Тема: Сěт-турăх.
Урок тěсě: вулав, калаçу, çыру (хутăш урок).
Урок тěллевěсем:
1. Сĕтрен тăвакан çимĕç ячĕсемпе паллашасси, «Сĕт-турăх» калава илемлĕ вулама, ăна тишкерме, ăнланма вĕрентесси.
2. Ачасен пуплевне, тавракурăмне аталантарасси.
3. Ачасене ěçе юратма вěрентесси.
Урокра усă курмалли хатěрсем: учебник «Чăваш чĕлхи»: Вырăс шкулĕн 6-мĕш класĕ валли/И.А.Андреев,Р.И. Гурьева, Л.Н. Кузьмина, В.Н. Пушкин.- Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 1998.-382 с., çÿпçе, хурса, хăйма; карточкăсем çине çырнă сăмахсем: çу, сěт, хăйма, тăпăрч, чăкăт, уйран,хуран кукли.
Çěнě сăмахсем: уйран, уйран уçлать, кăмăс; кăркăссем, кăнтăрти халăхсем, шăмă чирě, ÿпке, сиплě.
Урок юхăмě
1.Сывлăх сунни.
2.Дежурнăйсем çанталăк çинчен каласа пани.
Паян урамра пĕлĕтлĕ çанталăк, сивĕ мар, çил вĕрет, хĕвел пăхмасть, çумăр çумасть.
3. Вěреннине аса илесси. Калаçу:
- Пирěн хула мěн ятлă?
- Хулара сěт-çу завочě пур-и?
- Унта мěн туса кăлараççě?
- Сирěн ялта асаннÿн ěне пур-и?
- Ẽне мěн парать?
- Тата мěнле килти чěр чун сěт парать?
- Эсě сěт юрататăн-и?
- Эсě качака сěтне ěçсе курнă-и?
II. Çěнě темăна ăнлантарни.
1) Учебникри текстпа ěçлени (58 стр.).
а) Фонозарядка туса илни:
- сăмах вěçне хыттăн калани (усăллă, сахал, кăмăс, вырăнта, çулталăк, маларах, тытăннă);
- сăмах вěçне çемçен калани (ěлěк, ÿпке, сиплеççě, ěне сěчě, сěтрен, илет, сěт).
ă) Çěнě сăмахсемпе ěçлени, вěсене ударени тěрěс лартса вулани, сăмахăн пěлтерěшне ăнлантарни, тетрадьсем çине çырса хуни.
кăнтăрти халăхсем – народы юга
кăркăссем – киргизы
кăмăс – кумыс
сиплě - полезный
шăмă чирě – костное заболевание
ÿпке – легкие
уйран – пахта
уйран уçла – сбивать масло
б) Сăмахсен синонимěсене тупни:
сиплě сыватаççě
ÿсет хатěрлеççě
тăваççě çитěнет
сиплеççě усăллă
в) Текста вулани. Малтан лайăх вулакан ача текста пĕтĕмĕшле вулать, унтан пайăн-пайăн сасăпа вулаççĕ. Ун хыççăн пĕр ача содержанине вырăсла кĕскен каласа парать.
Текста мěнле ăнланнине тěрěслени:
-Халě ěне сěчě мěнле вырăнта тăрать?
-Сěтрен мěнле апат тума пулать?
-Кăнтăрти халăхсем мěн сăваççě?
-Сурăх сěтěнчен мěн тăваççě?
-Казахсемпе кăркăссем мěн сăваççě?
-Лаша сěтěнчен мěн тăваççě?
-Кăмăс сывлăхшăн усăллă-и? Мěншěн?
2) Доска çинче панă схемăпа ěçлени.
[pic] [pic] [pic] [pic] турăх тăпăрч чăкăт
хуран кукли
[pic] Сěт
[pic] [pic] хăйма çу
уйран
2-3 ача схема тăрăх сěтрен мěнле апат тунине туллин каласа парать. Ыйтусем çине хуравлаççě:
- Тăпăрчран чăвашсен мěнле çимĕçне хатěрлеççě?
-Эсě чăкăт е хуран кукли çисе курнă-и?
-Сěтрен тунă çимěçсенчен эсě хăшне ытларах кăмăллатăн?
«Уйран» сăмаха эпир «пахта» тесе куçартăмăр. Эсир çакна мěнле ăнланатăр?
Учитель вырăсла ăнлантарать. Уйран уçла-делать пахту или сбивать масло. Чтобы сбить масло, чуваши использовали и сейчас используют пахталку (çÿпçе) и мутовку (хурса). В пахтаницу наливают сметану (хăйма) и, добавив немного воды, начинают пахтать вот такими движениями. (Учитель туса кăтартать, ун хыççăн 2-3 ача уйран уçласа пăхать ).
Учитель мĕн каланине пĕтĕмлетсе хăварать.
Уйран уçлама çăмăл мар, хăшпĕр чух çур сехет хушши уçлама тивет. Çак ĕçе тунă чух çыннăн чăтăмлăх кирлĕ.
Çавăнпа ваттисем çапла каланă :
«Ẽçрен ан хăра, вăл хăй санран хăратăр». («Работы не бойся, пусть она сама тебя боится»).
III. Вěреннине çирěплетни.
1) Текстри предложенисене тупса палăртни:
- Врачи говорят, что козье молоко полезнее, чем коровье.
-Народы юга и сейчас доят овец.
-В старину и чуваши готовили кумыс.
-В санатории и сейчас кумысом лечат болезни легких и костные заболевания.
-Овцу и козу люди начали доить раньше, чем корову.
2) Пуплеве аталантармалли хăнăхтару. Учитель текста 2 хут вулать, унтан 2-3 ача каласа парать.
Уйран уçлать. Асанне уйран уçлать. Манăн асанне уйран уçлать.Манăн асанне паян уйран уçлать. Манăн асанне паян тутлă уйран уçлать. Манăн юратнă асанне паян тутлă уйран уçлать.
IV. Ачасен пěлěвне хакласси. Учитель тест ěçě ирттерет.
1) Брынзăна мěн сěтěнчен тăваççě?
а) Кěсре
ă) Ẽне
б) Сурăх
в) Качака
2) Кěсрене мěнле халăх çыннисем сăваççě?
а) Казахсем
ă ) Кăркăссем
б) Пушкăртсем
в) Пурте тěрěс
3) Уйрана мěнрен тăваççě?
а) Турăхран
ă) Сěтрен
б) Хăймаран
4) Кăмăспа мěнле чиртен сиплеççě?
а) Пÿререн
ă) Упкерен
б) Шăмă чирěнчен
в) Чěререн
V. Киле ĕç пани. «Сĕт- турăх» калавăн содержанине каласа пама хатĕрленесси.
