Рабочая программма по родному башкирскому языку

Муниципальное общеобразовательное казенное учреждение

средняя общеобразовательная школа с. Тарказы

муниципального района Ермекеевский район

Республики Башкортостан

Рассмотрено

на заседании РМО Согласовано

зам. директора по УВР

протокол №____ от ______ /Шаймарданова Л.М./

«____»_________20____г.

_________ /Сафин В.С. / «__»_________201 г

Рабочая программа

Утверждаю:

Директор

МОКУ СОШ с.Тарказы

________/Ф.Г.Бурганова/

Приказ №_________

«__»__________201 г.

по родному (башкирскому ) языку и литературе

в 7 классе

на 2014-2015 учебный год

общее количество часов – 169

количество часов в неделю – 5

Составила Шаймарданова Гульчачак Сангатовна

Составлена в соответствии с программой по башкирскому языку и литературе для учащихся башкир I – XI классов школ с русским языком обучения. Составители: Тикеев Д.С., Тулумбаев Х.А., Хуснутдинова Ф.А.и др. Ижевск. Издательство “КнигоГрад”, 2008. -125 с., программой по башкирскому языку для V-XI классов (на башкирском языке).Составители: В.Ш. Псянчин, Ю.В.Псянчин. Ижевск. Издательство “КнигоГрад”, 2008. -160 с. Учебник: Башкирский язык и литература. Учебник по башкирскому языку и литературе для учащихся –башкир 7 класса школ с русским языком обучения. Уфа: Книга, 2007. – 360 с., В.Ш. Псянчин., Ю.В. Псянчин. Родной язык. Учебник для 7 класса башкирской школы. Уфа: Книга, 2001. – 328с.

Баш6ортостан Республика3ы

муниципаль районы Й1рм1к1й районыны5

муниципаль д2й2м белем бире9 ка8на учреждение3ы

Тар6а8ы урта белем бире9 м1кт1бе

:арал7ан Килешелг1н:

УТЭ урынба4ары

______ /Шаймар8анова Л.М/

«_____»__________201 г.

ММБ ултырышында

протокол №_____

__________ /Сафин В.С./

«____»_________201 й.

Ра4лайым:

м1кт1п директоры

_____/Ф.?.Бор3анова/

Приказ №_________

«_____»__________201 й.

2014-2015 у6ыу йылына

7-се класс 2с2н

ту7ан (баш6орт) теле 31м 181би1тен1н

эш программа3ы

д2й2м с171тт1р 3аны – 169 с171т

а8на3ына – 5 с171т и41бен1н

Шаймар8анова Г2лс1с1к С1н71т 6ы8ы т282н2

Баш6орт теле 31м 181би1тен1н программа. (У6ытыу рус теленд1 алып барыл7ан м1кт1пт1р8е5 I – XI кластары 2с2н). Т2829сел1ре:Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А. 3.б.– Ижевск: «КнигоГрад», 2008, Баш6орт телен1н программалар(V-XIкластар 2с2н). Т2829сел1ре: Пс1нчин В.Ш, Пс1нчин Ю.В. – Ижевск: «КнигоГрад», 2008 ниге8енд1 т282лд2. Д1реслек: Х2сн2тдинова Ф.!., Fафаров Б.Б., Тикеев Д.С., :а3арманов F.F. Башорт теле 31м 181би1те : Рус м1кт1пт1рене5 7-се класында у6ыусы баш6орт балалары 2с2н баш6орт теле 31м 181би1те д1реслеге. – Өф2: Китап, 2010. – 288 бит, А8набаев !.М.,Та3ирова С.А. !с1 теле. (Ябай 32йл1м синтаксисы): Урта м1кт1пте5 7-се класы 2с2н д1реслек. – 5-се ба4ма. - Өф2: Китап, 2009. – 176 бит.

2014 йыл

А5латма я8ыу.

У6ытыу рус теленд1 алып барыл7ан м1кт1пт1р8е5 7-се класы 2с2н ту7ан (баш6орт) теле 31м 181би1тен1н эш программа3ы.

Эш программа3ы 169 с171тк1 б9ленг1н (а8на3ына 5 с171т)

Т2829сел1ре: Шаймар8анова Г2лс1с1к С1н71т 6ы8ы

Д1реслек: А8набаев !.М., Та3ирова С.А. !с1 теле. (Ябай 32йл1м синтаксисы): Урта м1кт1пте5 7-се класы 2с2н д1реслек. – 5-се ба4ма. – Өф2: Китап, 2009. – 176 бит.Х2сн2тдинова Ф.!., Ғафаров Б.Б., Тикеев Д.С., :а3арманов F.F. Баш6орт теле 31м 181би1те : Рус м1кт1пт1рене5 7-се класында у6ыусы баш6орт балалары 2с2н баш6орт теле 31м 181би1те д1реслеге. – Өф2: Китап, 2010. – 288 бит;

Программа ким1ле: базис

У6ытыусыны5 тел буйынса у6ыу-у6ытыу методик комплекты :

Толомбаев Х А., Атна7олова С.В. Баш6орт телен1н диктанттар йыйынты7ы.– Өф2: Китап, 2009.
Ра6аева Ә.С., Д19л1тшина М.С. Баш6орт телен1н контроль 3орау8ар, тестар 6улланма3ы. – Өф2: Педкнига, 2008. – 96 б.
Х2сн2тдинова Ф.!., ¹2й1р7олова !.Б. “Баш6орт теле 31м 181би1те” д1реслеген1 методик 6улланма: 7-се класс. – Өф2: Китап, 2010. – 120 бит.

У6ыусылар 2с2н тел буйынса у6ыу-у6ытыу методик комплексы:

1.Ф.!.Х2сн2тдинова, Б.Б.Fафаров, Д.С. Тикеев, F.F. :а3арманов. Башорт теле 31м 181би1те : Рус м1кт1пт1рене5 7-се класында у6ыусы баш6орт балалары 2с2н баш6орт теле 31м 181би1те д1реслеге. – Өф2: Китап, 2010. – 288 бит;

2.А8набаев !.М.,Та3ирова С.А. !с1 теле. (Ябай 32йл1м синтаксисы): Урта м1кт1пте5 7-се класы 2с2н д1реслек. – 5-се ба4ма. – Өф2: Китап, 2009. – 176 б;

3.Кластан тыш у6ыу китабы: Урта м1кт1пте5 7-се класс у6ыусылары 2с2н / Авт.-т28. М.F. Fималова. 3-с2 ба4ма, я5ыртыл7ан.

Өф2: Китап, 2007. – 264 бит.

Программа 98енс1лект1рене5 характеристика3ы:

Эш программаһы Баш6ортостан Республика3ы М17ариф министрлы7ы тарафынан ра4лан7ан “Баш6орт теле 31м 181би1тен1н программа”(У6ытыу рус теленд1 алып барыл7ан м1кт1пт1р8е5 I – XI кластары 2с2н) буйынса т282лд2. Программаны5 т2829сел1ре:Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А. 3.б.– Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Баш6ортостан Республика3ы М17ариф министрлы7ы тарафынан т16дим ителг1н программа Баш6ортостан Республика3ы муниципаль районы Й1рм1к1й районыны5 муниципаль 6а8на д2й2м белем бире9 учреждение3ы “Тар6а8ы урта белем бире9 м1кт1бе”не5 “У6ыу планы”на ярашлы р19ешт1 тормош6а ашырыла.

Был эш программа3ында федераль 31м республика закондары талаптары тормош6а ашырыла:

«Р1с1й Федерация3ы халы6тары телд1ре тура3ында» Законы,

Р1с1й Федерация3ыны5 «М17ариф тура3ында» Законы,

«Баш6ортостан Республика3ы халы6тары телд1ре тура3ында» Законы,

Баш6ортостан Республика3ыны5 «М17ариф тура3ында» Законы,

Баш6ортостан Республика3ында Милли м17арифты 94тере9 концепция3ы.

Программа й2км1тке3е 2с й9н1лешт1н тора:

телм1р эшм1к1рлеген формалаштырыу;
телде5 система3ын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) 2йр1не9;
б1йл1нешле текст мен1н эшл1рг1 2йр1те98е к98 у5ында тота. Шулай у6 унда милли т1рби1 тура3ында ла м1сь1л1 к9т1рел1.

Программаны5 й2км1тке3е 31м т282л2ш2

Баш6орт телен у6ытыу8ы5 икенсе ба46ысы 5-9-сы кластар7а тура кил1. 7-се класта у6ытыу8ы5 ма6саты – т9б1нге кластар8а ал7ан белем 31м к9некм1л1р8е икенсе ба46ыс талаптарына ярашлы практик й9н1лешт1 т1р1н1йте9, баш6орт телене5 2нд1р система3ы, лексик байлы7ы, морфологик категориялары 31м синтаксик т282л2ш2 тура3ында белем бире9.

Ту7ан 181би1т материалы е5елд1н ауыр7а барыу принцибына ярашлы урынлаштырылды. Был класта фольклор 141р81рен1н 3у5 баш6орт я8ыусылары 31м ша7ир8арыны5 т2рл2 жанр 31м тематикалы 141р81ре 2йр1нел1.

У6ытыу предметыны5 т2п й2км1тке3е

Халы6 ижады тура3ында. Әки1тт1р - 8 с171т.

Әкит1тр тура3ында т9б1н кластар8а 9тк1нде и4к1 т2ш2р29. Тематик я6тан 1ки1тт1р8е5 т2рк2мд1ре: тормош-к2нк9реш, тылсымлы, батыр8ар 31м хайуандар тура3ында7ы 1ки1тт1р.

Хайуандар тура3ында7ы 1ки1тт1р. «Етем т2лк2», «Айыу мен1н бал 6орттары». Тылсымлы 1ки1тт1р. «Алтын алма», «!бй1лил». Тормош-к2нк9реш 1ки1тт1ре «Алтын тамсы», «¹аранбай мен1н Зинн1т а7ай».

Әки1тт1р8е м171н19и 2л2шт1рг1 б9ле9. Исемд1р биреп план т2р82рг1 2йр1те9.

Ә81би1т теория3ы. Эпитет, гипербола, аллегория т2ш2нс1л1рен 6абатлау.

Ри91й1т 31м легендалар - 7 с171т.

Ри91й1т 31м легендалар7а т2ш2нс1 бире9. Улар8ы5 тематик б9ленеше, о6шаш 31м айырма я6тары. Ер-3ыу, ырыу-61бил1 тарихы: «Етег1н йондо8», «Ай мен1н З23р1». Ырым-ышаныу: «Сы5рау торна». Тарихи ри91й1тт1р: «Бошман 6ыпса6 батыр». Тормош-к2нк9реш ри91й1те: «Fилмияза»

Йыр8ар - 5 с171т.

Йыр тура3ында т2ш2нс1. Борон7о 31м х18ерге йыр8ар. О8он 31м 6ы46а йыр8ар. Йыр8ар8а к2й 31м мо5до5 131ми1те. Тематика3ы 31м й2км1тке3е я7ынан йыр8ар8ы5 т2р2к2мд1рг1 б9ленеше. Халы6ты5 рухи тормошонда йыр8ы5 роле. Тарихи 31м лирик йыр8ар. Тарихи йыр8ар («Эскадрон», «Урал»). Тыу7ан ил 31м халы6 бер81млеге тура3ында («Й1йл19ек»). :ас6ындар тура3ында («Буранбай», «Бейеш»). Кантон башл6ытары тура3ында («Т1фтил19», «:олой кантон»). :атын-6ы88ар я8мышы тура3ында («З2лхиз1», «Fилмияза»).

Та6ма6тар - 2 с171т.

Та6ма6тар тура3ында т2ш2нс1. Бейе9 та6ма6тары. Уйын та6ма6тары. Та6ма6тар8ы5 баш6арылыу 98енс1лект1ре, улар8ы5 йыр8ар8ан айырма3ы.

Алтын к28 - 4 с171т.

М.Тажи «Алтын к28», Ф.Р1хим7олова «К28» ши7ыр8арында к28г2 т1би71тте5, к28 билд1л1рене5 39р1тл1неше.

Ә81би1т теория3ы: Поэтик телд1ге 39р1тл19 сараларын 6абатлау. Метафора тура3ында т2ш2нс1.

М.Fафури. «:ыр 6а8ы» хик1й13ене5 идея-тематик й2км1тке3е. Малай8ың 31м уны5 ата3ыны5 6ыр 6а8ына 6арата м2н1с1б1те. Хик1й1л1 6оштар7а, хайуандар7а 3а6сыл 6араш т1рби1л19 31м яр8ам ите9 мотивы. Кеше 31м т1би71т тема3ына 1571м1 9тк1ре9.

У6ыу - белем шишм13е – 5 с171т.

Раил Байбулатов. «Нурлы к9881р». Н.Мусин. «Тай7а6 ба4ма». !41р81р81 ду4лы6, тырышлы6, то7роло6, намы4лылы6 31м 1хла6 проблемаларыны5 са7ылышы. Х1мз1 31м у6ытыусы, 3у7ыш ветераны У7атар а7ай образдары. Р1хм1т мен1н Әс71т ду4лы7ы. Р1хм1тк1 хас сифаттар. Х1мз1не5 6ылы7ын ба3алау.

Ду4лы6та – бер81млек – 6 с171т.

Б.Бикбай. «Рус теле», Р.Сафин. «¹аба6таштарыма», Ш.Бик6ол. «Ду4лы6 », М. К1рим. «Мил1ш». Был ши7ыр8ар8а ду4лы6ты данлау. Ысын ду4лы6ты ба3алау. Рус 31м баш6орт хал6ы ара3ында7ы ду4лы66а 3о6ланыу, 7орурланыу т1рбил19.

Р.Байбулатов. «Һарыбай». !41р8е5 идея-тематик й2км1тке3ен 98л1штере9. Унда ду4лы6ты5 са7ылышы. Т2п герой8ар8ы5 характер8арына хас сифаттар.

!.Бикч1нт1ев. «Бакенщиктар ила6 булмай». !41р8е5 й2км1тке3ен 98л1штере9. Унда батырлы6ты5 са7ылышы. Ата 31м ул образдары.

Хе8м1те ю6ты5 – х2рм1те ю6 - 8 с171т.

М.Fафури. «Г2лд1р ба6са3ында» ши7ырында эшс1нлек, ду4лы6 31м дошманлы6ты5 6апма-6аршы 39р1тл1не9е.

М.Ямалетдинов. «Ура6 24т2» ши7ырында ура6 ва6ытында иген урыусы комбайнер8ы5 хе8м1те. Уйылдан образы.

Ж.Кейекбаев. «Омор8а6 бабай». Хик1йне5 идея-тематик й2км1тке3ен 98л1штере9. Омор8а6 бабай образына хас сифаттар.

Ж.Кейекбаев. «Ту7андар 31м таныштар» романынан 282к. Ө82кт25 й1км1тке3ен 98л1штере9. Т2п образдар7а характеристика бире9.¹орау8ар7а яуаптар бире9, план т282п, уны5 буйынса 32йл19. Баш6орт хал6ыны5 йыл6ысылы6, солосоло6 32н1р81ре тура3ында 15г1м1 ойоштороу, я8ма эшт1р баш6арыу.

!81б1ит теория3ы: Герой тура3ында т2ш2нс1.

Баш6ортостан-71зиз ерем - 4 с171т.

!.(т1бай. «Баш6ортостан» ши7ырында лирик герой8ы5 кисерешт1ренд1 Баш6ортостан, Тыу7ан ил образы. А.Игебаев. «Онотманым 3ине, ауылым» ши7ырында хист1р байлы7ы, тыу7ан ер8е5 к95елг1 я6ын булыуын еткере9.

М.К1рим.«:айын япра7ы тура3ында» Ши7ыр8а 6айын 31м япра6 образы. Баш6ортостанды5 данлы тарихыны5 са7ылышы.

Ап-а6 6ар8ар яуа - 7 с171т.

К.Кинйбулатова. «¹аумы, а6 6ыш!», Ш.Бик6олов. «Урман», !.!хмт-Хужа. «Эй, 6ыш бабай, 6ыш бабай!», Г.F1лиева. «:ар3ылыу». Ши7ыр8ар8а 6ыш ми8гелене5, т1би71т к9ренешт1рене5 39р1тл1неше.

!.!3лиуллин. «Би81кле сана».!41р8е5 й2км1тке3ен 98л1штере9. Борон7о сана я3ау 32н1рене5 са7ылышы. Имаметдин

6артты5 32н1ре, халы6 ара3ында7ы абруйы. !41р81 ду4лы6, татыулы6 мотивы.

Ил намы4ы - ир к95еленд1 - 11 с171т.

Р.Ш1к9р. «Һа6та тора илде5 улдары» ши7ырында Тыу7ан илде, тыныслы6ты 3а6лаусы ил улдары образдары.

Ф.А6булатова. «Атай икм1ге» хик1й13е. Й2км1ткене 98л1штере9. !41р81 Б2й2к Ватан 3у7ышыны5 39р1тл1неше.

В.Исхаков. «Кеше к95еле – т1р1н даръя». !41р8е5 идея-тематик й2км1тке3ен 98л1штере9. Исемене5 м17н13ен асы6лау. ¹у7ыш осоронда тылда халы6ты5 тормошо 31м эшс1нлеге.

А.Ба3уманов. «:ай8а 3ин генерал?».!41р8е5 идея-тематик й2км1тке3ен 98л1штере9.Проблемаларына, образдарына характеристика бире9. План т282п, план буйынса 32йл1рг1 2йр1не9.

F1зизд1р81н-71зиз 1с1л1р - 6 с171т.

Г.Юнысова «!с1й81р байрамы», «Йырлайым 1с1йем тура3ында» (йыр). З.Алтынбаева. “!с1 398е” ши7ыр8арын 31м йыр8ы тасуири у6ыу. !с1й81р изгелегене5, б2й2кл2г2н25 са7ылышы.

Ф.И41н7олов. «Бер йом7а6 май». !41р81 1с1 31м бала ара3ында7ы м2н1с1б1тте ба3алау.

!.Бикч1нт1ев. «Яралан7ан б9ре к9881ре». !41р81 1с1не5 6ы8ын 98 аллы тормош6а 18ерл19е. !41р81р8е5 й2км1тке3ен 98л1штере9. ¹орау8ар7а яуап бире9, план т282п 32йл1рг1 2йр1не9.

Г.Я6упова. «!с1й81р ни51 6артая?», «Мейес 1бей».

!с1 мен1н бала, ей1н мен1н 2л1с1й м2н1с1б1тт1р тура3ында 1г1м1 ойоштороу.

Эх, к95елле я8 кил1! - 7 с171т.

Р.Ни7м7ти. «Я8 килде, я8!» ши7ырында я8 киле9 мен1н т1би71тте5 уяныуыны5, я87ы эшт1р башланыуыны5 39р1тл1неше. Р.Fариповты5 «¹абантур7ай» ши7ырында я8 килтере9се 3абантур7ай образы. Ши7ыр8ар8ы тасуири у6ыу, т2п идеяларын асыу.

¹.Д19л1тшина. «Айбик1» повесы (282к). !41р8е5 й2км1тке3ен 98л1штере9. Унда азатлы6 2с2н к2р1ште5, 6атын-6ы88ы5 рухи 94ешене5 39р1тл1неше. Ауыл кеше3е й1ш1йешене5 са7ылышы. Образдар7а характеристика.

Тел - тере шишм1 - 6 с171т.

:.Аралбай. «Баш6орт теле», F.Байбурин. «Тыу7ан илем» ши7ыр8арында ту7ан телг1, илг1, халы66а ихтирам 31м дан йырланыуы.

М.К1рим. «О8он-о8а6 бала са6» повесы (282к). Идея-тематик й2км1тке3ен 98л1штере9. !с1р81 181п-1хла6 м1сь1л1л1ре. Оло ин1й, Кендек образдарына я8ма характеристика.

Й1мле й1й - 7 с171т.

М.Fафури. «Болон» ши7ырында й1йге болон матурлы7ыны5 тасуирланыуы.

Х.Назар. «Й1йге й1шен». !41р81 й1йге т1би71т к9ренешт1рене5 39р1тл1неше.

С.!либай. «Ям7ыр тел19» ши7ырында ям7ыр тел19 39р1тл1неше.

Н.Иге8й1нова. «Өй2р2лм1к» 141рене5 й2км1тке3ен 98л1штере9. ¹9р1тл1нг1н х1л-ва6и7алар8ы ба3алау. !41р8е5 т2п идея3ын 31м образдарын асыу.

!81би1тт1н б2т1 9телг1нд1р8е 6абатлау. (3 с171т).

Баш6орт теле

Тел тура3ында 1571м1. - 1 с171т.

Лексика, фонетика, морфология, орфография буйынса 9телг1нд1р8е 6абатлау. - 3 с171т.

Синтаксис 31м пунктуация, 398б1йл1неш, 32йл1м, текст, 32йл1мд1 39881р б1йл1неше. – 7 с171т.

¹98б1йл1неш, уны5 32йл1мд1н айырма3ы. ¹98б1йл1нешт1р8е5 т2р81ре тура3ында т2ш2нс1. ¹98б1йл1неш 31м 6ушма 398. ¹2йл1мд1ге 39881р ара3ында те8м1 31м эй1рте9ле б1йл1неш. Эй1рте9ле б1йл1нешт1р8е5 т2р81ре: баш6арылыу, й1н1ш1лек, 32йк1ле9, ярашыу. Эй1 мен1н х1б1р ара3ында ярашыу б1йл1неше.

Ны7ын7ан 398б1йл1нешт1р.

Ике составлы ябай 32йл1мд1р. – 13 с171т.

Ике составлы 32йл1мд1р тура3ында д2й2м т2ш2нс1. ¹2йл1мде5 баш ки41кт1ре. Эй1не5 ябай 31м 6ушма 39881р81н киле9е.

Ябай 31м 6ушма х1б1р. Эй1 мен1н х1б1р ара3ында 3ы8ы6. :ылымдар8ан, исем 31м 6ылымдан килг1н 6ушма х1б1р81р.Эй1 мен1н х1б1р ара3ында7ы ярашыу 98енс1лект1ре.

Ти5 31м ти5 булма7ан аны6лаусылар, улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре. Ө4т1лм1лек. Улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

Тура 31м ситл1телг1н тултырыусы.

Х1лд1р.М171н1 я7ынан х1лд1р8е5 т2р81ре: ва6ыт, урын, с1б1п,ма6сат, р19еш, шарт, к9л1м-д1р1ж1, кире х1лд1р.

Бер составлы 32йл1мд1р. – 6 с171т.

Бер составлы 32йл1мд1р тура3ында д2й2м т2ш2нс1.

Бер составлы 32йл1мд1р8е5 т2р81ре: а) х1б1р составынан 7ына тор7ан бер составлы 32йл1мд1р: билд1ле эй1ле 32йл1м, билд13е8 эй1ле 32йл1м, эй13е8 32йл1м; эй1 составынан 7ына тороусы бер составлы 32йл1м: атама 32йл1м.

Эй1ле 32йл1мд1р8е эй13е8 32йл1мд1р мен1н алмаштыра белерг1 31м улар8ы телм1р81 фай8аланыр7а. т1би71тте тасуирла7анда, урынды, ва6ытты 39р1тл1г1нд1 атама 32йл1мд1р8е 6уллана белерг1 2йр1те9.

Тулы 31м к1м 32йл1мд1р. – 2 с171т.

Тулы 31м к1м 32йл1мд1р тура3ында д2й2м т2ш2нс1. К1м 32йл1мд1р8е5 телм1р81ге стилистик роле. К1м 32йл1мд1р8е5 бер составлы 32йл1мд1р81н айырма3ы.

Ти5 ки41кле 32йл1мд1р. – 5 с171т.

Интонацтя мен1н б1йл1неп килг1н ти5 ки41кт1р, терк19ест1р мен1н б1йл1неп килг1н ти5 ки41кт1р.Улар ара3ында тыныш билд1л1ре. Ти5 ки41кт1р эрг13енд1 д2й2мл1штере9се 39881р, улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

¹2йл1мде5 айырымлан7ан ки41кт1ре. – 7 с171т.

Айырымланыу тура3ында т2ш2нс1. Эй1рс1н ки41кт1р8е5 айырымланыуы. Улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

Х1л 1йтемд1ре эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

Ябай 32йл1мд1р8е айырымлан7ан эй1рс1н ки41кле 32йл1мд1р мен1н алмаштыра белерг1.

Өнд1ш 398е, инеш 32йл1ме 31м ымлы6тары бул7ан 32йл1мд1р. – 4 с171т.

Өнд1ш 39881р. Өнд1ш 39881р8е5 м171н19и 98енс1лект1ре, улар8ы5 32йл1мд1ге урындары. Өнд1ш 39881р янында тыныш билд1л1ре.

Инеш 398ле, инеш 32йл1мле 32йл1мд1р.

Ымлы6тар. Улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

Тура 31м ситл1телг1н телм1р. – 4 с171т.

Тура телм1р. Тура телм1р эсенд1 автор 39881ре. Тура телм1рле 32йл1мд1р81 тыныш билд1л1ре.

Ситл1телг1н телм1р, уны5 тура телм1р81н айырма3ы.

Цитата. Уны5 янында тыныш билд1л1ре.

Диалог.

V-VII кластар8а 9телг1нд1р8е 6абатлау – 4 с171т.

У6ыусылар8ы5 белем ким1лен1 талаптар

¹9р1тл19, хик1й1л19, фекер й2р2т29 тибында7ы текстар8ы ты5лау 31м а5лап 6абул ите9;

тексты5 6атмарлы 31м ябай планын, композицион схема3ын т2829;
тексты5 й2км1тке3ен план буйынса 32йл19.

2. Бирелг1н тема буйынса диалог т2829; диалогты дауам ите9;

текста7ы образлы 39881р8е, 39р1тл19 – тасуирлау сараларын, м161лд1р8е табыу, улар8ы телм1р81 д2р24 итеп 6улланыу;
6-7 ши7ыр8ы яттан тасуири 32йл1й беле9.

3. Тексты д2р24, а5лы, тасуири у6ыу;

тексты м171н1ле 2л2шт1рг1 б9ле9, улар7а исем бире9, план т2829;
141р81н к1р1кле 2л2шт1р8е 3айлап ала беле9;
текстан а5лашылма7ан 39881р8е табыу, 398лект1р мен1н эш ит1 беле9.
ике составлы, бер составлы, к1м 32йл1м; 32йл1мде5 баш 31м эй1рс1н ки41кт1ре; айырымлан7ан эй1рс1н ки41кле ябай 32йл1мд1р81 тыныш билд1л1рене5 6уйылыу 6а7и81л1рен беле9; инеш 398, инеш 398б1йл1неш, инеш 32йл1м, ымлы6тар бул7анда тыныш билд1л1рене5 6уйылышын беле9; тура 31м ситл1телг1н телм1рле, цитаталы 32йл1мд1р81 тынычш билд1л1рене5 6уйылышын беле9.

4. Ижади диктанттар, 2йрте9 изложениелары 31м фекер й2р2т29 иншалары я8ыу;

5. Ипт1шене5 я87анын 31м 98 я8маларын тикшере9, камиллаштыра беле9 к9некм1л1ре.

V. У6ыу-у6ытыу программа3ында планлаштырыл7ан 3282мт1л1р8е5 98л1штереле9ен ба3алау

Класта 31м 2й81 баш6арыла тор7ан я8ма эшт1р 2йр1те9 31м тикшере9 характерында була.

Улар7а т9б1нд1гел1р ин1:

баш6орт телен1н т2рл2 типта7ы к9неге981р;
т1ржем1 эшт1ре (баш6орт телен1н рус телен1 31м кире3енс1);
д1реслект1р81ге 181би текстар7а пландар т2829;
һорау8ар7а я8ма яуаптар 31м иншалар;
тел 31м 181би материалдар буйынса аналитик 31м д2й2мл1штере9 тибында7ы схемалар, проекттар һ.б. т2829.

Баш6орт телене5 а7ымда7ы, сирек й1ки йыл а8а7ында, шулай у6 у6ыу йылы башында ине9 диктанты, 8ур темалар8ан 3у5 йом7а6лау контроль эшт1ре 9тк1рел1. А7ымда7ы контроль эшт1р программаны5 2йр1нелг1н материалын 98л1штереле9ен тикшере9 ма6сатында у87арыла. Улар8ы5 т2р2 31м 9тк1ре9 йышлы7ы 2йр1нел1 тор7ан материалды5 6атмарлылы7ынан, у6ыусылар8ы5 белем ким1лен1н сы7ып билд1л1н1. А7ымда7ы контроль эшт1р 2с2н у6ытыусы й1 тотош д1ресте, й1 уны5 бер 2л2ш2н ген2 фай8алана ала.
У6ыу йылы башында ине9 диктанты, сирек 31м йыл а8а7ында йом7а6лау контроль эшт1ре м1кт1п администрация3ы мен1н берлект1 т282лг1н график буйынса 9тк1рел1. Контроль эшт1рен сиректе5 беренсе к2н2нд1 31м д9ш1мбел1 9тк1ре9 т16дим ителм1й.

Программа материалыны5 98л1штере9 ким1ле у6ыусылар8ы5 д1рест1р81 телд1н бирг1н яуаптарына 31м я8ма эшт1рен1 6арап ба3алана. Быны5 2с2н баш6орт телен1н 7-се класта т9б1нд1ге к9л1мд1 контроль эшт1р, я8ма эшт1р 9тк1ре9 6арала:

Я8ма эшт1р8е5 т2р81ре:

Һорау8ар7а яуап - 1

Диктант - 6

Изложение - 3

Инша – 3

М1кт1пт1р81 баш6орт теле 31м 181би1те д1рест1ренд1 я8ма эшт1р8е5 т2рл2 формалары 6улланыла. Улар8ы5 6ай3ы бер81ре башлан7ыс кластар8а, 6ай3ылары ю7ары кластар8а к9бер1к 31м 2йр1те9 ма6сатында 9ткрел1. Шулай у6 я8ма эшт1р (бигер1к т1 ю7ары кластар8а) у6ыусылар8ы5 белем 31м к9некм1л1рен тикшере9 2с2н д1 фай8аланыла. Я8ма эшт1р8е5 ки5 6улланыла тор7ан т9б1нд1ге т2р81рен к9р31терг1 м2мкин:

- һ9881р8е, типик 32йл1мд18ре к9сереп я8ыу;

- 398лек диктанттары;

- а5латмалы, и4к1ртм1ле, 3айланма диктанттар;

- һорау8ар7а яуаптар;

- тестар7а яуаптар я8ыу;

- изложениелар;

- иншалар

V- IX класс уҡыусыларының башҡорт теле буйынса белемдәрен баһалау нормалары

Телдән биргән яуаптарҙы билдәләү нормалары

үтелгәндәрҙе ҡабатлау, уҡыусыларҙан яуап алыу, уларҙың башҡорт теле буйынса белемдәрен, белеүҙәрен һәм күнекмәләрен тикшереү, иҫәпкә алыу, шуның менән бергә, алған белемдәргә таянып, тел берәмектәренә, күренештәренә аңлатма бирергә өйрәтеү алымдарының береһе иҫәпләнә. Уҡыусының яуабын баһалағанда,түбәндәге критерийҙар менән эш ителергә тейеш:

яуаптың тулы һәм дөрөҫ булыуы;
үтелгәнде аңлы үҙләштереү,аңлау кимәле;
яуаптың телмәр тө6өлөшө, әҙәби тел нормаларына ярашлы булыуы.

Уҡыусының телдән биргән яуабы үтелгән материалдың уҡытыусы тәҡдим иткән өлөшөнә логик эҙмә-эҙлекле аңлатманы эсенә алған бәйләнешле телмәр булырға,яуап биреүсе баланың өйрәнелгән ҡағиҙәләргә,билдәләмәләргә таянып эш итә белеүен күрһәтергә тейеш. әгәр уҡыусы:

тәҡдим ителгән теманы тулы аңлатһа,тел төшөнсәләренә дөрөҫ билдәләмә бирһә;
үтелгән материалды тулы аңлауын,белемдәрен практик ҡуллана белеүен күрһәтһә;
материалды эҙмә-эҙлекле һәм әҙәби тел нормаларына ярашлы аңлатһа, уның яуабы «5» билдәһе менән баһалана.

әгәр уҡыусы «5» билдәһен ҡуйыу талаптарына ярашлы яуап бирһә,ләкин һирәк яҙыла торған хаталар ебәреп тә уҡытыусы иҫкәртеүенән һуң уларҙы төҙәтеп барһа,телендә,телмәр төҙөлөшөндә һирәк-һаяҡ яңылышлыҡтар китһә,уның яуабы «4» билдәһе менән баһалана. әгәр уҡыусы тәҡдим ителгән темаға ҡараған төп төшөнсәләрҙе аңлауын һәм белеүен күрһәтһә, ләкин

материалды тулы аңлата алмаһа,төшөнсәләрҙең һәм ҡағиҙәләрҙең билдәләмәһендә хаталар ебәрһә;
әйткән фекерҙәрен тулы һәм иҫбатлауҙы нигеҙләй белмәһә, үҙ миҫалдарын килтерә алмаһа;
яуабында эҙмә-эҙлелек һаҡланмаһа,телмәр төҙөлөшөндә хаталар булһа,уның яуабы «3» билдәһе менән баһалана.

әгәр уҡыусы һоралған материалдың күберәк өлөшөн белмәүен,билдәләмәләрҙе һәм ҡағиҙәләрҙе әйткәндә уларҙың төп фекерен боҙоуға килтерә торған хаталар ебәрһә, материалды икеләнеүҙәр менән системаһыҙ аңлатһа, уның яуабы «2» билдәһе менән баһалана. Диктанттарҙы баһалау

Контроль диктантты тикшергәндә, түбәндәге хаталар төҙәтелә, ләкин баһалағанда иҫәпкә алынмай:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәгә яҙылыштар; 2) әле үтелмәгән ҡағиҙәгә яһалған хаталар; 3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуацияға хаталар; 4) механик рәүештө бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу (мәҫәлән: ата урынына аша). Диктантҡа билдә ҡуйғанда шулай уҡ хаталарҙың характерына иғтибар итергә кәрәк. Хаталарҙы иҫәпләгәндә тупаҫ булмағандары, йәғни грамоталылыҡты билдәләү өсөн әһәмиәте юҡтары, айырым билдәләнә. Бындай хаталарҙың икеһе берәүгә иҫәпләнә.

Түбәндәге хаталар тупаҫ булмаған хаталарға инә:

1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар; 2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар; 3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу; 4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

«5» билдәһе хатаһыҙ йә иһә аҙ булмаған орфографик йәки пунктуацион хата ебәрелгән эшкә ҡуйыла.

«4» билдәһе 2 орфографик һәм 2 пунктуацион, йәки 1 орфографик һәм 3 пунктуацион (2/2 йәки 1/3) хатаһы булған диктанҡа ҡуйыла.

«3» билдәһе 4/4, йәки 3/5 хаталы эшкә ҡуйыла, әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 6/6 хаталы эшкә лә «3» билдәһен ҡуйып була.

һаналғандарҙан күберәк хаталар ебәрелгән эшкә ыңғай баһалана алмай.

Инша һәм изложениеларҙы баһалау.

«5» билдәһе эштең йөкмәткеһе темаға тулыһынса тап килә. 2. Фактик хаталар юҡ. 3. Йөкмәтке эҙмә-эҙлекле яҙылған. 4. Эштең һүҙлеге бай, һүҙҙәр урынлы ҡулланыла, морфологик категориялар һәм синтаксик конструкциялар күп төрлө. 5. Стиль һәм мәғәнәүи яҡтан текст камил. Эштең йөкмәткеһе һәм телмәре буйынса берәр хата булыуы мөмкин. Грамоталылыҡ: 1 орфографик йәки 1 грамматик хата булыуы мөмкин.

«4» билдәһе эштең йөкмәткеһе, нигеҙҙә, темаға тап килә (бер ни тиклем ситкә тайпылыштар булыуы мөмкин). 2. Йөкмәтке дөрөҫ, ләкин ҡайһы бер фактик хаталар бар. 3. Фекер ебендә бер ни тиклем эҙмә-эҙлеклелек боҙолған. 4. Телмәрҙең лексик һәм грамматик төҙөлөшө, дөйөм алғанда, шаҡтай төрлө. 5. Эштең стиле ярайһы уҡ төҙөк һәм мәғәнәле. Эш йөкмәткеһендә 2 һәм телмәрендә 3 кәмселек булыуы мөмкин. Грамоталылыҡ: 2 орфографик һәм 2 пунктуацион йәки 1 орфографик һәм 3 пунктуацион йәки 4 пунктуацион, шулай уҡ 2 грамматик хата булыуы мөмкин.

«3» билдәһе эш теманан байтаҡ ҡына ситкә тайпылған. 2. Эштең йөкмәткеһе, нигеҙҙә, дөрөҫ, ләкин фактик хаталар бар. 3. Эҙмә-эҙлелек тулыһынса һаҡланмай. Телмәр байлығы түбән, синтаксик конструкциялар бер төрлө, һүҙҙәрҙең ҡулланылышында хаталар бар. 5. Эштең стиле бик үк төҙөк, телмәре тасуири түгел. Эш йөкмәткеһе яғынан 4 һәм телмәре буйынса 5 хата булыуы мөмкин. Грамоталылыҡ: 4 орфографик һәм 4 пунктуацион, йәки 3 орфографик һәм 5 пунктуацион, йәки 7 пунктуацион, шулай 4 грамматик хата булыуы мөмкин.

«2» билдәһе эш теманы асмай. 2. Бик күп фактик хаталар ебәрелгән. 3. Эштең бөтә өлөштәрендә лә фекерҙең эҙмә-эҙлелеге боҙолған, бәйләнеш юҡ, эш планға тура килмәй. 4. Эштең һүҙлеге бик ярлы. Ул бер типтағы ҡыҫҡа һөйләмдәр менән яҙылған, һөйләмдәр араһында бәйләнеш бик йомшаҡ, һүҙҙәрҙе ҡулланыуҙа хаталар бик күп. 5. Текстың стиль берҙәмлеге боҙолған. Дөйөм алғанда эштең йөкмәткеһендә – 8, телмәрендә 7 хата ебәрелгән. Грамоталылыҡ: 7/7, 6/8, 5/9, 8/8 нисбәтендәге орфографик һәм пунктуацион, шулай уҡ 7 грамматик хата булыуы мөмкин.

Уҡыу тиҙлеген тикшереү

Башланғыс кластарҙан алып, һәр бала билдәле бер кимәлдә, тиҙлектә шыма итеп уҡый белергә лә бурыслы. Ғөмүмән, етеҙ, дөрөҫ, тасуири уҡыу, уҡырға өйрәтеү әҙәбиәт дәрестәренең тәүге мөһим талаптарының береһе. Уны, йәғни уҡыу тиҙлеген, 1 бала минутына күпме һүҙ укыуына ҡарап билдәләйҙәр. Һәр сирек һайын бер тапҡыр уҡыу тиҙлеге тикшерелә. Баһалар класс журналына ҡуйыла.

Баһалар

Баһалар

кластар

«5»

«4»

«3»

«2»

100

80-дән кәмерәк

110

100

90-дан кәмерәк

VII

120

110

100

100-ҙән кәмерәк

VIII

130

120

110

110-дан кәмерәк

140

130

120

120-нән кәмерәк

Материаль-техник 6улланмалар

телевизор,
компьютер,

магнитофон.

Т2п 181би1т

1. А8набаев !.М.,Та3ирова С.А. !с1 теле. (Ябай 32йл1м синтаксисы): Урта м1кт1пте5 7-се класы 2с2н д1реслек. – 5-се ба4ма. –Өф2: Китап, 2009. – 176 б;

2.Кластан тыш у6ыу китабы: Урта м1кт1пте5 7-се класс у6ыусылары 2с2н / Авт.-т28. М.F. Fималова. 3-с2 ба4ма, я5ыртыл7ан.Өф2: Китап, 2007. – 264 бит.

3.М.F.Fималова, С.М.Р1химова. Изложениелар 2с2н текстар йыйынты7ы 5-9 класс у6ытыусылары 2с2н 6улланма. Өф2, Китап, 1996. –224 бит.

4.Толомбаев Х А., Атна7олова С.В. Баш6орт телен1н диктанттар йыйынты7ы.– Өф2: Китап, 2009.

5.Ф.!.Х2сн2тдинова, Б.Б.Fафаров, Д.С. Тикеев, F.F.:а3арманов. Баш6орт теле 31м 181би1те : Рус м1кт1пт1рене5 7- се класында у6ыусы баш6орт балалары 2с2н баш6орт теле 31м 181би1те д1реслеге. – Өф2: Китап, 2010. – 288 бит;

6. Х2сн2тдинова Ф.!., ¹2й1р7олова !.Б. “Баш6орт теле 31м 181би1те” д1реслеген1 методик 6улланма: 7-се класс. – Өф2: Китап, 2010. – 120 бит.

Ө4т1лм1 181би1т

1.Баш6ортса – русса м161лд1р 31м 1йтемд1р 398леге. – Өф2: Китап, 1994.

2.Ба3ауетдинова М. И., Й171ф1рова Г. Н. Баш6орт телен 31м 181би1тен заманса у6ытыу / У6ытыусылар 2с2н 6улланма. – Өф2: Китап, 2009. – 176 бит.

3. Ба3ауетдинова М.И., Й171ф1рова Г.Н. Баш6орт теле 31м 181би1тен1н традицион булма7ан д1рест1р (методик 6улланма). – Өф2: Информреклама, 2003. – 136 бит.

4. F1битова З.М. Телм1р 94тере9 д1рест1ре. Баш6орт телен д19л1т теле итеп 2йр1не9сел1р 2с2н. – Өф2: Китап, 2009. – 128 бит.

5.Д19л1тшина М.С. Баш6орт телен у6ытыу методика3ы: баш6орт теле д19л1т теле итеп у6ытыл7ан м1кт1пт1р 2с2н. 1-се ки41к. – Өф2, Китап, – 2001 – 120 бит.

6.И.Д. Бура6аев, М.С. Бура6аев Баш6орт м181ни1те. Тормош 3аба6тары. Өф2, Китап, – 2001.

7.Кейекбаев Ж.F. 3 .б. Баш6орт теле: Педагогия колледждары 31м училищелары 2с2н д1реслек. – Өф2: Китап, 2010. – 480 бит.

8. М.Б. Юлм2х1м1тов. Баш6орт теле 31м ту7ан 181би1т д1рест1рен 98-ара б1йл1нешт1 у6ытыу. – Өф2: Китап, – 2001.

9. М.F.Усманова. Баш6орт теле грамматика3ы таблицалар8а 31м схемалар8а. – Өф2: Китап, 2007. – 112 б.

10.М.F. Усманова, Ф.Ф.Абдуллина. Баш6орт теле. М1кт1п у6ыусылары 31м ю7ары у6ыу йорттарына у6ыр7а ине9сел1р 2с2н 6улланма.

11.М.В.З1йнуллин. Х18ерге баш6орт 181би теле. Морфология. – Өф2, Китап, –2005. – 264 бит.

12.М.В.З1йнуллин. Х18ерге баш6орт 181би теле: :ылым 32йк1лешт1ре 31м 6ылым т2рк2мс1л1ре. – Өф2: БДУ, 2009. – 212 бит.

13.Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р.Н.Баимов, Г.Н.Гареева, Р.Х.Тимергалина. – Уфа: Китап, 2006. – 496 с.

14.С.Галин. Баш6орт хал6ыны5 ауы8-тел ижады. Өф2: Китап, – 2004.

15. Тел т281ткест1р, ти81йткест1р, 3анамыштар. Т2829сел1р: И41н7олова !.Ф. – Өф2, Эшлекле династия, 2008.

16.Тикеев Д.С. Баш6орт теле д1рест1ренд1 у6ыусылар7а белем 31м т1рби1 бире9: у6ытыусылар 31м студенттар 2с2н 6улланма.- Өф2, Китап, – 2008. – 152 бит.

17.!9б1кирова З.Ф., !9б1кирова Х.E., Дилм2х1м1тов М.И. Мин баш6ортса у6ыйым – Өф2: Китап, 2007.

18.!хт1мов М.Х. Баш6орт телене5 антонимдар 398леге. – 3-с2 ба4ма, тулыландырыл7ан. – Өф2, Китап, 2009. – 352 бит.

19. Ял минуттары 2с2н к9неге981р. Методик 6улланма. Т2829сел1р: И41н7олова !.Ф., Д19л1т6олова Г.Ш. – Өф2: –Эшлекле династия, 2008.

20. Журналдар «Баш6ортостан у6ытыусы3ы», «А6бу8ат», «Аманат», «Шо56ар», «А7и8ел».

Интернет- ресурстар исемлеге

Сайт, посвященный изучению башкирского языка - [link] федеральный центр информационно-образовательных ресурсов
Календарь-тематик план

VII класс, ту7ан (баш6орт) теле 31м 181би1те.

Йылына 169 с171т (а8на3ына 5 с171т и41бен1н).

С171т
3аны

Битт1р

VII

И4к1рм1

План.

(тк1р.

I сирек – 40 с171т.

Теле бар8ы5 – иле бар.
Баш6орт теле – бе88е5 ту7ан телебе8.

1

3-4

2 09
Фонетика, лексика буйынса 9телг1нд1р8е 6абатлау

1

4-8

3.09
Халы6 ижады тура3ында. !ки1тт1р.

1

10-11

5.09
Хайуандар тура3ында 1ки1тт1р. “Етем т2лк2”.

1

3-5

5.09
“Айыу мен1н бал 6орттары” 1ки1тен 2йр1не9.

1

6-7

6.09
Исемд1р, т2п 31м шартлы сифаттар, алмаштар.

1

9-12

9.09
“!бй1лил” 1ки1тен 2йр1не9.

1

12-15

10.09
Тылсымлы 1ки1тт1р. “Алтын алма”. Эпитет.

1

15-18

12.09
:ылым, р19еш 398 т2рк2мд1рен 6абатлау.

1

8-9

12.09
Тормош-к2нк9реш 1ки1тт1ре. “Алтын тамсы”. Гипербола.

1

10-11

13.09
Яр8амсы 398 т2рк2мд1рен 6абатлау

18-21

16.09
Синтаксис. ¹98б1йл1неште5 32йл1мд1н айырма3ы

1

17.09
“¹аранбай мен1н Зинн1т а7ай”1ки1те. Аллегория.

1

14-15

19.09
Изложение. “Й1мле :ара7аслы ауылы”.

1

39-41

19.09
Изложение. “Й1мле :ара7аслы ауылы”.

1

34-35

20.09
¹98б1йл1нешт1р8е5 я3алыу юлдары.

1

15-18

23.09
Хаталар 24т2нд1 эш.

24.09
¹98б1йл1нешт1р8е5 я3алыу юлдары.

1

26.09
Ижади эш. К28г2 урман.

1

33-34

26.09
Ри91й1т 31м легендалар. “Ай мен1н З23р1” ри91й1те.

1

27. 09
Эй1рте9ле б1йл1неште5 т2р81ре.

1

30.09
Ярашыу.

1

1. 10
“Етег1н йондо8” ри91й1те.

1

19-22

3.10
Легенда я8ыу.

1

23-25

3.10
Легенда я8ыу.

1

46

7.10.
Баш6арылыу.

1

43-51

8.10
Ырым-ышаныу ри91й1тт1ре. “Сы5рау торна”.

1

41-42

10.10
Й1н1ш1лек.

29-30

10.10
№2йк1ле9

1

31-33

14.10
Телм1р 94тере9. А.Э. Тюлькин “Салауатты5 2й2”.

1

43-44

15.10
Катын-6ы8 я8мышы тура3ында йыр8ар. “З2лхиз1”, “Fилмияза”

1

45

17.10
Тарихи ри91й1тт1р “Бошман 6ыпса6”

1

48-49

17.10
Тормош-к2нк9реш ри91й1тт1ре. “Fилмияза”.

18.10
Та6ма6тар. Диктант “Урман-тыу7ан т2й1к”

1

33-35

21.10

145-се б.
¹98б1йл1неш 31м 6ушма 398. Хаталар 24т2нд1 эш.

1

36-37

22.10
¹98б1йл1неш 31м 6ушма 398. №орау8ар7а яуаптар.

1

52

24.10
Ны7ын7ан 398б1йл1нешт1р

1

53

24.10
Ны7ын7ан 398б1йл1нешт1р.

1

53-55

25.10
Контроль диктант. “Музыкант”

1

56-60

28.10

146 б
Хаталар 24т2нд1 эш.

1

38-41

29.10

II сирек. 40 с171т
:ас6ындар тура3ында йыр8ар. Бейеш. Буранбай.

1

62-68

5.11
Кантон башлы6тары тура3ында йыр8ар. Т1фтил19. :олой кантон.

1

7.11
¹2йл1мде5 баш ки41кт1ре. Эй1 мен1н х1б1р.

1

69-75

7.11
Тыу7ан ил 31м халы6тар бер81млеге тура3ында йыр8ар.

“Й1йл19лек”, “Эскадрон”, “Урал” йыры.

1

8.11
Эй1 мен1н х1б1р ара3ында 3ы8ы6.

1

75

11.11
¹2йл1мде5 эй1рс1н ки41кт1ре. Аны6лаусы.

1

12.11
¹2йл1мде5 эй1рс1н ки41кт1ре. Аны6лаусы.

1

14.11
М.Тажи “Алтын к28” . ¹9р1тл19 саралары.

1

41- 44

14.11
Ф.Р1хим7олова “К28” ши7ырында к28г2 т1би71тте5 3ынланышы.Метафора.

1

46

15.11
Ө4т1лм1лек. Улар эрг13енд1 тыныш билд1л1ре.

1

78

18.11
Ө4т1лм1лек.

1

19.11
М.Fафури8ы5 “:ыр 6а8ы” хик1й13е.

1

80-82

21.11
Инша. “Ду4лы6 мине5 2с2н ул”….

21.11
Инша. “Ду4лы6 мине5 2с2н ул”….

1

54 -58

22.11
Хаталар 24т2нд1 эш.

1

82-91

25.11
Р1е9ш х1лд1ре.

1

91-96

26.11
Урын х1лд1ре.

1

97-100

28.11
Р. Байбулатов “К95ел к9881ре”. Тура 31м ситл1телг1н тултырыусы.

1

28.11
Р. Байбулатов “К95ел к9881ре”.

1

29.11
Ва6ыт х1лд1ре.

1

2.12
К9л1м –д1р1ж1 х1лд1ре.

1

103

3.12
Н.Мусин. “Тай7а6 ба4ма”.

1

104

5.12
Н.Мусин. “Тай7а6 ба4ма”.

1

106-107

5.12
“К95ел к9881ре”, “Тай7а6 ба4ма” 141р81ре буйынса йом7а6- лау д1рес.

1

66-68

6.12
С1б1п х1лд1ре.

1

68- 70

9.12
Шарт х1лд1ре.

1

105

10.12
Р.Сафин. “¹аба6таштарыма”.

1

111-112

12.12
Б.Бикбай. “Рус теле”.

115- 124

12.12
Ш.Бик6олдо5 “ Ду4лы6”, М.К1римде5 “Мил1ш” ши7ыр8арында ду4лы6 тема3ы.

71-72

13.12
Ма6сат х1лд1ре.

1

73- 74

16.12
Кире х1лд1р.

1

124

17.12
Диктант “:ышлаусы 6оштар”

1

19.12

159-сы бит
Р.Байбулатов. “¹арыбай”. Хаталар 24т2нд1 эш.

1

129

19.12
Р.Байбулатов. “¹арыбай”.

1

130

20.12
№2йл1мд1 32йл1м ки41кт1рене5 урынлашыу т1ртибе.

1

132-135

23.12
№2йл1мд1 32йл1м ки41кт1рене5 урынлашыу т1ртибе.

1

75-76

24.12
Контроль диктант. “Батыр8ар утрауы”.

77-80

26.12

Дик. йый. 156 б., (I).
Баш6ортостанды5 9тк1не. Хаталар 24т2нд1 эш.

1

26.12
!.Бикч1нт1ев. “Бакенщиктар ила6 булмай”.

1

136-137

27.12
Ике 31м бер составлы 32йл1мд1р.

1

137

30.12

III сирек, 47 с171т. Ап-а6 6ар8ар яуа.
М.Fафури. “Г2лд1р ба6са3ында”.

1

16.01
Бер составлы 32йл1мд1р.

1

80-83

16.01
М.Ямалетдинов. “Ура6 24т2”.

1

139

17.01
Телм1р 94тере9. “Гёте мен1н осрашыу”.

1

143-148

20.01
Билд1ле эй1ле 32йл1м.

1

21.01
Ж.Кейекбаев. “Омор8а6 бабай”.

1

91-92

23.01
Билд13е8 эй1ле 32йл1м.

92

23.01
Ж.Кейекбаев. “Ту7андар 31м таныштар”.

1

24.01

Ил намы4ы – ир к95еленд1 .
Билд13е8 эй1ле 32йл1м.

1

150-160

27.01
Эй13е8 32йл1м.

1

150-164

28.01
“Ту7андар 31м таныштар” 141рене5 идея-эстетик й2км1тке3е

1

93-94

30.01
Атама 32йл1мд1р

1

94-95

30.01
А.Игебаев. “Онотманым 3ине, ауылым”. !.(т1бай. “Баш6ортостан”.

1

166-173

31.01
!.Лотфуллинды5 “О8атыу” картина3ы буйынса инша.

1

178-185

3.02
!.Лотфуллинды5 “О8атыу” картина3ы буйынса инша.

4.02
М.К1рим. “:айын япра7ы тура3ында”.

1

6.02
Хаталар 24т2нд1 эш.

1

6.02
К.:инй1булатова. “¹аумы, а6 6ыш!”, Ш.Бик6олов. “Урман”.

1

95-96

7.02
Бер составлы 32йл1мд1р8е 6абатлау.

1

98

10.02
Тулы 31м к1м 32йл1мд1р.

1

11.02
!.!хм1т-Хужа.”Эй :ыш бабай, :ыш бабай!”, Г.F1лиева. “:ар3ылыу”. И.Fизз1туллин. “(лг1нд1н 3у5 уты8 йыл”.

1

241

13.02
И.Fизз1туллин. “(лг1нд1н 3у5 уты8 йыл”.

1

13.02
!.!3лиуллин. “Би81кле сана”. ”.

1

14.02
Н. Иге8й1нова. “Т16дир”

1

99

17.02
К1м 32йл1мд1р8е5 бер составлы 32йл1мд1р81н айырма3ы.

1

101-102

18.02
Изложение. “?1ли мен1н В1ли”

1

20.02

Излож. йый. 109-сы бит
Изложение. “?1ли мен1н В1ли”

1

20.02
Р.Ш1к9р. «Һа6та тора илде5 улдары» ши7ырында Тыу7ан илде, тыныслы6ты 3а6лаусы ил улдары образдары.

1

186

21.02
З.Алтынбаева. “!с1 398е”.

1

187

24.02
Хаталар 24т2нд1 эш.

1

189-194

25.02
Ти5 ки41кле 32йл1мд1р.

1

27.02
Ф.А6булатова. “Атай икм1ге”.

1

27.02
!се 3у7ыш йылдары й1ш19 той7о3он к2с1йтте…

1

104

28.02
Интонация мен1н б1йл1неп килг1н ти5 ки41кт1р

1

195-200

3.03
Терк19ест1р мен1н б1йл1неп килг1н ти5 ки41кт1р

1

4.03
В.Исхаков.”Кеше к95еле – т1р1н даръя”.

1

228-230

6.03
Терк19ест1р мен1н б1йл1неп килг1н ти5 ки41кт1р.Улар ара3ында тыныш билд1л1ре.

1

105

6.03
В.Исхаков.”Кеше к95еле – т1р1н даръя”.

1

108

7.03
Ти5 ки41кт1р эрг13енд1 д2й2мл1штере9се 39881р.

1

205

10.03
Айырымланыу тура3ында т2ш2нс1.

1

206

11.03
А.Ба3уманов. “Кай8а 3ин, генерал?”.

1

207-209

13.03
А.Ба3уманов. “Кай8а 3ин, генерал?”..

1

120-121

13.03
Ф.И41н7олов. “Бер йом7а6 май”.

1

122-125

14.03
Ө4т1лм1лект1р8е5 айырымланыуы.

1

209-212

17.03
Ө4т1лм1лект1р8е5 айырымланыуы

1

18.03
Аны6лаусылар8ы5 айырымланыуы.

1

20.03

127

Контроль диктант “Ту6 тул6ындары”.

1

126

20.03

Дик. йый. 169-сы б

128

Г.Юнысова. “!с1й81р байрмы”, “Йырлайым 1с1йем тура3ында”.

1

128

21.03

IV сирек. 42 с171т.

129

Х1л 1йтемд1ре 31м улар8ы5 98енс1леге.

1

1.04

130

!.Бикч1нт1ев. “Яралан7ан б9ре к9881ре”.

3.04

131.

Х1л 1йтемд1рене5 айырымланыуы.

1

218

3.04

132

Г.Я6упова. “Мейес 1бей”.

1

219

4.04

133

Х1л 1йтемд1рене5 айырымланыуы.

1

219-226

7.04

134

Айырымлан7ан эй1рс1н ки41кт1р.

1

130

8.04

135

“Оран 3ала Ер-1с1” 141рен 2йр1не9.

1

134

10.04

136

Р.Fарипов. “¹абантур7ай”.

1

227-238

10.04

137

Р.Ни7м1ти. “Эх, к95елле я8 кил1!”

1

238-249

11.04

138

Өнд1ш 39881р8е5 м171н19и 98енс1лект1ре.

1

14.04

139

Өнд1ш 39881р янында тыныш билд1л1ре.

1

254

15.04

140

¹.Д19л1тшина. “Айбик1”.

1

256

17.04

141

¹.Д19л1тшина. “Айбик1”.

1

259

17.04

142

Я5ы тормош т2829сел1р. :абатлау.

1

137

18.04

143

Инеш 398 31м инеш 32йл1мд1р.

1

260-265

21.04

144

Н.Иге8й1нова. “Өй2р2лм1к”.

1

265-269

22.04

145

:.Аралбай. “Баш6орт теле”. F.Байбурин. “Тыу7ан илем1”. !41р8е5 т2п идея3ын 31м образдарын асыу.

1

269-276

24.04

146

Инеш 398 31м инеш 32йл1мд1р.

1

24.04

147

М.К1рим.”О8он-о8а6 бала са6”.

1

25.04

148

Изложение “Полк улы”

1

110

28.04

Изл. йый. 112 б

149

Изложение “Полк улы”

112

29.04

150

“Байрам ашы 6ара-6аршы” б9леген 2йр1не9.

1

2.05

151

Хаталар 24т2нд1 эш.

1

5.05

152

“Иск1нд1р !с71те” б9леген 2йр1не9.

1

113

6.05

153

М.К1рим.”О8он- о8а6 бала са6” повесында 181п -1хла6 м1сь1л1л1рене5 бирелеше.

1

114

8.05

154

Инеш 398 31м инеш 32йл1мд1р янында тыныш билд1л1ре.

1

218-227

8..05

155

С.Агиш. “М1зин йортонда” 141рен 2йр1не9.

1

162-165

12.05

156

Тура телм1р.

1

138

13.05

157

М.Fафури. “Болон”. Х.Назар.”Й1йге й1шен”. С.!либай.”Ям7ыр тел19”..

1

139-140

15.05

158

Тура телм1р эсенд1 автор 39881ре.

1

166-170

15.05

159

Н.Иге8й1нова. “Өй2р2лм1к”.

1

170-176

16.05

160

Ситл1телг1н телм1р.

1

19.05

161

Цитата. Ситл1телг1н 31м тура телм1рле 32йл1мд1р8е5 синонимлы7ы.

1

20.05

162

С.Агиш. “М1зин йортонда”

1

22.05

163

Диалог.

1

144

22.05

164

Н.Крашенинников. “:урайсы йыры” 141ре.

1

146-149

23. 05

165

Контроль диктант. “Яралы 3алдат шатлы7ы.”

1

26.05

Дик. йый. 181-се б.

166

Хаталар 24т2нд1 эш.

1

27.05

167

А5латма я8ыу. Fариза тура3ында т2ш2нс1.

1

29.05

168

:абатлау. Синтаксис.

1

29.05

169

!81би1тт1н 9телг1нд1р8е 6абатлау.

1

30.05

:ушымта

I сирек.

Изложение.

Й1мле :ара7аслы ауылы.

:ара7аслы ауылы Та6таташ йыл7а3ы буйына о8он урам булып ултыр7ан. Тир1-я6тан тау8ар уратып ал7ан уны. Шунлы6тан т1р1н со6ор эсенд1 ят6ан 3ыма6 к9рен1. Быны ситт1н килг1н кешел1р 1йт1. ! :ара7аслы кешел1ре тау8ар7а 2йр1неп б2тк1нд1р инде. Ауылдан бер1й3е, ялан я6тарына сы7ып кит31, ошо тау8ар8ы 3а7ынып 6айта. Ша371ли 81 шулай. Бейек тау8ы5 и5 зы56ый т9б13ен1 менеп, тир1-я66а 6арап тороу8ары 7ына ла нинд1й р1х1т. ! тау8ар ара3ынан 3ар6ып сы66ан 3ал6ын шишм1л1р8е ялан я7ында таба ала3ы5мы ни?

Ошо шишм1л1р8е5 3ыуын йыйып, т1р1н уя88ар буйлап та4малай 3у8ыл7ан Та6таташ ке9ек йыл7а донъяла ю6тыр. Уны5 т2б2нд1ге таштары 9т1 к9ренеп тора бит. Балы6ты5 нинд1йе ген1 ю6! К9к ятыу8арында 6ушбаш, опто, 6ы8ыл7анат, алабу7а, томбойо6ло яр буй8арына 3ырышып 6ына суртан-сура7ай8ар, шаршыларында к9к 6анатлы б1р8ел1р й281.

:ара7аслы к9генд1 6ау6ылдап ос6ан б2рк2тт1р, й1шен утындай 6ыйпыл7ан йыл7ыр 6арсы7алар 6ала малай8арыны5 т2ш2н1 л1 инм1й8ер. Улар8ы5 урамда ем с9пл1п й2р2г1н к9к к9г1рсенд1р81н баш6а 6ош к9рг1нд1ре бармы ни! Ялпы урманында7ы 2к2л1р8е к9р31л1р, и4т1ре китер ине. Т1г1рм1ст1й т951р1к к9881рен шар асып, су6ышын 6ымтып 6ына тама6 т2б2н1н ухылдап еб1р31, с1ст1р 9р1 тора бит! Шул са6 ая6 а4тында сыс6ан 6ыштырлап еб1р31, урмандан и41н-аман 7ына 6айтыуы5а б2т2нл1й 2м2т25 39н1. ! инде ошо 6ур6ыныстар8ы артта 6алдырып, урман ситен1 килеп сы63а5, 3ин1н д1 б1хетле кеше ю6. Баш осонда з15г1р к9к й1йел1. Унан м1рх1м1тле 6ояш бал6ып, йылы нур8арына 6ойондора. Тир1-я6та7ы 3ан3ы8-хисап3ы8 с1ск1л1р ятып аунар7а са6ырып б19ел1, ирк1л1й.

Эш. Я87ан са6та 98еге88е5 ауыл т1би71тен 39р1тл1рг1 тырышы7ы8.

Контроль диктант.

Музыкант.

%й эсенд1 мо5 а7ылды. :урай тауышына ла, гармун телд1рене5 сы5лауына ла о6шама7айны ул. Разыя ин1й берс1 к2м2ш т15к1л1р8е5 берг1л1шеп зы57ылдауын, берс1 тамсылар8ы5 6ыйы6 баштарынан, а7ас бота6тарынан суп-суп итеп ерг1 там7ан тауышын ишетте.

%йг1 килеп инг1нд1, бик й1лл19ес к9ренг1н, 6арпыш 6ола6лы, 3ипкелле малай 8а х18ер икенсе ине. :ояш6а б1б1кт1рен ас6ан м1к с1ск13енд1й ал3ыу й282нд1, саф ям7ыр тамсы3ындай м2лд2р1г1н 6ара к9881ренд1, 1ле ген1 уйнау8ан ту6та7ан н18ек о8он барма6тарында бая7ы мо5 ша5дауы сы5лай 3ыма6 тойолдо.

Айсыуа6, эрг13енд1 музыканы ихлас ты5ла7ан 31йб1т кеше ултыр7ан7а, ту6тау белм1й уйнаны. Ул байып бар7ан 6ояшты5 3у57ы нур8арына 6араштарын текл1г1н д1 6олас й1йеп уйнай. Айсыуа6 ал7а эйел31, эрг13енд1 ултыр7ан Разыя ин1й 81 ал7а эйел1. Айсыуа6 :ал6ын3а, ул да 6ал6ына. Ей1нене5 уйнауын бирелеп ты5лай.

II сирек.

Контроль диктант.

Батыр8ар утрауы.

Граждандар 3у7ышы ва6ытында Аман ауылы янында а6тар мен1н 6аты б1релешт1н 3у5, 6ы8ылдар отряды тау ара3ына сигенг1н. Яралылыр8ы ките9 м2мкинлеге булма7ан, улар8ы ауылды5 ышаныслы кешел1рен1 тапшырып, й1шереп китк1нд1р. А6тар килг1с, 6ула6тар улар7а ярам3а6ланып, былар тура3ында 1йтк1нд1р. Э8л19, тенте9 китк1н. Яралы биш 6ы8ылармеецты бе88екел1р т2нд1 к1м1л1р мен1н ошо утрау7а сы7ар7андар. Утрау урта3ында таш 6ая тора, уны5 эсенд1 м1мерй13е бар. Яралылыр8ы бына шул м1мерй1 эсенд1 й1шереп а4ра7андар. Тик о8а6ламай а6тар7а быд да м17л9м бул7ан. Утрау7а килг1нд1р. Яралылыр бар 6оралдары мен1н 3у57ы патрондары 6ал7ансы атыш6андар, к9п дошманды 6ырып 3ал7андар. Ик193е атыш ва6ытында 31л1к бул7ан, 6ал7ан 2с193ен хуш3ы8 х1лд1 дошмандар эл1ктерг1нд1р. Шунда бик 6аты язала7андар 31м 3ыу7а ыр7ыт6андар. Был батыр8ар8ы5 исемен д1, фамилия3ын да беле9се ю6…

Шунан бирле утрау8ы «Батыр8ар утрауы» тип й2р2т1л1р.

III сирек.

Изложение.

?1ли мен1н В1ли.

Бына к2тк1н к2н д1 килеп етте. Б2т1бе8 81 ап-а6 6ар мен1н 6аплан7ан ки5 А7и8ел 24т2нд1 торабы8. Бе8 километр ярым барыр7а ла ошо нда 1йл1неп килерг1 тейешбе8. :ай3ы класс команда3ы был араны ти8ер1к 9т1, шул команда беренсе урынды ала. И5 6ы46а ва6ыт эсенд1 9тк1н са57ысы7а ла беренсе урын бирел1.

Мине, класты5 алдын7ы булып сы7ыуына 6ара7анда ла, 98емде5 беренсе булып киле9ем 6ы8ы63ындыра. Шу7а к9р1 й2р1гем сы7ыр8ай булып тиб1. ?1ли8е5 д1 й2р1ге шулай8ыр, тип уйлайым.

Б2т1бе8 81 те8елдек 31м, «марш» тиг1с т1, бер юлы ал7а табан осто6.

Т1981 к98ем1 а6-6ара к9ренм1не. Б2т1 к2с2мд2 3алып ынтылдым.. Бына бер ва6ыт алдымда7а 6ар ди5ге8е нисектер тул6ынлан7ан ке9ек була башланы. Балтыр итт1рем ауырай7ан 3ыма6. !ле ярты юл7а ла етелм1г1н, былай бул3а, эшт1р насар. Тир1-я7ыма 6ола6 3алдым 31м ти8 ген1 артыма боролоп 6арайым. Мин1н бер егерме метр8ар сама3ы артта ?1ли кил1. Уны5 9кс13ен1 ба4ып у6 тип 1йтерлек д9ртенсе «Б» класынан ике малай ел1. Баш6алар б2т13е л1 артта 6ал7ан.

(8емде5 и5 алда барыуымды, ?1ли8е5 байта6 артта киле9ен к9рг1с, бер ни тиклем к2с 24т1лг1нд1й булды. Мин та7ы ла д1ртл1небер1к ал7а ынтылдым.

Бына ярты юл. Мин кире боролдом. 31м к9п т1 9тм1не ?1ли 6аршы3ына килеп еттем.

Л1кин бынан 3у5 о8а6 бара алманым. Бер 6ар 1й1м1н биек е5ел ген1 9теп китм1ксе булып, ая6тарымды ки5 ба4ып кирелг1йнем, бер са57ым 6ар а4тында то8о ла 6алды. Са57ымды ке1еп алыр7а уйланым. Л1кин кейерлекме 3у5? Уны5 6айышы т2пт1н 9к 282л2п сы66ан! Ни эшл1рг1 л1 белм1йенс1, артымдан талпынып-талпынып килг1н ?1лиг1 асыу мен1н 6арайым. «:ара 3ин уны, шатлы7ынан нисек ел1», - тип уйлайым.

К9п т1 9тм1не, ?1ли выжлап килеп т1 етте. Был нисегер1к у8ып китер ик1н тип тор7анда, ул, мине5 эрг1л1 ту6тап:

- Ни булды? – тип 3ораны.

-:айыш 282лд2…

- Арыманы5мы, барар7а р1те5 бармы? Мин арыным, у8ып ките981ре бар, к9р13е5ме, «Б» кластары нисек кил1, м1 кей минекен, - тине ул са57ы3ын 3ала-3ала, - алдын7ылы6 бе88е5 класта булыр7а тейеш…

Ни эшл1м1к к1р1к, ул, ке413ен1н б1ке3ен алып, мине5 са57ым мен1н булашып 6алды. ! мин уны5 са57ы3ын кей8ем д1 ал7а ынтылдым.

Бик о8а6 бар7ас, артыма боролоп 6араным. Ни к98ем мен1н к9р1йем: мине5 арттан 2с2нс2 булып ?1ли кил1. Был ва6ытта й2р1гем 98ем 2с2н ген1 т9гел, ?1ли 1с1н д1 98ем у6ы7ан «А» классы 1с1н д1 д2п0-д2п тиб1 башланы. Ярты к2с2мд2б9леп биреп, ?1ли8е мине5 арттан килг1н малай8ан ал7а сы7ар7ы кил1.. №1м бына, бына… !йтер3е5, ошолай уйлауым 7ына к1р1к бул7ан:?1ли теге малай8ы5 й1н1ш13ен1 9тте, 18ер1к у88ы 31м, бер а8 бар7ас, б2т2нл1й ал7а сы6ты.

Мин ошо ва6ытта финиш6а килеп ете9емде л1 3и8м1нем, унда7ылар8ы5 ми51 6ул сабыу8арын да ишетм1нем. Ти8 ген1 артыма боролдом да ?1ли 2с2н б2т1 к2с2м мен1н 6ул саба, 6ыс6ыра башланым:

- Ш1бер1к, ?1ли! Ш1бер1к! Е5е9 бе881!..

Бе8 ярыштан ?1ли мен1н ик19 6айтты6. Ул юл ы57айында ми51 2л1с13ене5 6уна66а киле9е, ирт1г1 9881ренд1 шыршы байрамы буласа7ы тура3ында 32йл1не. Байрам7а мине л1 са6ыр8ы.

Контроль диктант.

Ту6 тул6ындары.

Баш6ортостанды5 к2нья6 сикт1ренд1 Ырымбур 2лк13е бил1м1л1ре ята. Дала я6тары. Сал 6ыл7анлы ер81р8е би81п, Ту6 31м Соран йыл7алары а7а. Яр буй8арында7ы тир1кт1р улар7а, 1йтер3е5 д1, 98енс1лекле ышы6, 3а6 бул7ан.

Ырымбур 2лк13енд1 бе88е5 бик к9п милл1тт1шт1ребе8 й1ш1й. Элегер1кке заманда Ту6 31м Соран кантоны Баш6ортостанды5 бер 2л2ш2 бул7ан.

Й1мле Ту6 буйында ата6лы ша7ирыбы8 Дауыт Юлтый8ы5 тыу7ан ауылы ята. !8ер1к бар7ас та И4ке Юлдаш. Бына ошо ауылда балалар8ы5 ярат6ан ша7иры С2л1йм1н Муллабаев й1ш1й. ?9мере буйы ул у6ытыусы, м1кт1п директоры булып эшл1не. К9пме баланы белемле, а6ыллы булып 94ерг1 2йр1тк1н ул, 31р бере3ен1 79мер81рен1 етерлек а5, 7илем орло6тары 2л1шк1н.

С2л1йм1н Муллабаев – яу7ир 8а, ша7ир 8а. !8ип бик к9п китаптар сы7ар8ы, 98ене5 тыу7ан ере – Ту6 буй8арына дан йырланы. (тк1н тормош юлдарын уйлап, ша7ир ихлас йылмая. Йылмайырлы6 та шул. Б2т1 79мере изгелек эшл1п 9тк2н бит.

IV сирек

Контроль диктант.

Яралы 3алдат шатлы7ы.

:аты 3у7ыштар мен1н ки5 Украинаны, Польшаны атлап 9тк1нд1н 3у5, мин, 1ле мыйы6 урынына б1ке л1 тей8ерм1г1н й1ш егет, ауыр яраландым.

Т1р1н траншеялар8а бо46ан дошмандар бе88е5 24т2б28г1 р1хим3е8 ут асты. !мм1 бе88е, е5е9 артынан е5е9 мен1н 6анатландыр7ан кешел1р8е, й2р1гебе8 ал7а аш6ындыра ине. Бе8, 6ай8а т9ш мен1н шыуышып, 6ай8а ая6 24т2 ба4ып, дошман 24т2н1 гранаталар тондора-тонлора, к2сл2 таш6ын ке9ек, ал7а ур7ылабы8. Шул са6 я6ында 7ына, мине5 эрг1мд1 ген1, 6аты шартлау я57ыраны, к9кр1гемде 31м башымды ним1лер бешереп алды. К98 алдым 6ара57ыланды, 31м мин, бейек бер 6аянан а46а ыр7ытыл7андай, т2п328 т1р1нлекк1 остом.

Мин, а8нанан арты6 и4к1 кил1 алмайынса ят6ан кеше, а8мы-к9пме а5ыма килеп, к98емде ас6анда, эрг1мд1 а6 халат кейг1н, а6 яулы6 б1йл1г1н й1ш кен1 6ы8 ултыра ине. Ул, ни51лер, йылмайып 6уй8ы 31м, ми51 табан эйел1 т2ш2п, ним1лер 1йтте. Мин ишетм1нем, 1мм1 сик3е8 шатландым.

%4т1лм1 эш. %82кт1н я57ы8лы6 исемд1р8е табыр7а. Шул республикала й1ш1г1н халы6ты5 нисек аталыуын я8ыр7а.

IV сирек.

Изложение.

Полк улы.

М1кт1пт1 Маратты айырыуса 8ур шатлы6 к2т2п тора ине. Бер нис1 к2нг1 фронттан ата3ы 6айт6ан. Ул 2лк1н лейтенант, рота командиры булып хе8м1т ит1. Ата3ыны5 китер ва6ыты етк1с: «Атай, мин д1 3ине5 мен1н кит1м», ти башланы Марат. Ата3ы алып риза булма7ас: «Мин барыбер 6асып кит1м», - тип 98 398ен 32йл1не.

Улыны5 шундай ны6ыш ик1нен к9рг1с, ата3ы уны алып китерг1 булды. «Барыбер 1с13е ю6, часта та7ы ла уны5 ке9ек ике малай й1ш1й бит! Шулар мен1н торор, янымда, к98 алдымда булыр», - тип уйланы ул.

Ротала7ы 3алдаттар Маратты бик йылы 6аршыланы. Ти8 арала форма ла р1тл1п бир8ел1р. У7а ярарлы6 итек т1 табылды. ! полк командиры махсус бойоро6 мен1н Маратты штаб6а йомошсо итеп билд1л1не, тик 6орал 7ына бирм1нел1р.

- Бала-са7а7а 6орал бирелм1й, - тип 6ырт ки4те старшина. Л1кин б1л1к1й ген1 буш кобура сы7арып, уны кеск1й 3алдат6а 3ондо. – М1, ошоно та7ып й2р2315 д1 яра7ан.

Шулай итеп, Урал тау8ары ара3ында Белорет районы Серм1н аулында тыуып-94к1н Марат полк улы булып кит1.

1943 йылды5 икенсе ярты3ында бе88е5 71ск1р81р д2й2м 32ж9мг1 к9с1. Дошман сигенг1нд1 бик к9п урындар7а миналар 6уйып 6алдыра бара.

Бе88е5 мине8ар ике к2н буйына территорияны дошман 6алдыр7ан «к9ст1н1ст1р»81н та8арта. 2с2нс2 к2нд2 элеватор бас6ыстары буйлап й2р2г1нд1, Марат бер ба46ыс а4тында с9п-сар ара3ында ят6ан 6атыр7а й1шникте к9реп 6ала. Марат Ваняны са6ырып ала ла 98ене5 мина табыуы ха6ында 1йт1.

Малай8ар ти8 ген1 минёр8ар7а х1б1р ит1, 31м «табыш», ысынлап та, 6ур6ыныслы булып сы7а.

Бына Днепропетровск 6ала3ы ла азат ител1. Полк штабы шул тир1л1 ят6ан 8ур 7ына украин ауылында урынлаша.

Киск1 табан полк6а 6айтып килг1нд1, Маратты5 к98е к9пер т2б2нд1 тор7ан шикле сержант6а т2ш1.

:айт6ас та, малай8ар 1леге сержант тура3ында Маратты5 ата3ына 32йл1й81р. Ул шунда у6 кемг1лер шылтырата. Ти881н бер нис1 3алдат ултыр7ан автомашина килеп т1 ет1. К9пер янына килг1нд1, 6ара57ы т2шк1йне инде. Минёр8ар8ы5 бере3е ке41 фонарын то6андыра ла к9пер а4тына т2ш1.

Байта6 ва6ыт 9тк1с, ул к9пер а4тынан, 3а6 6ына тотоп, мина алып сы7а.

! ирт1г13ен малай8ар мина 6уйып китк1н теге сержантты5 6ул7а алыныуын ишет1л1р. Ул, ысынлап та, диверсант булып сы7а. Был юлы полк командиры 98е р1хм1т белдер1.

Шул са6тар8ан бирле к9п ва6ыт 9тте. Элекке пионер 31м кеск1й 3алдат Марат Д19л1ткир1ев х18ер командир булып б2г2нг2 тыныс тормош 3а7ында тора.

I сирек.

Контроль диктант. Урман – тыу7ан т2й1к.

Бе88е5 ауылды ит1кт1ренд1 ялбыр 6айындар, т9б1л1ренд1 3ыр7ый 6арагай8ар 94к1н тау8ар уратып ал7ан. Й1йк2н2 б28р1 й1шеллекк1 к9мелеп ултыр7ан 6айындар 6ыш6ы 3ыуы6тар8а ап-а6 б14, 1 буран м1лд1ренд1 6алын бо8лауы6 мен1н 6аплана. :ара7ай8ар и31 й1йге э4ег1 л1, к28г2 6ырау7а ла, 6ыш6ы сатлама 3ыуы6тар7а ла бирешм1й, 31р са6 й1шел, гел1н м17рур.

Т2рл2 й1нлект1рг1 71ж1п ба1 ул бе88е5 тау-урмандар. Унда сы7ып й2р2г1не5д1 лапы а4тынан то6ор 6уян сы7ып 6ас6анын й1 3онтор 6ойро6лот2лк2 9теп китк1нен к9рерг1 м2мкин. :ара7ай баштарында тейенд1р 81, й9к1лек й1 им1нлект1 3у4ар8ар 8а бар.Урман шырлы7ында б9рел1р 81 осрай, 7орур мышылар 8а юл7а килеп сы7а. :ара7айлы6та – 3уйыр8ар, 6айын урманыныда я6ын-тир1л1 6ор8ар 6аптырлашып оса. №унар7а сы6ты5мы, 3ис ю7ында бер1й 6ош-6орт атып алып 6айта3ы5.

II сирек.

Контроль диктант.

:ышлаусы 6оштар.

:ыш. Б2т1 ер81 ап-а6 6ар 3ырынтылары. Урман тып-тын, ул уй7а сум7ан т24л2. :ар а4тында 3ы7ыл7ан а7астар 1ки1тт1ге ке9ек булып 6ал7андар.

?инуар бе88е5 я6та бик 6аты була, 3ал6ындар хатта 40 градустан да у8ып киткел1й. Ыж7ыр буранлы к2нд1р к9п. Ел 3ы87ыра, олой, 6оторона, л1кин ул 6апыл ту6тай. №ыуы6 йомшара, та7ы ла тынлы6 урынлаша.

Т1жриб1ле натуралист 31р са6 6ар8а 6ыш6ы й1н эй1л1рене5 э881рен таба. Бына 6ар 24т2нд1 д1г1н1к баштары ту88ырыл7ан, бында 6арабаш тур7ай8ар ем э8л1г1н.

Сел, 3уйыр, 6ор ке9ек 6оштар сатлама 3ыуы6тар 9тк1нен т1р1н 6ар эсенд1 к2т1л1р. Тик 3айы46ан, 6ар7а, тур7ай8ар 7ына к2сл2 3ыуы6тар7а бирешм1й81р, улар кеше й1ш1г1н урындар7а я6ыныра6 кил1л1р. С2нки бында а8ы6 табыуы е5елер1к улар7а. Поляр 2к232 т2нья6та й1ш1й, 1 6ышын бе8г1 к9сеп кил1.

Баш6ортостанда 70-т1н арты6 6ош 6ышлай. №е881 нинд1й 6оштар 6ышлай? Улар7а 3е8 нисек яр8ам ит13еге8?

25