Тема: Алмашлыкларны гомумиләштереп кабатлау.
Максат: 1) Тукай әсәрләренә нигезләнеп, алмашлыкларны гомумиләштереп кабатлау, белем күнекмәләрен камилләштерү, алган белемнәрне системага салу, практикада куллану.
2) Алмашлыкларны сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәтү; Укучыларның иҗади фикерләү сәләтен, язма hәм сөйләм телен үстерү.
4) Г.Тукай иҗатына кызыксыну, әдәбиятка мәхәббәт тәрбияләү.
Материал: Татар теле, 6 сыйныф, 2014 ел, индивидуаль карточкалар.
Алмашлыкларны кабатлау – үзэшкәртмә кроссвордлар.
Җиһазлау: Ноутбук, Г.Тукай “Туган тел”, “Сабыйга” аудиоязмалары, рәсемнәр, видеофильм.
Метод һәм алымнар: әңгәмә, индивидуаль бирем үтәү, дидактик уеннар.
Предметара бәйләнеш: Татар әдәбияты.
Яңа педагогик технология: компьютер технологиясе.
Дәрес төре: өйрәнгән темаларны гомумиләштереп кабатлау.
План.
I. Оештыру өлеше.
II. Актуальләштерү.
1.Укытучы сүзе. Г.Тукайга -127 яшь.
2. Г.Тукайга багышланган кроссворд чишү.
3. Теманы ачыклау, дәрескә куелган максатлар белән таныштыру.
III. Алмашлыкларны кабатлау.
Алмашлык нинди сүз төркеме?
Сөйләмдәге әһәмиятен ачыклау.
Хат. Текстны кабатлаулардан коткару.
Аудиоязмада Г.Тукайның “Сабыйга” шигырен тыңлау, андагы алмашлыкларны табу.
Алмашлык төркемчәләре.
Кроссворд чишү.
Шигырь юлларыннан алмашлыкларны табу, төркемчәләрен билгеләү.
Тере музыка астында уен..
Алмашлыкларның җөмләдәге функциясе.
Һәр җөмлә кисәге булган очракка мисаллар уйлау.
Язмача эш: дәреслек 216 бит , 300 нче күнегү.
IV. Йомгаклау.
Өй эше бирү.
Билгеләр кую.
Дәрескә йомгак ясау.
Дәрес барышы.
I. 1. Исәнләшү.
2.Укытучының кереш сүзе.
- Исәнмесез, укучылар! Татар теле дәресебезне башлыйбыз. Дәресебезнең эпиграфы итеп мин «Туган телем – татар теле” дигән сүзләрне алдым. Ә хәзер туган тел турында мульфильм карап алырбыз.
II. Актуальләштерү.
- Укучылар бу шигырьнең авторы кем булды инде?
- Г.Тукай. Бүгенге дәресебезне без әдәбият белән үреп алып барырбыз. Әлбәттә Г.Тукай иҗаты белән бәйләрбез.
- Кыя-тау никадәр биек булса, аның зурлыгын, матурлыгын тулырак күрү өчен дә шулкадәр читкәрәк, ераккарак китеп карарга кирәк, диләр. Сөекле шагыйребез Г.Тукай - әнә шундый кыя-тау. Без ерак еллар аша аның яшендәй яшьнәп кенә узган кыска гомер юлын, ул калдырган иҗади мирасны күз алдыннан уздырып, соклану һәм горурлану хисләрен кичерәбез. Хәзер аның иҗатына багышланган кроссворд чишеп алырбыз.Сезгә әдәбият дәресендә алган белемнәрегез ярдәм итәрләр дип ышанам.
Кроссвордны дөрес чишсәк, бүгенге дәресебезнең темасын ачыкларбыз. Сез әзерме?
-Әйе.
-Бик яхшы. Карыйк инде, темабыз нинди була?
(Теманы, максатларны әйтү)
-Укучылар, ә алмашлыклар дип нинди сүзләрне атыйлар? Кем аның кагыйдәсен әйтә?
-.......
- Алар нинди әһәмияткә ия?
- Сөйләмне кабатлаулардан коткаралар, җыйнак һәм матур яңгырашлы итәләр, җөмләләр арасында бәйләнеш чарасы да.
Нинди сүз төркеменә без алмашлык дип әйтәбез? (Исемне, сыйфатны, рәвешне алмаштырып килүче мөстәкыйль сүз төркеме).
Алмашлыклар сөйләмебездә нинди роль уйный?(Сөйләмебезне матурлыйлар, кабатлаулардан коткаралар.)
Рус телендә ничек дип өйрәндегез? (Местоимение – это часть речи, которая указывает, но не называет, дип.) Алмашлыклар, димәк, предметны яки затны күрсәтәләр, ләкин атамыйлар икән.
- Әйе. Укучылар , безгә Шүрәледән хат килгән. Ачып укыйк әле.
“Текстны кабатлаулардан коткарырга булышыгыз!
Бөек шагыйребез Г.Тукай бик аз гомер эчендә гаять бай иҗат мирасы калдырды. Г.Тукай исән чакта ук татар милләте тарафыннан татар милләтенең рухи юлбашчысы итеп танылды, иҗаты югары бәя алды. Г.Тукайның исеме күңелебезгә бик якын.”
-Текст матур яңгырыймы?
- Юк, анда бер үк сүзләр кабатланып килә.
- Әйдәгез кабатланып килгән сүзләрне алмашлыклар белән алмаштырабыз.
(Текстны үзгәртеп уку)
-Бөек шагыйребез Г.Тукай бик аз гомер эчендә гаять бай иҗат мирасы калдырды. Ул үзе исән чакта ук татар милләте тарафыннан аның рухи юлбашчысы итеп танылды, иҗаты югары бәя алды. Г.Тукайның исеме күңелебезгә бик якын.”
-Хәзер ял итеп алырбыз. Г. Тукайның “Сабыйга” шигырен тыңларбыз. Тыңлаганда игътибарлы булыгыз: алмашлыклар бармы бу шигырьдә?
(аудиоязманы тыңлау)
(очрый торган алмашлыклар: һич, сине, барчасы, аларның, ул, һич, син, шунда, барын, нәрсәләрнең)
-Укучылар, күргәнегезчә, алмашлыклар бик күп һәм төрле. Әйдәгез аларның төркемчәләрен искә төшерик әле. Алмашлыкларның ничә төркемчәсе бар?
-7.
-Ниндиләр?
- Зат алмашлыклары, күрсәтү алмашлыклары, билгеләү алмашлыклары, сорау алмашлыклары, юклык алмашлыклары, билгесезлек алмашлыклары, тартым алмашлыклары. Ныклап искә төшерү өчен кроссворд чишеп алабыз.
“Зат алмашлыклары ” кроссворды.
Зат алмашлыгы 3.Билгеләү алмашлыгы
4. Сорау алмашлыгы
5. Күрсәтү алмашлыгы
6. Билгесезлек алмашлыгы
7. Тартым алмашлыгы
8. Юклык алмашлыгы
- Һәр төркемчәсенә мисал китерик әле. - ......
-Алар ничек төрләнә? - ....
- Ничек ясала? - ....
- Алмашлык төркемчәләрен искә төшердек. Ә хәзер дәфтәрләрегезгә бүгенге числоны hәм теманы языгыз.
- “Сабыйга” шигыреннән алмашлыкларны табыйк һәм төркемчәләрен билгелик әле.
- Укучылар хәзер уен уйнап алырбыз.
Тере музыка астында күңелләрне күтәрик. (табышмаклар белән уен)
-Ә хәзер йомгаклар алдыннан тагын бер кызыклы эш эшләп алырбыз.(Перфокарталар белән эш)
III. Йомгаклау.
- Бик яхшы, укучылар . Инде өй эшен язып алыгыз: Алмашлыклар кулланып “Рәхмәт сиңа, Тукай абый!” темасына шигырь яисә кечкенә күләмле инша язып килерсез.
- Укучылар, дәресебезгә йомгак ясап куйыйк инде.
Димәк, укучылар, без бүгенге дәрестә ана теле һәм әдәбият дәресләрен берләштердек. Күргәнебезчә татар теле дәресендә алган белемнәребез әдәбият дәресендә, ә әдәбият дәресендә алган белемнәребез татар теле дәресендә кирәк булуына тагын бер тапкыр инандык. Сез алмашлыкларны кабатлау һәм Г.Тукай иҗаты буенча йомгаклап нәрсәләр әйтә аласыз? Без бүген нишләдек?
Алмашлык – мөстәкыйль сүз төркеме.
Ул предметны яки затны күрсәтә, ләкин атамый.
Мәгънәләре буенча җиде төркемгә бүленә.
Сөйләмебезне матурлый, кабатланулардан коткара.
Әдипләребез дә үз иҗатларында алмашлыкларның барлык төркемчәләрен дә бик киң кулланалар.
- Яхшы. Бүген дәрестә актив катнаштыгыз, барыгыз да “5” ле куям.
- Сау булыгыз.
