6-сы класта башҡорт теленән
“ Ҡыш тураһында инша яҙыуға әҙерлек”
темаһына дәрес конспекты
Маҡсаттар: Ҡыш тураһында инша яҙырға материал туплау. Бәйләнешле телмәр үҫтереү, тел-һүрәтләү сараларын ҡабатлау. Тәбиғәттең гүзәллеген күрә, тоя белергә өйрәтеү, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.
Йыһаз: шиғырҙар, һүрәттәр, һынамыштар, әҙәби әҫәрҙән өҙөктәр, диск, магнитофон, мультимедиа проекторы.
2009
Дәрес барышы.
1. Ойоштороу мәле.
- Кәйефтәрегеҙ нисек?
2. Кереш өлөш.
- Кәйефтәрегеҙҙе тағы ла күтәрер өсөн, дәресебеҙҙе табышмаҡтан башлайбыҙ.
Һәр ер ҡапланған,
Һыуҙар боҙланған,
Уйнай ел буран,
Был ҡасан булған?
- Ҡышты яратаһығыҙмы? Әйҙәгеҙ әле ҡыш тураһында йыр ҙа тыңлап алайыҡ.
(дисктан йыр тыңлау)
3.Төп өлөш.
1) - Нимә ул ҡыш?
- Йылда нисә фасыл бар?
- Әлеге ваҡытта тәҙрәнән ҡараһаҡ, ҡайһы миҙгелде күрә алабыҙ?
- Был миҙгелдең айҙарын һанап үтегеҙ әле. Ә беҙҙең яҡтарға ҡарата был тура киләме? Беҙҙең яҡтарҙа ҡыш ҡайһы айҙарҙа хөкөм һөрә. (Тимәк, ноябрь, декабрь, ғинуар, февраль, март айҙарында беҙҙә ҡыш хужалыҡ итә.)
2) Терәк һүҙҙәрҙән ассоциатив рәт төҙөтөү.
- Тәбиғәт - ғәжәп сихри донъя ул, унда һәр нимәнең үҙ йәшәйеше, үҙ тәртибе бар. Яҙҙы йәй, йәйҙе көҙ, көҙҙө ҡыш алыштыра. Ләкин ҡайһын ғына алма, һәр миҙгел үҙенсә матур.
- Яҙ нимәләре менән матур?
(Гөрләүектәре, кескенә хуш еҫле япраҡтары менән,..)
- Йәйҙең матурлығы нимәлә?
(Аллы – гөллө сәскәләре, күбәләктәр, хуш еҫ таратыусы бесәнле болондар, ҡоштар һайрауы,..)
- Көҙҙө нимәләр биҙәй?
(Ҡыҙыл, һары япраҡтар, йылы яҡтарға китеүсе торна тауыштары,..)
- Ә ҡыш?! Ҡыштың үҙенсәлектәре нимәлә? Ҡыш тигәс тә нимә тураһында уйлайһығыҙ? Ниҙәр күҙ алдығыҙға килә?
Таҡтаға терәк һүҙҙәр яҙыу.
Һыуыҡ, һалҡын, ел, буран, ҡар, ҡышҡы тәбиғәт, ҡышҡы уйындар, Яңы йыл байрамы,..
- Ҡар һүҙе менән һүҙбәйләнештәр төҙөйөк әле. Ҡар ниндәй?
(аҡ, йомшаҡ, епшек, ҡырпаҡ)
-Ҡар һүҙенең йәнәшәһендәге һүҙҙәр һөйләмдең ҡайһы киҫәге булып килә? Ә әҙәбиәт дәрестәрендә беҙ уларҙы нисек атар инек? (эпитет)
- Нимә ул эпитет? Тағы ла ниндәй тел-һүрәтләү сараларын беләһегеҙ?
- Ҡарҙы нимәләр менән сағыштырып була?
(мамыҡ кеүек, муйыл сәскәләре кеүек, йондоҙҙар кеүек,..)
- Ул ниҙәр эшләй?
(емелдәй, күҙҙәрҙе сағылдыра, ҡамаштыра, ем-ем итә)
- Нисек яуа?
(бөтөрөлә-бөтөрөлә, күбәләкләп, күктән йондоҙҙар ҡойолғандай,өйөрмәгә эләккән ағас япраҡтарылай,..)
Шундай матур булып тойола.
Күге зәңгәр, гүйә йондоҙҙары
Аҡ ҡар булып ергә ҡойола.
(ҡиммәтле аҫылташтар кеүек, ынйы - мәрйендәр кеүек, ..)
(өй түбәләренә, ҡойма ситтәренә, урамдан үтеп барыусы кешеләрҙең керпектәренә, морон остарына ҡуна, ағас ботаҡтарына ҡуна,..)
-Аяҡ аҫтында ни эшләй?
- Улар нимәләрҙе хәтерләтә?
(аҡ күбектәр бошҡороусы диңгеҙ тулҡындарын)
(сатлама, үҙәк өҙгөс; тәҙрәләргә һүрәт төшөрә, биттәрҙе, ҡолаҡ-морондарҙы семетә, йылға - күлдәргә боҙҙан күперҙәр һала. Бүрәнәләр шартлап ярыла.)
- Ел, буран ниндәй була?
(күҙ асҡыһыҙ, ҡот осҡос)
(стена, ишектәрҙе шаҡый)
(буранда аҙашып ҡалған берәү илай төҫлө, йыртҡыс януар кеүек олой, кемдер ҡытҡылдап көлгән кеүек, шомло тауыштар сығара,..)
( Урамдарға, ҡапҡа – ишектәргә асылмаҫлыҡ итеп ҡар өйә.)
Һ. Таҡташтың “Мөхәббәт тәүбәһе” поэмаһынан өҙөк уҡыу.
- Ағастар, урмандар нисек үҙгәргән?
(аҡ тунға төрөнгән, бәҫ ҡунған, тәрән тынлыҡ, уйға сумған, көрәнһыу төҫкә ингән. Ҡайын суҡлы аҡ шәлен ябынған.
3)Үҙҙәре төшөрөп килгән һүрәттәр буйынса һөйләтеү.
- Ни өсөн ошондай һүрәт төшөрөргә уйланың? Ҡыштың ҡайһы яғы һеҙгә оҡшай? Ни өсөн?
4)Ҡыш тураһында шиғырҙар уҡытыу.
- Һүҙ сәнғәте оҫталары ҡышты үҙ әҫәрҙәрендә нисек тасуирлаған?
5) Һынамыштар әйттереү.
- Ҡыш тураһында халыҡ та, үҙ тәжрибәһенән сығып, хаҡ һүҙҙәр – һынамыштар әйтә. Халыҡ әйтһә - хаҡ әйтә. Һеҙ ҡайһыларын беләһегеҙ?
* Түбәнән йыш һәм оҙон боҙҙар аҫылынып торһа – мул уңышҡа.
* Ғинуар һыуыҡ булһа, июль йылы һәм ҡоро килер.
* Бурандар бик йышлаһа, июль ямғырлы булыр.
* Һыуыҡ ғинуарҙар ҡабатланмай.
* Туҡран ғинуар айында туҡылдай башлаһа – иртә яҙға.
6) Мультимедиа презентацияһынан ҡышҡы күренештәрҙе ҡарау.
4. Йомғаҡлау.
- Дәрес оҡшанымы?
Ошо материалдарҙы ҡулланып, береһенән-береһе матур иншалар яҙып алып килерһегеҙ, тип ышанам.
