Тема: Мифтахетдин Аҡмулланың «Нәсихәттәр» шиғырын өйрәнеү
Маҡсат:
1) М.Акмулланың тормош һәм ижад юлы тураһында белемдәрен тулыландырыу; шиғырына анализ яһау аша, ижадына баһа бирергә өйрәтеү;
2) Уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен һәм фекерләүен, тасуири уҡыу һәләттәрен үҫтереү;
3) Аҡмулла ижады нигеҙендә уҡыусыларҙа белем- мәғрифәткә ынтылыш, ғәҙеллек. юғары әхләҡи сафлыҡ, халыҡтың ауыҙ-тел ижадына, тарихына, мәҙәниәтенә һөйөү тәрбиәләү.
Йыһазландырыу: китаптар күргәҙмәһе, схемалар, таблицалар, видеояҙма, фонояҙма., компьютер презентацияһы, аңлатмалы һүҙлектәр, карточкалар.
Дәрес барышы:
I. Ойоштороу. Сәләмләү.
II. Фонетик- орфоэпик күнегеү.
- Иғтибарҙы таҡтаға йүнәлтәйек. Таҡтала яҙылған шиғырҙы уҡыйыҡ.
Башҡорттарым, тиһең һин,
Уҡыу кәрәк,тиһең һин.
Арабыҙҙа наҙандар күп
Белем кәрәк, тиһең һин,
Уҡыу кәрәк тиһең һин.
(Р. Солтангәрәева)
III. Инеш әңгәмә.
- Был шиғыр юлдары нимәне хәтерләтә? Кемгә мөрәжәғәт ителә?
- Эйе, М. Аҡмулланың “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” шиғырына оҡшаған, әммә авторы – Башҡортостандың билдәле сәсәниәһе Розалия Солтангәрәева. –Иҫегеҙгә төшөрөүегеҙ бик яҡшы. (Таҡтала М. Аҡмулланың портреты күрһәтелә).
- Кем һуң ул Аҡмулла? Уның ысын исеме кем? (Таҡтала Мифтахетдин Камалетдин улы Камалетдинов Аҡмулла һүҙҙәре сыға) Ул исемде уға кемдәр биргән? Аҡ сифаты айырым үҙенсәлеккә эйә, аҡ күңелле, тура һүҙле, ғәҙеллекте яҡлаусы, аң-белем таратыусы булғаны өсөн бирелгән.
Тик уның шиғри шәлкеме тулыһынса тура киләме? Әйҙәгеҙ, иҫкә төшөрөп китәйек. Кем М. Аҡмулланың шиғырын һөйләп китә? (Бер уҡыусының яттан һөйләүе )
IV. Үтелгәндәрҙе нығытыу.Үҙегеҙҙе баһалағыҙ.(карточкалар таратыла)
М.Аҡмулланың беҙ тормош юлы тураһында беләбеҙ. Белгәндәрҙе тест һорауҙары ярҙамында ҡабатлап, тикшереп алайыҡ.(Тест һорауҙарына яуап алыу).
V. Дәрестең маҡсатын билдәләү.
- Тимәк, беҙ бөгөнгө дәрестә нимә тураһында һөйләшәсәкбеҙ?
- М.Аҡмулла ижады менән танышыуҙы дауам итеп,. «Нәсихәттәр» шиғыры өҫтөндә эшләрбеҙ. (Таҡтала дәрес маҡсаты сыға)
Аҡмулла ижады нигеҙендә аң - белем, ғилем-һөнәр алыуға, юғары әхлаҡи сифаттар тәрбиәләүгә ынтылыш тәрбиәләү.
VI.Төп өлөш.Текст өҫтөндә эш
Нәсихәт - назидание, наставление, поучение.
1. Шиғырҙы тасуири уҡыу.
2 .Уҡыусыларҙың тасуири уҡыуы.
- М. Аҡмулла нимәләргә иғтибарҙы йүнәлтә? Кешеләргә иң кәрәкле, мөһим, ҡиммәт нәмәләрҙе һанап бирә. Тормошта юғары әхлаҡи нормаларҙы үтәргә саҡыра. Йәнәшәләге кешеләргә иғтибарлы, ихтирамлы булырға өндәй.
3.Һүҙлек һүҙҙәре:
“Иман шарты”- религиозный учебник.
Әхирәт эштәренә инан - верь в загробную жизнь
Төңөлөү-терять надежду
Ниғмәт - һый-хөрмәт, байлыҡ; богатство
Тәүфиҡ-благочестие, благонравие
4. Шиғырҙан Аҡмулла һанап киткән ҡиммәттәрҙе һанап китегеҙ. Улар нисәү? Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, ни өсөн ул мотлаҡ 7 ҡиммәт тураһында әйтә?
Башҡорттарҙа 7 һаны изге һан тип иҫәпләнгән, тормоштоң 7 терәге тип аңлатҡан. Тиккә генә өҫтә 7 күк ҡатламы, аҫта 7 ер ҡатламы, йәйғорҙоң 7 төҫө, аҙнаның 7 көнө, 7быуынды белергә ҡушҡандар, моңдоң 7өнө, 7 диңгеҙ артына киткәндәр, күктә 7 йондоҙ - Етегән менән бәйләгәндәр.
VII. Ял минуты.
Тын юлдарын киңәйтеү өсөн ошондай күнегеү эшләгәндәр.
Етегәнем ете йондоҙ, ете әйтһәм, сауап булыр тип бер тын алыуҙа әйтә алһаң, теләгең ҡабул була тигән ышаныу булған. Әйҙәгеҙ, башта теләгегеҙҙе уйлап, оҙон итеп эскә тын алып, әкрен генә сығарып.7тапҡыр ошо юлдарҙы ҡабатлайыҡ.
VIII. Ете ҡағиҙәне уҡып бирегеҙ. (Таҡтала һүҙҙәр схема рәүешендә сыға). Был һүҙҙәрҙе бер һүҙ менән әйткәндә нимә була? Тәрбиә.
Һығымта яһау.
IX. Аңлатмалы һүҙлектәр менән эшләү.
Һүҙлектән аңлатмаларын табып, яҙып алырға Терәк һүҙҙәрҙе ҡулланыу. Яҙғанды уҡып барыу.
X. Йомғаҡлау. Кешемен тигән кешегә иман, аҡыл, әҙәп, ихлас юлдаш булырға тейеш тип өйрәтә шағир
- Беҙ Аҡмулла шиғыры нигеҙендә ысын кешенең портретын һүрәтләнек. Ысын кеше ниндәй булырға тейеш? Ошондай затты беҙ яҡшы, белемле, тәрбиәле, иманлы кеше тибеҙ. Ә яманды? Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, беҙҙең тормошта кире күренештәр ҙә етерлек. Һанап бирегеҙ. Беҙ ҙә Аҡмуллаға эйәреп, 1,2,3…7 тип һанап ҡарайыҡ. (Дәфтәр биттәре таратылып бирелә).
Бер тигәс тә ни яман?
Бер кемде лә тыңламай эскән-тартҡан шул яман.
Ике тигәс тә ни яман?
Икелеләр алырға дәрес эшләмәһәң, шул яман.
Өс тигәс тә ни яман?
Өҫтөң башың ҡарамай сәсең туҙһа, шул яман
Дүрт тигәс тә ни яман?
Дуҫ ҡәҙерен белмәһәң, шул яман.
Биш тигәс тә ни яман?
Биш балаһын ҡарамай, эсеп йөрөгән, шул яман.
Алты тигәс тә ни яман
Алтын ҡуллы ир-аттар эшләмәһә, шул яман
Ете тигәс тә ни яман
Егет-ҡыҙҙар өйөлөшөп, һүгенһәләр, шул яман.
XI. Баһалау. (Үҙ - үҙҙәрен баһалау билдәләрен әйтәләр.)
XII. Өйгә эш. МИФТАХЕТДИН һүҙенә кешегә хас сифаттарҙы яҙып килергә.
XIII. Ильсур Тайсин башҡарыуында «Аҡмулла нәсихәттәре» мөнәжәтен тыңлау.
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Исемдәрҙең күплек, килеш ялғауҙары
Хәрефтәр Күплек ялғауҙары
Эйәлек
(Притяж.)
Төбәү
(Дательн.-направит.)
Төшөм
(Винит.)
Урын-ваҡыт
(Место-времен.)
Сығанаҡ
(Исходный)
а, ә, ы, е, о, ө, я
з, ж, л, м, н, ң
з, р, у, ү, й, и, ю
б, в, г, д, к, ҡ, п, с, ҫ, т, х, һ, ц, ч, ш, щ
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Үҙеңде баһала
Дәрес этаптары
Билдә (оценка)
I
Ойоштороу
II
М.Аҡмулланың шиғырҙарынан өҙөк һөйләү
III
Тест һорауҙарына яуаптар
IV
Шиғыр өҫтөндә эш
V
1) Тасуири уҡыу
2) Терәк һүҙҙәр менән эш
3) Аңлатмалы һүҙлек менән эш
VI
Йомғаҡлау. Ҡобайыр яҙыу
_______________________ (Исем, фамилия)
Терәк һүҙҙәр (опорные слова)
Абруйлы – авторитетный, почитаемый
Аҡыллы – умный, разумный, смышленый, способный, мудрый
Батыр – смелый, храбрый, отважный, мужественный, героический
Бахыр – бедный, несчастный
Билдәле – известный, знаменитый, заметный
Гүзәл – прекрасный, великолепный, изящный, красивый
Ғорур – гордый
Ғәҙел – справедливый
Данлыҡлы – прославленный, знаменитый, знатный
Дәртле – страстный, воодушевленный
Егәрле – трудолюбивый, росторопный, проворный, работящий, энергичный
Етеҙ – быстрый, ловкий, бойкий
Зирәк – способный, смышленый, одаренный
Иғтибарлы – внимательный, чуткий
Изгелекле – делающий добро
Иман – благонравие, вера, религиозное убеждение
Ихлас – искренний, душевный
Йыуаш – смирный, кроткий, безропотный
Кешелекле – человечный, гуманный, отзывчивый, добрый
Көслө – сильный, крепкий, здоровый, могучий
Ҡыйыу – смелый, отважный
Ҡәҙерле – дорогой, почетный, почтенный
Ҡәнәғәт – довольный, удовлетворенный
Күңел – душа (внутренний мир человека, его сознание)
Матур – красивый, пригожий, прекрасный
Наҙан – невежда, необразованный, безграмотный
Намыҫлы – честный, добросовестный, порядочный
Ныҡлы – твердый, стойкий, уверенный, непоколебимый, непреклонный
Оҫта – умелец, мастер, знаток
Сабыр – терпеливый, уравновешанный, спокойный
Тапҡыр – находчивый, смышленый, остроумный, меткий
Тоғро – верный, честный, правдивый
Тәүфиҡлы - благонравный, благовоспитанный
Тәрбиәле – воспитанный, благонравный
Уңған – умелый, ловкий, способный, проворный, дельный, деловой
Фиҙәҡәр – самоотверженный, беззаветный, преданный
Фәҡир – нищий, бедный
Хөрмәтле – уважаемый
Шөкөр – довольствование, благодарность, признательность
Әҙәпле – учтивый, вежливый, деликатный, приличный, благовоспитанный
Яғымлы – ласковый, нежный, любезный, приятный, симпатичный, привлекательный
Яҡшы – хороший, добрый, славный, доброжелательный, добродушный
Яҡын – близкий, родной
Ялған – лживый, ложный, поддельный
Ялҡау – ленивый, лентяй, лодырь
Ярҙамсы – помощник, отзывчивый
Яуыз – злой, зловредный, свирепый, злостный, отъявленный, заклятый, лютый
