Классный час в 5а классе.
Тема: «Залуһин зөргәс үүл бүтдг.»
Цель мероприятия(күсл): Советск Союзин баатрмудын дүрмүдәс үлгүр авч, Төрскән харсдг баатр, зөрмг болдг сурһмҗ өглһн, дорас өсч йовх баһчудт дәәнә жилмүдт залу зөрмгән үзүлсн улсин, әмән хармнлго мана эндрк бәәх сән жирһлин төлә дәәлдсинь медүллһн, баатр,зөрмг йовдл үзүллһнә сурһмж өглһн.
Оборудование(дөңцл): презентац, дегтрмүд,зургуд, «Герой Эрднь Деликов»-дун
«Олн әмтнд туслхла,
Алдр нерн делгрх»
(хальмг үлгүр)
Ход классного часа (йовуд):
I. Слово учителя: 1941-гч җилд Төрскән харсгч дән эклв
Төрскән харсгч Алдр дәәнд Хальмгин үрдүд мана орн-нутгин цуг улсин элчнрлә әдләр әмән әврллго дәәлдсмн.Алдр дәәнд баатр кевәр дәәлдҗ залу зөрмг йовдл һарһсн төләдән Хальмгин 22 үрн цергә өөдән ачлврар- Советск Союзин Геройин күндтә нер зүүҗ ачлгдсмн.Эднәр бидн цуһар бахмҗ кенәвидн.Төрскнәннь төлә зөрмг йовдл һарһсн цагт эн темдг хамгин өөдән үзмҗтә болна.Ода мадн Эн баатрмудын нер дуудад келчкий? (слайд үзүллһн).
Делгә Эрднь хальмгуд дундас түрүн болҗ Советск Союзин баатр нер зүүсмн.
Эндр мадн Делгә Эрднин тускар күүндхвидн.Кезә, альд, төрсинь,ямаран зөрмг йовдл һарһсинь темдглҗ, тодлҗ авхмн.
Делгә Төлҗин Эрднь.(1922–1942җ)
1922-ч җил үкр сарин 22-д Делгә Эрднь Салын Тугтун әәмгин Ик Зорһахн гидг хотнд төрҗ һарсмн. Эцкнь – Делгә Төлж, экнь – Сарин Булһн. Эрднь долатаһасн авн школд орад, сурһуль дасв.
1939-ч җилд комсомолец болад, селәнә эдл-ахун көдлмш күцәлһнд түрүн орм эзлҗ йовсмн. Дәкәд эн «Коммунист» гидг района газетд зәңгч болад бас үүлдв.
1941-ч җилд һалзу фашистнр дән эклсн кемд Эрднь бәәрән комсомольцнриг, талдан баһчудыг чигн цуглулад, харслһна көдлмш күцәһәд, фронтд йовх дәәчнрт дулан хувц-хунр, хот-хол йовулдг бәәсмн.
1941-ч җил бар сард Эрднь цергт эврәннь сән дурарн мордв. Зуна сармудт эн колхозд көдлҗ, өрк-бүлин хот-хоолар теткдг бәәҗ. Балһснд тракторин эрдм даслһна курсан сән гидг темдгәр эн төгсәв.
Эн 110-ч онц Хальмг мөртә дивизин 273-ч полкд ,бронебойщик болҗ церглҗ йовсмн.
Күүндвр:
Делгә Эрднь гисн кемб?
Кезә, альд эн төрсмн?
Энүнә эк-эцкин тускар ю медвт?
Дән эклхд Эрднь альд көдлҗәсмн?
Дәәнд көвүн кезә мордв?
Альд Эрднь церглв?
(слайд үзүллһн)
II. «Олн әмтнд туслхла ,
Алдр нерн делгрх.»
Миңһн йисн зун дөчн хойрдгч жилин июль сард танков дивизин командир Делгә Эрднь Ростовск областин Пухляковский селәнә өөр хортнас межә харсч йовла. Энд далн жил хооран дегд сүркә дәәлдән болсмн Хортн һатлҗасн тагтас хол бишд, һолын наадк зүн амнднь зегстә-хулста, бальчгта орм эзләд, сержант көвүн Эрднь Деликов танк цомлҗ шатадг бууһарн хортыг хаһад, харвад суусн болдг. Зурһан өдрин эргцд зөргтә хальмгин болн советск салдснр эн һазриг немшнрәс харссмн. Хальмгин хәәртә үрн Делгә Эрднь немшин һурвн бронемаши, һурвн ацата машинд бәәсн жирн немшнрин салдснриг уга кесн билә.
Хальмгин үрн бронебойщик Деликов Эрднь мартгдшго туурмҗар эврәннь нерән мөңкрүлв… Үкх күнд шав, бомбин тасрха төмр харһад авсн бийнь, кииһән тасртл фашистнрлә ноолдад, Эрднь үүрмүдтән келсн үг эн: - «Мини бу автн! Андн фашистнриг күүчтн! Маниг хооран цухрдгог тедн медҗ авг…».(слайд үзүллһн) Хальмгин мөрнә цергин дивизин дәәчнр немшин танкин бүкл дивизлә дәәлдсмн. Мана салдснриг деерәс самолетмуд дөннсн уга. Тер бийнь баатр-зөрмг хальмгин дәәчнр цус-махан асхад, хортиг зогсав.
1942-ч җилд така сарин 26-д, әрә 20 настадан, туурмҗ болҗ, кезәңк баатрин йосар әмтнд келн болҗ әмнәсн хаһцв.
СССР-ин Деед Советин Президиумин Зәрлгәр1943-ч җил моһа сарин 31-д баатр зөрмг кевәр немшнрлә ноолдсн төләд Эрднь Деликовд Советск Союзин Герой нер зүүлһсмн. (слайд үзүллһн)
Тиигәд Делгә Эрднь гисн кемб?
III.«Арһта көвүн аавин нер дуудулдг» гидг хальмг үлгүр бәәнә.Делгә Эрднь арһта, чиирг, дадмг, зөргтә болад орн-нутгин тууҗд нернь мөңкрв. Энүнә нернь яһҗ мөңкрв?
Хальмг келнә Делгә Эрднин нертә мөрә бәәнә.
Делгә Эрдньд нерәдсн баһ планет секгдсмн (слайд)
Хальмг Таңһчин селәнд, уульнцсд Делгә Эрднин нер зүүлһсмн
Пухляковск куутрин эмчин амбулаторин эрст мемориальн самбр өлгәтә
Делгә Эрдньд нерәдсн дуд бичсмн.(Б Манджуркаевин ду соңслһн) (слайд)
Делгә Эрднин төрсн-боссн һазртнь мемориал секгдсмн. Энүнд музей 1982җ секгдсмн.(слайд үзүллһн)
Делгә Эрднин дүр бичәчнрин үүдәврмүдт (слайд үзүллһн)
Делгә Эрднин дүр зурачнрин үүдәврмүдт (слайд үзүллһн)
Делгә Эрднин дүр шавачнрин үүдәврмүдт(слайд үзүллһн)
Эн үзсн тоотас Делгә Эрднин тускар ю медүвидн? Делгә Эрднь келн-улстан, Төрскндән дурта бәәсинь медүвидн.
IV.Хальмг амн урн үгд зөрмг, чиирг баатр йовдлын туск үлгүр дала. Тер үлгүрмүдән сергәчкий?
1.Баатр нег үктл,
Әәмтхә миңһ үкдг.
2.Күн болх баһасн,
Күлг болх унһнасн.
3.Олн әмтнд туслхла алдр нерн делгрх,
Онц бийән татхла,
Му нерн делгрх.
4.Арһта көвүн аавин нер дуудлдг
5.Нер үкхәр-бий үкг
6. Залуһин зөргәс үүл бүтдг.
7. Зөрсн - диилсндән шаху
8. Залу күн зөрсн талан
9. Залу күн зөрсән эс күцәхлә, нерән геедг, чон бәрсән алдхла харһндг
10. Алдр күн - юн чигн әмтнд Теңгрин ѳлзәтә белг
11. Әәҗ үкхәр әәлһәд үк
12. Заhсн үкхлә ясн үлддг, залу үкхлә нернь үлддг
13. Чи алгдҗ болхч, ялгдҗ эс болх .
14. Тоомсрта залу нутгин төлә зүткдг, тоһстн шовун сүүлән хәләҗ нисдг.
15. Олн әмтнә төлә бәәдг күн мөнкинд җирһдг.
16. Төрскндән дурта күн дәәсиг диилхд дөт
17. Гертән унгиннь нер дуудул, хәрин һазрт төрснәннь нер дуудул
18. Йосн баатр күчәрн чидлтә биш, эврә әмтнд (эврә һазрт) дурарн чидлтә .
19.Эврән һазран эс харсхла, чи һазртан хәр күн болхч.
20. Эврә тѳрсн һазрт ѳвкнрин сәкүсн чигн нѳкд болҗ дәәлднә.
21.Буульмҗ уга – баатр уга, селвг уга – цецн уга
V.Күүкд, ода мадн иим нег соньн даалһвр күцәчкий. (Синквейн тогталһн)
1 баатр (бәәлһнә нерн)
2. (2 чинрлгч нерн)
3. (3 үүлдәгч)
4. (4 үгәс тогтсн зәңг)
5. (1 үг -синоним )
Синквейнар ахр келвр тогтатн.
Цуг мана бичсн тоот ахрар келхлә ю медүлҗәнә? (баатрин зөрмгинь медүлҗәнә.)
Баатр, зөрмг күн ямаран болх зөвтә?
(Баатр, зөрмг күн төрскндән дурта, олмһа,келн улстан дурта, халун зүрктә, тоолврта, зөрмг, һавшун, шунмһа, чидлтә болх зөвтә.)
Делгә Эрднь тиим зөргтә болҗ өсч.Эн кенәс үлгүр авч Төрскн орн-нутган зөрмг кевәр харсҗ йовсмн?
( Җаңһрин баатрмудас үлгүр авсмн- Җаңһрин баатрмудын андһар умшулх)
«Җил насн хойран
Җидин үзүрт өлгий,
Җилв бах хойран
Һанцхн Җаңһртан өгий..»
Хальмг улст Хоңһрин ачнр гидг дун бәәнә.Эн дууг дуулчкмн.
«Хальмг мөртә цергчнрин марш»
Үгнь Басңга Баатрин. Көгҗмнь: Дорҗин Саңһҗ-Һәрән.
Мин,бомб, товин сумн
Мөндр мет асхрв чигн,
Мөсләд һаргсн залусин зөргт
Мел әәмшг төрүц уга
Хоңһрин ачнр, уралан,
Хәрүләд, чашкарн чавчия
Хортна хогинь таслҗ
Холванднь өшәһән авия
Әәмшг ик билә гиҗ
Әәх күн олдхн уга,
Хортн күчтә билә гиҗ
Хооран цухрх хальмг уга
VI.Ашлвр:
Күүкд, ода мана күүндврин ашлвр кечкий.
Эндр мадн кенә тускар күүндүвидн?
Тиигәд мадн кенәс үлгүр авх зөвтәвидн?
(Баатр йовдл һарһсн улсас мадн үлгүр авх зөвтәвидн.)
