Геометриялық денелерден тұратын натюрморт 401

(Жаңа тақырыпты түсіндірмес бұрын әр түрлі натюрморт суреттерін интерактивті тақтадан көрсету. Оқушылардан сурет өнерінде бұл қандай жанр екендігін сұрау. Натюрморт жанры туралы жалпы мағлұмат беру).

[pic] [pic] [pic]

Жалпы натюрмортқа тоқталып өтетін болсақ, натюрморт – бейнелеу өнерінің бір жанры болып табылады. Натюрморт – француз сөзі, дәл мағынасы «өлі табиғат» деген ұғымды білдіреді. Натюрморт алғаш рет XVII ғасырдың басында Голландияда пайда болды. XVIII ғасырдың ортасында бейнелеу өнеріндегі көп тараған жанрға айналды. Негізінен натюрмортта заттар саны көп болуы міндетті емес. Олар тақырыбына, мазмұнына байланысты өзара үйлесімді таңдалып қойылады. Натюрморт – жансыз заттар мен әр түрлі бейнеленген көркем сурет құралымен орындалған көркем шығарма болып табылады. Натюрморт - қарапайым, күрделі болып екіге бөлінеді. Қарапайым натюрморт екі, үш заттан аспайтын, күнделікті тұрмыста қолданылатын қарапайым заттардан, бұйымдардан тұрады.
Ал, күрделі натюрморт көптеген заттардың жиынтығынан құралады. Суретші қарабайыр тұрмыстың ең бір қарапайым көрінісін бейнелегенімен қаншалықты сұлулық, қаншалықты поэзия таба алады. Жай нәрсенің өзінен елең еткізер сұлулық таба білу суретшілердің төл мінезі болып табылады.

Қазақ суретшілері арасында Айша Ғалымбаеваның ұлттық натюрмортын, мың құбылта бояулармен салған шығармаларын тамашалауға болады. Және қазақ халқының танымал суретшісі Гүлфайрус Ысмайылова өзінің натюрмортында қазақ қыздарының ұлттық бас киімі – сәукелені бейнелеген. Бұл жай бас киім емес, қалыңдықтың үйлену тойында киетін бас киімі. Бұрынғы кезде оны ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп, сақтап отырған. Ал Голландиялық натюрморттардың негізгі тақырыбы – таңғы ас. Суретшілер күмістен жасалған бағалы әрі мөлдір шыны ыдыстарды, жібек маталар мен ас мәзірін бейнелегенді ұнататын.

Яғни, тақырыбына, мазмұнына байланысты өзара үйлесімді таңдалған әр түрлі натюрморттарға мынадай суреттер арқылы мысал келтіруге болады. Натюрморттың жемістер мен гүлдерді, аң-құстар мен балық аулау, тұрмыстық керек-жарақтар, таңғы ас, музыка аспаптары бейнеленген түрлері мен гүлдер натюрмортын және қазіргі заманға сай натюрморттарды да тамашалап көрейік:

[pic] [pic] [pic]

[pic] [pic] [pic]

[pic] [pic] [pic]

Осымен, жалпы натюрморт жанры туралы түсіндік, білдік. Ал, бүгінгі өтетін сабағымыздың тақырыбы: «Геометриялық денелерден тұратын натюрморт». Біз бүгінгі сабақта екі заттан құралған натюрмортпен танысып, призма мен шарды бейнелейміз. Сондықтан да жаңа сабақты мұқият тыңдап қатысып отырайық.

[pic] [pic]

Натюрмортты қарапайым қарындаш арқылы бейнелеуде сурет салу ережелеріне сүйенген дұрыс. Ал бүгінгі біздің натюрмортымыз геометриялық денелерден құралған. Қарындашты үш саусақпен (бас бармақ, сұқ саусақ, ортаңғы саусақ) ғана ұстау керек. Қағазға көлеңке түспеу үшін қарындашты сәл алыстау ұстаған жөн.

Сурет салатын қарындаштар қатты-жұмсақтығына қарай мынадай түрлерге бөлінеді: 6Т, 5Т, 4Т, 3Т, 2Т, Т, ТМ, М, 2М, 3М, 6М, бұлар латынша мыналарға сәйкес келеді: 6Н, Н, НВ, 2В, 3В, 4В, т.б. Сурет салған кезде қолды қағаз бетіне тигізбеу керек. Егер қажет болған жағдайда қолды сүйемелдеу үшін екі саусақтың ұшын (аты жоқ саусақ пен шынашақ) қағаз бетіне ептеп тигізуге болады. Сонда қолдың астындағы сурет былғанбайды, өшірілмейді. Сурет салудың негізгі тәсілдерінің бірі-сызық жүргізу. Жіңішке сызықтар жүргізу арқылы болашақ пішіннің нобайы жасалады. Осы сызықтармен негізгі пропорциялар белгіленіп, суреттің жеке бөліктері салынады. Сызық жүргізу арқылы сурет кейпі белгіленеді. Сурет әдетте жүйелі кезеңдермен біртіндеп бейнеленеді. Ол кезеңдер бейнеленетін заттардың көлемінің күрделігіне қарай 3-4 немесе одан да көп кезеңдерден тұрады. Бүгінгі біздің натюрморт екі заттан, яғни, призма мен шардан тұратын натюрморт.

III. Бекіту кезеңі.

Оқушылар енді 3 мин. бейнероликке назар аударайық, содан соң жұмысымызды, яғни, сурет слуды бастаймыз.

(Мальбертке қойылған 55х75 көлемді планшетке геометриялық дене қойылымын салу).

1-кезең. Алғашқы кезең-заттардың жалпы алатын орнын қағаз бетіне үйлестіріп белгілеуден басталады, шардың биіктігі мен енінің өлшемі, призманың биіктігі мен енінің өлшемімен салыстырғанда қандай, бір-бірінен қандай қашықтықта орналасқаны ескеріледі. Суреттегі шар призмадан екі еседей кіші және бізге жақын алдыңғы шетте тұр. Сондықтан шар призманың төменгі бір шеткі бөлігін жауып, әрі шамалы төмен орналасады. Бірінші кезеңде есте сақтайтын нәрсе заттар бейнесі қағаздың ортасынан, жан-жағынан өте көп орын алмауы тиіс немесе қағаз шетіне өте жақын орналаспауы керек.

2-кезең. Суреті салынатын геометриялық денелердің конструкциялық құрылымына назар аудару керек. Зат көлемін дұрыс бейнелеу үшін оның тасаланып көрінбей тұрған жерлерін де бейнелеу керек. Сөйтіп көмекші сызықтар арқылы заттардың дәл бейнесін анықтап бейнелейміз. Заттар бейнесінің дұрыстығын тексерген соң көмекші сызықтарды кетіріп тастаймыз. Егер геометриялық денелерді жазықтық бетіне тек сызықтармен бейнелеп қойсақ, онда ол денелер сымнан жасап қойған тәрізді болады. Осы денелер бейнесіне жарық, көлеңке реңін түсіріп бояу арқылы ол денелердің кеңістіктегі шынайы пішінін, көлемін, қандай материалдан жасалғанын жазықтық бетінде көрсетуге болады. Бейнеленетін обьектілердің жарық түсіріп тұрған жағы жарық деп, ал екінші қарама-қарсы жағы көлеңке деп аталады.

3-кезең. Суретті штрихтау ісі көлеңкеден басталады. Штрихтардың басқа сызықтардан (сызба сызықтарынан) айырмашылығы - мұның кеңістік сипаттары көбірек. Мәселен, сызықтар деп өзіндік дербес мәні бар ұзын сызықтарды айтсақ, ал штрих - қысқа сызық, әрі ол басқа штрихтармен бірлестікте ғана белгілі бір мәнге ие болады. Штрихтарды оңға, солға немесе төмен (өзіне қарай) сызуға болады, ал қарындаштың ұшын жоғары қарай (өзінен әрі қарай) жүргізуге болмайды. Заттарға түскен жарық пен көлеңкенің алып жатқан орындарын анықтап, олардың шекараларын белгілейміз. Суреттің өңін айқындағанда заттың ең жарық, ең қараңғы жерін анықтап алу керек. Яғни реңдік қатынасты дұрыс айқындауға үйрену керек. Затты штрихтауды меншікті көлеңкеден бастаған жөн. Меншікті көлеңке дегеніміз – заттың сәуле түспеген бетінде пайда болған көлеңке. Жарық деп–табиғи сәуле мен жасанды жарық түскен бетті айтамыз. Жылт дегеніміз – жарықтың аса мол мөлшерде түскен жері. Мұны шыны немесе жылтыр темір ыдыстарда айқын байқауға болады. Түспе көлеңке дегеніміз–нақты бейнеленген заттан жазықтықтың бетіне түскен көлеңке. Жартылай көлеңке дегеніміз–меншікті көлеңке мен жарықтың арасында пайда болған көлеңке. Рефлекс дегеніміз–заттың меншікті көлеңкесінің шет жағында, артқы жазықтық арасында пайда болған көмескі жарық тәріздес құбылыс. Заттардың жарық көлеңкесін штрихтау арқылы олардың пішінін, көлемін шығарамыз. Жарық заттарға сол жағынан түскендіктен, негізгі ең қою көлеңке заттардың оң жағында орналасқан, ал жарықтың тікелей түсіп ең жарықтанған жылт бөлігі заттардың сол жағында орналасқан. Штрихтың қоюлығы мен жиілігі, бағыты нәрсенің нендей материалдан істелгендігі мен оның бетінің өзіне тән ерекшелігін көрсететіндей болуы керек.

4-кезең. Бұл бейнелеген заттарды толықтай анықтау кезеңі деп аталады. Геометриялық денелердің түсі ашық болғандықтан, штрихтау барысында сурет салу ережелеріне сүйене отырып, кейбір елеулі артық кеткен жарық пен қараңғы дақтарды бәсеңдетеміз. Штрихты нәрсе көлеміне байланысты доға және көлбеу түсіру арқылы, заттың бейнелік көлемін әрі айқындай түсуге болады. Жұмыстың соңында натюрморттың композициялық бірлігін, жарық пен көлеңкенің жарасымдылығын қадағалап, мұқият тексеріп көрген жөн. Орындалған суреттің жарасымды болып шығуына баса назар аударамыз.

(Сурет салу барысында әуен косылып қойылады).

IV. Қорытындылау кезеңі

Оқушылыр, практикалық жұмысымызды аяқтадық, 4 – кезеңмен сурет салып үйрендіңіздер деп ойлаймын, енді теориялық алған білімімізді тексеріп көрейік.

Берілген материалды жүйелеу және қорытындылау

Жаңа сабақты қорыту. (тест сұрақтары арқылы оқушылар бірін-бірі бағалау, берілген уақыт аяқталған соқ интерактивтік тақтада көрсетілетін тесттің дұрыс жауабын қолдана отырып, көрші отырған оқушымен парақтарын алмастырып жауабын тексеріп баға қою). Бағалау критерийі төмендегідей болуы шарт:

10-12 сұрақ дұрыс – «5»

8-9 сұрақ дұрыс – «4»

1-7 сұрақ дұрыс – «3»

Білімді бекітуге арналған тест сұрақтары:
1. Штрих дегеніміз не?
а) көптеген біртектес сызықтардың жиынтығы ә) заттың бейнесі б) заттың пішіні
2. Жай қарындаш түрлерін тап?
а) түрлі-түсті қарындаштар ә) жұмсақ, қаламұш, қарындаштар б) жұмсақ,қатты қарындаштар
3. Штрихтың үш негізгі түрі?
а) түзу сызықты, керегегөз, доғал сызықты ә) ирек, үшбұрыш, түзу сызықты

б) үшбұрыш, ирек, сынық
4. Натюрморт алғаш рет қашан және қайда пайда болды?
а) XVIII ғасырдың ортасында Францияда ә) XVII ғасырдың басында Голландияда

б) XX ғасырда Ресейде

5. Дұрыс сурет салу үшін не керек?
а) түстану ә) үйлестіру б) мүсіндеу

6. Цилиндр тәріздес заттарды бояғанда қолданатын штрих сызығы?
а) түзу сызық ә) доғал сызық б) ирек сызық

7. Сызық жүргізу арқылы нені белгілейміз?
а) заттың пішінін ә) заттың ұзындығын б) заттың түсін

8. Натюрморт салуда 2-ші кезең қалай аталады?
а) бейнеленген затты толықтай анықтау кезеңі ә) зат бейнелерінің қағаз бетіне орналасуын анықтау б) зат бейнелерінің құрылысын табу

9. Нәрсенің көлеңке бөлігіндегі әлсіз жарық қалай аталады?

а)жылт (блик) ә)жартылай көлеңке б) шағылыс (рефлекс)
10. Нәрсе бейнесіне жарық, көлеңке не үшін түсіріледі?

а)пропорциясын көрсету үшін ә) көлемін,пішінін шынайы көрсету үшін б)композициялық шешімін көрсету үшін
11. Өзінің натюрмортында қазақ қыздарының ұлттық бас киімі – сәукелені бейнелеген кім?
а) Ботакөз Ақанова ә) Айша Ғалымбаеваның б) Гүлфайрус Ысмайылова
12. Қалай штрихтауға болмайды?
а) қарындаштың ұшын жоғары қарай жүргізуге ә) оңға, солға сызуға б) төмен сызуға

Рефлексия:

Оқушылар, бүгінгі сабақта не үйрендік? Денелерді неше кезеңмен саламыз? Қандай штрих түрлерін пайдаландық? Сабақтан не үйрендің, не білдің? Осы сұрақтарға интерактивті тақтаға бір-бірлеп келіп жаза қоямыз.

Сабақты қорытындылау және оқушылар білімін бағалау:

Сабақ соңында топ ұпайлары саналып 2 топқа орындар беріледі. Және сабаққа белсенді қатысқан оқушылардың тиісті бағаларын қою.

V. Үй жұмысын хабарлау:

Оқу, танысу. Натюрмортты толық штрихтап, аяқтау. Әр түрлі кәсіп немесе мамандық иелерін білдіретін заттардан натюрморт орындап салу.