Аңлатма язуы
Уку программасы түбәндәге норматив документларга нигезләнеп төзелде:
- Россия Федерациясе мәгариф һәм фән министрлыгының 2004 нче елның 5 нче мартыннан 1089 нчы номерлы приказы, 2015 нче елның 23 нче июненнән 609 нчы номерлы приказ нигезендәге үзгәрешләр кертелгән "Гомуми һәм урта (тулы) белем бирү дәүләт стандарты федераль компоненты";
- «Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк гомуми программа. V-IX сыйныфлар» (Төзүчеләр: Ф.Ф. Харисов, Ч.М. Харисова, Г.Р.Шакирова, Казан, 2013);
- «Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар. 1-11 нче сыйныфлар» (Казан: Татар, кит. нәшр., 2011);
- Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы «Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 26 нчы гомуми урта белем бирү мәктәбе» муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең 2016-2017 нче уку елына уку планы;
- Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы «Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 26 нчы гомуми урта белем бирү мәктәбе» муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең эш программасы турында нигезләмәсе.
Татар әдәбиятын укытуның максатлары:
матур әдәбият әсәрләрен форма һәм эчтәлек берлегендә аңларга һәм анализларга өйрәтү;
төп әдәби-тарихи мәгълүматларны һәм әдәби-теоретик төшенчәләрне җиткерү һәм кулланырга күнектерү;
дөньяга гуманлы караш.гражданлык тойгысы,патриотизм хисләре,әдәбиятка һәм халыкның мәдәни кыйммәтләренә ярату һәм хөрмәт тәрбияләү;
матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку ихтыяҗы булдыру;
укучыларның телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.
балаларны татар әдәбияты, халык авыз иҗаты, татар халкының җыр – музыкасы, театры, сынлы сәнгате белән таныштыру, күренекле язучылар һәм аларның әсәрләрен үзләштерүләренә ирешү;
укучыларга татар халкының килеп чыгышы, тарихи язмышы, чит илләрдәге милләттәшләребез тормышы турында мәгълүматлар бирү;
халык тарихын һәм мирасын өйрәнү аша яшүсмерләрдә Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, олылырга, кечеләргә һәм, гомумән, кешегә ихтирам, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек тәрбияләү. Шулай ук хезмәт тәрбиясе һәм эстетик тәрбия бирү.
Татар әдәбиятын укытуның бурычлары:
татар әдәбиятыныӊ тарихы турында гомуми караш булдыру;
татар әдәбиятыныӊ аерым чорлардагы торышын, чор әдәбиятыныӊ йөзен билгеләүче язучылар иҗатын анализларга һәм бәяләргә өйрәтү;
әдәби-теоретик белемнәр нигезендә әдәби әсәрнеӊ, язучы иҗатыныӊ, чор әдәбиятыныӊ, гомумән татар әдәбиятыныӊ үзенчәлекләрен табарга күнектерү;
иҗади фикерләүдәге уртак һәм мили үзенчәлекләрне танырга өйрәтү; - укучыларда Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, кешеләргә һәм әйләнә-тирәгә гуманлы караш тәрбияләү.
Предметның уку планында тоткан урыны
Татар әдәбиятына атнага- 2 сәгать, елга 68 сәгать бирелгән . Бәйләнешле сөйләм үстерү - 8 сәгать. Сыйныфтан тыш уку – 4. План буенча сочинениеләр саны – 2.
Сәгатьләрнең тематик бүленеше
4
13
Илдар Юзеевның тормыш һәм иҗат юлы
4
14
Хәзерге чор әдәбияты
3
14
Тугандаш халыклар әдәбияты
1
15
Бәйләнешле сөйләм үстерү
8
16
Дәрестән тыш уку
4
17
Сочинениеләр
2
Укытуның төп эчтәлеге
“Җомга көн кич белән” повесте.
4
12
Фәнис Яруллин: тормыш һәм иҗат юлы .
Ф.Яруллин “Җилкәннәр җилдә сынала” автобиографик әсәре,шигырьләре
4
13
Илдар Юзеевның тормыш һәм иҗат юлы
Илдар Юзеевның “Таныш моңнар”,”Гагыйклар тавы” әсәрләре
4
14
Хәзерге чор әдәбияты
М. Әгъләмовның тормыш һәм иҗат юлы. “Китә алмыйм”,” Учак урыннары” ,”Каеннар булсаң иде” шигырьләре белән танышу. Ф.Садриев”Кыргый алма әчесе”повесте
3
14
Тугандаш халыклар әдәбияты
Башкорт шагыйре Наҗар Нәҗми нең “Татар теле “ исемле шигыре.
1
15
Бәйләнешле сөйләм үстерү
Халык җәүһәрләре.Борынгы һәм Урта гасыр әдәбиятына күзәтү.”Минем якташларым- сугыш геройлары . Эдуард Касыймов “Гомер ике килми”әсәре. Хикәяләүче образ.”Түбән Кама урамнары ни сөйли?” Мәчетләр тарихыннан .“Чәчкә балы ”повестеның бүгенге көн белән аваздашлыгы. Бәйрәмнәр, дини бәйрәмнәр.
Казанда яшәгән бөек шәхесләр.
8
16
Дәрестән тыш уку
Кол Гали “Кыйссаи Йосыф”әсәре. Гадел Кутуй “Тапшырылмаган хатлар” повесте. Таҗи Гыйззәт “Изге әманәт” драмасы. А.Гыйләҗевның”Күзгә-күз” җыентыгы
4
17
Сочинениеләр
Җилкәнеңне җилләр екса (Ф.Яруллин “Җилкәннәр җилдә сынала” әсәре буенча).Мәхәббәт һәм нәфрәт (А.Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән ” повесте буенча)
2
Предмет буенча ел ахырына укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр.
татар әдәбиятындагы аерым язучылар иҗаты.әсәрләр хакында гомуми күзаллау булырга;
текстларны төрле яклап (тулысынча,сюжет-композиция бирелеше ягыннан,тематика-проблематика һәм образлар бирелеше аспектында тел-стиль ноктасыннан)анализлый һәм шәрехли алырга;
әдәби төрләр һәм жанрлар,шигырь төзеләше,тезмә һәм чәчмә сөйләм үзенчәлекләре хакында белергә;
әдәби әсәр теориясен: әдәби образ,аның төрләре;әдәби әсәр,аның эчтәлеге һәм формасы;тема,проблема,идея;сюжет, композиция;конфликт,аның төрләре,сәбәпләре,махсус тел-сурәтләү чаралары турында белергә;
язучы иҗатын гомумиләштереп анализларга,бәяләргә;
әдәбиятның тарихи барыш булуы хакында гомуми күзаллау булырга;
әдәби әсәрнең әһәмиятен,кыйммәтен,үзенчәлекләрен аңлый һәм дәлилле итеп аңлата,исбатлый белергә тиеш
Әдәби әсәрләрне танып-белү буенча төп эшчәнлек. Татар әдәбиятының күренекле язучылары һәм шагыйрьләре, аларның әсәрләре турында мәгълүмат булдыру; төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку; сәнгатьле уку; шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү; әсәрләрне анализлау; план төзү һәм әсәрләр турында кыскача бәяләмә (отзыв) язу; татар һәм рус әдәбиятындагы әсәрләрне чагыштырып бәяләү, үз фикереңне әйтә белү.
Тәкъдим ителгән укыту-методик әдәбият исемлеге
1.Хәбибуллина З.Н.,.Фәрдиева Х.Г,.Хуҗиәхмәтов Ә.Н. Татар әдәбияты: Рус телендә төп гомуми белем бирүче мәктәпләрнең 9 нчы сыйныфы өчен дәреслек. Казан :Татарстан китап нәшрияты,2011, өстәмә әдәбият (дәреслек)
2. Хәсәнова Ф.Ф.,Сафиуллина Г.М.,Сафиуллина Ә.Н Татар әдәбияты: Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмаларында эшләүче укытучылар өчен методик әсбап.- Казан: Мәгариф-Вакыт, 2014
3 3.Заһидуллина Д.Ф., Закирҗанов Ә.М., Т.Ш. Гыйлаҗев. Татар әдәбияты. Теория. Тарих. К.: “Мәгариф” нәш-ты, 2004
4. Хатипов Ф.М. Әдәбият теориясе. К.: ТКН, 2000.
5. Хөснетдинова Л.К. Әдәбият укыту мәсьәләләре. Яр Чаллы, 2010.
6. Мифтахова М.А. Мәктәптә Хәсән Туфан иҗаты. Алабуга, 2012.
7. Абдрәхимова Я.Х. Әдәбият дәресләрендә мөстәкыйль һәм иҗади эшләр. К.: “Мәгариф”
8. Абдрәхимова Я.Х. Әдәбият дәресләрендә бәйләнешле сөйләм үстерү. К.:. Мәгариф, 2011.
9. Даутов Р.Н., Нуруллина Н.Б. Совет Татарстаны язучылары. Библиографик белешмә. К.: ТКН, 1986.
10. Татар әдәбияты тарихы. 1.2.3.4 том
11. «Фән һәм мәктәп», «Мәгариф», журналлары, “Мәгърифәт”, “Ачык дәрес” газетасы, Интернет мәгълүмат челтәре
Календарь-тематик планлаштыру
Дәрес темасы
Сәгать саны
Үткәрү вакыты
План
факт
1.
Сүз сәнгате буларак әдәбият.Язма әдәбият һәм фольклор.
1
сентябрь
1 атна
2.
Халык авыз иҗаты. Жанрлар төрлелеге.
1
сентябрь
1 атна
3.
Риваятьләр “Шәһәр ни өчен Казан дип аталган?” Легенда турында төшенчә. “Зөһрә кыз”
1
сентябрь
2 атна
4.
Мифлар, дастан турында төшенчә.”Алып кешеләр”мифы.”Идегәй”дастаны
1
сентябрь
2 атна
5.
Б.С.Ү.Халык җәүһәрләре.Борынгы һәм Урта гасыр әдәбиятына күзәтү.
1
сентябрь
3 атна
6.
Кол Гали “Кыйссаи Йосыф” әсәре.Сюжеты,сурәтләү чаралары.
1
сентябрь
3 атна
7.
Д.т.у.Кол Гали “Кыйссаи Йосыф”әсәре.
1
сентябрь
4 атна
8.
Сәйф Сараи “Сөһәйл вә Гөлдерсен”әсәре белән танышу.
1
сентябрь
4 атна
9.
Урта гасыр әдәбиятын йомгаклау.
1
октябрь
1 атна
10.
19 нчы йөз башы әдәбиятына күзәтү.Муса Акъегет – мәгърифәтче язучы.
1
октябрь 1 атна
11.
“Х исаметдин менла” әсәре белән танышу.Әсәрдә образлар бирелеше.Портрет турында төшенчә.
1
октябрь
2 атна
12.
19 нчы йөз поэзиясе. Г Кандалый”Иген икмәк бирер икмәк”,”Бу бала хәсрәте түкте”, “ Бу хәсрәтләр бетәр микән?” шигырьләре.Шигырь төзелеше.
1
октябрь
2 атна
13.
20 нче йөз башы әдәбиятына,шигъриятенә күзәтү.Дәрдемәнд “Видагъ”, “Җәй җитте” шигырьләре.
1
октябрь
3 атна
14.
Сәгыйть Рәмиев-романтик шагыйрь.
1
октябрь 3атна
15.
20 нче йөз башы прозасы.Ф.Әмирхан “Хәят” повесте.
1
октябрь
4 атна
16.
Ф. Әмирхан “Бер хәрабәдә” хикәясе
1
октябрь 4атна
17.
Шамил Усмановның тормыш һәм иҗат юлы.”Гает корбаны”хикәясе.
1
октябрь 4атна
18.
Ш.Камал “Буранда” хикәясе
1
Ноябрь
2 атна
19.
20 нче йөз әдәбиятына гомуми күзәтү.
1
Ноябрь
2атна
20.
20-30 нчы еллар поэзиясе.Лирик герой .Һади Такташ иҗаты. “Алсу”, “Болай...гади җыр гына” шигырьләре.
1
Ноябрь
3 атна
21.
Һади Такташ “Мокамай” әсәре.
1
Ноябрь
3 атна
22.
“Мокамай”әсәрендә дуслык,иптәшлек төшенчәләренең бирелеше.
1
Ноябрь
4 атна
23.
Драма турында төшенчә.Фәтхи Бурнаш “Таһир-Зөһрә”шигъри трагедиясе.
1
ноябрь
4 атна
24.
К. Тинчурин “Сүнгән йолдызлар” драмасы.
1
Декабрь
1 атна
25.
Г. Исхакый “Җан Баевич” комедиясе.
1
Декабрь 1 атна
26.
“Җан Баевич” комедиясе.
1
Декабрь
2атна
27 .
20-30 нчы еллар прозасы. Гадел Кутуй “Тапшырылмаган хатлар” повесте.
1
Декабрь
2атна
28.
Д.т.у.”Тапшырылмаган хатлар”әсәре өстендә эш.
1
Декабрь
3 атна
29.
Бөек Ватан сугышы чоры әдәбиятына күзәтү.
1
Декабрь
3 атна
30.
Муса Җәлил, Фатих Кәримнең тормыш һәм иҗат юллары.
1
Декабрь
4 атна
31.
Очерк турында төшенчә.Самат Шакирның тормыш һәм иҗат юлы белән танышу.
1
Декабрь
4 атна
32.
Самат Шакир “Үлемнән дә көчлерәк” очеркы.
1
Декабрь
5 атна
33.
Миргазиян Юныс: тормыш һәм иҗат юлы.
1
Декабрь
4 атна
34.
“Шәмдәлләрдә генә утлар яна” повесте.
1
Гыйнвар
3 атна
35.
“Шәмдәлләрдә генә утлар яна” повесте.
1
Гыйнвар
3 атна
36 .
Б.с.ү.”Минем якташларым- сугыш геройлары.
1
Гыйнвар
4 атна
37.
Б.С.Ү.”Түбән Кама урамнары ни сөйли?”
1
Гыйнвар
4 атна
38.
Д.т.у. Таҗи Гыйззәт “Изге әманәт” драмасы.
1
Гыйнвар
5 атна
39.
Хәсән Туфанның тормыш һәм иҗат юлы.
1
Гыйнвар
5 атна
40.
Шигырь төзелеше.“Гөлләр инде яфрак яралар”, “Илдә ниләр бар икән” шигырьләре.
1
Февраль
1 атна
41.
“Кайсыгызның кулы җылы”, “Киек казлар” шигырьләре
1
Февраль
1 атна
42.
Д.т.у.Хәсән Туфанның “Гүзәл гамъ” җыентыгы
1
Февраль
2атна
43.
Фәнис Яруллинның тормыш һәм иҗат юлы.Баллада турында төшенчә.”Ана” балладасы.
1
Февраль
2атна
44.
Ф.Яруллин “Җилкәннәр җилдә сынала” повесте. Автор образы.
1
Февраль
3 атна
45.
Ф.Яруллин “Җилкәннәр җилдә сынала” автобиографик әсәре.
1
Февраль
3 атна
46.
Д.т.у Ф.Яруллин шигырьләре.Ф.Яруллин иҗаты.
1
Февраль
4 атна
47.
Сочинение . Җилкәнеңне җилләр екса (Ф.Яруллин “Җилкәннәр җилдә сынала” әсәре буенча).
1
Февраль
4 атна
48.
Аяз Гыйләҗев: тормыш һәм иҗат юлы .
1
Март
1 атна
49.
А.Гыйләҗев “Җомга көн кич белән” повестенда мәхәббәт
1
Март
1 атна
50.
А.Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән ” повестенда мәрхәмәтсезлек.
1
Март
2атна
51.
Сочинение .Мәхәббәт һәм нәфрәт (А.Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән ” повесте буенча)
1
Март
2атна
52
Д.т.у.А.Гыйләҗевның”Күзгә-күз” җыентыгы
1
Март
3 атна
53.
Татар әдәбиятында репрессия еллары чагылышы.Эдуард Касыймов:тормышы һәм иҗаты.
1
Март
3 атна
54.
“Гомер ике килми” әсәре.
1
Апрель
1 атна
55.
Б.С.Ү..Э. Касыймов “Гомер ике килми”әсәре. Хикәяләүче образ.
1
Апрель
1 атна
56.
Татар әдәбиятында поэзия.Илдар Юзеевның тормыш һәм иҗат юлы.
1
Апрель
2атна
57.
Поэма турында төшенчә. “Таныш моңнар” поэмасы.
1
Апрель
2атна
58.
“Гашыйклар тавы”повесть- поэмасы
1
Апрель
3 атна
59.
“Гашыйклар тавы” повесть- поэмасында образлар системасы.
1
Апрель
3 атна
60.
М. Әгъләмовның тормыш һәм иҗат юлы. “Китә алмыйм”,” Учак урыннары” ,”Каеннар булсаң иде” шигырьләре белән танышу.
1
Апрель
4 атна
61.
Ф.Садриев”Кыргый алма әчесе”повесте
1
Апрель
4 атна
62.
М. Маликова”Чәчкә балы”повесте.
1
апрель
63.
“Чәчкә балы”повестенда образлар бирелеше.
1
Май
1 атна
64.
Б.С.Ү.“Чәчкә балы ”повестеның бүгенге көн белән аваздашлыгы
1
Май 1атна
65.
Б.с.ү.Казанда яшәгән бөек шәхесләр.
1
Май
2атна
66.
Тугандаш халыклар әдәбияты. Башкорт шагыйре Наҗар Нәҗми нең “Татар теле “ шигыре.
1
Май
2атна
67.
Мәчетләр тарихыннан.
Бәйрәмнәр, дини бәйрәмнәр.
1
Май
3 атна
68.
9 нчы сыйныфта үткәннәрне кабатлау. Йомгаклау дәресе.
1
Май
3 атна
