургускан амадулар ла онын уч-турултазы келишкенин анылап айдып билер;
Билгирдин (познавательный):
берилген сурактарга келиштире каруу берип билери;
Коммуникатив: эрмектежип турган кижинин айтканын ӱспей, учына ϳетире угуп, кажы ла кижи бойы шӱӱлтелу болор аргалу, ол сенийинен башка да болзо, оны тооры керегинде билери
12.
Класста эмес кычырары. Соодын. Ийнек ле ан. «Солоны» журналды кычырып.
1
Ӱренип алар: тӱлкӱӱр сӧстӧр не дегенин; тӱлкӱӱр сӧстӧрдин болужыла чӧрчӧктин ондайын билип аларга; текстти учуры аайынча бӧлӱктерге бӧлип, кажы ла бӧлӱктин тӱлкӱӱр сӧстӧрин чыгара бичип, ол аайынча куучындаарга
Регулятив: урокко тургускан амадулар ла онын уч-турултазы келишкенин анылап айдып билер;
Билгирдин (познавательный):
берилген сурактарга келиштире каруу берип билери;
Коммуникатив: алтай тилдин нормазына келиштире бой-бойыла куучындажып билери
Оско калыктардын фольклорынан
13.
Тӱлкӱ ле турна (орус чӧрчӧк). Айу ла корук (хакас чорчок).
1
Ӱренип алар: кӧнӱ кычырар, кычырганын сананып алар, чокым – ϳарт куучындаар; санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар, бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): чӱмдемелдин тӧс шӱӱлтезин ле керекту сӧстӧрди табар; керектердин ээчий – деечий барганын анылаар; план тургузар; сӧзлик сӧстӧрлӧ таныжар;
Коммуникатив: чӧрчӧктӧрдин геройлорына характеристика берер; берилген кеп сӧсти эмезе табышкакты чӧрчӧктин текстле колбоор; берилген сурактарга каруу берер; текст аайынча ӧткӱрген куучында туружып, бойынын кӱӱн – санаазын ϳайым чыгара айдар
14.
Чычкан ла булан (якут чӧрчӧк). Jокту обоон кастын эдин улегени (татар чорчок).
1
Ӱренип алар: текстти учуры аайынча бӧлӱктерге бӧлийле, кажы ла бӧлӱктин тӱлкӱӱр сӧстӧрин чыгара айдарга; чокым – ϳарт, литературалык некелтеге келиштире ӱнле, эмезе ӱн чыгарбай кычырып, кычырганын ондооры
Регулятив: ÿредÿчинин тургускан амадузын бÿдÿрип билер;
Билгирдин (познавательный):
тӱндештирип, ылгап, бириктире кӧрӱп, кандый темдектериле тӱней эмезе башка болгоны аайынча шӱӱлте чыгарары;
Коммуникатив: геройлордын эткен кереги, кылык – ϳаны аайынча бойынын кӱӱн – санаазын ϳайым чыгара айдар
Алтайым, албатым, туукибис
15.
Бӧлӱкле таныштырары. А.О. Адаров. Албатым.
В.И. Соёнов. Алтай jерибис. Туукибис.
1
Ӱренетен бӧлӱкле таныжар; ӱлгерде айдылган кӱӱн – санааны ӱнле анылап кычырып тура, ӱн чыгарбай, араайынан бойында кычырар; чӱмдемел аайынча санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар
Регулятив: амадузына ла айалгазына келиштире ÿредÿ эдилгелерди пландап билери, артык эп- аргаларды темдектеери
Билгирдин (познавательный): ӱзеери литературадан Алтай Республикада, телекейде тӱрк укту кандый эл-ϳон ϳуртаганын билер;
Коммуникатив: Тӧрӧл ϳери , албатызы, онын тӱӱкизи керегинде бойынын санаа-шӱӱлтезин чыгара айдары
16.
С.С. Суразаков. П.В. Кучияктын ϳӱрӱминен. П.В. Кучияк. Jаны Алтай. Тӱндештирӱ
1
Бичик кычырганы – бойынын билгирин бийиктедери, Тӧрӧли ле ондо ϳуртаган улустар керегинде, олордын тӱӱкизи, ϳӱрӱми деген ондомолдорды; С.С. Суразаков керегинде билип алары
Регулятив: бойынын тургускан амадузын бӱдӱрип билер;
Билгирдин (познавательный): бойынын ижин ле онын турултазын быжулап билери ле темдектеери; ӱзеери литературадан алтайлардын озогы ϳӱрӱми керегинде билип алары;
Коммуникатив: сурактар сурап, бойынын шӱӱлтезин ϳарт чыгара айдарга
17.
И.В. Шодоев. Школдо («Баштапкы алтамдар» деп повестьтен алган ӱзӱк)
1
Кычырган чӱмдемелде автор нени айдарга сананганын, тӧс учурын билип алар; И.В. Шодоевле таныжар
Регулятив: бойынын тургускан амадузын бӱдӱрип билер;
Билгирдин (познавательный): тÿндештирÿ, анализ, синтез, такып кöрöри, шылтак колбу деп эдилгелер эдип билери (озогы ла эмдиги школдорды тӱнейлештирери);
Коммуникатив: кожо иштеер иште јöптöжип билери, бой – бойына темдек тургузары, бирлик амадулар тургузары
18.
Класста эмес кычырары. А.Я. Ередеев. Кой ϳыл керегинде ϳетирӱ. Алтай ϳылтоолош. Кара калаш.
1
Башка – башка бӱдӱмдӱ тексттердин темдектерин табарга (билим, кееркедим, ӧскӧ дӧ ӱредӱлӱ), кычырарынын кемин онон ары бийиктеткени текши эрмек – куучыннын ӧзӱмине камаанын ϳетирерин ондоор
Регулятив: уроктын амадуларын чыгара айдып, бӱдӱрип билери, куучын-эрмегин эдип турган керектерине тузаланары;
Билгирдин (познавательный): бойынын ижин ле онын турултазын быжулап билери ле темдектеери; ӱзеери литературадан ϳылдар керегинде ϳетирӱлер табары;
Коммуникатив: бой-бойын угуп билери
Кыш
19.
Бӧлӱкле таныжары. Б.К. Суркашев. Кыш тӱжет
1
Ӱренетен бӧлӱкле таныжар; ӱлгерде айдылган кӱӱн – санааны ӱнле анылап кычырып тура, ӱн чыгарбай, араайынан бойында кычырар; чӱмдемел аайынча санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): ӱренер лирикалык чӱмдемелдерден уйгаштыру, эпитет, тӱндештирӱ табар; чӱмдемел неге учурлалганын анылап, ϳартаар;
Коммуникатив: кычырган чӱмдемелдин темазы аайынча шӱӱлтезин толо чыгара айдар; тексттин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер
20.
J.М. Кыдыев. Jылдык ӧбӧгӧннин ус балдары (чӧрчӧк). Планды эки эп – аргала тургузары
1
Ӱренип алар: текстти бӧлӱктерге бӧлиирге, олорго ат адаарга, планды эки эп-аргала тургузарга
Регулятив: уроктын амадуларын айдып, иштеер план тургузып, оны бӱдӱрер;
Билгирдин (познавательный): тургускан амадуларды бӱдӱрерге башка – башка эп-аргалар тузаланар, уч-турултазын кӧрӧр;
Коммуникатив: сурактар берип, бойынын кӱӱн-санаазын айдып билери
21.
Э.М. Палкин. Тийин.
К.Э. Тепуков. Соок – Таадакка самара. Чӱмдемелдердин темазы
1
Ӱренип алар: самара бичиир ченемелин онон ары улалтар, чӱмдемелдин темазы деген ондомолды билип алары
Регулятив: бойынын ижин ле онын турултазын быжулап билери ле темдектеери;
Билгирдин (познавательный): чӱмдемелди ылгап, тӧс шӱӱлтезин анылаар;
Коммуникатив: нӧкӧрин угуп билерине, парада ла группада иштеп билери
Торол jеримнин ар-буткени, аны-кужы
22.
А.Я. Ередеев. Кӧктийек
Токпок jаак.
1
Ӱренетен бӧлӱкле таныжар; текстти бӧлӱктерге бӧлип, олорго ат адап, план тургузып, тил кееркедер эп-аргаларды табар, чӱмдемелди куучындаар
Регулятив: уроктын амадуларын чыгара айдып, бӱдӱрип билери, куучын-эрмегин эдип турган керектерине тузаланар;
Билгирдин (познавательный): ӱзеери литературадан ϳетирӱни бедиреп, анылап билери;
Коммуникатив: сурактар берип, болуш сурап билери
23.
И.П. Кочеев. Кичинек биледе. («Шулмузак» деп куучыннан алган ӱзӱктер), И.П. Кочеев. Пыйма одукту куш.
1
Ӱренип алар: ӱзӱкке ат адап, тӱлкӱӱр сӧстӧр чыгара бичип, ондайын (содержаниезин) куучындап берерге
Регулятив: амадузына ла айалгазына келиштире ÿредÿ эдилгелерди пландап билери, артык эп- аргаларды темдектеери;
Билгирдин (познавательный): геройдын тыш бӱдӱмин ле кылык – ϳанын кӧргӱскен ӱзӱктерди тузаланып, ол керегинде куучындап билери;
Коммуникатив: бой-бойыла диалог тудуп, нӧкӧрлӧриле куучындажып билери
24.
J.М. Кыдыев. Кара агаш ортозында. К. Ч. Толосов. Ирбис.
1
Ӱренип алар: кӧнӱ кычырар, кычырганын сананып алар, чокым – ϳарт куучындаар; санаа – шӱӱлтезин чыгара айдарга, нӧкӧриле кожо альбом эделе, ого тындулардын ϳуругын, олор керегинде ϳараган куучындар ла ӱлгерлер ϳуурга
Регулятив: тургускан амадуларды бӱдӱрерип билер;
Билгирдин (познавательный): ӱзеери литературадан бойынын сӧӧги, онын байлу ан-кужы, ӧзӱм агажы керегинде билип алар;
Коммуникатив: бой-бойыла диалог тудуп, нӧкӧрлӧриле куучындажып, иштеп билери (нӧкӧриле кожо альбом ϳазаар)
25.
Класста эмес кычырары. Тенеринин текези (албатынын куучынынан)
Бойынын jедимдерин баалары.
1
Ӱренип алар: кӧнӱ кычырар, кычырганын сананып алар, чокым – ϳарт куучындаар; санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар
Регулятив: ÿредÿчинин тургускан амадузын бÿдÿрип билер;
Билгирдин (познавательный):
башка – башка бӱдӱм литературанан керектӱ материалды табып, онын тӧс шӱӱлтезин табары; Коммуникатив:
ÿредÿчинин айтканын угар ла ондоор
Ырыс эрчимду иште
26.
Бӧлӱкле таныжары. А.О. Адаров. Ишмекчи кижи
Ч.А. Чунижеков. Ырыс эрчимду иште.
1
Ӱренетен бӧлӱкле таныжар; ӱлгерди чокым – ϳарт кычырып, тӱндештирӱлер табарга, кеп сӧстӧрдин учурын ϳартаарга ӱредер
Регулятив: бойынын тургускан амадузын бӱдӱрип билер;
Билгирдин (познавательный): А.О. Адаровло кыскарта таныжар; ӱлгердин тӧс шӱӱлтезин анылаар;
Коммуникатив: иш, иштин учуры, кижинин ϳӱрӱмине камааны, эне – адазынын ижи керегинде бойынын санаа – шӱӱлтезин куучындаар
27.
К.Э. Тепуков. Куштардын ӧштӱзи ле наϳызы
Т.Б. Шинжин. Кижи сумелу.
1
Текстле бастыра класс иштегенде, нӧкӧрлӧринин берген каруузын угуп, текстке тайанып, ого ϳӧмӧлтӧ эмезе тӱзеду эдери
Регулятив: берилген ишти тургускан амадуларга ла бӱдӱргедий айалгаларга келиштире пландап, турултазын шиндеп кӧрӱп, бийик турулта аларынын ϳолын табары;
Билгирдин (познавательный): чӱмдемелдин тӧс шӱӱлтезин ле керектӱ сӧстӧрди табар; керектин ээчий – деечий барганын анылаар; план тургузар;
Коммуникатив: блааш – тартышты эки де јанынын јилбÿлерин керекке алып бодоорго белени
28.
А.Я. Ередеев. Малтага мак! Баштапкы болуш
1
Ӱренип алар: ӱлгерди чокым – ϳарт, ӱнле кӧргӱзип кычырарга, такып айдылган сӧстӧрди поэт ненин учун тузаланганын, олор ӱлгерге кандый кӱӱн – тап бергенин билер
Регулятив: ÿредÿ иштин једикпестерин табары;
Билгирдин (познавательный): чумдемелдин тӧс шӱӱлтезин ле керектӱ сӧстӧрди табар; керектин ээчий – деечий барганын анылаар; план тургузар;
Коммуникатив: сурактар сурап, бойынын шӱӱлтезин ϳарт чыгара айдарга
Jас
29.
Бӧлӱкле таныжары. П.Т. Самык. Jас келгени
К.Ч. Толосов. Jастын темдеги.
1
Ӱренип алар: ӱнле кӧргӱзип, конӱ, ϳарт кычырарга; ӱлгерден куучын – эрмек кееркедер эп – аргалар (тӱндештиру, эпитет), уйгаштыру табарга
Регулятив: уроктын темазына ла доскодо берилген тортϳолдыкка тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; урок туркунына иштегени учун кажы ла ӱренчик бойына темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): ϳаны билгирлер аларга, коммуникатив амадуларга ϳедерге эрмек – куучын тударынын эп – аргаларын элбеде тузаланары;
Коммуникатив: берилген сурактарга каруу берер; ӱлгер аайынча куучында туружып, бойынын кӱӱн – санаазын ϳайым чыгара айдар
30.
А.О. Адаров. Эне.
Э. Палкин. Эне.
Ч.А. Чунижеков. Эне.
Уйгаштыру
1
Ӱренип алар: бир жанрла бичилген чӱмдемелдердин анылу эмезе тӱней темдектерин анылап билерге (тилинин анылузы, композициязы, ар – бӱткенди канайда кӧргӱзип турганы)
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): ӱренер лирикалык чӱмдемелдерден уйгаштыру, эпитет, тӱндештиру табар; чӱмдемел неге учурлалганын анылап, ϳартаар;
Коммуникатив: кычырган чӱмдемелдин темазы аайынча шӱӱлтезин толо чыгара айдар; тексттин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер
31.
Класста эмес кычырары. А.Я. Ередеев. Адарунын кожоны. Ш.П. Шатинов. Jас
(163-165 бӱктер)
1
Ӱренип алар: ӱлгерлерди чокым – ϳарт кычырып, текстти тузаланып, поэт эрмек – куучын кееркедер кандый эп – аргалар тузаланганын
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): лирикалык чӱмдемелдерден уйгаштыру, эпитет, тӱндештиру табар; ӱлгерлик чӱмдемел неге учурлалганын ϳартаар;
Коммуникатив: кычырган чӱмдемелдин темазы аайынча шӱӱлтезин толо чыгара айдар; тексттин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер
Оско калыктардын литературазынан
32.
А.С. Пушкин. Кыш.
А.П. Гайдар. Уйат.
1
Ӱренип алар: ӱренетен бӧлӱкле таныжар; ӱлгерде айдылган кӱӱн – санааны ӱнле анылап кычырып тура, ӱн чыгарбай, араайынан бойында кычырар; чӱмдемел аайынча санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар; А.С. Пушкин керегинде кыскарта билип алар
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): ӱренер лирикалык чӱмдемелдерден уйгаштыру, эпитет, тӱндештиру табар; чӱмдемел неге учурлалганын анылап, ϳартаар;
Коммуникатив: кычырган чӱмдемелдин темазы аайынча шӱӱлтезин толо чыгара айдар; тексттин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер
33.
Л.Н. Толстой. Еж ло койон. Басня – литературалык жанр
1
Кееркедим литературанын чӱмдемели – басняла таныштырары, онын ӱредӱлӱ сӧзин (мораль) чыгара айдып анылаарга, басняга келиштире кеп сӧстӧр табарга ӱренип алар
Регулятив: ϳакшы эмезе коомой ӱредӱ болуп турганынын шылтагын шиндеп кӧрӱп, ӱредӱнин кеми ϳабыс та учуралдарда чын шӱӱлте чыгарып, керектин аайын тӱзедерге албаданары;
Билгирдин (познавательный): кычырган тексттин учурын ондоп, кӧгӱске алып, тӧс шӱӱлтезин чыгара айдар; Л.Н. Толстойло таныжар;
Коммуникатив: автор койон ажыра кандый кылыкту улусты кӧргӱскени аайынча бойынын санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар, ϳанында отурган нӧкӧрин угар
Jай
34.
Бӧлӱкле таныжары.
Э.М. Палкин. Jай келди.
К.Э. Тепуков. Jай.
1
Ӱренип алар: ӱренетен бӧлӱкле таныжар; ӱлгерде айдылган кӱӱн – санааны ӱнле анылап кӧргӱзер, поэт ӱлгерде кандый кееркедим эп – аргалар тузаланганын табарга
Регулятив: уроктын темазына ла бичикте берилген текстке тайанып, ӱредӱчиле кожо уроктын амадузын чыгара айдар; бойынын билгирин шиндеп, ϳедимдерине темдек тургузар;
Билгирдин (познавательный): лирикалык чӱмдемелдерден уйгаштыру, эпитет, тӱндештиру табар; ӱлгерлик чӱмдемел неге учурлалганын ϳартаар;
Коммуникатив: кычырган чӱмдемелдин темазы аайынча шӱӱлтезин толо чыгара айдар; тексттин учында ла ӱредӱчинин берген сурактарына каруу берер
35.
Класста эмес кычырары.
Проект тургузары. Менин сууген бичигим.
1
Ӱренип алар: кӧнӱ кычырар, кычырганын сананып алар, чокым – ϳарт куучындаар; санаа – шӱӱлтезин чыгара айдар
Регулятив: ÿредÿчинин тургускан амадузын бÿдÿрип билер;
Билгирдин (познавательный):
башка – башка бӱдӱм литературанан керектӱ материалды табып, онын тӧс шӱӱлтезин табары; Коммуникатив:
ÿредÿчинин айтканын угар ла ондоор
36
