Кушымта

”Начарлыктан тап кала”

(Ф. Яруллинның “Кояштагы тап” әкияте буенча

әдәбият дәресе планы)

Предмет: әдәбият

5 нче сыйныф

Дәреслек авторы: Ф.Ә. Ганиева, Л.Г. Сабирова

Дәрес темасы:”Начарлыктан тап кала” (Ф. Яруллинның “Кояштагы тап” әкиятенә анализ)

Дәрес тибы: яңа белем бирү

Дәреснең максаты:

1) өйрәтү максаты: әдәбият теориясе буенча белемнәрне актуальләштерү; Ф. Яруллинның “Кояштагы тап” әсәренә анализ ясату; монологик, диалогик сөйләм телен үстерү.

2)белем үстерү максаты: укучыларны үз фикерләрен дөрес, эзлекле әйтә белергә өйрәтү; әсәрдән иң мөһим фикерне аерып чыгару күнекмәләрен үстерү;

3) тәрбияви: укучыларда әхлаклылык сыйфатлары тәрбияләү.

Дәрестә кулланылган материал: Ф. Яруллин. “Серле дөнья” – әкиятләр, хикәяләр, повестьлар. – 1997; “Татар теленең аңлатмалы сүзлеге”– К., Тат. кит. нәшр., 1981; презентация.

Эш формалары: фронталь, индивидуаль, парларда, төркемнәрдә эш.

Көтелгән нәтиҗәләр:

Предмет: укылган хикәяне сөйли, анализлый белү; эчтәлеген үзләштерү;

Танып белү: үз фикереңне дәлилли белү; әсәрне анализлаганда, белем һәм күнекмәләрне файдалана белү.

Предметара

Регулятив: үз-үзеңнең, бер-береңнең эшләрен тикшерә, бәяли; биремнәрне максатка яраклы итеп үти белү.

Коммуникатив: парлап эшләгәндә, иптәшең белән килешә, бер-береңнең фикерен тыңлый, нәтиҗә чыгара, аңлатып бирә белү;

Шәхси: әдәби әсәргә кызыксыну; үзеңдә тискәре сыйфатларны бетерү теләге уяну, үзеңдә җаваплылык тәрбияләү.

Дәрес барышы

-Хәерле көн, укучылар! Хәлләрегез ничек?

-Укучылар, үткән дәрестә нәрсә турында сөйләштек?

-Бүгенге дәресебез дә кызыклы булыр. Сез үзегезгә файдалы мәгълүматлар алырсыз.

Укучыларның бердәм исәнләшәләр:

“Иртәнге кояш кебек!

Тукай телен, туган телне

Өйрәнергә дип килдек!”

Укучылар Ф. Яруллинның тормышы, “Зәңгәр күлдә Ай коена” әкияте белән танышулары хакында әйтәләр.

Танып-белү:.дәрескә әзер булуларын күрсәтәләр.

Коммуникатив: иптәшләренең дәрескә әзер булуларын күрәләр.

2. Белемнәрен актуальләштерү һәм уку эшчәнлеген оештыруда шәхси кыенлыкларны билгеләү.

3. Кыенлыкның урынын һәм сәбәбен ачыклау.

33.

-Бер гыйбрәтле вакыйга турында аудиоязма тыңлап китик. “Бер малай әнисе белән генә тора. Улы начарлык эшләгән саен, коймага бер кадак кага бара. Еллар уза. Малай бу хәлне күреп сорый: “Әни, нигә күп кадак кактың?” “Син начарлык эшләгән саен бер бер кадак кага бардым”, - дигән әнисе. Улы яхшылыклар эшләргә сүз биргән. Бер көнне коймада кадаклар калмый. Әнисе малай яхшылыклар эшләгән саен алып бара.Улы шатлана. Әнисе әйтә:”Кадаклар калмады, ә никадәр кадак эзләре калды”. –Укучылар, әле генә тыңлап киткән хикәядән нәрсә аңладыгыз?

-Сез нәрсәләрне начар эш дип кабул итәсез?

-Бүгенге дәрестә нәрсә турында сөйләшербез?

-Сез өйдә Ф. Яруллинның тагын бер әсәрен укыдыгыз. Аның белән бу сөйләнгән вакыйга арасында нинди дә булса бәйләнеш бармы? Парыгыз белән фикер алышыгыз.

Укучылар аудиоязма тыңлыйлар.

-Начар эшләр эшләмәскә кирәклеге турында белдек.

-Әниләрнең сүзен тыңламау, киреләнү, ялганлау һ.б.

-Ялган сүз сөйләргә ярамавы турында .

-Ф. Ярулинның “Кояштагы тап” әсәрендә дә малайның әнисенә ялган сөйләве хакында әйтелә. Һ.б.

Шәхси: тыңланган текстны кабул итәләр, бәялиләр.

Танып-белү:үз фикерләрен әйтәләр.

Коммуникатив: фикер алышалар, иптәшләренең фикерен тыңларга өйрәнәләр.

4. Кыенлыгыктан чыгуның проектын төзү.

-Укучылар, бүген сөйләшәсе сүзебез кирәклеме?

-Ни өчен шулай уйлыйсыз?

-“Ялган сөйләү” кешенең нинди сыйфаты турында әйтә?

- Фикерләрегезгә нәтиҗә ясап, дәресебезнең темасын әйтегез әле!

-Яхшы. Укучылар, сез үзегез дәреснең темасын әйттегез. “Начарлыктан эз кала”.

Хәзер, темадан чыгып, дәреснең максатын да куегыз.

- Әйе, кирәкле. Ялган сөйләргә ярамый.

-Ялганчының бер сүзенә дә ышанмыйлар.

-Ялган сөйләү - кешенең начар сыйфаты ул.

-“Ялган сөйләү начар”.

-Начарлыктан тап кала” һ.б.

(Дәреснең темасын дәфтәргә язып куялар.)

-Әсәрне өйрәнәбез, сөйләм телен үстерәбез, ялган сөйләргә ярамаганын, әниләрне тыңларга кирәклеген беләбез.

Коммуникатив: сорауларга җавап бирәләр, үз фикерләрен формалаштыралар.

Регулятив:эш тәртибен билгелиләр.

5. Төзелгән проектны тормышка ашыру.

6. Тышкы сөйләмдә әйтү аша беренчел ныгыту.

7. Эталон буенча үзтикшерү белән мөстәкыйль эш.

8. Белемнәр системасына кушылу һәм кабатлау.

9.Дәрестәге уку эшчәнлегенә рефлексия.

-Укучылар сез өйдә әсәрне укып килдегез. Хәзер, ТАЙМД ПЭА ШЭА структурасын файдаланып, бер-берегезгә әсәрнең эчтәлеген сөйләгез.

-Ф. Яруллинның “Кояштагы тап” әсәрендә нинди образлар бар?

Бу нинди жанрдагы әсәр?

-Ни өчен әкият жанрындагы әсәр дип уйлыйсыз?

-Әкияттәге образларны нинди төркемнәргә кертеп өйрәндек?

Физкультминутка.

-Укучылар, кеше образларына

СТЕ ЗЕ КЛАСС структурасын кулланып, бәя бирегез.

“Әкияттә матурлык һәм ямьсезлек белән кайчан очрашабыз?” дигән сорауга җавап эзлиләр.

-Әкияттәге табигать образы турында нәрсә әйтерсез?

-“Тап төшерү “сүзтезмәсенең мәгънәсен ничек аңлыйсыз?

-Кояшка тап төшергән сыйфатлар турында ниләр әйтерсез? Кояш образы матурмы, әллә ямьсезме?

-Ямьсезлекне ничек төзәтеп була?

-Күз белән күргән әйберләрне генә матур яки ямьсез дип әйтәбезме?

-Матурлык һәм ямьсезлеккә мисалны дәреслектән дә табып укыгыз әле. Парларыгыз белән эшләгез.

-Автор нинди сурәтләү чараларын куллана? Дәреслектән табып, дәфтәрегезгә язып куегыз.

- Укучылар, дәресне йомгаклап нәрсә әйтә аласыз? Без дәрестә нәрсәне өйрәндек?Ниләр белеп калдык?Төркемнәрдә уйлап җавап бирегез.

-Укучылар, дәрескә куйган максатыбызга ирештекме? Дәрестә нәрсә өйрәндек?

Үзегезгә бәя кую өчен, сезгә кәгазь битләре таратылды. Хәзер дәрес өчен үз-үзегезгә билге куегыз.

• Мин барысын да аңладым, ләкин әле миндә сораулар калды.

• Мин барысын да аңладым, кагыйдә буенча эшли алам.

• Мин барысын да аңладым, кагыйдә буенча эшли алам, башкаларга да аңлата алам.

Өй эше.

1.“Кояштагы тап” әкиятенә рәсем ясарга, рәсемне аңлатырга.

2.129 нчы бит, 6 нчы биремне үтәргә.

3.“Кеше кайчан матур була?” темасына кечкенә сочинение язарга.

Укучылар парларга бүленәләр, бер-берсенә әсәрнеӊ эчтәлеген сөйлиләр.

-Малай, аның әнисе, кояш образлары бар.

-Әкият жанрында язылган.

-Кояш образы җанлы итеп бирелә. Әкият ахырында яхшылык җиңә. Бу әкиятләрдә генә була ала.

(Укучылар әсәрнең жанрын дәфтәргә язалар.)

-Кеше образына малай белән аның әнисен, табигать образына кояшны кертеп карыйбыз.

Укучылар малай һәм аның әнисенә бәя бирәләр.( 30 секунд эчендә сорауга җавапларын язалар; күл күтәреп, әңгәмәдәше белән сөйләшәләр; яңа фикерләрне яза баралар.

Мәсәлән,

1.Малайның әнисе хезмәт ярата.Ул бик иртән тора, тырыш. Аның матур сыйфатлары күп.

2. Малай әнисенә игътибарсыз, ялганчы. Күп уйный, әнисенә булышмый. Бу - малайның ямьсез сыйфатлары.)

-Кояш – әкияттәге табигать образы. Аңа тап төшкән.

-“Пычрату”, “каралту”; “начарлык эшләү” дигән мәгънәләре бар.

(

Укучылар төркемнәрдә эшли.

1 нче төркем. Кояш бик югары, ул барысын да күрә. Ул малайның әнисенә ялганлавын да күргән. Оялган, йөзе каралып чыккан. Бу - матур сыйфат. Һ.б.

- Әкият ахырында малай үз хатасын таный. Әнисеннән гафу үтенә.

- Матурлык белән ямьсезлек ул кешенең эшләгән эшеннән, әйткән сүзеннән күренә.

Укучылар дәреслек белән эшлиләр, фикерләрен әйтәләр.

-Антонимнар: яп-якты янучы кояш – кояштагы караңгылык; дөнья ямьсезләнгән – дөнья яктырган; бар нәрсә элеккеге хәленә кайткан – кояштагы тап кына бетеп җитмәгән.

Укучылар төркемнәрдә җавап уйлыйлар.

1 нче төркем. Ялганларга ярамый. Ялганлау - начар гадәт. Ялганчының дөрес сүзенә дә ышанмыйлар.

2 нче төркем. Әнине алдаларга ярамый. Аңа булышырга, аның сүзен тыңларга кирәк.

3 нче төркем. Начар эш эшләргә ярамый. Кояштагы тап кебек, ул беркайчан да бетми.

Укучыларның фикерләре тыңлана.

Регулятив:үзләштерелгән белән таныш булмаганны чагыштыралар.

Шәхси: үзләштерелгәнгә бәя бирәләр.

Танып белү: кирәкле информацияне эзләп табалар.

Коммуникатив: үз фикерен башкаларга дәлилле итеп җиткерәләр.

Танып белү: мөстәкыйль рәвештә кирәкле фикерне аерып алалар.

Танып белү: фикерләрен төшенчә әйтүгә китереп җиткерәләр.

Регулятив:үз фикерләрен дөрес әйтә белергә өйрәнәләр.

Танып белү: үзләренең белем системасында ориенлашырга өйрәнәләр.

Танып белү: дәрестә алган мәгълүматтан чыгып җавап бирәләр.

Танып белү: үз фикерләрен тулы һәм төгәл итеп әйтәләр.

Регулятив: үз эшләрен бәялиләр.