И. Ю. Ямбаршева, учитель марийского (государственного)
языка МБОУ «Средняя общеобразовательная школа
№ 19 г. Йошкар-Олы»
Мый таза лийнем.
6-шо классыште « Тазалыкым аралыза» блокын 3-шо (лексический да грамматический навыкым вияҥдымаш) урокшо
Цель: «Тазалык» теме дене кылдалтше лексический да грамматический материалым пеҥгыдемден да ушештарен кодаш.
Задаче-влак:
- предметный:
1.Туныктышо: тунемме навыкым вияҥдаш (иктешлаш тунемаш, темылан келшыше мут поянлыкым пойдараш да кутырмаште кучылт моштымо мастарлыкым шуараш);
2.Вияҥдыше: кутырымо йылмым вияҥдаш, тазалыкым пеҥгыдемдаш кÿлмым умылтараш, спорт деке йöратыме кумылым шочыкташ;
3.Воспитатлыше: марий йылме да марий спорсмен-влак деке кугешнымаш шижмашым лукташ, тазалыкым изинекак аралаш, спортым йöраташ туныкташ;
- метапредметный:
1.Личностный: тазалыкым изинекак аралаш кÿлмым умыла, спорт деке шÿмаҥеш, кундемысе тале марий спортсмен-влак дене палыме лиеш.
2. Регулятивный: у мут-влакым диалогым чоҥымаште кучылт мошта, мутер дене чын пашам ышта, кутырымыж годым калыкмутым кучылташ тырша.
3. Познавательный: врачын пашажым умыла, «Ямде лий» йоча газетым у номерысе заметке дене палыме лиеш.
4. Коммуникативный: диалогым пырля шинчыме йолташ дене чоҥен мошта, «садлан» ушем мутан сложный предложенийым чын чоҥа, колыштмо текстым умыла да йодышлан вашмутым пуэн мошта, сÿретым ончен шке шонымашыжым чын луктын каласа.
Оборудований: тетрадь, доска, дидактический материал, видеопрезентаций, диалогым модын ончыкташлан кÿлеш ÿзгар-влак, кажне тунемшылан тÿрлö тÿсан тыртыш-влак.
Эпиграф: «Таза капыште - таза чон». (Калыкмут)
Урокын радамже.
Организационный момент.
- Салам лийже ÿдыр-рвезе-влак! Таче классыште кö дежурный? Дежурный (Маша), таче кö тунемаш толын огыл?
Ончылмут.
Доскаште кок сÿрет кеча. Иктыштыже врач йочан пÿйжым эмла. Весыште йоча зарядкым ышта. Туныктышо йодышым пуа.
Туныктышо: Йоча-влак, ончалза доскашке. Мом те ужыда? Молан таче доскашке мый тиде сÿретым сакенам. Мом тыште сÿретлыме?
Тунемше: Доскаште кок сÿретым ужына. Иктышытже врачым сÿретлыме. Тудо йочан пÿйжым эмла. Вес сÿретыште спортсменым ончыктымо.
Туныктышо: Йоча-влак, те чын вашмутым пуэда. Иктешлен ойлаш гын, сÿретыште черле да таза йочам сÿретлыме. Садлан таче ме урокышто умбакыже тазалык нерген кутыраш тÿҥалына. А кö урокышто сай пашам ышта, чын вашмутым пуа, теве тыгай жетоным налеш. Кажне чын вашмутлан ик жетон. Ме урок мучаште шотлена да шкалан шке отметкым шындена. Кызыт мемнан … ик жетоным налеш. Ынде умбакыже сÿрет почеш пашам ыштена.
- Йоча-влак, сÿретым ончалмеке могай калыкмут ушышкыда пура? Вашмутым рушлат каласаш лиеш.
Тунемше: Здоровье – самое большое богатство (Тазалык – эн кугу поянлык).
Здоровье за деньги не купишь (Тазалыкым оксала от нал).
В здоровом теле – здоровый дух (Таза капыште – таза чон).
Туныктышо: Йоча-влак, а могай калыкмутшо мемнан сÿретлан келшен толеш? Кызыт ынде тетрадьым почына да урокын темыжым возена: «Мый таза лийнем». А калыкмутым урокын эпиграфшылан налына. Те мый денем келшеда шонем.
III. Тÿҥ ужаш.
1. Видеопрезентацийым ончена.
Туныктышо: А могай еҥым ме таза манына? Кö кузе умыла? Шонымашдам почела почын пуыза?
Тунемше-влак: Таза еҥ:
- весела кумылан;
- сай аппетитан;
- ок нойо;
- полшаш ямде;
- сай шарнымашан;
- шуко пашам ыштен шукта;
- тÿрлö кружокыш коштеш;
Туныктышо: Йоча-влак, те пеш сайын паледа - могай тудо таза айдеме. Ме чылан таза лийнена. А илышыште шукыж годым мöҥгешла лийын кая. Садлан ме ынде тыгай пашам ыштена. Те кок тÿшкалан шелалтыда. Кажне тÿшкажын шке пашаже лиеш. Те ида мондо, ÿдыр-рвезе-влак. Таче урокышто те тыртыш-влакым погеда. Кö шукырак тыртышым пога тудо «5» отметкым налеш.
2. Роль дене модыт «Аптекыште», «Врач дене» (группо дене паша).
Туныктышо: Икымше группылан тыгай паша. Йоча-влак, тыланда диалогым чоҥаш да модын ончыкташ. Ситуацийже тыгай: 6-шо классыште тунемше Эчан черланен. Тудын вуйжо коршта, температурыжо кугу. Поликлиникыш каяш вереште. Врач дене нуно мом кутырат?
А кокымшо группылан вес ситуаций. Маша врач дене приемышто лийын. Ынде тудлан эм кÿлеш. Эмлан тудо аптекышке кая. Аптекарь дене тудо кузе кутыра? Диалогым чоҥыза да модын ончыктыза. Тидланже тыланда халат да врачын ÿзгарже.
Йоча-влаклан шонаш неле гын, пример шотеш видеопрезентацийыште кок диалог ямде лийшаш.
Врач дене.
- Поро кече! Кö тендан черле?
- Мый черле улам.
- Тыйын мо коршта?
- Мыйын пылышем кереш.
- Вует савыре, пылышет ончыкто.
- Те пылышдам кылмыктен улыда, сандене ырыкташ кÿлеш. Вара тиде эмым кечеш кум гана кок капле дене чÿчыктыман. Приёмыш кугарнян толза. Чеверын! Таза лийза!
Аптекыште.
- Салам лийже!
- Салам лийже.
- Мыйын тупем коршта. Эмым пуыза мылам, пожалуйста.
- Рецепда уло?
- Уло, кучыза.
-Теве мазь. Эр-кас йыгыза.
Тау! Чеверын!
Туныктышо: Саша, тылат врач лияш келшыш? Ончыкыжым тый врач лияш кумылет уло? А кö лиймет шуеш? Моткоч сай. Тый мыйым куандарет.
3. Аудирований.
Туныктышо: Умбакыже тыгай паша. Те тÿткын колыштыда текстым. Текст «Ямде лий» йоча газет гыч. Икымше заметкым Марий Турек районысо Сысоево школ гыч Наташа Буркова серен. Лÿмжö «Ече спортым йöратена». Йоча-влак колыштса да йодышлан вашмутым пуыза.
Текст-влак: (туныктышо ончылгоч текстым лудын ямдыла, записьым ышта).
1) Телым физкультур урокышто ече дене коштына. Кожлаште кок да кум километран ечыгорным лÿмын ыштена. Ече спортым йöратыше-влак урок деч вара секцийыш кодына. Тренерна, Леонид Васильевич Музуров, тÿрлö йöн дене кошташ туныкта. Ме ынде «коньки», «кож» ошкыл-влакым ыштен моштена, курыкыш куштылгын кÿзена. Тыге тазалыкым пеҥгыдемдена. Йоча-влак, спортым йöратыза!
2) Шукерте огыл школыштына «Зарница» военно-спортивный модыш эртыш. Тиде модыш сар жапым шарнаш, чулым, лÿддымö лияш полша. Ятыр тÿрлö оҥай конкурсла кокла гыч мылам «Секретан пакет» эн чот келшыш. Тиде конкурсышто ме уло ешге таҥасышна, сандлан икымше верыш лекна. «Зарница» военно-спортивный модыш чылалан моткоч келшыш.
(Видеопрезентацийыште ончыч йодыш возалтеш, вара йоча-влак вашмутым пуымеке, чын вашмут возалтеш).
- Телым физкультур урокышто йоча-влак мом ыштат?
Тунемше: Телым физкультур урокышто йоча-влак ече дене коштыт.
Туныктышо:
- Молан школышто физкультур урок кÿлеш?
Тунемше: Школышто физкультур урок тазалыкым пеҥгыдемдаш кÿлеш.
Туныктышо: Ынде кокымшо текстым колыштына. Заметкым тиде школ гычак 6-шо классын тунемшыже Юля Волкова возен. Тыгак йодышлан вашмутым пуэда. Икымше йодыш тыгай:
- Школышто могай модыш эртен?
Тунемше: Школышто военно-спортивный «Зарница» модыш эртен.
- Тиде модыш йоча-влакым молан туныкта?
Тунемше: Тиде модыш чулым, лÿддымö лияш туныкта.
Туныктышо: Кызыт ме кок текст дене палыме лийна. Те йоча-влак, кузе шонеда? Тунемше-влак шке тазалыкыштым эскерат?
Тунемше: Мыйын шонымаште тунемше-влак шке тазалыкыштым эскерат. Нуно физкультур урокыш коштыт, тÿрлö модыш дене модыт.
Туныктышо: Тазалыкым кажне кечын пеҥгыдемдыман але физкультур урокышто гына?
Тунемше: Тазалыкым кажне кечын эскерыман да пеҥгыдемдыман. Мутлан, кажне эрдене зарядкым ыштыман, куржталман, физкультур урокыш коштман, спорт секцийыш коштман…
Туныктышо: А урокышто тазалыкым эскерыман?
Тунемше: Эскерыман.
Туныктышо: А кузе? Вет ме марий йылме урокыш тунемаш толына. Мутлан, марла кутыраш, возаш...
Тунемше: Тунемме годымат эскерыман. Мутлан, чын да тура шинчыман. Каплан келшыше партым ойырыман.
Туныктышо: Тыгак, йоча-влак, урокышто физкультминуткым ыштыман. Ты гана шинчанам кандарена.
4. Физкультминутко.
Ончыч кÿшкö ончална,
Вара ÿлык волтена.
Шолаш – пурлаш ончена,
Тыге шинчанам модыктена.
Вара шинчам «пыч-пыч» ыштена,
Ик жаплан кумалтена.
Шыпак эркын почына,
Да пашалан пижына.
5.Текст дене паша (частично-поисковый метод)
Туныктышо: Йоча-влак, ме республикысе ик самырык спортсмен дене палыме лийына. Тудо Волжский район Пöтьял кундем гыч. Тендан ончылно текст. Тыланда текстым лудын лекташ да тыгай йодышлан вашмутым муаш кÿлеш.
- Могай спорт дене Максим кылым куча?
Максим Иванов – ик эн тале ечызе. Тудо полиатлон дене спорт мастерыш кандидат. Республикысе ечызе-влак командыште ик эн тале спортсмен. Максим ече дене куд ияшак таҥасаш тÿҥалын. «Сеҥалтат гын, намыс», - шонен йоча ушыж дене. Вет ачаже – Борис Леонидович Иванов – полиатлон дене СССР-ын спорт мастерже.
Максимлан биатлон моткоч келшен, садлан тудо тунемаш Звенигово олашке каен. Вет биатлон дене республикыштына тушто гына тренироватлат. Шинчымашым 1-ше номеран школышто поген. А урок деч вара биатлон секцийыш коштын. Адакше кажне эрдене куржталын, зарядкым ыштен, кече режимым эскерен да чын шÿлаш тунемын. Тидланже мастарлыкшат, вийжат ситышын улмаш. Тренержат изи спортсменым пеш моктен, садлан ече деке йöратымаш тачат Максимым ончыко вÿда. Кызыт Максим Набережный Челнасе институтышто физкультура пöлкаште шинчымашым пога да тÿрлö таҥасымаште вийжым терга. Ала ончыкыжым тиде лÿмым Олимпиадыштат колына?
Текст дене паша.
Ушем мутан предложенийым текстыште муза да кусарыза.
2) Текст почеш вашмутым пуыза.
- Кö тыгай Максим Иванов?
- Мыняр ияш тудо таҥасаш тÿҥалын?
- Ончыл верыште лияш манын, тудо мом ыштен?
IV. Иктешлымаш.
Туныктышо: Йоча-влак, Максим Иванов, мутат уке, моткоч чулым, виян рвезе. Садлан тудо кугу кÿкшытыш шуын. А биатлон спортым кудымшо классыште ойырен налын. Вет илышыште кажне айдемын шке корныжо. А кугу кÿкшытыш шуаш тиде корным изинекак чын ойырен налман да шуко пашам ыштыман.
А кызыт кажныже таза лияш манын, мом ышташ ямде улыда? Шке шонымаштам вашла каласыза.
Тунемше: Мый кажне эрдене зарядкым ышташ. А мый кече режимым эскераш. Мый чонлан келшыше спортивный секцийыш возалтам.
Туныктышо: Ынде тиде шонымашдам чын да арун тетрадьыш возен шындыза. Предложений тÿҥалтыш слайдыште пуалтын. А мучашыжым тыланда возаш.
Мый таза лийнем, садлан … зарядкым ыштем.
…куржталам.
… кече режимым эскерем.
… гимнастикым ыштем.
… тренировкыш коштам.
… ару да свежа пакчасаскам кочкам.
V. Рефлексий.
Туныктышо: Тунемше-влак шке шонымашдам луктын каласыза. Келшыше предложений тÿҥалтышым доскаште ойырен налза да шуйыза.
Мый урокышто пален нальым…
Оҥай ыле…
Мыланем неле ыле ...
Мый умылышым…
Мый тыгай пашам ыштышым…
Мыйым öрыктарыш…
Ынде мый моштем…
Илышыште кÿлеш лиеш…
VI. Мöҥгысö паша. «Тазалык» мутым шифроватлаш.
