Нохчийн мотт – 9 класс
Леррина, ойла а еш, еша текст.
_____ «…Дуьхьал х1уьтту шена дагахь тоххара х1окху дуьненара д1абаханчин аматаш а. Дай-нанойн, вежарийн, йижарийн, доттаг1ийн, нийсаройн. Кхоьлинчу б1аьргийх къорам схьа1идало б1аьрхиш, хебаршца беснешна т1ехула охьа леша.
______Изза хьал х1утту шен Даймахках шен халкъах къаьстинчу стаге а. Цхьа а ц1е йоцчу цхьана башхачу цамгаро диллина д1а дожу цуьнан дог. Иза шерашца деношца цакъанло ткъа сахьташца къанло. Хеназа къежло чоьш хебарша оха юьхь б1аьргашна т1е г1айг1анан морхаш х1уьтту 1аддарг1а хуьлий сетта букъ. Ткъа ойланаш Уьш йиллина д1а генарчу даймахка хьийза дагна гергарчу адамашца хуьлу.
______1ожалла герга г1оьртича схьахерца х1утту стаг шен дахаран тептаран аг1онаш. Шен г1алаташ, нийса мичхьа хилла, бакъ мичхьа хилла хаа г1оьрта. Оцу т1аьххьарчу миноташкахь шена уллохь го цунна гергарнаш, доттаг1ий, лулахой. Цкъа а шен уьйраш цахилларш а. Х1инца уьш берриге а беза цунна. Х1инца массо а га лаьа цунна. Цкъа а шена га цалиънарш а цхьаьна. Мел дагна хьоме хета цунна кора т1екхозаделла къеначу 1ожа га. Цунна т1ехь «ч1ир-ч1ир» деш дека хьоза а. Оцу боданечу корехула чу 1овдаелла, тишчу юрг1анна т1е йийшина маьлхан з1аьнарш а. Х1аъа, массо га, массеран а аз хазаре сатуьсу цо. Арахь, цхьанхьа кертак1ел дижина 1уьллу месала, кан тилла, къена ж1аьла а цхьаьна…»
1. Текстехь нийсаяздаран г1алаташ схьалаха. Яздан ма-деззара, схьаязде и дешнаш.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Текстера абзацийн рог1алла нисъе (х1ора абзацана хьалха (сиз хьаькхначохь) даладе цуьнан рог1аллин терахь).
3. Билгалъяьккхинчу кийсикехь дог1у сацаран хьаьркаш дахка.
4. 1аддарг1а бохучу дашна словарни статья язъе. Кху текстан чулацамехь цуьнан маь1на билгалдаккха.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Буьззина синтаксически таллам бе предложенина:
Хеназа къежло чоьш, хебарша оха юьхь, б1аьргашна т1е г1айг1анан морхаш х1уьтту, 1аддарг1а хуьлий сетта букъ (______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________)
6. Оьрсийн матте гочде дешнаш а, дешнийн цхьаьнакхетарш а:
1. цамгаро дожу цуьнан дог - _______________________________________
2. хеназа – _______________________________________
3.месала – _______________________________________
4. охьа леша - _______________________________________
5. тептаран аг1онаш – _______________________________________
7. Хеназа къежло чоьш, хебарша оха юьхь, б1аьргашна т1е г1айг1анан морхаш х1уьтту, 1аддарг1а хуьлий сетта букъ. – кху предложенера « хеназа» боху дош муьлха къамелан дакъа ду? Хьайна хетарг т1еч1аг1де (аргументировать).
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
8. Муьлхачу луг1аташна т1ехь ялайо кху кепара словарни статьяш? Шайна хетарг т1еч1аг1де (докажите).
1аж - / бу - ду/, д. – 1ожо; д.т. – 1ежаш /дитт/;
Цамгар - /ю-ю/, д. – о; д.т. – ш;
Б1аьрг - / бу - бу/, д. - о; д.т.- аш /адаман/;
Хьал -/ду-ду/, д.- хьоло; д.т. – хьелаш.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
9. Легаде дешнаш уьйраш, уьш. Билгалдаккха церан легар.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
10. Совнаха долу дош билгалдаккха. Дийца, х1унда лерина ахь и сов.
1. Дай-нанойн, вежарийн, йижарийн, доттаг1ийн, нийсаройн;
2. Къежло, дожу, оху, сетта, х1уьтту.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
11. Схьаязде текста юкъара дацаран дакъалгаца долу дешнаш, дийца церан нийсаяздарх.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
12. Предложенешкахь грамматически лард билгалъяккха.
Подлежащин тайпа къастаде.
Дуьхьал х1уьтту шена дагахь тоххара х1окху дуьненара д1абаханчийн аматаш а.
Цхьа а ц1е йоцчу цхьана башхачу цамгаро диллина д1а дожу цуьнан дог.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
13. «Стенна оьшу компьютер?» темина эссе язъе.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3
