Тема: Сүз ясагыч – чы; - че кушымчалары. Һөнәрләр.
Дәрес тибы: ЛГКК
Максат:
1. Сүз ясагыч – чы; - че кушымчаларының исем ( һөнәрләр )
темасы буенча белемнәрне , үтелгән лексиканы ныгыту, системага
салу,бәйләнешле сөйләм һәм язма телен үстерү,аларны куллана белү,татар теленә кызыксыну тәрбияләү.
2. Дәрес этапларында яңа технологияләр кулланып, балаларның
белем дәрәҗәсен, кызыксынучанлыкларын үстерү, олимпиадага эзерлэү калыпларын кертү.
3. Хезмәт иясенә хөрмәт тәрбияләү, һәр һөнәрнең мөһим булуын
билгеләп үтү.
Җиһазлау:
Дәреслк,компьютер, мультимедиа, хезмәт кораллары ясалган рәсемнәр, карточкалар, таблица, ребуслар.
Д ә р е с б а р ы ш ы:
I Оештыру моменты
Рапорт тапшыру.
Балалар белән исәнләшү.
Шигырьне сөйлиләр,эшкә әзерләнәләр.
Кояш безне сәламли,
Без кояшны сәламлик.
Нурларыннан җылы алып
Бер-беребезгә өләшик!
“Мин сиңа яхшылык телим.
Син дә миңа яхшылык телисең.
Авырлык килсә,
Мин сиңа ярдәм итәрмен!
(Шигырьне сөйлиләр,эшкә әзерләнәлә).
Һава торышысораулар бирү(Сораулар).
1.Урамда кояш бармы?
2.Көн кояшлымы,болытлымы?
3.Җил бармы?
4.Көн җылымы?
5.Көн салкынмы?
6.Урамда яңгыр явамы,кармы?
7.Агачларның яфраклары саргайганмы?
8.Агачларның яфраклары коелалармы?
II Актуальләштерү.
Укытучы.Яңа теманы өйрәнүгә керешкәнче, алдагы дәресләрдә алган белемнәрне искә төшереп, ребус чишеп алабыз.
3 слайд – ребус
• Укучылар нинди сүз килеп чыкты?
Исем
• Дөрес
. Нәрсә ул исем?( исемнең кагыйдәсен әйтәләр)
• Исем ничек төрләнә?(зат-сан ,килешләр белән)
Исем темасын кабатлау.
а)исем;
б) сыйфат;
в) фигыль;
г) сан.
а) нишли? нишләде?
б) нинди? кайсы?
в) кем? нәрсә?
г) ничек? кайчан?
а) урман, агач;
б) китап, дәфтәр;
в)Идел,Нократ;
г) казан, савыт.
а) -да, -дә, -та, -тә;
б) -лар, -ләр, -нар, -нәр;
в) -а, -ә, -ды, -де;
г) -ның, -нең кушымчалары ясала.
а) 5;
б) 9;
в) 6;
г) 7.
а)куянга;
б) урманны;
в) китапның;
г) дәфтәрдән.
. Мөстәкыйль эш.
1 нче төркем әби бабай
2нче төркем әни әти
3нче төркем әби абый
сүзләрен тартым белән төрләндерү.
.Өй эшен тикшерү.”Кем булып эшли”-хикәя язарга.
III. Яңа белемнәр үзләштерү.(Слай профиссияләр)
- Дөрес! Һөнәрләр турында. Рәсемнәрдә нинди һөнәр ияләрен күрәсез. Санап үтегез. (балалар әйтеп китәләр). - Балалар, ничек уйлыйсыз, без бүген дәрестә нәрсә турында, кем турында сөйләшербез? (Кешеләр турында, һөнәрләр турында).
5 слайд
Җыр – җырчы
Кибет –кибетче
Балык-балыкчы
Тегү-тегүче
Бакча-бакчачы
Баян-баянчы
• Шушы сүзләргә карап нәрсә әйтә аласыз?
–чы, -че кушымчалары ярдәмендә яңа сүзләр ясалды.
• Дөрес
- Дөрес! III Яңа төшенчәләр бирү.
1. Кагыйдә белән таныштыру.
- Игътибар белән тыңлагыз, һәм уйлап әйтегез татар телендә һөнәр атамалары ничек ясала? (укытучы һөнәр иялрен атап чыга: сатучы, укытучы, язучы, укучы, эшче, тегүче). (-чы –че аффикслары белән һөнәр исемнәре ясала).
- Экранга карыйк әле, монда исем сүз төркемнәреннән ничек яңа сүз ясалышы күрсәтелгән. (7 нче слайд)
Исем
Балык + чы .Чаңгы + чы .Эш + че .
Бакча + чы . Оч+у + чы
яз+у + чы . Йөз+ү+ че.тегү + че
Дәреслектән 1-3 нче күнегүне эшләү.
- Укучылар, уйлап карагыз әле, ничек әйтерсез? (ситуатив күнегүләр))
8 слайд
- Садовник посадил красивые цветы;
- Учительница красиво пишет;
- Рыбак поймал большую рыбу;
- Портной красиво шьёт;
- Строитель строит дом.
- Ә хәзер, балалар, игътибар белән экранга карыйк.(9 нче слайд) Ике баганада сүзләр язылган. Беренче баганада кем? дигән сорауга җавап бирә торган сүзләр, ә икенче баганада – нишли? Уйлап карагыз әле, укытучы нишли? (Укытучы укыта).
9 слайд
Кем? Сатучы. Сатучы нишли?
- Ә сатучы нишли? (Сатучы сата) һ.б. (төркемнәрдә эшләү)
Кем? Нишли?
Укытучы тегә
Сатучы укыта
Эшче дәвалый
Төзүче сата
ТегҮче яөзи
Бакчачы Яза
Табиб су сибә
Язучы эшли
Кем? Нишли?
Укытучы укыта
Сатучы сата
Эшче эшли
Төзүче төзи
Бакчачы су сибә
Табиб дәвалый
Язучы яза
Ял минуты.
Выберите к существительным подходящее по смыслу прилагательное
Укытычы …, …
Укучы …, …
Кэрэшче…, …
Язучы …, …
Карточкалар белән эш. (слайд итеп күрсәтергәдә мөмкин).
- Хәзер карточкалар белән эшлибез. Сезнең партада карточкалар бар. Нокталар урынына сүзләр куеп җөмләләрне төгәлләп укырга (вакыт бирелә; тикшергәндә тәрҗемәсе дә сорала. Мама кем работает? Папа что делает? Сестра кем работает?)
1нче төркем.
- Исәнме, ...!
- Исәнме, ...!
- Әниеңнең исеме ничек?
- Аның исеме ... .
- Ул кем? Ул нишли?
- Ул – ... . Әнием матур күлмәкләр тегә.
- Ә әтиең кем? Ул нишли?
- Әтием – ... . Ул машина йөртә.
- Сау бул, ... !
- Сау бул, ... !
2нче төркем.
Исәнме, ...!
- Исәнме, ...!
- Әтиеңнең исеме ничек?
- Аның исеме ... .
- Ул кем, кайда эшли?
- Ул ... . Балык тота.
- Ә әниең кем? Ул нишли?
- Әнием ... . У тәмле ашлар пешерә.
- Сау бул, ... !
- Сау бул, ... !
3нче төркем.
Исәнме, ...!
- Исәнме, ...!
- Апаңның исеме ничек?
- Аның исеме ... .
- Ул кем булып эшли?
- Ул – кибетче. Апам ашамлыклар сата.
- Ә абыең кем? Ул нишли?
- Абыем – укытучы. Ул балалар укыта.
- Сау бул, ... !
- Сау бул, ... !
Рәсем буенча сорауларга җавап бирергә
- Һәр кешенең һөнәре бар. Экранга карыйк һәм әйтик кемнең һөнәре нинди? Өстәмә сорауларда бирергә мөмкин. )
(Өстәмә сораулар: Укытучы кайда эшли? Укытучы кибеттә эшлиме? Бакчачы кайда эшли? Бакчачы кибеттә эшлиме?)
Перевести текст.
Дэньяда бик куп яхшы хэнэрлэр бар. Э мин укытучы булырга телим. Укытучы мэктэптэ эшли. Ул балаларны укырга хэм язарга эйрэтэ. Укытиучыны хэрвакыт хэрмэт итэлэр.
Укытучы булу жинел тугел. Минемчэ , бик куп белергэ , балаларны яратырга кирэк.
IV Ныгыту.
- Димәк һәр һөнәр иясенең үз эш урыны, махсус эш коралы да була
. - Балалар, без бүген дәрестә бик күп һөнәрләр турында сөйләштек. Ә ничек уйлыйсыз: һөнәрләрнең кайсы әһәмиятлерәк, әйбәтрәк? (балалар җаваплары).
- Димәк, укучылар, бөтен эш тә әһәмиятле, барысы да яхшы.
Тестлар(һәр дөрес җавап өчен 1балл)
1.Кайсы җөмләдә тартымлы исем бар?(в каком предложении есть существительное с окончанием принадлежности)
А)Бакчада сандугач сайрый.
Б)Минем карандашларым матур.
В)Көзен агачлар саргая.
2.В каком слове не пишется {Ж}?
А) тэр…имэ итэргэ;
Б)и…ат итэргэ;
В) киресен…э уйларга
3. Калын әйтелешле сүзләр генә булган рәтне күрсәтегез (определите ряд со словами только твердого произношения):
А)китап, дәфтәр, мәгарә, язу;
Б)яфрак, барырга, урам;
В)үлән, тиен, сурәт.
4.Җөмләнең баш кисәкләре: (главные члены предлонения):
А)аергыч, ия;
Б)хәбәр, хәл;
В)ия, хәбәр.
5.-чы//-че нинди кушымча?( .-чы//-че какое окончание?)
А)сан ясагыч;
Б)исем ясагыч;
В)фигыль ясагыч.
6.Нечкә сузыклардан гына торган рәтне табыгыз: (определите ряд со словами только мягкого произношения):
А)эшче, күрәзәче, ярдәмче;
Б)акча, эшче, әтәч;
В)кофта, норка, торт.
7.Кайсы рәттәге сүзләрдә [w] авазы әйтелә?(в словах какого ряда произносится [w]):
А)валчык, авыл, тавыш, вәкил;
Б)ваза, витамин, веранда, паровоз;
В)витрина, җавап, Володя, савыт
8.Артык сүзне табыгыз(определите лишнее слово):
А)егерме;
Б)кырык;
В)илле;
Г)сигез;
9.Ул кем?(это кто?)
А)каз;
Б)кар;
В)кыз;
Г)кыш.
10. Дима учится в шестом классе дигән җөмләнең дөрес тәрҗемәсен табыгыз: (найдите правильный перевод данного предложения):
А)Дима укый алтынчы сыйныфта;
Б)Алтынчы сыйныфта укый Дима;
В)Дима укый сыйныфта алтынчы;
Г)Дима алтынчы сыйныфта укый;
V Йомгаклау.
Проет эше.Исем ясагыч кушымчалар белән язылга агач яфракларын агачка ябыштыралар.(Һәр төркемгә исем кушымчалары белән эш бирелә. (карточкалар).
1 нче төркем. Сүзләргә –лык,-лек кушымчалары ялгап языгыз: матур...,көндә...,батыр...,шат..., күз...,матур...,яхшы..., печән...,сабыр...,усал....
2нче төркем. Сүзләргә –даш,дәш, таш-тәш кушымчалары ялгап языгыз: сыйныф...,авыл...,Ватан..., юл...сер..., фикер...,ип...,көрәш...,як...,класс....
3нче төркем .Сүзләргә –чы,чы, кушымчалары ялгап языгыз:
уку..., эш...,укыту...,җыр...,балык...,кибет...,тегү...,язу...,җитәк...,гармун....
VI Өй эше.
- “Гаиләдә кемнәр бар? Исемнәре ничек һәм кайда эшлиләр? ” дигән сорауларга җаваплар уйлап килегез.(сораулар 14 нче слайдта)
Сораулар.
Гаиләдә кемнәр бар?
Исемнәре ничек?
Кайда эшлиләр?
Кайда укыйлар?
Дәрестә бик яхшы эшләдегез, җавапларны әйбәт бирдегез (билгеләр кую).
Дәрес бетте, сау булыгыз!
Сүз ясагыч кушымчалар Исем+ сүз ясагыч кушымчалар: -чы/-че (балык-чы, сабан-чы, тимер-че, печән-че); -даш/-дәш (авыл-даш,юл-даш, сер-дәш, сабак-таш); -лык/-лек (печән-лек, саз-лык, баш-лык, күз-лек); -чык/-чек (уен-чык, кап-чык); Фигыль+сүз ясагыч кушымча: - ак/-әк, (-ык/-ек) (көрә-к, тара-к, тишек, ярык); -гы/-ге (-кы/-ке) (чал-гы, пыч-кы, себер-ке); -ыч/-еч (сөен-еч, көен-еч, юан-ыч); -ма/-мә (яр-ма, бүл-мә, кабарт-ма, күргәз-мә)
№ слайда 5
Описание слайда:
Бирелгән кушымчаларны ялгап, сүзләр уйлап яз. -лык/-лек; -ма/-мә;-даш/-дәш; -таш/-тәш;-ла/-лә;-лап/-ләп;-лаш/-ләш; -лы/-ле;-сыз/-сез; -чан/-чән
. Мөстәкыйль эш.
1 нче төркем әби бабай
2нче төркем әни әти
3нче төркем әби абый
сүзләрен тартым белән төрләндерү.
