Татар теле. 4 нче сыйныф.
Тема: Синтаксис. Хәбәр һәм аның белдерелүе.
Дәреснең максатлары: Хәбәр турында төшенчәбирү. Хәбәрнең хикәя һәм боерык фигыльләр белән белдерелүен, җөмләнең баш кисәкләрен таба белү. Табигатькә мәхәббәт тәрбияләү.
Дәреснең тибы: уку эшчәнлеген формалаштыру. Яңа материалны үзләштерү.
Җиһазлау:дәреслек, карточкалар, смайликлар, пректор,презентация.
ТБГУУ:җыелган, мәгънәләребербөтентекстныформалаштыру,төзү.
РУУГ: кагыйдәләрне истә тоту, шуларга ияреп гамәлләр кылу.
КУУГ:фикерләү сәләтен үстерү,карарлар кабул итү, тормышка ашыру. .
Планлаштырылган нәтиҗә: җөмләнең баш кисәге буларак хәбәр турындатөшенчәне ,хәбәрнең хикәя һәм боерык фигыльләр белән белдерелүен белү,үзбәя бирүләренә ирешү.
Дәрес планы.
I.Ориентлаштыру- мотивлаштыру этабы.
А).Оештыру өлеше.
Укытучы: - Исәнмесез, укучылар!
Килдегезме дәрескә?
Уен-көлке эшләрегез
Калдымы тәнәфестә?
Укучылар: - Кыңгырауны ишеттек тә
Ашыктык без дәрескә.
Җиңнәребезне сызганып
Тотынабыз зур эшкә.
Уңайпсихологикхаләттудыру.
-Укучылар, кәефләрегезничексоң? Әйдәгезәле ,бер-берегезгәелмаегызһәммиңасмайликларярдәмендә кәефләрегезне күрсәтегез әле.
2.Белемнәрне актуальләштерү, ныгыту.
Укытучы. Инде яз көне килеп җитте
Җирдә кар эреп бетте.
Салкын буранлы көннәр
Кыш белән узып китте.
Иртән тәрәзәләрдән
Кояш яктысы төшкән.
Нинди матур сайрыйлар
Кошлар да килеп җиткән.
Җылы һавада йөреп,
Агым суларны күреп,
Күңелләрем хушлана
Язның рәхәтен белеп. (Габделмәннан Рәхманколый)
Укытучы. Яз къп шагыйрьләрне берсеннән берсе матур шигырьләр язарга рухландырган. Язның матурлыгы, күңеллеге рәсемнәрдә дә күрсәтелгән. Шуларны карап китик.
Яз рәсеме (слайдлар), кошлар тавышы яңгырый.
Укытучы. Укучылар, көздән җылы якларга китеп, язын туган якларына кайтучы кошларны ничек атыйбыз.
Укытучы. Өстәлләрдәге рәсемнәр буенча эшлибез. Кәгазьне түгәрәк буенча җибәрәбез: беренче укучы сүз , икенче укучы сүзтезмә, өченче укучы җөмлә яза. Шулай итеп кәгазьне 5 тапкыр үткәрәбез.
Искә төшерик: сүзтезмәгә нинди билгеләмә бирәбез?
- Җөмләгә нинди билгеләмә бирәбез?
- Җөмлә төзүдә катнашкан сүзләрне ичек атыйбыз. Җөмләнең нинди кисәкләре була?
Бирелгән шигырьдә асларына сызылган сүзләр җөмләнең нинди кисәкләре?
Гөрләвек ага,
Кояш елмая,
Торналар үтте
Тезелеп бая.
Гөрләвекләрдә
Уйный үрдәк, каз.
Илне яшәртеп
Шаулап килә яз.
-Ия нәрсә белән белдерелә?
-Шигырь нинди ел вкыты турында ?
3.Уку мәсьәләсен кую.
-Укучылар, текстта ия турында хәбәр итә торган сүзләрне табыгыз.(ага, елмая, үтте, уйный, килә)
Димәк, без бүген җөмләнең нинди кисәкләрен өйрәнәбез?
Сезнеңчә, без бүген нинди сорауларга җавап бирербез: Хәбәр нинди җөмлә кисәге булып килә? Нинди сүз төркемнәре белән белдерелә?
4. Яңа белемнәрне ачу.
–Сезнең каршыгызда раслаулар язылган таблица. Ияне өйрәнү моделенә, алдагы эш тәҗрибәсенә таянып, таблицаны тутырыгыз .
Әгәр сез бу раслаулар белән килешсәгез, беренче баганага “+” , икеләнсәгез, белмәсәгез, килешмәсәгез, “-“ билгесе куегыз.(ЭР АР ГАЙД)
Күнегүләр үтәгәнче Раслаулар
Күнегүләр үтәгәч
Хәбәр –җөмләнең баш кисәге
Хәбәр хикәя фигыль белән белдерелә.
Нишли? Нишләде? Нишләгән нишләр? Нишләячәк? сорауларна җавап бирә
Фигыль боерык фигыль белән белдерелә. Нишлә? Нишләсен? соравына җавап бирә
Гадәттә, җөмләдә ия хәбәрдән алда килә.
Хәбәрнең иядән алда килгән очраклары да була.
5.Беренчел ныгыту. Шушы раслауларның дөреслеген дәлилләү өчен, күнегүләр эшлибез.
1төркем. .Елгада бозлар __________________...
________________кояш.
Урамнар буйлап ___________________________
Ямьле һәм күңелле яз.
Килгән кошларны күрергә
Гаяз _______________________ иртән.
Сыерчык _________________ түбәгә,
Кайчан ул _______________.
Терәк сүзләр: елмая, кузгалды, көлә,атлады, кунган, атлады, килеп җиткән, ашыкты.
Укытучы. Нинди нәтиҗә ясыйбыз.
-Хәбәр хикәя фигыльләр белән белдерелә.
2 төркем.. Җәвад Тәрҗемановның “Йомшак су, йөгерек су” шигыре
Йомшак су, йөгерек су,
Син мине чиста ____!
Бер тап та _________________
Битләрем _________________.
Авызым __________________.
Колагым _________________.
Күзләрем __________________.
Аяклар _____________________.
Тешләрем __________________.
Кулларым ___________________.
Йомшак су, йөгерек су,
Барын да чиста ______________.
3 төркем Өй түрендә – бакчада,
Талчыбык куначада
Сыерчык ________________,
Яз килүгә ____________________.
________________ ул, ________________,
Шатлыктан ___________________:
Ак каенның башында
Бик матур оя _____________.
Терәк сүзләр: шатлана, җилпенә, канат кага, талпына, сайрап куя, кора.
6. Ял итү өлеше. Су буенда бакалар
Бик иртә уяндылар.
Алга да иелделәр,
Артка да иелделәр.
Уңга да иелделәр.
Сулга да иелделәр.
Ә аннан соң бергәләшеп,
Куллар белән чәбәкләп,
Сикерешеп алдылар.
7. Укучылар, бераз гына язгы симфонияне тыңладыгыгыз.
-Алар ннди тавышлар чыгаралар?
Шакмакалардагы сүзләрдән бирелгән ияләргә туры килгән хәбәрләрне табып, икесен дә бер үк төскә буя.
Шакмакалардагы сүзләрдән бирелгән ияләргә туры килгән хәбәрләрне табып, икесен дә бер үк төскә буя.
о у
с
а
н
ы
й
а
ч
я
к
ы
к
а
й
т
а
т
а
ч
к
ч
у
м
й
ө
з
ә
ы
р
а
а
т
у
к
ы
л
д
ы
й
Чыпчык
Тукран
Күке
Сандугач
Аккош
Әтәч
Үрдәк
Кыр казлары
8.Дәреслек белән эш. 103 бит. 269нчы күнегү(язып эшләргә)Хәбәр нәрсә белән белдерелгән?Нәтиҗә ясау.
10. Йомгаклау.Нәтиҗә ясау.
Үтәлгән күнегүләрдән чыгып, раслауларның дөреслеген тикшерәбез.
Укучылар бүгенге дәрестә барыгыз да бик тырыш, актив булдыгыз. Хәзер инде белемнәрне бәяләр вакыт җитте, яле әйдәгез, кем үзенә нинди билге куяр микән һәм ни өчен?
Карточка- нәтиҗәне тутыру.
1)Мин бүген .......................... турында белдем .
Җөмләнең баш кисәкләрен билгеләргә өйрәндем. Алар _______ һәм __________.
Хәбәр .......................................................... һәм..........................................................белән белдереләләр.
4. Гадәттә, ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ............................. алда килә.
5. Мин хата җибәрдем: ________________________________________________________________________
Өй эше.. Сайлап бер биремне үтәргә.Сайлап, бер биремне үтәргә.
1. Яз турында зур булмаган хикәя язарга.
2. Бер күчмә кош турында зур булмаган хикәя язарга.
4. Яңа белемнәрне ачу. –Сезнең каршыгызда раслаулар белән таблица. Шуны тутырыгыз .(ЭР АР ГАЙД)
Күнегүләр эшләгәнче Раслаулар
Күнегүләр эшләгәч
Ия –җөмләнең баш кисәге
Иябаш килештәге исем белән белдерелә.
Кем? Нәрсә? сорауларна җавап бирә
Ия баш килештәге зат алмашлыклары белән белдерелә.
Гадәттә, җөмләдә ия хәбәрдән алда килә.
Иянең хәбәрдән алда килгән очраклары да була.
1)Мин бүген .......................... турында белдем .
Җөмләнең баш кисәкләрен билгеләргә өйрәндем. Алар _______ һәм __________.
Хәбәр .......................................................... һәм..........................................................белән белдереләләр.
4. Гадәттә, ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ............................. алда килә.
5. Мин хата җибәрдем: ________________________________________________________________________
4. Яңа белемнәрне ачу. –Сезнең каршыгызда раслаулар белән таблица. Шуны тутырыгыз .(ЭР АР ГАЙД)
Күнегүләр эшләгәнче Раслаулар
Күнегүләр эшләгәч
Ия –җөмләнең баш кисәге
Иябаш килештәге исем белән белдерелә.
Кем? Нәрсә? сорауларна җавап бирә
Ия баш килештәге зат алмашлыклары белән белдерелә.
Гадәттә, җөмләдә ия хәбәрдән алда килә.
Иянең хәбәрдән алда килгән очраклары да була.
1)Мин бүген .......................... турында белдем .
Җөмләнең баш кисәкләрен билгеләргә өйрәндем. Алар _______ һәм __________.
Хәбәр .......................................................... һәм..........................................................белән белдереләләр.
4. Гадәттә, ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ............................. алда килә.
5. Мин хата җибәрдем: ________________________________________________________________________
4 сыйныфта татар теле дәресе.
Тема: Сыйфат
Максат: 1) дидактик: сыйфатның грамматик мәгънәсе, морфологик һәм берәмлекләре турында төшенчә бирү; гамәлдә дөрес куллана белү күнекмәләрен ныгыту
2) психологик: фәнгә карата кызыксыну уяту, материалны үзләштерү өчен уңай шартлар тудыру;
3) тәрбияви: туган якның матурлыгына мәхәббәт уяту.
Материал һәм җиһазлау: татар теле дәреслеге 69-71 битләр, презентация, компьютер, проектор.
Дәрестехнологиясе: иҗадиүсешһәминформационтехнологияләр.
Дәрестибы: укумәсьәләсе кую һәм чишү.
Бүген безнең гадәти дәрес түгел. Без алданөйрәнелгәнбелемнәрнекабатларбыз. Яңаларын өйрәнербез. Без бүгенсәяхәткәчыгабыз
1. Укуэшчәнлегенә мотивация тудыру (3 слайд)
Ниндиматур минем туганилем,
Җиршарындатиңдәшюкаңар!
Киңкырлардаүсә мул игеннәр,
Шаулап ага чиксезелгалар.
Ал чәчәкләрүскәнболыннарда
Уйнап, көлепйөрибалалар...
(ӘхмәтИсхак)
Башта без алдагыдәрестәөйрәнгәнтеманыискәтөшерикәле.
Без ниндисүзтөркеменөйрәндек? (Исемсүзтөркемен)
Шушышигырьдәнисемнәрнетабыйк әле. (Балаларисемнәрнетабалар) (4 слайд)
- 2. Белемнәрне актуальләштерү.
Буисемнәртурынданәрсәәйтәаласыз? (Б-р җавабы)
Менәбезнеңберенчетукталыш.
1) Беренчетукталыш – “Танышу” тукталышы.
Тактадагышигырьдә без тапкан исемнәргәниндисүзләрбәйләнепкилгәннәр?
Киңкырлар, мул игеннәр, ал чәчәкләр, чиксез елгалар (4 слайд)
-Бусүзләрнәрсәбелдерәләр?
(Аларшушысүзләрнеңбилгеләрен белдерәләр).
Предметныңбилгесенбелдергәнсүзләрненичекдипатыйлар?
Сыйфаттурында без нәрсә беләбез?
Аларниндисорауларгаҗавап бирәләр?
Көтелгәнҗавап: Сыйфатсүзтөркеме. Предметныңбилгесенбелдерә. Нинди? Кайсы? сорауларынаҗавапбирә.
- Балалар, сезаңлагансыздырдипуйлыйм. Без бүген “Танышу” тукталышында сыйфатларбеләнтаныштык? Димәк, без “Сыйфат” иле буйлапсәяхәткәчыгабыз. Сәяхәтавырбулмас, әгәрдә без бердәмбулсак. Бер-беребезгә ярдәм итсәк. Бер-берсенәярдәмитәторганкешеләрнениндикешеләрдипйөртәләр? (Ярдәмчел, мәрхәмәтле, кешелекле, шәфкатьле)
3. Укумәсьәләсен кую.
2) Безнең икенчетукталыш - “Эзләнү” тукталышы. Сыйфатилендәелныңкайсыфасылыдипуйлыйсыз? (Әйе, кыш икән. Миңасыйфатиленнән хат килгәниде. Менәхатныңөзегенукыгыз). (5 слайд)
1. Тактагаалданязылганҗөмләләрнеуку, күчерепязу. Җөмләдәнсыйфатларны табу, асларынасызу. (6 слайд)
Төркемнәрдәэш. Үрнәкбуенчасыйфатларнытабарга:
а) сораукуярга
ә) мәгънәсеначыкларга
б) кайсысүзнеачыклавынәйтергә
в) җөмләдәге ролен билгеләргә. (Җөмләнематурлый. Предметларныбер-берсеннәнаера.)
4. Укумәсәләсенчишү
“Бүленеш” тукталышы
Сәяхәткәүзебезбеләннәрсәләралдыксоң? Тактагакарагыз. (Тактадарәсемнәркүрсәтелә. Күләгәдә сүзтезмәләр. Балаларпредметларнысыйфатларыбелән әйтәләр). (7 слайд)
Түгәрәк ипи, яшелкыяр, агачкашык, майлыботка, ачы лимон, яшелчәй, кышкы кием, зур казан.
-Сыйфатларпредметныңниндибилгеләрен белдерәләр? (8 слайд)
-төсен: яшел, кара, сары;
-тәмен: ачы, тәмле,
- зурлыгын: зур, биек,
- формасын: түгәрәк, озынча,
- материалын: агач, тимер (чуен),
- вакытын: кышкы, иртәнге,
Модельгәтаяныпкагыйдәчыгару. (Кагыйдәне әйттерү. Сыйфатларпредметныңтөрлебилгеләрен белдерәләр. Сыйфатачыклапкилгәнсүзсыйфатланмышдипатала.)
Физпауза
“Ял итү” тукталышы
5. Төзелгәнпроектнытормышкаашыру.
Бирелгәнисемнәргәсыйфатларуйлап яз.
Табигать, елга, урман, юл, юлдаш.
6.Әйтеп эшләп, беренчелныгыту.
Чираттагытукталыш - “Уйлану” тукталышы.
Алдакарапкителгәнбилгеләрнеистәтотып, тәкъдимителгәнсүзләргәсыйфатлартабарга.
Менәшушыисемнәргә( кеше, ипи, агач, кыш) сыйфатларуйлаптабарга. (Төркемнәрдә эшләү).
кеше ипи агач кыш
мәрхәмәтле кадерле яшь озын
көчле кайнар юан буранлы
(төркемнәрнең җавабы тыңлана).
“Иҗади” тукталыш
Балалар, әйдәгезәлебер-беребезгәһәмкунакларгасыйфатларкулланыпматурсүзләрәйтик.
Мәсәлән: Рамил, син биктыйнакһ.б.
8. Яңабелемнәрнеүзләштерү, кабатлау.
“Кабатлау” тукталышы
Сыйфатнәрсәнебелдерә?
Сыйфатниндисорауларгаҗавап бирә?
Кайсытөркемдәсыйфатларгына бирелгән
а) уңган, иркен, кайнар;
ә) кояш, ямьле, болытлы;
б) баллы, барам, сабыр.
Күктәакболытларйөзәдигәнҗөмләдәсыйфатланмыш –
а) күктә;
ә) ак;
б) болытлар.
Антоним сыйфатларбулганрәтне тап.
а) кечкенә-бәләкәй;
ә) авыр-җиңел;
б) җылы-эссе.
Татар телендәсыйфатларныңкушымчалары бармы?
9. Рефлексия.
-Без бүгендәрестәниндисүзтөркеменискәтөшердек?(сыйфат)
-Улниндисорауларгаҗавапбирә?(нинди?кайсы?)
-Сыйфатнәрсәнебелдерә?(предметныңбилгесен)
-Ягъни,ниндибилгеләренбелдерә(санапүтәләр)
-Сыйфатачыклаганисемнәрсәбула?(сыйфатланмыш)
-Сыйфатлартагын ни өченкирәк?(аларҗөмләләрнетулыландыралар,сөйләмнематурлыйлар).
10. Өйэше. 174 нчекүнегү. Сыйфатларкулланыптабышмактөзепязарга.
Дәрестемасы: Сүзтөркемнәре.
Максат: Сүзтөркемнәретурында белгәннәрне искә төшерү, гомумиләштереп аңлата белү күнекмәсен үстерү.
Дәрестибы: үткәннәрнекабатлауһәмсистемалаштыру.
3сыйныф. "Татар теле" БеренчекисәкИ.Х.Мияссарова, К.Ф.Фәйзрахманова.
Җиһазлау: презентация PowerPoint «Сүзтөркемнәре», компьютер, проектор.
Дәресбарышы.
Оештыруөлеше.
1)Яхшыкәефбулдыру.
-Хәерлеиртә, балалар. Кәефләрегезничек?
-Кояшлыиртәкебек.
- Бикяхшы. Кояшлыкөнне без бер-беребезгәкарапелмаеп, тагын да балкытыпҗибәрик, букүтәренкекүңелдәресахырынакадәрдәвамитсен.
-Укучылар, искәтөшерепүтикәле, үткәндәрестәниндитеманыөйрәндек?
(Тамырһәмкушымча. Тамырсүзләр. Тамырдашсүзләр.) Кагыйдәләрнекабатлау.
Өйэшентикшерү.
Ничекуйлыйсызбүгенгедәрестә без ниләр өйрәнербез икән?
II.Төп өлеш.
Матурязукүнегүе: бирелгәнсүзләрарасыннан предметны белдерүчеләренгенәсайлапязыгыз.
Зәңгәр, абага, казый, алмалар, тозлы, очырта, арыслан, ява, Алмаз, абый, зур, чаба.
-Ни өченбусүзләрнесайлапяздыгыз? (кем? нәрсә? Соравынаҗавапбирә, предметны белдерә)
Бутөркемгәкергәнсүзләрничекатала? (исем)
2). Әйдәгезисемтурындаалганбелемнәребезнемодельләштерик.(Интерактив такта беләнэш)
- Исемнәрсәнебелдерә?
- Ниндисорауларгаҗавапбирә?
- Исемнәрниндиикетөргәбүленә?
- Исемнәрсәбеләнтөрләнә?
Молодцы! Дәресебезнедәвамитик.
3). .Хәзертактадаязылгансүзләрарасыннанпредметныңбилгесенбелдергәнсүзләрнетабыпязыйк. Ниндисүзләрнеязарсыз? Аларны без ничекатыйидек? (сыйфат)
Тест үтәү.
1.Нинди сүзтөркемесыйфатдипатала?
1. Предметныңбилгесенбелдерә.
2. Предметныңэшенбелдерә
3. Предметны белдерә
2.Сыйфат ниндисорауларгаҗавапбирә?
1.Кем? Нәрсә?
2.Нинди? Кайсы?
3.Нишли? Нишләде?
3.Кайсы юлдасыйфатларгынаязылган?
1.Яшел, бара, кызыл.
2.Әби, матур, чаба.
3.Биек, зәңгәр, тәмле.
Булдырдыгызукучылар. Сыйфаттурындаалганбелемнәребезнебарлапчыктык. Сезбикҗитезһәмтапкырбулдыгыз, шуныңөченбер-берегезнемактапалыгыз. Иптәшегезтурында 2 шәрматурсыйфатуйлапәйтегез. (Ләләягымлы, тыйнак... Ильмир ярдәмчел, җитез...) Молодцы.
4) .Әхәзертактадагысүзләрарасыннанпредметныңэшенбелдергәнсүзләрнеязыпалабыз. Тикшерәбез.
III. Физминутка.
- Әйдәгезүзебезнеңэшебезнекүрсәтепбераз ял итепалыйк. Мин сезгәпредметларәйтәмсезаларныңэшен, хәрәкәтенкүрсәтерсез.(куян,кош, аю, бака, пианист, гармунчы, йөгерешче,язучы. ) Булдырдыгыз, молодцы! Хәрәкәттәбәрәкәтдигәнбезнең татар халкы. Кече яшьтән үк без көчле, сау-сәламәтбулыпүсәргәтиеш. Һәркөниртән зарядка ясарга, спорт беләншөгелләнергә. Сәламәттәндәсәламәтакылдигәнбезнең татар халкы.
IV. Белемнәрненыгыту. Әйдәгезхәзербүгенгедәреснеңтемасынбилгелибез. (Исем, сыйфат, фигыль.) Ә берсүзбеләналарнысүзтөркемнәредипатыйлар. Димәк, дәреснеңтемасы:....
Ә ниндимаксаткуярсыз?
Ә хәзерэкрангакарыйбыз.
Белмәмешуенбеләнмавыгыписемнәрнеязаргаоныткан, әйдәгезбулышыйк.
Ноктаурынынатиешлеисемне куй: ... оча, ... тегә, ... өрә, ... ява, ... үсә, ...җырлый, ... укый, ... кызара. (дәфтәрләрдәэш.)
V. Рефлексия
-Без ниндисүзтөркемнәренкабатлап үттек?
- Сүзтөркемнәренниндифәнөйрәнә.?
Укучылар, без сезнеңбелән барлыксүзтөркемнәребеләндәтанышмадык. Калганнарыбелән Морфология фәнесезнезурсыйныфлардатаныштырыр.
Бүгенгедәресөченбикзуррәхмәт.
Өйэше.
Һәрсүзтөркеменәдә 5 мисалязарга.
Үзбәя.
Тест үтәү.
1.Нинди сүзтөркемесыйфатдипатала?
1. Предметныңбилгесенбелдерә.
2. Предметныңэшенбелдерә.
3. Предметны белдерә.
2.Сыйфат ниндисорауларгаҗавапбирә?
1.Кем? Нәрсә?
2.Нинди? Кайсы?
3.Нишли? Нишләде?
3.Кайсы юлдасыйфатларгынаязылган?
1.Яшел, бара, кызыл.
2.Әби, матур, чаба.
3.Биек,зәңгәр,тәмле.
