Қазақстан республикасы Білім және ғылым министрлігі
Тақырыбы: Зергерлік әшекей бұйымдар жиынтығы
Секциясы: Қазақтың қолданбалы тұрмыстық заттары
Орындаушы: №45 «Ақ Орда» мектеп-гимназиясының
4 «А» сынып оқушысы
Аты-жөні: Бекбаева Айымторы
Облысы: Қызылорда
Ауданы: Шиелі
Жетекшісі: №45 «Ақ Орда» мектеп-гимназиясының
бастауыш сынып мұғалімі Маханбетова Баян
2012 жыл
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе
Өнер - басты тәрбие құралы
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Зергерлік – қолөнердің ежелгі түрі
2.2 Зергерлік әшекей бұйымдар
3. Зергерлік әшекей бұйымдарға байланысты әдет-ғұрып, наным-
сенімдер
ІІІ. Қорытынды
Балам өнерлі болсын десең,
Аталық айтар ісің болсын.
Аннотация
«Зергер» парсы тілінен ауысқан «зәргәр» сөзі.
Парсы тілінен аударғанда алтыннан, күмістен суырып, созған жіңішке сымды «зәр» дейді. Зергерлердің соғатын заттарының түрлері өте көп болған.
Оған әйелдердің әшекейлері, киім-кешекке тағатын сәндік бұйымдары жиһаздық заттар, ағаш сәндік бұйымдары, музыкалық аспаптар, ат тұрман әдзелдері жатады. Сол замандағы жұрттың көбі діни ұғым бойынша тілден, көзден сақтайтын – мыс, әр түрлі кездейсоқ пәле-жаладан қорғап жүреді – мыс деп, бойтұмат болатын әшекей заттарды жасатуға құмар келетін. Зергерлік бұйымдардың көпшілігі ұзақ уақыт осындай бойтұмарлық роль атқарады. Бертін келе олардың о бастағы астары мәні жойылып, негізінен декорациялық қызмет атқаратын болды. Әшекейлер арқылы тұтынған кісіге жақсы ырыммен сәттілік тілеудің кейбір түрлері бұйымның нұсқасы мен өрнегі арқылыда меңзелген.
Кіріспе
Менің бұл зерттеп отырған тақырыбым – зергерлік бұйымдар жиынтығы. Бұл тақырыпты назарға алғандығы мақсатым – зергерлік бұйымдар технологиясын насихаттау, оның өміршеңдігін таныту, жас ұрпақ зердесіне сіңіру үшін мектеп қабырғасынан-ақ меңгерту.
Зергерлік бұйымдар технологиясы мектептердің сыныптарына арнаулы пән ретінде енгізбегенімен арнаулы пәндер еңбек, бейнелеу өнері секілді меңгертуге болады.
Үйірмелер ашу арқылы да өнердің аталмыш сапасына оқушыларға мол түсінік, терең мағлұмат беру мүмкіндігі зор. Мұндай игі істердің жас ұрпақты ұлттық рухта тәрбиелеуде, халық өнерін, салт-дәстүрін меңгертуге атқаратын қызметі білімдік тұғырдан да, тәрбиелік тұрғыдан да маңызды болмақ. Жалпы, балалардың өз халқының өнерін сүюде, оны мақтаныш тұта білуде бұл бұйымдардың зор мәні бар.
Негізгі бөлім
Зергерлік қолөнердің ежелгі түрі
Зергерлік өнер – сән өнерінің және қолөнердің ежелгі түрлерінің бірі. Металды асыл немесе жартылай асыл тастармен әшекейлеуге негізделген. Зергерлік өнерге әсемдік бұйымдар мен ыдыс-аяқ жасау, қару-жарақ пен ат әбзелдерін әшекейлеу де жатады. Зергерлік өнерде шыңдау, құйма, тегістеу, білектеу, көркем шекіме, канфаренье, бастырма, оймыштау, нақыштау, оброн, сынкәптәу, жылтырату және т.б тәсілдер қолданылады. Зергерлік өнер алғашқы темір дәуірінде-ақ пайда болған. Жетісудан жануарлар – таутеке, ілбісін, қабан бейнесі бедерленген мыс қазандар мен ғибадат бұйымдары сақ ханзадасының алтынмен апталған сауыт саймандары, әйелдердің алтын бас киімі, жарқырауық тас орнатылған сырғалар табылған. Сол кездегі зергерлер әсіресе, арыстанды бейнелеуге көп көңіл бөлген. Арыстанның бас бейнесі Алқаға, білезікке әсем түсірілген, кейде қанатты арыстан түрінде келтірілген. Сақ. Ғұн, ұйсін дәуіріндегі шеберлер зергерлік ісін өте биік сатыға көтерген. Металл қақтау, оны құйю, жұмырлау өнерін толық меңгеріп, неше алуан ғажайып мүсіндер жасай білген. Алтыннан, күмістен, қоладан мүсін жасаумен бірге оның бетіне асыл тас орнату әдісінде меңгерген. Өрта ғасырда зергерлік өнер жекелеген шеберлердің ықпалынан шығып қолөнерлік өндіріске айналды. Бұған Оңтүстік Қазақстан және Орталық Қазақстан аумағындағы көне қалалар орнынан табылған ескерткіштер айғақ бола алады. Осы кезде ат әдзелдерін өрнектеу (күмістеу, асыл, жартылай асыл тастармен әшекейлеу, беделдеу, бұрау) дамып, қару-жарақтар, күнделікті тіршілік құралдары жасалған. ХҮІІ ғасыр мен ХХ ғасырдың І жартысы аралығында, яғни металды әшекейлеу өз алдына қолөнерлік өндіріске айналған кезде Қазақстанда зергерлік өнердің дамуы жоғарғы деңгейге жетті. Зергерлік шеберлік әкеден балаға мұра ретінде қалып отырған. Бұйымдар жасауға күміс, ақық, бирюза, маржан, лағыл, меруерт сондай-ақ түрлі-түсті шыны, смальтада пайдаланылды. Қазақстанның әрбіраймақтарында зергерлік өнердің жергілікті мектептері қалыптасқан. Қазіргі заманғы зергерлік өнерде жұмыстарының көпшілігі әр түрлі техникалар көмегімен жүзеге асырылады. Сығындау, өрнектеу қалыптары, әралан жонғыш, сызғыш, оймыштағыш құрал-саймандар, электрмен жұмыс істейтін машиналар көбейді. Соның нәтижесінде жаппай тұтынылатын көпшілік қолды зергерлік бұйымдар топтап шығарылатын болды. Әсіресе Қарағандылық А.Қошқарбергеновтың сүйектен ойып, қырық түрлі оймыш өрнектер салып жасаған күмістеген асадалы, А.Абылаевтің алтын, күміс бұйымдары, Қ.Дүйсенқұлованың күміс ері, Солтүстік Қазақстандағы Қ.Смағұловтың сақиналары мен жүзіктері, Семейдегі Б. Нұржановпен, Павлодардағы А. Есалиевтің нәзік шеберлікпен жасаған бұйымдары қазіргі заманғы отандық зергерлік өнерінің дамуының жаңа белестері болып табылады. Зергерлік өнер дәстүрі Қызылордалық шебер М.Төлегенов, суретши зергерлер И.К. Брякин, Ғ. Жалмұханов, Д. Шоқпаров, В. С. Савченков, Г.И. Иванов шығармаларында одан әрі дамыды.
2. Зергерлік әшекей бұйымдар
2.1 Зергерлік әшекей бұйымдарға байланысты әдет-ғұрып, наным-сенімдер.
Зергелік әшекей бұйымдар тек байлық пен сәндік үшін ғана емес, ол киім-кешек мәдинетіндегі ажырамас атрибуты, брегей кешенді құрайтын аксесуарлар қатарынан берік орын аладыы. Олар киім-кешектің ғұрыптық фунциялық ерекшеліктерін, қолданыстық сипатын арттыра түсетін бөліктер. Зергелік бұйымдардың ұлттық киімдердің ерекшеліктері мен түрлеріне тәуелділігі олардың өзіндік ұлгісі мен пішімін қалыптастыруындағы заңдылық болатын. Қолөнердің өзге түріне қарағанда зергелік істің өзіндік ерекшелігіне қарай кәсіби сипаты болған. Қазақ зергелерді көбінесе қыз-келіншектердің ажарын ашып, сұлу етіп көрсететін зергелік, әсемдік
Ғылыми жоба жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасын құрайды.
Ғылыми жобаның толық нұсқасын talshin.ukoz.net сайты
арқылы ала аласыз!
