Күні:
Пән аты: Қазақ тілі.
Сынып: 7
Сабақтың тақырыбы: Сын есімнің шырайлары.
Сабақтың мақсаты: Білімділік: Сын есімдердің түрленуін зат есімдермен салыстыра қарап, шырай түрлерін өз деңгейінде меңгеруңне ықпал ету;
Дамытушылық: Сын есім шырайларына қатысты тапсырмаларды орындата отырып, оқушының алынған мәліметті өзіндік пікір, көзқарас, білім қоры ретінде дамытуына бағдар беру.
Тәрбиелік: Қоршаған ортаға қатысты тұрақты, негізді және өмірге қажеттілігі бар мәлімет көздерін қалыптастыруға ықпал ету.
Сабақтың түрі: шығармашылық сабақ
Сабақтың әдісі: дамыта оқыту
Сабақтың көрнекілігі: түрлі сызбалар, дидактикалық материалдар
Пәнаралық байланыс: әдебиет
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды түгелдеп, сабаққа даярлау.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
Сын есім бойынша өткенді қайталау.
дара
Құрамына қарай
Сын есім
сызбамен жұмыс:
күрделі
негізгі
Тұлғасына қарай
туынды
қатыстық
сапалық
Мағынасына қарай
Оқушыларға қойылатын сұрақтар:
Есім сөздерден сын есім жасайтын жұрнақтарды ата.
Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақтарды ата.
Сын есімдерді пайдалана отырып, мысалдар келтіріңдер.
Үй тапсырмасын қорытындылау.
ІІІ. Жаңа сабақ:
Жаңа сабаққа кіріспе:
Шырай деген сөздің мағынасы үңіліп көрейік. Кім қандай пікір білдіреді?
Барлықтарыңыздың да айтқандарыңыз өте орынды. Кез келген уақытта біздер заттың сапалық сынын бір-бірімен салыстыра қараймыз. Сындық белгілердің бірде басым, бірде кем болатынын көреміз. Заттың сын-сипаттық шырайын танып-білуге сын есімнің шырай формасы көмекке келеді. Олай болса, біртектес түр мен түстің, сапа мен белгінің, иіс пен дәмнің әр қилы реңдерін шырай дейміз.
Сын есімнің екі түрлі шырайы бар:
Шырай жасауға негіз болатын тұлға – сапалық сын есім. Шырайдың жасалуының өзіндік ерекшеліктері бар.
1. Сын есімнің шырайлары сапалық сын есімдерден ғана жасалады. Бір тектес сынның әртүрлі дәрежеде болуы тек сапалық сынға тән, ал қатыстық сында ондай қасиет болмайды.
Мысалы: Үлкен үлкендеу үлкенірек аса үлкен
Ал таулырақ, таулылау, аса таулы деп айта алмаймыз. Сынның әртүрлі дәрежесі болатындай шырай мәні жоқ. Таулы, үйдей, ағашты, көңілсіз т.б. сындар бір заттың екінші затқа немесе қимылға қатысты сипатын ғана білдіреді.
2. Шырай түрлері сапалық сын есімге:
Қосымшалар жалғану арқылы;
Күшейткіш буын қосарлануы немесе күшейткіш үстеулер тіркесуі арқылы жасалады.
Мысалы: Салыстырмалы шырай
Күшейтпелі шырай:
58-жаттығу. Берілген сын есімдерді түрлі реңге түрлендіріңдер:
Әдемі (-рек, ….), сұлу, денелі, сулы, көк, жазық, жүдеу.
59-жаттығу. Өлең мәтінінде қолданылған сын есім түрлері мен шырайларын атап көрсетіп, дәлелдеу мақсатында төмендегідей жұмыс жүргізіңдер:
60-жаттығу. Көркем әдебиеттен сын есім шырайларына үш мысалдан теріп жазыңдар.
61-жаттығу. «Адами қасиеттер» тақырыбында шырай формасына енген сын есімдерді қатыстыра отырып, шағын пікір жазыңдар.
Қазақ халқы – ең бір бейбіт халықтардың бірі.
Тіл – қай халықтың болсын басты белгісі. (Ш.Уәлиханов)
Ел түзелсін десең — әуелі өзіңді түзе.
Ер еңбегі – елге ортақ.
Арманың болсын – арманға қоса дәрменің болсын. (С.Торайғыров)
IV. Жаңа сабақты қорытындылау:
Сын есімнің шырайлары қалай жасалады?
Шырай түрлері қалай жасалады?
Сын есімнің басқа сөз таптарынан ерекшеленетін негізгі белгісін ата.
V. Үй тапсырмасы:
Сын есімнің шырайлары тақырыбын оқып, мысалдар келтіру.
Шығармашылық жұмыстар жасау.
