Планирование. Рабочая программа по татарскому языку и литературе в 9 классе по программе Фетхулловой для школ с этнокультурным чувашским компонентом.

[pic]

9 сыйныфның татар теле һәм әдәбияты дәреслегенә аңлатма язуы.

1. Статус документа (Эш программасы статусы).

Эш программасы түбәндәге документларны исәпкә алып төзелде: 1. “Мәгариф турында” Россия Федерациясенең Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 N 273-ФЗ "Об образовании в Российской Федерации") 2. “РФның халык телләре турында” 126-ФЗ нчы номерлы федераль законы” ( 24.07.1998).

3. СанПиН 2.4.2.2821-10 «Гомуми белем бирү учрежденияләрендә укыту өчен шартлар һәм укытуны оештыруга санитар-эпидеомиологик таләпләр» (РФның баш дәүләт санитар табибының 189нчы номерлы карары (29.12.2010)

4. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының приказы, 09.07.2012 №4154/12(«Об утверждении базисного и примерных учебных планов для образовательных учреждений Республики Татарстан, реализующих программы начального общего и основного общего образования)

5. Татарстан Республикасы Алексеевск муниципаль районы муниципаль гомуми бюджетлы белем учреждениесе Чуваш Майнасы урта гомуми белем бирү мәктәбенең белем бирү программасы

6. Татарстан Республикасы Алексеевск муниципаль районы муниципаль гомуми бюджетлы белем учреждениесе Чуваш Майнасы урта гомуми белем бирү мәктәбенең уставы.

7. Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). Төзүче авторлары: К.С.Фәтхуллова , Р.З.Хәйдәрова, 1-11 нче сыйныфлар. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 2014 ел.

2. Программада 9 сыйныфның татар теле һәм әдәбиятына 68 дәрес каралган, эш программасында да уку елы дәвамында 68 дәрес үткәрү планлаштырыла. Программа 2 өлештән тора: 1 өлеш – татар теле дәресләрен, 2 өлеш – татар әдәбияты дәресләрен планлаштырудан.

Дәреслек: Татар теле: Рус телендә урта гомуми белем бирүче оешмалары өчен уку әсбабы, 9 нчы сыйныф өчен дәреслек (Рус телендә сөйләшүче балалар өчен) / К.С. Фәтхуллова – Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2016 ел.

Дәреслеккә түбәндәге аралашу темалары кертелде: “Кешеләрнең тормышын бизәү”, “Илләр һәм шәһәрләр”, “Язмышыма узем хуҗа”, “Һөнәр сайлау”, “Гаилә бюджеты”, “Белем һәм китап”, “Милли сәнгать”, “Кеше һәм мохит”, “Аралашу”.

Лексик-грамматик минимум.

1. Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәтү.

2. Теркәгечле һәм теркәгечсез кушма җөмлә турында мәгълүмат бирү.

3. Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне танып белергә һәм сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәтү.

4. Иярченле кушма җөмләләрнең сөйләмдә актив аналитик һәм синтетик төрләрен өйрәнү, аларга хас бәйләүче чараларны һәм рус теленә тәрҗемә итү үзенчәлекләрен гамәли үзләштерү.

5. Иярченле кушма җөмләләрнең мәгънәләре ягыннан төрләрен аңлап төзи белү.

6. Иярчен вакыт җөмләнең төзелешен һәм аңа хас бәйләүче чараларны гамәли үзләштерү.

7. Иярчен урын җөмләнең төзелешен гамәли үзләштерү.

8. Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес кую һәм аларны тиешле интонация белән әйтү күнекмәләрен үстерү.

9. Катлаулы кушма җөмләләрне танып белергә һәм мәгънәләрен дөрес аңларга күнектерү.

10. Сөйләмнең иң зур берәмлеге буларак текст төзелеше турында төшенчә бирү.

11. Мөстәкыйль сүз төркемнәренең төрләнешләрен, ясалышларын һәм җөмләдә кулланылышларын кабатлау.

12. Бәйләгеч сүз төркемнәрен телдән һәм язма сөйләмдә урынлы куллануга ирешү.

13. Модаль сүз төркемнәре турындагы мәгълүматны системалаштыру һәм гамәли күнекмәләрне тирәнәйтү.

14. Татар һәм рус җөмләләрендә сүз тәртибенең үзенчәлекләрен аңлап, сөйләм оештыруга ирешү.

15. Өйрәнелгән сүзләрнең мөмкин булган синонимнарын, антонимнарын табып әйтергә өйрәтү.

16. Фразеологик берәмлекләрнең мәгънәләрен аңлап, сөйләмдә куллануга ирешү.

Язу эшчәнлегенә өйрәтүгә таләпләр.

Язма эшләрне грамоталы башкара белү; татарчадан русчага һәм русчадан татарчага текстларны язмача тәрҗемә итү; рәсми кәгазьләрне аңлап укый һәм яза белү.

Татар теленә сәгатьләр саны – атнага 1 сәгать, елга 34 сәгать.

Тикшерү характерындагы язма эшләрнең саны:

Сүзлек диктанты – 1 ;

Диктант – 1;

Тест – 2 (контр.) +2

Изложение – 2;

Сочинение – 1.

Сөйләм эшчәнлеге төрләренә өйрәтүгә таләпләр.

Тыңлап аңлау. Өч минутлык текстны тыңлап, аның эчтәлеге турында үз фикерләрен белдереп хәбәр итү; лексик темаларга караган яңалыкларны, вакытлы матбугат язмаларын тыңлап, әңгәмәдә катнаша белү.

Диалогик сөйләм. Телдән һәм язмача диалогик аралашу күнекмәләрен ия булу; сөйләм этикеты үрнәкләреннән оста, урынлы файдалану; әңгәмәдәшне игътибар белән тыңлап һәм коммуникатив максатларын аңлап, сөйләшү үткәрә алу.

Монологик сөйләм. Тәкъдим ителгән аралашу ситуациясе буенча орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап һәм җөмләләрдә сүз тәртибен дөрес кулланып, үзлекле һәм аңлаешлы итеп тасвирлау, хикәяләү, фикер йөртү күнекмәләрен ия булу; монологик сөйләмдә төрле җөмлә калыпларын кулланып, фикерне җыйнак һәм төгәл белдерә алу.

Уку. Таныш һәм таныш булмаган фәнни-популяр, публицистик, әдәби текстларны эчтән укып, алардагы әһәмиятле мәгълүматны аңлый белү; текстны өлешләргә бүлеп, алар арасындагы бәйләнешне ачыклау һәм текстның композицион үзенчәлекләрен күрсәтү.

Татар әдәбиятына сәгатьләр саны – атнага 1 сәгать, елга 34 сәгать

Өстәмә материал:

• Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар. – Казан: Мәгариф, 2003.

• Синтаксистан таблицалар һәм схемалар: Укытучылар өчен методик ярдәмлек / Н.В.Максимов, З.В.Шәйхразиева. – Казан: РИЦ: Школа, 2007.

• Электронный учебник из серии “Я изучаю татарский язык”.

• Комплект из 8 аудиокассет “Учебное пособие и фонохрестоматия для ускоренного изучения татарского языка.

• Р.Р.Нигматуллина. Сборник правил и упражнений для изучающих татарский язык. Морфология. – Н.Челны, 2004.

• Вәлиева Г.Ф. Татар теленнән дидактик материаллар. –Казан: Яңалиф, 2004.

• Д.Ш.Гильманов. Уроки татарского языка на основе предметных действий. – Н.Челны, 2000.

• Гыйләҗетдинова А. Татар телен өйрәнүчеләр өчен текстлар. – Казан: Яңалиф, 2004.

• Татарский язык в таблицах и схемах. Ф.Ф.Харисов, Ч.М.Харисова. – Казань: Изд-во «Хатер», 2002.

• Татарча да яхшы бел. Контроль тестлар һәм текстлар: Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәкт.укучылары өчен ярдәмлек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). – Казан: Мәгариф, 2006.

• Татар теленнән мөстәкыйль эшләү өчен күнегүләр: Укытучылар өчен кулланма / Я.Х.Абдрәхимова. – Казан: Мәгариф, 2005.

• Гыймадиева Н.С., Закирова Г.Н., Шәйхетдинова З.В. Диктантлар һәм изложениеләр. – Казан: Мәгариф, 2006.

• Дидактический материал по татарскому языку для русскоязычных учащихся 7 класса русской школы / Асадуллин А.Ш. – Казань: Магариф, 2002.

• Татар телен өйрәнүчеләр өчен кагыйдәләр һәм күнегүләр җыентыгы: Гади һәм кушма җөмләләр синтаксисы: Укытучылар өчен кулланма / Хәсәнова Н.М., Факеева В.Г. – Яр Чаллы шәһәре мәгариф идарәсе.

• Гади җөмлә синтаксисы: 7-11нче сыйныф укытучылары өчен методик кулланма / Н.В.Максимов, З.В.Шәйхразиева. – Казан: РИЦ: Школа, 2006.

• Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева, К.Г.Сәлимҗанова. Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле, уку дәресләре оештыру. 9 сыйныф. Укытучылар өчен методик кулланма. – Чаллы. – 2008.

СӨЙЛӘМ ЭШЧӘНЛЕГЕ ТӨРЛӘРЕНӘ ӨЙРӘТҮГӘ ТАЛӘПЛӘР:

9 нчы сыйныфны тәмамлаучы укучыларның ел ахырына лексик - грамматик минимумы:

1. Гади һәм кушма җөмләләрне аера белүгә өйрәтү.

2. Теркәгечле һәм теркәгечсез кушма җөмлә турында мәгълүмат бирү.

3. Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне танып белергә һәм сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәтү.

4. Иярченле кушма җымләләрнең сөйләмдә актив аналитик һәм синтетик төрләрен өйрәнү, аларга хас бәйләүче чараларны һәм рус теленә тәрҗемә итү үзенчәлекләрен гамәли үзләштерү.

5. Иярченле кушма җымләләрнең мәгънәләре ягыннан төрләрен аңлап төзи белү.

6. Иярчен ия җөмләнең төзелешен гамәли үзләштерү.

7. Иярчен хәбәр җөмләнең төзелешен һәм аңа хас бәйләүче чараларны гамәли үзләштерү.

8. Иярчен тәмамлык җөмләнең синтетик һәм аналитик төрләрен кулланырна өйтәтү.

9. Иярчен аергыч җөмләнең синтетик һәм аналитик төрләрен кулланырна өйтәтү.

10. Иярчен хәл җөмләнең синтетик (аналитик) төрләрен (иярчен вакыт җөмлә, урын җөмлә, максат җөмлә, сәбәп җөмлә, рәвеш җөмлә, күләм җөмлә, шарт җөмлә, кире шарт җөмлә) аңлап, урынлы куллануга ирешү.

11. Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес кую һәм аларны тиешле интонация белән әйтү күнекмәләрен үстерү.

12. Катлаулы кушма (күп тезмәле, күп иярченле, катнаш) җөмләләрне танып белергә һәм мәгънәләрен дөрес аңларга күнектерү.

13. Сөйләмнең иң зур берәмлеге буларак текст төзелеше турында төшенчә бирү.

14. Мөстәкыйль сүз төркемнәренең төрләнешләрен, ясалышларын һәм җөмләдә кулланышларын кабатлау.

15. Бәйләгеч сүз төркемнәрен телдән һәм язма сөйләмдә урынлы куллануга ирешү.

16. Модаль сүз төркемнәре турындагы мәгълүматны системалаштыру һәм гамәли күнекмәләрне тирәнәйтү.

17. Фразеологик берәмлекләрне кулланып, җөмлә төзү күнекмәләрен ныгыту.

18. Өйрәнелгән сүзләрнең мөмкин булган синонимнарын, антонимнарын табып әйтергә өйрәтү.

1 өлеш - татар теленнән календарь - тематик план

п/п

Дәрес темасы

Үткәрү

вакыты

Дәрес тибы

Уку эшчәнлеге төрләрее

КҮМ, кон-троль

төрләре

Уку материалын үзләштерүнең көтелгән нәтиҗәләре

Өй эше

Искәр-мә

План

Факт

Кешеләрнең тормышын бизәү

1

Түбән сыйныфларда өйрәнгәннәрне

кабатлау.

Сүзтезмә. 1 дәрес

1 чи-рек

Катнаш дәрес

Темага бәйле лексиканы искә төшерү, такта янында эшләү, сүзтезмәләр төзү, дәреслек белән эш

Сүзтезмәләрне җөмләдә дөрес куллана белү.

7нче күнегү,

5 б.

08.09

2

Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәнү.

3 дәрес

Катнаш дәрес

Таблица белән эшләү анализ ясау, нәтиҗә чыгару, текст өстендә эш, сүзлекләр белән эш, диалогик сөйләм оештыру, күнегүләр эшләү

Гади һәм кушма җөмләләрне аера белү

6нчы күнегү,

8 б

15.09

Илләр һәм шәһәрләр

3

Шартлы теләк фигыль.

10 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Кагыйдәне үзләштерү, яңа лексика белән танышу, күнегүләр эшләү, тәрҗемә эше

Шартлы теләк фигыльне җөмләдә таба белү.

Кагыйдәне өйрәнергә 5 күн.,22 б

22.09

4

Сүз ясагыч кушымчалар. Диктант язу.

11 дәрес

Катнаш дәрес

Таблица белән эшләү анализ ясау, нәтиҗә чыгару, текст өстендә эш . сүзлекләр белән эш,диалогик сөйләм, сүзлек диктанты.

Агым-дагы кон-троль

Сүз ясагыч кушымчаларны кулланып яңа сүзләр ясый белү

5нче, 7нче күнегүләр

28 б

29.09

Язмышыма үзем хуҗа

5

Темага бәйле яңа лексиканы өйрәнү.

15 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Яңа лексика белән танышу, ясалыш-ларын үзләштерү, җөмләләргә сораулар кую эше, күнегүләр эшләү.

Темага бәйле яңа лексиканы сөйләмдә куллана белү

Яңа лек-сиканы өйрәнергә

8 күнегү,

33 б

6

Кабатлау. Конторль тест эшләү.

Белем һәм күнекмәләр-

не тикшерү

Контроль эш эшләү

Кон-троль эш

Контроль эшне дөрес эшли белү

Сүзлекне кабатларга

7

Хаталар өстендә эшләү. Күнегүләр язу.

Күнегүләр эшләү, тәрҗемә эше

Кагыйдәләрне кабатларга

Һөнәр сайлау

8

Кисәкчәләр.

23 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Таблица өстендә эш, әңгәмә.дәреслек белән эшләү, нәтиҗәясау, мөстә-кыйль эшләү, күнегүләр эшләү.

Кисәкчәләрне җөмләдә дөрес куллану

Кагыйдә, 8 күнегү,

49 бит

9

Тезүче теркәгеч-ләр,җөмләдә кулланышы.

25 дәрес

2 чир.

Яңа матери-алны өйрәтү

Яңа материалны үзләштерү,дәреслек белән эш. сүзлекләр белән эш, текст өстендә эш.күнегүләр эшләү

Тезүче теркә-гечләрне танып белү, җөмләдә куллана белү

6нчы күнегү

53 б, кагыйдә

10

Ияртүче теркәгеч-ләрнең җөмләдә кулланышы.

28 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Яңа материалны үзләштерү, дәреслек белән эш. Сүзлекләр белән эш, текст өстендә эш. күнегүләр эшләү

Ияртүче тер-кәгечләрне таный белү, җөмләдә куллана белү

Кагыйдә,

5нче күнегү,

55 б

Гаилә бюджеты

11

Кушма җөмлә төрләре.

30 - 32 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Кушма җөмлә төрләрен таный белү

Кагыйдә,

4нче күнегү ,

63 б

12

Аналитик һәм синтетик кушма җөмләләр.

34 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү , карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Аналитик кушма җөмләләрне танып дөрес куллана белү

Кагыйдә,

мисаллар табып язарга

13

Контроль эш – Сүзлек диктанты язу.

Белем һәм күнекмәләр-

не тикшерү

Контроль эш эшләү

Конт-роль эш

Контроль эшне дөрес эшли белү

Сүзлекне кабатларга

14

Хаталар өстендә эшләү. Тест эшләү.

Күнегүләр эшләү,тәрҗемә эше

Кагыйдәләрне кабатларга

Фикерләү

15

Иярчен ия һәм иярчен хәбәр җөмләләр.

36 - 37 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау,күнегүләр эшләү,карточкалар белән мөстәкыйль эш,схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен ия җөмләне танып,сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә 5,8нче күнегүләр 78-79 б

16

Иярчен аергыч һәм иярчен тәмамлык җөмләләр.

38-39 дәресләр

3 чир.

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен аергыч җөмләне танып, сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә

5,6 кү-негүләр

82 б

17

Иярчен вакыт һәм иярчен шарт җөмләләр.

40-41 дәресләр

Яңа маатериал

ны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү ,нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен вакыт җөмләне танып, сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә

7нче күнегү,

86 бит

18

БСҮ Изложение язу күнекмәләрен камилләштерү

Бәйләнешле сөйләм үстерү

Изложение язу күнекмләрен үзләш-терү, текст белән танышу, тәрҗемә, сүзлек өстендә эш, план төзү, карамага язу.

Изложение язарга өйрәнү

План буенча изложение

язарга

19

БСҮ. Изложение ”Кызыл китап”

Бсү

Изложение язу күнекмәләрен үзләштерүне дәвам итү

Изложение язарга өйрәнү

Язып бетерергә

Милли сәнгать

20

Иярчен кире җөмләләр.

43 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен кире җөм-ләне танып, сөй-ләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагый-дә,7нче күнегү,

94 б

21

Иярчен урын һәм сәбәп җөмләләр.

44 - 45 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү , карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен урын җөм-ләне танып, сөй-ләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә, 4,5нче күнегү,

95 б

22

Иярчен максат һәм рәвеш җөмләләр.

46 - 47 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен максат җөмләне танып, сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә, 8нче күнегү,

101 б

23

Изложение “Милли сәнгать”

Белем һәм күнекмәләр

не тикшерү

Контроль эш эшләү

Контроль эш

Контроль эшне дөрес эшли белү

Сүзлекне кабатларга

24

Хаталар өстендә эшләү. Тест эшләү.

14.03

Күнегүләр эшләү, тәрҗемә эше

Кагыйдәләрне кабатларга

Кеше һәм мохит

25

Иярчен күләм җөмлә.

50 дәрес

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Иярчен күләм җөмләне танып,сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә, 7нче күнегү,

112 б

26

Иярчен аныклагыч җөмлә.

51 дәрес

4 чир

04.04

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү, сүзлек диктанты .

Иярчен аныклагыч җөмләне танып,сөйләмдә һәм язуда дөрес куллана белү

Кагыйдә 6,7нче күнегүләр,

114 б

Аралашу

27

Аналитик иярчен җөмләләр янында тыныш билгеләре

60-61 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Аналитик ияр-чен җөмлә-ләр янында тыныш билгеләрен дөрес кулланырга

Кагыйдә, мисаллар табып язарга

28

Синтетик иярчен җөмләләр янында тыныш билгеләре.

62-63 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзергә өйрәнү.

Синтетик иярчен җөмләләр янын-да тыныш бил-геләрен дөрес кулланырга

Кагыйдә, таблицаны өйрәнергә

29

Туры сөйләм . Текст.

66-67, 76-77 дәресләр

Яңа матери-алны өйрәтү

Тактадагы җөмләләр белән эшләү, нәтиҗә ясау, күнегүләр эшләү, карточкалар белән мөстәкыйль эш, схемалар төзү.

Җөмләдә туры сөйләмне куллана белү.

Кагыйдә, 5,6нчы күнегүләр, 151-152 б.

30

Контроль эш – Тест эшләү.

Белем һәм күнекмәләр-не тикшерү

Контроль эш эшләү

Кон-троль эш

Контроль эшне дөрес эшли белү

Сүзлекне кабатларга

31

Хаталар өстендә эшләү. Күнегүләр эшләү.

Кагыйдәләрне кабатларга

32

БСҮ.Сочинение

”Кеше күңелен ничек яуларга?”

Бәйләнешле сөйләм үстерү

Сочинение темасына бәйле әңгәмә, план төзү, карамага язу

Сочинение язарга өйрәнү

План буенча карамага язарга

33

БСҮ.Сочинение”Ке- ше күңелен ничек яуларга?”

Бәйләнешле сөйләм үстерү

Сочинениене язып бетерү

Сочинение язарга өйрәнү

Язып бетерергә

34

Кабатлау дәресе – “Аралашу”

35

Үткәннәрне йомгаклап кабатлау дәресе

2 өлеш - татар әдәбияты дәресләрен планлаштыру

I бүлек

«Үрнәк программа»га кертелгән әдәби әсәрләр минимумы:

1. Г.Тукайның “Татар кызларына” шигыре;

2. Ф.Әмирханның “Хәят” повестеннан өзек;

3. Г.Камалның “Беренче театр” комедиясе;

4. Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романыннан өзек;

5. А.Гыйләҗевнең “Җомга көн, кич белән...” повестеннан өзек;

6. Р.Мингалимнең “Сап-сары көзләр” хикәясе;

7. Р.Әхмәтҗановның “Сандугач керде күңелгә” шигыре.

II бүлек

9 нчы сыйныф укучыларының әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр:

– әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;

– авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, әсәрне өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;

– әдәби-теоретик төшенчәләрне рус әдәбияты белеме белән тәңгәлләштерү;

– татар әдәбиятының һәм тарихи мәгълүматларның дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;

– авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;

– 12—13 татар, рус, чит ил язучы-шагыйрьләренең исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;

– 6—8 сәнгать әһеленең тормышы, иҗаты турында мәгълүматлы булу;

– Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, тыюлык, концерт залы һ.б.), балалар матбугаты турында белү;

– төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;

– 7−8 мәкаль−әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;

– төрле авторларның 4−5 шигырен яки әсәрдән өзекне яттан сөйли белү;

– сүзлекләр, энциклопедияләр, Интернет-ресурслардан файдаланып, үзенә кирәкле материалны табу;

– төрле темаларга проект эше яклау;

– әдәби әсәрне тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү.

III бүлек.

Укыту-тематик план

Әдәби әсәр өйрәнү: 35 сәгать

Бәйләнешле сөйләм үстерү дәресе: 4 сәгать

Сыйныфтан тыш уку дәресе: 2 сәгать

Еллык кабатлау: 1 сәгать

9 нчы сыйныф өчен календарь-тематик план

рес

№

Дәрес темасы

Дә-рес са-ны

Төп эчтәлек

Көтелгән нәтиҗә

Укучылар эшчәнлеге

төрләре

Контроль эш төрләре

Үткәрү

вакыты

план

факт

метапредмет

предмет

шәхескә кагылышлы

Атадан улына чын мирас – сүздер... – 2 сәгать

1

Якутлар табыладыр вакыт белән.

1

Дастаннар турында белешмә бирү, “Идегәй” дастанын өйрәнү.

Халык авыз иҗаты әсәрен тарих белән бәйләп өйрәтү.

Дастаннар турында белешмә бирү, “Идегәй” дастанын өйрәнү.

Борынгыдан килгән халык иҗатына хөрмәт һәм халык педагогикасы ярдәмендә тарихи үткәнебезгә ихтирам хисләре тәрбияләү.

“Идегәй” дастанын уку, дәреслектәге биремнәрне үтәү, дастанның жанр хасиятләрен ачыклау, нәтиҗәләр чыгару, таблица белән эшләү.

02.09

2.

Халкыбызның гүзәл әсәрләре.

1

Үткәннәрне кабатлау, Ю.Сафиуллинның “Идегәй” трагедиясен уку.

Дастан жанры, трагедия жанры турында төшенчә.

Өйрәнгәннәрне гомумиләштереп кабатлау, Ю.Сафиуллинның “Идегәй” трагедиясен уку.

Язучыларыбызның фольклорга нигезләнеп язылган әсәрләренә карата кызыксыну уяту.

Теоретик материалларны кабатлау, гомумиләштерү; викторина сорауларына җавап бирү; трагедияне рольләргә бүлеп уку; трагедия жанры турында төшенчәне үзләштерү; “Бу кайсы әсәрдән” уены.

Виктори на.

09.09

Гөл үссә − җирнең күрке, кыз үссә – илнең күрке – 11 сәгать

3-4

“Дөньяда бик аз булыр чын шагыйрь Габдулладай...”

2

Г.Тукайның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Татар кызларына” әсәрен уку.

Габдулла Тукай яшәгән һәм иҗат иткән чор турында тарихи мәгълүмат.

Шагыйрьнең биографиясе һәм иҗаты турында өстәмә мәгълүмат бирү.

Укучыларда аң-белемгә, укуга мәхәббәт тәрбияләү, матурлыкка соклана белергә, әдәп-әхлак, ихтирам итү нормаларына өйрәтү.

Г.Тукайның Казан чоры иҗаты турында сөйләү, әсәрне уку, сүзлек эше, сорауларга җавап бирү, шигырьнең русчага тәрҗемәсе белән танышу, күрсәтмәлелектән файдалану.

5

“Языйм әле алсу йөзле, кара кашлы кызларын...”

1

Фатих Әмирханның тормыш юлы һәм әдәби эшчәнлеген өйрәнү; “Хәят” повестен уку.

Фатих Әмирхан яшәгән һәм иҗат иткән чор турында тарихи мәгълүмат

Фатих Әмир хан яшәгән һәм иҗат иткән чор турында тарихи мәгъ лүмат бирү.

Татар халкының классик әдипләре иҗатына хөрмәт тәрбияләү; эстетик тәрбия бирү.

Презентациягә нигезләнеп, язучының

тормыш юлы һәм иҗаты белән танышу,

хронологик таблица

тутыру, повестьның өзеген уку, ярымтавыш белән уку, чылбыр буенча уку, сайлап уку, яңа сүзләрне өйрәнү, парлап сөйләшү, өзек ятлау.

6

Чәчәк – яз белән, мәхәббәт – наз белән.

1

“Хәят, мин сезне сөям” бүлеген рольләргә бүлеп уку, пейзажның роле турында сөйләшү.

Татар халкының XX гасыр башы тормышы турында тарихи мәгълүмат.

Фатих Әмирханның “Хәят” повестен өйрәнү; сөйләм телен үстерү.

Төрле ситуацияләрдә үз-үзеңне дөрес тотарга, әдәп-әхлак кагыйдәләренә өйрәтү; табигатькә мәхәббәт тәрбияләү.

Сәнгатьле уку, эчтәлек буенча төркемнәрдә фикер алышу, әсәргә әдәби анализ ясау, сораулар һәм биремнәргә җавап табу, әсәрне өлешләргә бүлү, план төзү, рәсем өстендә эш, тәрҗемә эше.

7

Үз тиңеңә ни җитә!

1

“Хәят” повестен уку. Йомгаклау.

XX йөз башы иҗтимагый фикере турын да тарихи бе лешмә бирү.

“Хәят” повестен уку, әсәр өйрәнүне йомгаклау.

Төрле милләт кешеләренә карата ихтирам хисе тәрбияләү; эстетик тәрбия бирү.

Сәнгатьле уку, эчтәлек буенча диспутка әзерләнү, әсәргә әдәби анализ ясау, сораулар һәм биремнәргә җавап табу, тәрҗемә итү, хат язу.

Хат язу.

Сценарий төзү.

8

Офыклар артында гына бәхетле еллар тора.

1

Аяз Гыйләҗев иҗаты белән танышу, “Җомга көн, кич белән...” әсәрен уку.

Бөек Ватан сугышыннан соңгы елларга тарихи күзәтү ясау.

Аяз Гыйләҗев иҗаты белән танышу, “Җомга көн, кич белән...” әсәрен укый башлау.

Өлкән буынга ихтирам, туган җиргә мәхәббәт тәрбияләү

Презентация ярдәмендә язучының тормышы һәм иҗаты белән танышу,

презентация карау,хро нологик таблица тутыру, повестьның өзеген уку, чылбыр буенча уку, сайлап уку, яңа сүзләрне өйрәнү, геройга характеристика бирү.

9-10

Бер үк төшләр кереп йөдәтә,

Көйгән хыял яши йөрәктә.

2

“Җомга көн, кич белән...” повестеннан өзек уку.

Тарихи вакыйгаларга нигезләнеп, әсәр герой лары яшәгән чорга характеристика бирү.

Аяз Гыйләҗев ның тормыш юлы, иҗаты турында белгәннәрне кабатлау, сорауларга җаваплар бирү, “Җомга көн, кич белән...” повестеннан өзекләр уку.

Балаларын кадерләп үстергән аналарга ихтирам хисләре тәрбияләү.

Әни һәм балалар мөнәсәбәте турында сөйләшү, сорауларга җавап, сүзлек өстендә эш, биремнәр эшләү, яңа сүзләрне өйрәнү, повестька анализ ясау, нәтиҗәләр чыгару.

“Фольклорда һәм әдәбиятта үги ана образы” дигән проект эше.

11-12

Иңнәрендә илне тарткан хатыннарның,

Йөзләренә сары көзләр төсе сарган...

2

Рөстәм Мингалимнең тормыш юлын, иҗаты белән танышу, “Сап-сары көзләр” хикәясен уку.

Бөек Ватан сугышы чоры, тыл тормышы турында мәгълүмат бирү.

Рөстәм Мингалимнең тормыш юлын, иҗатын, “Сап-сары көзләр” хикәясен өйрәнү.

Сугышның бар авырлыгын үз җилкәләрендә күтәргән тыл ветераннарына – аеруча хатын-кызларга карата ихтирам тәрбияләү.

Биография өйрәнү, презентация карау, хикәя уку, сүзгә-сүз тәрҗемә итү, сәнгатьле уку, әсәрне өлешләргә бүлү, психологизм, хикәя, идея теоретик төшенчәләренә таянып анализ ясау, нәтиҗә чыгару.

13

Гөл үссә – җирнең күрке, кыз үссә – илнең күрке.

1

Гаиләдә кыз бала тәрбияләү үзенчәлекләре

Укыганны гомумиләштерү, нәтиҗә ясау, иң мөһим мәгълүматларны аерып алу.

Габделҗаббар Кандалый, Ризаэтдин Фәхретдин, Габдулла Тукай, Фатих Әмирхан, Аяз Гыйләҗев, Рөстәм Мингалимнең тормышы һәм иҗаты турында белгәннәрне ныгыту, әсәрләрен, аларга хас үзенчәлекләрне истә калдыру.

Классик язучыларның әсәрләренә карата кызыксыну уяту; татар халкының үткәненә, тарихына аңлы караш булдыру; дөньяның асыл затлары – хатын-кызларга карата ихтирамлылык, шәфкатьлелек хисләре тәрбияләү.

Проблема кую һәм чишү юлларын

эзләү, материал эзләгәндә, интернет челтәреннән файдалана белү, сорауларга җавап бирү, биремнәр эшләү, образларга характеристика.

Крос-

сворд.

Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата – 2 сәгать

14.

Күңелдә хисләрнең мул чагы...

Пейзаж лирика сы турында мәгълүмат бирү.

Рәшит Әхмәтҗановның тормыш юлы һәм иҗатын өйрәнү, “Сандугач керде күңелгә” шигырен уку һәм анализлау.

Лирика жанрлары турында төшенчә.Этик тәрбия бирү.

Рәшит Әхмәтҗанов ның тормыш юлы һәм иҗади эшчәнлеге турында белешмә бирү, “Сандугач керде күңелгә” шигырен өйрәнү.

“Күңел халәте”, “рух”, “холык” төшенчәләрен аңлау һәм үз шәхесеңә бәйле рәвештә аңлата белү.

Биография өйрәнү, презентация карау, шигырьгә анализ,

гомумиләштерү, нәтиҗә

ясый белү, үз

мөнәсәбәтеңне

белдерә алу.

15.

Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата.

1

Лирика бүлеген кабатлау

Өйрәнелгән материалны искә төшереп, гомумиләштереп куллана белү.

“Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата” бүлегендә өйрәнелгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Гражданлык хисләре тәрбияләү, патриотик тәрбия бирү, матурлыкка соклана белергә өйрәтү, кешенең күңел матурлыгын, хисләрен аңларга төшендерү.

Фронталь әңгәмә, лирика турында презентация карау, шигырьне сәнгатьле уку, анализ ясау, дәреслектәге сорауларга җавап бирү.

“Мин бу һөнәрне сайладым, чөнки...” дигән темага инша.

Театр яктылыкка, нурга илтә! – 5 сәгать

16

Татар театрының атасы.

1

Галиәсгар Камалның тормыш юлы һәм иҗаты, “Беренче театр” комедиясен уку.

Галиәсгар Камал яшәгән чор турында тарихи белешмә бирү.

Галиәсгар Камалның тормыш юлы һәм иҗаты турында мәгълүмат бирү, “Беренче театр” әсәрен өйрәнү.

Укучыларда татар театр сәнгатенә мәхәббәт тәрбияләү.

Биография өйрәнү, сорауларга җавап эзләү, комедияне рольләргә бүлеп уку, сүзләрне тәрҗемә итү, персонаж монологларына бәя бирү, геройга характеристика бирү.

17-18

“Бүген театр була, траттата, траттата!”

2

“Беренче театр” комедиясен өйрәнү.

Татар театр сәнгате һәм аның тарихы турында төшенчә формалаштыру.

“Беренче театр” комедиясен өйрәнү.

Укучыларда эстетик зәвык тәрбияләү.

Комедиянең өзеген рольләргә бүлеп уку, күренешләргә, диалог, монологларга бәя бирү, комедиядәге сурәтләү алымнары турында сөйләшү, геройларга характеристика бирү.

19

Көлдерә дә, елата да – театр!

1

Галиәсгар Камалның “Беренче театр” комедиясен өйрәнү, йомгаклау, “сүз уйнату”, “монолог” теоретик төшенчәләре турында белешмә бирү.

Татар әдәбиятында җәдидчелек хәрәкәте турында тарихи белешмә бирү.

Галиәсгар Камалның “Беренче театр” комедиясен өйрәнү, йомгаклау, сүз уйнату, монолог теоретик төшенчәләре турында белешмә бирү.

Төрле ситуацияләрдә үз-үзеңне дөрес тотарга, әдәп-әхлак кагыйдәләрен өйрәтү; югары эрудицияле, мәгърифәтле шәхес тәрбияләү.

Сүзлек эше, эчтәлек сөйләү, өзек уку, конфликт табу, конфликтка кергән якларны бәяләү, сүз уйнату, монолог төшенчәсен өйрәнү.

20.

Сәнгатьтә тирәнлеккә төшү өчен, биек күтәрелергә кирәк.

1

Укылган әсәр ләрне, авторлар ны истә калдыру, әсәрләрнең идея сен аңлап калу, иҗади һөнәрләр турында мәгълү матлы булу.

Әдәбият һәм театр сәнгате өчен уртак якларны ачыклау.

Укылган әсәрләрнең идеясен аңлап калу, иҗади һөнәрләр турында мәгълүматлы булу.

Төрле һөнәрләр турында мәгълүматлы булу, иҗади һөнәрләр буенча белем бирелә торган уку йортларын белү, театр сәнгатенә мәхәббәт тәрбияләү.

Укылган әсәрләрнең эчтәлеген белү, авторла рын истә калдыру, әсәрләр нең идеясен аңлау, иҗади һөнәрләр турында мәгълү матлы булу, һөнәри белем бирүче уку йортларын белү, театр сәнгатен аңлау.

Проект.

Мең шифага ия кулларда

Күпме язмышларның эзе бар... – 6 сәгать

21.

Ак чәчәкләр

1

Г.Әпсәләмв ның тор мыш юлы һәм иҗаты.

“Ак чәчәк ләр” рома ныннан өзек уку.

Әдәбиятта медицина хезмәткәрләренең образларын һәм эшчәнлеген гәүдәләндерү.

Г.Әпсәләмовның тормыш юлы һәм иҗа ты турында белешмә бирү, “Ак чәчәкләр” романыннан өзек өйрәнү.

Укучыларда кеше хәленә керә белү, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек, кешелеклелек сыйфатлары тәрбияләү.

Биография өйрәнү, сүзлек эше, проза әсәрен анализлау, беренче өлешкә план төзү, сорауларга җавап бирү, биремнәрне эшләү.

22

Һөнәрле үлмәс...

1

Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” әсәрен өйрәнүне дәвам итү.

Медицина хезмәткәрләре лексикасы, медицина терминнары турында мәгълүмат бирү.

Г.Әпсәләмовның тормышын, иҗатын кабат лау, сораулар га җавап бирү, “Ак чәчәкләр” әсәрен өйрәнү не дәвам итү.

Кешенең үз-үзен тотышын, авыру кешенең халәтен аңлата белү.

Романның өзекләрен уку һәм анализлау, план төзү, сорауларга җавап, сүзлек өстендә эш, образларга характеристика бирү.

23

Авыл табибы.

1

Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романын уку.

Медицина хезмәткәрләре турында мәгълүмат бирү.

“Ак чәчәкләр” романын уку, йомгаклау; “роман”, “хронотоп” төшенчәләрен аңлату.

Балаларда мәрхәмәтлелек, миһербанлылык хисләре тәрбияләү; әсәргә таянып, татар халкының яшәү рәвеше, аларга медицина ярдәме күрсәтү турында сөйләү.

Уку, сорауларга җавап, сүзлек өстендә эш, чылбыр буенча уку, сүзгә-сүз русчага тәрҗемә итү, дәреслектәге биремнәрне эшләү, роман, хронотоп төшенчәләрен куллану күнекмәләре булдыру, табиблар турындагы кинофильмнар карау, аларны әсәр белән чагыштырып бәяләү.

24

Хирург хезмәте.

1

Саҗидә Сөләйманованың тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Гөлбадран” повестеның “Дөнья бу...” өзеген уку.

Әдәбиятта хирургларлар һәм башка медицина хезмәткәрләренең образларын һәм эшчәнлеген гәүдәләндерү.

Саҗидә Сөләйманованың тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Гөлбадран” повестеның бер өлеше булган “Дөнья бу...” өзеген өйрәнү.

Укучыларда хирург хезмәтенә кызыксыну уяту, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек, кешелеклелек сыйфатлары тәрбияләү.

Биографик мәгълүмат, хирург хезмәте турында әңгәмә, уку, анализ ясау, сүзлек эше, үз фикереңне әйтә белергә өйрәнү, образларга характеристика, өзек буенча сораулар төзү.

“Баязит Аллаяров – үз эшенең остасы” дигән мини-сочинение.

25

Остазның дәвамчысы...

1

Саҗидә Сөләйманованың “Гөлбадран” повестеннан өзекне өйрәнүне дәвам итү. “Мотив” төшенчәсен аңлату.

Электрик һөнәре белән медицина хезмәткәре һөнәре арасында уртак яклар.

Саҗидә Сөләйманованың тормышын, иҗатын кабатлау. Сорауларга җавап бирү, “Гөлбадран” повестеннан өзекне өйрәнүне дәвам итү. “Мотив” төшенчәсен аңлату.

Һөнәр сайлауда тирәлекнең йогынтысы; медицина һөнәрен үзләштерү урыны – Казан медицина көллияте.

Повестьның өзеген укып, сорауларга җавап бирү, сүзлек белән эш, медицина хезмәткәрләренең һөнәри лексикасын үзләштерү, “мотив” төшенчәсен аңлату.

26

Уңган кешеләрнең уңганлыгы эшкә килгән чакта күренә.

1

“Мең шифага ия кулларда күпме язмышларның эзе бар...” бүлегендә өйрәнелгән материалны кабатлау

Өйрәнелгән материалны искә төшереп, гомумиләштереп куллана белү.

“Мең шифага ия кулларда күпме язмыш ларның эзе бар...” бүлеген дә өйрәнелгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Кешенең халәтенә керә белергә өйрәтү, шәфкатьлелек, миһербанлылык, ярдәмчеллек сыйфатлары тәрбияләү.

Медицина хезмәткәрләре турында сөйләү, уку, сүзлек белән эш, анализ ясау, геройга бәя бирү, дәреслектәге биремнәрне эшләү, сораулар төзү, үз фикереңне әйтә һәм нәтиҗә ясый белү, Казан медицина көллияте турында сөйләү.

Әдәби геройның биографиясен язу.

Укытучым! Синең бөек исемең

Йөрәгемдә мәңге сакланыр... -3 сәгать

27

Кыяларга сукмак салу читенрәк – тик күңелгә юл салудан җиңелрәк.

1

Лена Шагыйрь җанның тормыш юлы һәм иҗаты. “Укытучы” шигырен өйрәнү.

Әдәбият теориясе буенча шигырь жанрлары турында алган белемнәрне тирәнәйтү.

Лена Шагыйрь җанның тор мыш юлы һәм иҗаты турын да белешмә бирү, “Укыту чы” шигырен өйрәнү.

Тормышта үз юлыңны табарга ярдәм иткән укытучыларга ихтирам хисләре тәрбияләү.

Биографик мәгълүмат өйрәнү, шигырьне сәнгатьле уку, чылбыр буенча уку, сәнгатьле уку, нәтиҗә ясау, дәреслектәге биремнәрне эшләү, сорауларга җавап бирү.

“Минем беренче укытучым” дигән темага хикәя язу.

28

Һәр кешедә кояш бар. Нур чәчәргә ирек бирү генә кирәк.

1

В.Нуриевның тормышы һәм иҗаты белән танышу, “Инша” хикәясен уку.

Укылган әсәрне бүгенге көн, көндәлек тормыш белән бәйләнештә күзаллый белү.

В.Нуриевның тормышы, иҗа ты белән таны шу, “Инша” хи кәясен аңлап уку, юмор аша язучы әйтергә теләгән фикер не табарга өйрәнү.

Белемгә мәхәббәт тәрбияләү, әхлак тәрбиясе бирү.

Биография өйрәнү, сүзлек эше, нәтиҗәләр чыгару, хикәядәге юморга бәя бирү, анализ ясау, белемнәрне тикшерү, дәреслектәге биремнәрне үтәү, нәтиҗәләр чыгару, “Идел” журналы турында мәгълүмат җиткерү.

Уку, белем алу турында мәкальләр язу.

29

Эшле кешенең авызы ашлы.

1

“Укытучым! Синең бөек исемең йөрәгемдә мәңге сакланыр...” бүлегендә өйрәнгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Шигырь жанрларының төрләре буенча өйрәнелгән теоретик төшенчәләрне куллана белү.

“Укытучым! Синең бөек исемең йөрәгемдә мәңге сакланыр...” бүлегендә өйрәнгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Тормышта үз юлыңны таба белү, укытучыларыңа ихтирамлы булырга өйрәтү.

Портретлар, төрле

иллюстрацияләр,

презентацияләр белән

укылган әсәрләрне

кабатлау, тестлар, гомумиләштерү,

сорауларга җавап бирү.

Тест

Авыр эшкә беләк бар,

Кыю эшкә йөрәк бар – 5 сәгать

30

Ата-бабадан килгән һөнәр җиде буынны туйдыра.

1

Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗаты. “Әткәм һөнәре”повестеннан өзек уку.

Язучы яшәгән чорга бәя бирү.

Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗаты, күпкырлы эшчәнлеге турында белешмә бирү, “Әткәм һөнәре” повестеннан өзек уку.

Ата-баба һөнәренә ихтирам хисләре тәрбияләү.

Сүзлек эше, әсәр өзегенә анализ, сорауларга җавап, дәреслектәге биремнәрне эшләү. Язучының тормыш

юлы, иҗаты белән танышу, презентация карау,

хронологик таблица

тутыру, парлап эшләү.

31

Ата йөрәге диңгездән тирән.

1

Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗатын кабатлау, “Әткәм һөнәре” повестеннан өзек уку.

Татар халкының борынгыдан килгән һөнәрләре турында белешмә бирү.

Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗатын кабатлау, “Әткәм һөнәре” повестеннан өзек уку.

Тормышта үз юлыңны табу, һөнәр сайлау турында тәрбия бирү.

Әсәр өзегенә анализ ясау, сүзлек өстендә эшләү, дәреслектәге биремнәрне эшләү, әсәрнең тел-стиль үзенчәлекләренә бәя бирү.

32

Каты ташлар тишеп, катламнардан

Җир маен да эзләп табалар.

1.

Гариф Ахуновның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Хәзинә” романыннан өзек өйрәнү.

Нефть табу белән бәйле һөнәрләр турында мәгълүмат бирү.

Гариф Ахуновның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Хәзинә” романыннан өзек өйрәнү.

Укучыларда туган җиргә, туган төбәккә, Татарстанның табигый байлыкларына ихтирам тәрбияләү.

Презентация ярдәмендә

язучы тормышы белән

танышу, төркемнәрдә

фикер алышу, ишетеп

аңлау, сүзлекчә белән

эш, укыганны тәрҗемә

итү, сораулар, биремнәр

үтәү, хронологик таблица тутыру, авторның тарихи мәгълүматларны файдлану алымнарын өйрәнү, сорауларына җавап бирү, өлешләргә бүлү, план төзү, әдәби геройның биографиясен язу.

Әдәби геройның биографиясен язу.

33

Мең чакрымга сузылган сәяхәт тә беренче адымнан башлана.

1

Мәдинә Маликованың тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Казан каласы − таш кала” повестеннан өзек өйрәнү.

Шәһәр төзелеше турында мәгълүмат, архитекторлар турында сөйләү.

Мәдинә Маликованың тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү, “Казан каласы − таш кала” повестеннан өзек өйрәнү.

Татарстанның башкаласы Казан турында сөйләү, аның төзелеш үзенчәлекләрен аңлату, шәһәргә карата мәхәббәт тәрбияләү.

Презентациягә нигезләнеп, биография сөйләү, сәнгатьле уку, төп фикерне аерып чыгара белү, сүзлек өстендә эш, биремнәр эшләү, сорауларга җавап, нәтиҗәләр ясау.

34

Эшләмәгән – остармый, эшләмичә эш бармый.

1

“Авыр эшкә беләк бар, кыю эшкә йөрәк бар” бүлегендә өйрәнелгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Өйрәнелгән материалны искә төшереп, гомумиләштереп куллана белү; әдәби характер, поэма, мәдхия төшенчәләрен кабатлау.

“Авыр эшкә беләк бар, кыю эшкә йөрәк бар” бүлегендә өйрәнелгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.

Һөнәрле булу, һәрбер һөнәр иясенең ихтирамга лаеклы булуын аңлату; тормышта үз юлыңны табу турында тәрбия бирү.

Бәйләнешле сөйләм үстерү, эшче һөнәре турында проектлар яклау, үз фикереңне әйтә, нәтиҗә ясый белү, тест.

Тест. Проект.

35

Максатына ире шүдән тәм табу чы гына җирдә бәхетле. Ел буе өйрәнгәннәрне кабатлау.

1

Өйрәнгән теоретик төшенчәләрне кабатлау, истә калдыру.

Ел буе өйрәнгәннәрне гомумиләште реп кабатлау.

Әдәбиятның тәрбия бирү, тормышка әзерләү дәресе булуын аңлату.

Портретлар, төрлеиллюс трацияләр, презентацияләр ярдәмендә укылган әсәрләр не кабатлау, тестлар, гому миләштерү, сорауларга җавап бирү.

Проект.

Курс темаларының эчтәлеге

I. Атадан улына чын мирас − сүздер

Халык авыз иҗаты. Дастаннар.

Халык авыз иҗатының эпик жанры дастан турында төшенчә. Дастаннарның төрләре. “Идегәй” дастаны. Аның төп герое. Дастанда тарихи шәхесләрнең сурәтләнүе. Әсәрдә ил белән идарә итү, халык язмышы мәсьәләсе.

Әдәбият теориясе. Халык авыз иҗаты. Дастан. Трагедия (3 сәгать).

Кол Гали язмышы. Аның “Кыйссаи Йосыф” поэмасы. Йосыфның язмышы. Туганнар арасындагы мөнәсәбәтләр. Йосыф-Зөләйха мәхәббәте. Сюжетта кешеләрне ярату (гуманизм), гаделлек карашларының чагылышы. Поэмада төш күрү мотивлары.

Әдәбият теориясе. Рәдиф (3 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

II. Мәхәббәт бер булса да, ике йөрәктә яши

Сәйф Сараи иҗаты. Аның “Сөһәйл вә Гөлдерсен” дастаныннан өзек. Әсәрнең сюжеты. Дастанда сурәтләнгән табигать күренешләренең роле. Чагыштыру, метафоралар, аларның оригинальлеге. Дөньяны материалистик аңлауны чагылдырган детальләр, аларның ышандыру көче. Геройларга характеристика бирү.

Әдәбият теориясе. Нәзыйрәчелек (2 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

III. Гөл үссә – җирнең күрке,

Кыз үссә – илнең күрке

Габделҗаббар Кандалыйның тормыш юлы һәм иҗаты. “Сахибҗамалга” поэмасы. Шагыйрьнең әдәбиятка алып килгән яңалыгы. Әсәрдә мәхәббәтнең чагылышы. Хатын-кыз гүзәллеген тасвирлауда шагыйрьнең табышлары (1 сәгать).

Ризаэтдин Фәхретдиннең тормышы турында белешмә. “Әсма, яки Гамәл вә җәза” романында күтәрелгән проблемалар. Яхшылык һәм явызлык, әдәплелек һәм әдәпсезлек, галимлек һәм наданлык бәрелеше. Төп герой Әсма язмышы (2 сәгать).

Габдулла Тукайның тормыш юлы һәм эшчәнлеге турында белешмә. Әдипнең Казан чоры иҗаты. “Татар кызларына” шигырендә күтәрелгән мәсьәләләр. Әсәрдә лирик геройның хисләрен ачыклау. Г.Тукайның татар кызлары турындагы хыял-өметләре. Шагыйрь һәм милләт язмышы мәсьәләсе. Казан шәһәрендә Габдулла Тукай музее турында мәгълүмат.

Әдәбият теориясе. Антитеза (2 сәгать).

Фатих Әмирханның тормыш юлы һәм иҗаты. Әдипнең күпкырлы иҗаты. “Хәят” повесте. Төп каһарман образы. Аңа хас сыйфатлар. Бай татар зыялыларының гаилә тормышы һәм гореф-гадәтләре. Шул шартларда үскән татар кызының холкы тәрбияләнү, омтылыш-теләкләре чагылу. Рус дөньясы белән аралашып үскән яшь кешенең дөньяга һәм яшәү тәртипләренә карашында каршылыклар туу. Кеше психологиясен тасвирлауда авторның осталыгы (3 сәгать).

Аяз Гыйләҗевның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Аның “Җомга көн, кич белән...” повесте. Әсәрдә Бибинур образының бирелеше. Бибинур әбинең изге күңеллелеге, шәфкатьлелеге. Авторның кешеләрдә яхшылык, игелеклелек кебек сыйфатларның кими баруына борчылуы. Повестьның А.Солжиницинның «Матрёнин двор» әсәре белән уртак һәм аермалы яклары. Әсәрнең сәнгатьнең башка төрләре белән бәйләнеше (3 сәгать).

Рөстәм Мингалим иҗаты. Шагыйрьнең прозасы “Сап-сары көзләр” хикәясе. Сугыш чоры кешеләренең язмышы, тормышы сурәтләнеше (2 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

IV. Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата

Әдәбият теориясе. Лирика. Пейзаж лирикасы.

Ркаил Зәйдулла турында белешмә. “Буранда” шигырендә сурәтләнгән табигать күренеше. Шагыйрь хисләрен ачу юллары (1 сәгать).

Илсөяр Иксанова иҗаты. “Тузганак” шигырендә пейзаж бирелеше. Анда табигать һәм кеше мөнәсәбәтләренең ачылышы.

Әдәбият теориясе. Гражданлык лирикасы (1 сәгать).

Сания Әхмәтҗанованың тормыш юлы һәм иҗаты. Аның “Татар акылы...” әсәрендә күтәрелгән проблемалар. ХХ йөз башында Төркиягә киткән бөек шәхесләр турында мәгълүмат бирү.

Әдәбият теориясе. Фәлсәфи лирика (1 сәгать).

Марс Шабаев тормышы һәм иҗаты. “Корыган имән монологы” шигырендә шагыйрьнең фәлсәфи карашларының чагылышы (1 сәгать).

Мөхәммәт Мирза тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Иҗатына хас үзенчәлекләр. Робагый, газәл жанрындагы әсәрләре.

Әдәбият теориясе. Күңел лирикасы (1 сәгать).

Фирүзә Җамалетдинованың иҗаты. Аның “Ташлар”, “Кунак көткән кебек” шигырьләренең идея-проблематикасы (1 сәгать).

Рәшит Әхмәтҗанов тормышы һәм иҗаты турында белешмә. “Сандугач керде күңелгә” шигырендә шагыйрь хисләренең чагылышы (1 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

V. Театр – яктылыкка, нурга илтә!

Галиәсгар Камал тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Драматург каләменә хас сыйфатлар. “Беренче театр” комедиясендә конфликт һәм аның чишелеше, образларның үзенчәлекле якларын ачу.

Әдәбият теориясе. Сүз уйнату. Монолог (4 сәгать).

Беренче хатын-кыз татар артисткасы Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская иҗаты, театр сәнгатен үстерүдәге эшчәнлеге.

Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры турында белешмә (1 сәгать).

Халисә Мөдәррисованың тормышы һәм иҗаты. “Бәйге хакы” повестеннан өзек белән танышу. Язучының кеше язмышы турындагы ачыш-табышлары. Артистлар тормышын яктыртудагы яңалыгы. Аның сәхнә әсәре булып уйналуы (2 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

VI. Мең шифага ия кулларда

Күпме язмышларның эзе бар...

Габдрахман Әпсәләмовның тормыш юлы һәм иҗаты. “Ак чәчәкләр” романында күтәрелгән проблемалар. Әсәрдә табиблар һәм шәфкать туташларының хезмәтен чагылдыру үзенчәлеге.

Әдәбият теориясе. Роман. Хронотоп (3 сәгать).

Саҗидә Сөләйманованың тормышы һәм язмышы турында белешмә. Әдинең шигъри осталыгы. Шагыйрәнең прозасы. Табиблар тормышын чагылдырган “Гөлбадран” повестеннан алынган “Дөнья бу!..” өзеге белән танышу. Сәламәтлек сагында торучы табибларның үз эшләренә һәм кешеләргә мөнәсәбәте. Медицинада хирург хезмәте турында сөйләшү (2 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

VII. Укытучым! Синең бөек исемең

Йөрәгемдә мәңге сакланыр...

Мөхәммәт Мәһдиевнең тормыш юлы һәм иҗаты. Әдип каләменә хас сыйфатлар. “Фронтовиклар” романында укытучылар тормышын һәм эшчәнлеген чагылдыру үзенчәлеге. Төп герой Рушад образы.

Әдәбият теориясе. Тип (4 сәгать).

Рәдиф Гаташның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Аның шигъри осталыгы. Әсәрләренең жанры. “Укытучы” шигыре (1 сәгать).

Лена Шагыйрьҗанның тормыш юлы һәм иҗаты. Шигърияткә алып килгән яңалыгы. “Укытучы” шигырендә күтәрелгән проблемалар (1 сәгать).

Вакыйф Нуриевның тормыш юлы һәм иҗаты. “Инша” хикәясендә Әкрәм образының бирелеше. Хикәядәге юморны аңлау (1 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

VIII. Авыр эшкә беләк бар,

Кыю эшкә йөрәк бар

Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗаты. Иҗатында лиризм. “Әткәм һөнәре” повестенда яшь кеше образын ачу үзенчәлекләре, аларда әхлакый сыйфатларның бирелеше. Татар халкының борынгыдан килгән һөнәрләре турында белешмә бирү (2 сәгать).

Гариф Ахуновның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Иҗатында нефтьчеләр тормышын яктырту үзенчәлекләре. “Хәзинә” романында нефть чыгаручылар образлары. Нефть табу белән бәйле һөнәрләр турында мәгълүмат бирү.

Әдәбият теориясе. Әдәби характер (3 сәгать).

Илдар Юзеевның тормыш юлы һәм иҗаты. Аның шигъри һәм драматурглык осталыгы. “Таныш моңнар” поэмасында яшь кешенең тормыш юлын сайлауны чагылдыру.

Әдәбият теориясе. Поэма (2 сәгать).

Хисам Камаловның тормыш юлы һәм иҗаты. “Очучы” хикәясендә күтәрелгән проблемалар. Очучы һөнәре турында мәгълүмат бирү.

Әдәбият теориясе. Мәдхия (2 сәгать).

Мәдинә Маликованың тормыш юлы һәм иҗаты. “Казан каласы – таш кала” повестенда архитекторлар һөнәренә хас сыйфатларны чагылдыру үзенчәлеге (2 сәгать).

Салисә Гәрәеваның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Эшче һөнәрләрен ачу үзенчәлеге. “Сварщик егет” шигыре. Әдәбиятта тимерне эретеп ябыштыручылар образларын һәм эшчәнлеген гәүдәләндерү (1 сәгать).

Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау (1 сәгать).

Ятлау өчен тәкъдим ителә торган әсәрләр:

Фатих Әмирханның “Хәят” повестеннан өзек.

Рәшит Әхмәтҗановның “Сандугач керде күңелгә” шигыре.

Галиәсгар Камалның “Беренче театр” комедиясеннән бер монолог.

Фәнис Яруллинның “Сез иң гүзәл кеше икәнсез” шигыре.

Илдар Юзеевның “Таныш моңнар” поэмасыннан өзек.

Нур Әхмәдиевның “Авылдашым” шигыре.

Өстәмә уку өчен тәкъдим ителә торган әсәрләр

(укытучы сайлавы буенча):

Юныс Сафиуллинның «Идегәй» трагедиясе.

Сайадиның “Таһир – Зөһрә” әсәреннән өзек.

Әхмәд Уразаев –Кормашиның “Таһир белән Зөһрә кыйссасы”ннан өзек.

Фәтхи Бурнашның “Таһир –Зөһрә” трагедиясеннән өзек.

Казанда Габдулла Тукай музее.

Сания Әхмәтҗанованың “Сүнмәс балкыш” шигыре.

Рәшит Әхмәтҗановның “Дөнья күрергә китү” шигыре.

“Сәйяр” труппасы турында мәгълүмат.

Канәфи Нәфыйковның “Тукай чәчәге” картинасы.

Казан театр училищесы.

Казан медицина колледжы.

Атилла Расихның “Ике буйдак” романыннан өзек (“Тәҗрибә”).

Казан педагогия колледжы.

Фәнис Яруллинның “Сез иң гүзәл кеше икәнсез” шигыре.

Җырчы Миңгол Галиев иҗаты.

“Идел” журналы турында мәгълүмат.

Нур Әхмәдиевның “Авылдашым” шигыре.

Салисә Гәрәеваның “Токарь” шигыре.

Казан политехник колледжы.

Рашат Низаминың “Тимер чәчәк” хикәясеннән өзек.

2 өлеш - татар әдәбиятыннан календарь - тематик план