8 класска тыва чогаал кичээлдерин чорударыныӊ календарь-тематиктиг планы
1-ги улдуӊ (15 шак)
Киирилде кичээл Чогаал дугайында сөс
1
Чогаал кичээлдериниӊ сорулгалары, литератураныӊ кол сорулгазы – гуманизм.
Литератураныӊ бирги элементизи – дыл. Тема, идея.
Реферат бижиир. «С. А. Сарыг-оол – тыва шүлүк чогаалыныӊ начыны»
С. А. Сарыг-оол «Улуг-Хемим»
2
Чогаалда Улуг-Хемниӊ күскү база чайгы пейзажтары, амыдыралга ужур-дузазы; шүлүк тургузуу болгаш дылы.
Түмен, дунааргай, кадак, эзирик, эткин өйү, госцирк, паром, ГЭС.
Чогаадыкчы онаалгалар: а) Шүлүглелдиӊ бирги эгезин шээжилээр б) Пунктуация талазы-биле ажылдар б) Дылыныӊ уран-чечени
ЧСК «Күстүӊ байлаа»
1
Күс темазынга бижиттинген ырлар, шүлүктер, аас чогаалы
Күс темазынга үлегер домактар, шүлүктер
Шүлүглел дугайында билиг
1
Лира-эпиктиг чогаалдарныӊ анаа шүлүктерден ылгалын, оларныӊ композициялыг тургузуун, сюжединиӊ хөгжүлдезин билген турары
Шүлүглел сайгарар
В. Ш. Көк-оол «Самбажык»
ЧСК. Чогаадыг «Алдан-маадырлар бистиӊ хосталгага ынак өгбелеривис» Дерилгези: компьютер, экран…) (96.2; 04.3)
6
«Самбажык» - драматургтуӊ төөгүчү ёзу-биле угаап бодаашкыннарыныӊ ханылаанын илереткен драма.
Кепти, бадыргуул, төре. амбын. дөрбет, имбии. эжен, лаӊ,чаӊгы, хүндү, бошка, албаты, карачуул, черлик шай, чиӊзе, одага, өөлет, шөө-бөрү, даа дарга
Чогаадыкчы онаалгалар
Шии дугайында билиг
1
Тыва драматургияныӊ үндезин дөстери. Шии чогаалдарыныӊ ылгавырлыг талалары, оларныӊ янзылары, тус-тузунда демдектери
Драма, комедия, трагедия, ремарка, сцена, актер, декорация, грим, кулисы, партер, ложа, балкон.
Чогаадыг «Мээӊ сонуургаан шиим» көрген шиизинге унелел
КДНК М. Б. Кенин-Лопсан «Чылгычыныӊ өө»
1
Чогаалдыӊ идейлиг утказы
Тетралогия
Чогаадыкчы онаалгалар
Ю. Ш. Кюнзегеш «Дыт»
1
Дириг бойдустуӊ болуушкуннарыныӊ каракка көзүлбес нарын харылзааларын илереткени
Шүдүнзе күгүрү
Чогаалчыныӊ ажыглаан уран-чечен аргаларын тыпкаш, оларнын шүлүкке ужур-дузазын тайылбырлаар
ЧСК. «Дыт болгаш диӊми-рээшкинниг чаъс»
1
Харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы
Номчуттунар, демдеглел кылыр
2-ги улдуӊ (14 шак)
Ю. Ш. Кюнзегеш «Чөөн чүктүӊ кижизи мен»
1
Авторнуӊ «чөөн чүк» деп билииниӊ утказы; шүлүкте Тываныӊ пейзажындан ооӊ чурттакчызыныӊ салым-чаяаныныӊ, чаӊчылдарыныӊ укталып бүткени.
Алажы. байлаӊ, ай. бес, артыш, шаанак, хонак, хевек, кумзат, хүрээ-хиит, дөӊгү.
«Чуртунга, аӊгызынга чоргааралды илереткен чогаал» деп бодалды бадыткап, чогаалга үнелел бээр.
КДНК. Ю. Ш. Кюнзегеш «Улуг-Хемнин төрүттүнген черинде»
1
Чогаалда көдүрттүнүп турар айтырыггга, темага хамаарыштыр бодунуӊ бодалын аас-даа, бижимел-даа хевирге илередип билири
Кандыг-бир тоожу номчуур, кол утказы
К. К. Кудажы «Тараа» (96.2)
3
«Тараа» - К. К. Кудажыныӊ бирги улуг тоожузу.
Бо-былаа, кастык, сегел салы, эзер бөктүргези, үӊгерип алыр, чаӊчыл-чурум, шопулак, хува, дуюг бастырар.
А) Суваӊ ашактыӊ портредин бижиир б) Дылынын уран-чеченин сайгарар в) Чогаадыг бижииринге белеткенир
ЧСК Чогаадыг «Тараа – амыдыралдын дөзу»
1
Чогаадыг бижиириниӊ мергежил, чаӊчылдарын быжыглаар, хынаар
Тарак-оолдуӊ амгы үеде бүдүрүп чоруур ажыл-херээ, ниитилел байдалын чогаалда көргүскени
Композиция болгаш сюжет дугайында билиг.
1
Композицияныӊ элементилери
Дүүшкүн, өөскүдүлге, дыӊзыгыышкын, чештиниишкин, экспозиция, эпилог, лириктиг киирилде.
О. К. Саган-оолдун «Эжишкилер» деп чогаалыныӊ сюжедин сайгарар
С. С. Сюрюн-оол «Озалааш хем» ЧСК Чогаадыг «Арган-оолдуӊ кызылдарга таварышканы» (08. 1)
5
Тоожуда Тываныӊ төп черлеринге болуп турган революсчу демиселдиӊ чалгыгларыныӊ ырак, озалааш хемнериниӊ дунчуккан амыдыралын сергедип, доюлдуруп эгелээнин көргүскени.
Булчаан, үүлү – кыдат арага, данчааты – садыгжы, солааннар – актар.
А) Айтырыгларга харыылаар б) Пейзажты ажыглааныныӊ онзагайы в) Тест тургузар г) Чогаадыг бижииринге белеткенир д) Дылынын уран-чечени
Катаптаашкын
1
Билиглерни быжыглаар
Түӊнел кичээл
1
1-ги болгаш 2-ги улдуӊ дургузунда өөренгеш, шиӊгээдип алган билиглерин, мергежилдер болгаш чаӊчылдарын хынаар.
Өөренген чогаалдарынга тест азы кроссворд тургузар. Үнелел бижиир: «Чечен чогаалдар номчукчуга кандыг салдар чедирип турарыл? Чүү чүвеге өөредип, кижизидип турарыл? »
3-кү улдуӊ (23 шак)
КДНК. К. К. Кудажы «Шончалай»
4
Чогаалдыӊ идейлиг утказы. уран-чечени.
Чогаалдарда көдүртүнген айтырыгга, маадырларга, чогаалдыӊ авторунга ниити үнелел бижиир.
О. О. Сувакпит «Ыылар» (компьютер, экран, компакт-диск)
2
Төрээн чериниӊ бойдузун камгалаарын уран-чечен илереткени
Чиргилчин, оо, чажы чанар, атом-бомба
а) Бойдус камгалалынга тураскааткан кандыг чогаалдар номчаан силер, оларныӊ аттарын, авторларын бижиир. б) Чогаадыкчы ажылдар: «Кижи – бойдустуӊ төлү» деп темага чогаадыг, чурук, ус-шевер ажылдар
Ч. Ч. Куулар «Шораан» (05.3)
6
«Кижи, ооӊ салым-чолу» деп теманы бир янзы кылдыр чогаалчыныӊ көргүскени.
Улаанут,ууру, оргаа, адан, мөөрээр, хөкпер булут,сержи кадак, аржаан дому, сорулдажыр, кулугурнуӊ кулуксаанын, ууш үндүрер, шарталыр, бодалажып, кунук, эстеме, калбак аас, хам-калчаа изиир, саксагайы, күлдүй шава бээр, хуурмак, бойлаар. койгу, чеӊгии, мажор, холун актаар, дасык
Чогаадыкчы онаалгалар: а) Автор чогаалында кандыг проблеманы көдүргенил? б) Метафораларны тыпкаш, авторну оларны канчаар ажыглаанын тайылбырлаар в) Кайы-бир үзүндүнү бодунуӊ бодалы-биле төндүрер г) Тыва композиторлар дугайында дыӊнадыглар. д) Тыва хөгжүм херекселдериниӊ дугайында тывызыктар
Е. Т. Танова «Илбилиг согун»
5
Шииниӊ идейлиг утказы
Бумеранг, магтар, джиннер, авансцена, шахо, Персей.
а) Шии чогаалынын проза болгаш шүлүк чогаалындан ылгалын бижиир б) «Эрткен үени билбейн чыткаш, келир үеже бурунгаарлаары берге» деп бодалды шынзыдып бадыткаар.
А. А. Даржай «Авамга»
1
Шүлүктүӊ идейлиг утказы, чогаалчыныӊ бот-тускайлаӊ дылы, стили, неологизмнери танып, ылгап билири
Дыӊнадыглар белеткээр «А. А. Даржайнын чогаалында ава тематиказы»
ЧСК. Шүлүк чогаадырынга шенелде
1
Чогаадыкчы чоруун сайзырадыр
Патриотчу, пейзаж, ынакшыл, философчу лирика
Чогаадып алган шүлүүн сайгарар
КДНК. Аныяк болгаш эгелеп чоруур шүлүкчүлерниӊ чыынды ному «Алантос»
3
Чогаалдарныӊ идейлиг утказы, тургузуу, уран-чечени.
Тыва поэзияда чаа тыптып турар хевирлер, хемчээлдер
Төрээн чер, чуртунга, кижилерге чылыг, чараш сеткилин илереткен шүлүктерни доктаадып алыр
4-кү улдуӊ (16 шак.)
К. Д. Чамыяӊ «Ханы дазыл»
4
Тоожуда амгы үеде ортумак школаныӊ амыдыралында тыптып келген, нарын, социал дөстүг айтырыгларны коптарып көргүскени.
Чаг иштинде бүүрек, психология, колхоз фермазы.
а) Башкыныӊ бодунуӊ ажылынга бердингенин көргүскен одуругларны тывыӊар б) Чогаадыг «Авам, ачам база мен» в) Өөреникчи кижиниӊ мурнунда кандыг-кандыг хүлээлгелер барыл, бижиир
К. Д. Чамыяӊ «Мөӊгүн оттук»
ЧСК. Чогаадыг «К. Д. Чамыяӊныӊ чогаалдарында мээӊ ынак маадырым»
5
Чогаалдыӊ идейлиг утказы, уран-чечени
Оттук, экспонат, чавага, ыӊгыржак, халаачык, дижилиг, бурундук, хөндүрге, кожалаӊ, хожудаан.
А) Орлан-оолдуӊ кырган-ачазыныӊ угаа-дыглыг чагыг чугааларын ушта бижиир б) Оолдарныӊ аразында найыралын бижиир в) Чогаадыг «Хостуг шак деп чүл?» г) Чуӊмалыгнын пейзажын ушта бижиир д) «Чангыс баш эки, ийи – оон артык» деп бадыткап турар одуругларны тывар, утказын тайылбыр-лаар.
Кичээл аян-чорук М. Б. Ховалыг «Ыдыктаан тук»
2
Чогаалдыӊ идейлиг утказы
Галапагос, Фиджи, Климанджаро, Мак-Кинли, Амундсен, Арафур
а) Тываныӊ чаа тугунуӊ дугайында авторну бодалдарын доктаадып алыр. б) Дыннадыглар: Далай-Лама дугайында чүнү билир мен.
Барымдаалыг чогаалдар дугайында билиг
1
Херек кырында болган болуушкуннарга даянып бижиири.
Очерк, рассказ
Чогаадыг «Тураскаалдыг черлерге чорааным»
З. А. Намзырай «Эглип келир куштарым»
1
Шүлүктүӊ тургузуу, идейлиг утказы, уран-чечени
Аӊгыска - эрткен чылгы тараа шөлү
«Дуруяалар эжеш куштар» деп чугаанын утказын бижиир
А. Ү. Күжүгет «Ажыл»
1
Кандыг-даа күрүнениӊ сайзыралыныӊ үнер дүзү - күш-ажылда. Материалдыг чаагай кежик чүгле күш-ажылга үндезилеттинер
Хорум-көшке, комбайн.
Ажыл-агый-биле холбашкан үлегер домактардан, чалгынныг сөстерден тып бижиир.
А. Х. Ховалыг «Кара-Даг дугайында баллада»
1
Бай аӊгыныӊ тергииделиниӊ күштелгенинге, моральдыг самыыралдыӊ кедерээнинге угаан-сарыылдыг кижилерниӊ удурланыышкыны.
Диригжидилгелерни ушта бижиир
Түӊнел кичээл
1
Билиин хынаар
Номчуттунар. Номчукчунуӊ дневнигин долдурар.
