Күнэ – дьыла: алтынньы 19 күнэ 2012с.
Кылааһа: 7
Уруога: төрүт культура
Уруок тиибэ: саҥа теманы барыы
Темата: Саҥа муҥханы түһэрии туома
Сыала:
Оҕоҕо туом, муҥха туһунан өйдөбүлү иҥэрии;
Оҕо толкуйдуур, саҥарар дьоҕурун сайыннарыы;
Тулалыыр эйгэҕэ, саха норуотун угэстэригэр сиэрдээх сыһыаны иитии;
Уруок тэрилэ: презентация, учебник
Дорооболоһуу. Чыыһыланы, теманы суруйуу, уруок сыалын билиһиннэрии.
Тэтэрээттэригэр суруналлар.
Саҥа теманы үөрэтии
Орто туруу дойду
Уйгулаах уутунан утахтанан
Балыгынан, булдунан аьылыктанан,
Уу харахтаах, улаан ньуурдаах
Урааҥхай саха буоллахпыт – диэн туран уруокпутун саҕалыыбыт.
Бүгүн биһиги оҕолоор, муцха туһунан кэпсэтиэхпит. Бары муцха диэн тугун билэ5ит?Хаьан муцхалыылларый? Сеп, билигин сэтинньи ый сацата муус аннынан муцхалыы бараары сылдьаллар.
Биьиги Чэриктэйбит былыр – былыргыттан булдунан, балыгынан биллэр.Чэриктэй куелугэр – собо, еруьугэр алыьар, бил, быйыт, дьар5аа, кыьытай, кээчирэ, сыалыьар, сордоц, хатыыс, майа5ас уо.д.а.
Муцхалааьын сахаларга былыр – былыргыттан быстыбакка кэлбит утуе угэс.Муцха сахаларга ыьыахха дьуерэлээх биир улахан туьулгэ тумсуутэ буолар.Ыраах – чугас сирдэртэн ыцрсан, бултуйаары кэлэллэрэ. Муцхалааьын ебугэ са5аттан кууьу – кыа5ы, ейу – санааны тумэр, тулууру, кууьу, сатабылы эрэйэр. Манна сааьыттан тутулуга суох кыра о5отугар тиийэ бараллар.
Ол курдук.,туох барыта сиэрдээх - туомнаах буолар, о5олоор, туом диэн тугуй? (презентация). Тэтэрээппитигэр сурунабыт.
Тумук кэмнэргэ ейу – санааны, эти – сиини кууьурдэргэ, саца дьайыыга бэлэмнииргэ аналлаах ебугэлэртэн утумнаан кэлбит сиэр – силик.
Туому толоруу
Айыл5алыын сибээстэьии
Ебугэлэрдиин сибээстэьии
Сеп , туом Айыы уерэ5ин олоххо туьаныы биир саамай суолталаах керуцэ.
О5олоор, куел иччитин билэ5ит дуо?
(презентация)
Сеп, маладьыастар, кини сыьыаныттан балыксыт баарда, дьоло – соргута улахан тутулуктаах. Муцха туьэриитэ ( видео). Дьэ ити курдук ал5аан эбэлэригэр муцхаларын туьэрдилэр.
Балыктыыр куелу уу иччитин кытта тэццэ туталлар. Хаьан да дьицнээх аатынан ааттаабаттар, харыстаан эбэ дииллэр, куьа5аны санаабаттар. Балыктыахтарын иннинэ хайаан да эбэлэрин аьаталлар уонна алгыьынан кердеьеллер. Билигин биьиэхэбыьа тардан алгыс этиэ5э Дайаана.
Сеп, маладьыас.
Уу иччитэ эмиэ, тыа иччитин курдук булт тэрилэ ыраас буоларын себулуур. Ол иьин муцханы, илими, тууну, ардьаа5ы туьэриэх иннинэ буруонан арчылаан ыраастыыллар.
Салгыы керебут - муцха тэриллэрэ.
Утумэх суурдэр мас
Туорай мас
Утумэх
Утумэх тердугэр муцха етуутун туорай мастаан баайыы
Кехе мас
Бэчэмэ
Аньыы
Лэкэ мас
Нырыы мас
Балкыыр мас
Сүүр
Хоппо
Тордуох мас
Бэлиэ мас
Куорам
Муцха тэриллэрэ ( видео)
Биьиги муцха тэриллэрин кытта билистибит, хаьан эмэ истибит тылгыт баар да? Биьиги ессе билбэппитин биллибит, бу олоххутугар олус наадалаах, ордук уолаттар туьаныахтара.Муцхалааьын ( презентация)
Презентация ( саца тэрили туттуу)
Саца муцханы оцорон, тацан ууга туьэрии туспа туомнаах, онуоха ыалларын, до5отторун ыцыран малааьын тэрийэллэр.Хайаан да суеьу елереллер.Ону сулуу, астааьын саца муцха ийэтин иьигэр оцоьуллар.Суеьуну астаан бутэрэн, хара иьин бытархай гына кырбаан баран, муцхаларын кынаттарын сиргэ тэнитэн баран онно ыьаллар.Ону о5олору мунньан хомуйтараллар.О5олор ис уерэтин былдьаьа – былдьаьа хомуйуохтаахтар, оччо5о муцха5а элбэх киьи кэлэн, киьиэхэ барытыгар тиксэрин ыралыыр. Иккис кунугэр туелбэ ытык кырдьа5аьа икки кемелеьееччулээх муцханы арчылааьына са5аланар. Алгыс холобура маннык...
Билигин биьиги бэлэмнэнэн кэлбит алгыспытын биир – биир этиэхпит
Сеп, маладьыастар олорун.
Бу туом толоруллутугар муцха ийэтин бултуу барар куеллэрин диэки хайыьыннаран, кынаттарын тэнитэ тэлгииллэр. Кынат, ийэ иьигэр муцха5а туттуллар тэриллэрин уураллар. Кынаттар икки ардыларыгар уот уматаллар уонна уу иччитигэр анаан уокка арыылаах суорат, хааьы, уут куталлар.Устэ уут куталлар уонна алгыыллар. Муцханы буруонан арчылыыллар.
Ханнык балыктары муцхалыылларын билэ5итий? (Презентация)
Муцхалааьын (видео) . Дьэ ити курдук саха дьоно балыктаан аьаан кун бугунугэр диэри кэллэхпит.
Муцха диэн балыктааьын.
Туом диэн биьиги ебугэлэрбит са5аттан баар, биьиги туому тутуьуохтаахпыт, саца дьайыыны оцорорго тутуьуллар.
Тэтэрээттэригэр суруналаллар.
Арааст ык ааттыыллар: Эрилик Тойон, Чыкчылын о5онньор, Куех Боллох Тойон.
О5олор алгыс аа5аллар.
Түмүк
Булка сугуруйуу туомнарын тутуьохтаахпыт, иччилэрбитигэр сугуруйуехтээхпит. Биһиги курдук тымныы айылҕалаах дойдуга балык, эт уонна үрүҥ ас – тыыннаах буолар төрүт астарбыт. Биһиэхэ эппит – хааммыт тыйыс усулуобуйаны тулуйар туруктаах буолуутун хааччыйар иҥэмтэлээх эттиги битэмиини биэрэр.Ебугэлэрбит угэстэрин сиэри- туому тутуьуо5уц.
Сыана туруоруу
Айаал –
Юлий-
Мария-
Лера-
Дайаана-
Аня –
Натали
Дьиэ5э үлэ биэрии
“ Ебугэлэрбит толорор туомнара” диэн иьитиннэрии оцорон кэлэ5ит .
Керсуеххэ диэри!
