5-нчи клас. Тема: Абдулмежит Межитов «Юртну ийиси».
Мурады: 1) Оувчуланы А.Межитовну шиърусу булан таныш этмек;
2) Яшланы авуз тилин оьсдюрмек;
3) Чебер охув мердешлерини уьстюнде ишлемек;
4) Къумукъ тилге сюювюн артдырмакъ.
Къурал: китап, компьютер, презентация, сурат, дарман отлар, гьар тюрлю мурапалар.
Дарсны барышы:
Низамгъа тартыв
Слайд 1
Къумукъланы гимни.
Слайд 2
Чечеген ёмакъ.
Дагъыстанда яшайгъан,
Кёп тиллеге ошайгъан,
Бал татыгъан гьар сёзю,
тавларындан кёп тюзю,
Пагьмулу миллет оьзю,
Къолда беш бармакъ йимик,
Атында беш гьарп бола.
Терсине охусанг да,
Аты шо кюйде къала.
Къайсы миллетдир яшлар?
Ким жавап берме башлар?
Вагьит Атаев. (КЪУМУКЪ)
Уьйге берилген ишни сорав.
Слайд 3
- Гетген дарс сиз нени гьакъында сёйледигиз? (Ватанны)
- Ватан деген недир?
- Дагъы да недир Ватан деген?
- Ватан деген дагъы да не затдыр?
- Шагьар деген недир? Юрт деген недир?
- Яшлар, юртну шагьардан не башгъалыгъы бар? (Юртдагъы уьйлер алаша, шагьардагъы уьйлер бийик. Юртда бавлар, тавлар, оьзенлер бар. Шагьарда троллейбуслар юрюй,… )
- Орамлары нечикдир юртну да, шагьарны да? (генг-тар)
- Бийик – алаша деген сёзлер нени англата. Языв дарсда сиз гечгенсиз оланы(КЪАРШЫДАШЛАР)
-Сизин ватаныгъыз, яшлар, шагьар. Бир-биревлени ватаны юрт.
5. Лакъырлашыв оьтгерив
-Табиат дарсларда сиз гечгенсиздир отланы. Нечик отланы билесиз?
- оланы атларын эсибизге салайыкъ гьали. (бакъаяпыракъ, гийигот, тавмичари, ётелбалам)
- Сиз оланы гергенмисиз, билемисиз?
Слайд 3
Суратларын гёрсетмек.
Шу дарман отлар нечик сёзлердир? (къошма)
Нече тамурдан этилген?
(Муаллим дарман отланы гёрсете, яшлар атларын айтма тарыкъ)
Слайд 4
Ял алыв мюгьлет
Арыдыкъ – эретурдукъ,
Ари – бери бурулдукъ,
Артгъа – алгъа иелдик.
Къолубуз белге салып
Эки якъгъа чюелдик.
Сонг бир ерде атылдыкъ,
Чонкъайдыкъ, эретурдукъ,
Бир – эки харс да урдукъ.
Ял алгъаныкъ да таман.
Аста булан олтурдукъ.
6. Янгы дарс
Слайд 5
Абдулмежит Межитовну гьакъында бир-нече сёз.
Шиъруну муаллим чебер охуй.
- Шиъруда сизге нечик сёзлер англашылмай, табыгъыз гьали?
(англашылмайгъан сёзлени уьстюнде иш гёрюв)
Слай 6
7. Охувчуланы чебер оувуна тергев берив.
-Шу шиъругъа гёре нечик соравлар салма болар эдигиз сиз?
1.Язда салкъын болуп, къышда исси болагъан не ердир о? (гётерме)
2.Нелер къагъылгъан гётермени тамына? (чюйлер, дарман отлар)
3.Къайсы дарман отланы атлары эсгериле бу шиъруда? (табыгъыз, охугъуз)
4.Дадай о отланы не эте? (табып, гьайын эте)
5.къуругъанда отланы тюслери нечик бола? (непти, боямыш)
6.Гётермеде нечик ийис геле дей?
7.Сизин барму шолай гётермегиз?
8. Оюн. «Айтывланы жыймакъ»
Слайд 7
Ватанны гьакъында айтывлар.
-Ата юртда хан болмас. (В отчем ауле хана (для аульчанина не бывает)т.е. он свободен, имеет опору)
- Ватанын сатгъан, атасын сатар. (Продавший Родину, продаст и своего отца)
- Халкъ бириксе, эл тувар. (если народ объеденится, страна (государство) сложится)
Билимни гьакъында
-Башда илму кёкде гюн йимик. (Знания в голове подобны солнцу на небе)
-Баш сав буса, бёрк табулар. (Если голова цела, папаха найдется)
-Кёп яшагъан кёп билмес, кёпню гёрген (охугъан) кёп билер. (Не тот много знает, кто много прожил, а тот, кто много видел)
9. Дарман отланы билдик. Гьали дармангъа гьисапланагъан мурапаланы эсге алайыкъ.
- Нечик тюрлю мурапаланы атларын сиз билесиз. (мурапаланы ашама берив, татывундан билерми экен неден этилген мурапа экенин)
Слайд 8
10. Кроссвордну чечив.
Солдан онгъа:
Атылагъан савут.
Автомобильге, самолетгъа, поездге минегенде гёрсетеген документ.
Совхозну, колхозну гьайванларын сакълайгъан ер.
Уьсден тюпге:
Бутну бир ери.
Къатты темир.
Къумач.
11. Рефлексия:
Бугюн дарсда не янгы зат алдыгъыз оьзюгюзге?
Дарман отланы къайсылары эсигизде къалды?
12. Уьйге иш: шиъруну гёнгюнден уьйренмек.
