Тема: Аар-берге чаш назын ийи чогаалда.
Сорулгазы:
Революция мурнунда ядыы уругларның аар-берге амыдыралын чогаал дамчыштыр уругларга билиндирери;
Тыва чогаалда Долбаа, Чудукмаа, Хаваа болгаш орус литературада Валик, Маруся-биле деңнеп көөрү;
Чогаадыг-миниатюра, үлегер домактарның дузазы-биле аас чугаазын, дыл-домаан сайзырадыры;
Чогаал дамчыштыр эриг сеткилдиг, кээргээчел, дузааргак чорукка уругларны кижизидери.
Дерилгези: эпиграф «Шаг шаа-биле турбас,
Чавылдак көгү-биле турбас»,
уругларның чуруктары.
План:
Организастыг кезээ.
Кол кезээ:
а) беседа.
б) деңнелге таблицазын долдурары.
в) мини-чогаадыг, чурук чурулгазы.
г) беседа.
3. Түңнел.
4. Онаалга бээри.
Кичээлдиң чорудуу:
Организастыг кезээ:
__Экии, уруглар! Бистиң бөгүнгү кичээливис онзагай кичээл болур. чүге дизе кичээл-деңнелге хевирлиг болур. Тыва чогаал, орус чогаал болгаш төөгү кичээлдерин холбап тургаш эрттирер бис.
Кол кезээ:
Беседа.
__Бис С. А. Сарыг-оолдуң «Шойдаң ирейниң Чудукмаа дугайында чугаазы» деп чогаалын өөренип доозупкан бис. Чогаалда революция мурнунда ядыы арат-чоннуң, ылаңгыя бичи уругларның кончуг аар-берге, түреңги амыдыралын көргүзүп турар.
Дараазында айтырыгларны чугаалажып, сайгарып көрээлиңер.
Чүге бичии уруглар ынчаар чурттап чорааныл? Чылдагааны чүдел?
(Чүге дизе Россияга ол үелерде капитализм, Тывага__феодализм үелери турган. Ядыы чон эрге чагырга чок, дарлал адаанга чораан. Эрге-чагырга, өнчү-хөреңги байлар, дүжүметтер холунга турган).
Орус чогаалдарда революция мурнунда уругларның аар-берге амыдыралының дугайында чогаалдар база бар.
Бо чогаалдарда аар-берге амыдыралдыг бичии уруглар кымнар-дыр?
Деңнелге таблицазын долдурары.
Аш, түреңги, ядыы, аар-берге. Ай-бес, кичигене казып чип турар.
Хавааның дуңмазынга хамаарыл-газы кандыгыл?
«Акызы оол элеңейнип, ширик силгээш, бодунуң болгаш дуңмазының тынын кадагалаан».
Чогаалда мөзү чок маадырлар кымнарыл?
Омзур-Мээрең кожай.
__/стүнде таблицага даянып алгаш, бичии уругларның аажы-чаңынга хамаарыштыр кандыг түңнел үндүрүп болур силер?
Иштики сагыш-сеткили бай.
Дузааргак, экииргек.
Харам сеткил чок.
Мини-чогаадыг, чуруктар чурууру.
__Кайы-даа чогаалда бичии уругларның салым-чолу кээргенчиг, амы-тынындан чарлы бээр кылдыр көргүскен. Силер чогаалчы болган болзуңарза, чогаалдың төнчүзүн канчаар төндүрер, өскертир турган силер? Кыска чогаадыг, а кошкак уруглар маадырларның портреттеринге даянып алгаш, чуруктар чуруур.
Беседа. __Чудукмаа, Хаваа, Валик ышкаш аар-берге салым-чолдуг чораан уруглар чүнүэң ачызында аас-кежик, тайбың чуртталганы чедип алганыл?
Эпиграф-биле ажыл.
__Бо үлегер домак чогаалда уругларның салым-чолунга тааржыр бе?
__Бис бөгүн тайбың-чаагай, эки амыдыралга чедип келген-дир бис. Ынчалза-даа бо үеде аштап, түреп чоруур, берге салымныг уруглар бар бе?
__Кандыг чылдагаан-биле оларның салым-чолу ындыг болган?
__Амыдыралга үр үеде чем чивээн, аштаан кижи таварышса, силер кандыг хемчег алыр силер?
__Бо хевирлиг оон өске кандыг чогаалдар билир силер?
(С. К. Тока «Араттың сөзү», А. Неверов «Аштыг-чемниг Ташкент хоорай», С. А. Сарыг-оол «Саны-Мөге»).
__Амгы үеде ОМзур-Мээрең ышкаш кижилер бар бе? олар кандыг кижилерил?
Түңнел.
__Бөгүн бис кандыг кичээл эрттирдивис?
__Бо кичээлден ажыктыг чүнү билип алдыңар?
