6 сыныф
Мевзу. Сайылар. Морфологик эмиети ве синтактик ролю.
Микъдар (эсап) ве сыра сайылар.
Макъсады: -сайылар акъкъында талебелернинъ бильгилерини теренлештирюв;
- сайыларнынъ грамматик алямети ве чешитлеринен таныштыру;
-джумледе сайыларны догъру къулланмагъа огретюв;
- талебелернинъ иджадий къабилиетлерини инкишаф этюв;
- кечильген мевзулны текрарламакъ ве пекитмек;
- ана тилине меракъ ве севги ашламакъны девам эттирмек.
Дерснинъ донатувы: Дерслик, таблица, ресимлер ракъамлар лотосы.
Дерснинъ кетишаты
1.1.Тешкилий ань. Дерснинъ мевзусыны, макъсадыны, беджериледжек
ишлеринен таныштырув.
2. Субет дакъкъасы. .Агъзавий нутукъларыны инкишаф этюв.
1.Шимди табиатта насыл йыл мевсими?
2.Этрафта насыл денъишмелер ола?
3. Къышнынъ сонъунен эрте баарь арасында насыл денъишмелер олып кече?
4. Джанлы табиат (айванлар, къушлар) насыл арекет эте?
5. Къышта табиатта насыл ренклер укюм сюре?
6. Баарьде насыл ренклер укюм сюре?
П. Бильги алышкъанлыкъларны систематизирлемек.
Тест – экспресс(иш дефтерлерде беджериле)
1.Мустакъиль сёз чешитлери:
А. Исим;
Б. Сыфат;
В.багълайыджы.
2. Хас исимлер:
А.(А,а)на;
Б. С,с)алгир);
В. (А,а)къмесджит.
3.Исим—
А.предметнинъ аляметини ифаделей;
Б. предметлик манасыны ифаделеген там маналы сёз;
В. предметнинъ хас шекилини косьтере.
4. Сыфатларны къайд этинъиз.
А. беяз, къып - къырмызы, ешиль;
В. бугунь, кенар, ашагъы, устюнде.
Индивидуаль иш. ( эки талебе къарточканен чалыша)
1-иш Вазифе Джумледе исимлерни къайд этмек, нокъталар ерине арифлерни къоймакъ, Къавусчыкъларны ачып сёзлерни догъру язмакъ, исимлернинъ келишлерни бельгилемек.
1 карточка Коюмиз Чат…рдагъ этег…нде, джапкъа къарш… ташлы - чакъыллы б…р ерде ерлешкен.
2 карточка Къарт(бабам ) ма(нъ,н)а пек ч…къ маса(л,л)ар ве риваетлер икяе эте эди.
(Талебелернинъ джевапларыны эшитмек ве тешкермек, хаталары олса, талебелер ярдымынен тюзетмек.)
Ш. Янъы мевзу устюнде чалышув.
1. Тахтада янъы мевзу.
Оджа: Шиир окъуй:
Исим меним адым, сойадым, догъгъан ерим.
Сыфат меним боюм, табиатым, корюнишим
Догъгъан йылым, кунюм, мектепке баргъан сенени
бильдире…………( Сайы).
- Балалар, сизинъ фикиринъиздже, огрениледжек янъы мевзунынъ серлевасы нени
анълата? – Саймакъ, саюв, эсап этмек.
- Язувда сайыларны ненен къайд этелер? – Ракъамларнен.
Меселя: - 3,15,23,56,163.
- Нуткъумызда насыл сайларны сыкъ ишлетемиз?
- Микъдар, риязият сайылар къаерде чокъ расткеле? Тюкянда, математика дерслеринде, бухгалтерияда ве идарелерде.
Меселя: бир кило шекер, эки пачка туз, 120 кумюш айлыкъ.
Оджа: - Сыра сайылар къаерде къулланыла?
- Театрде ерлернинъ сырасыны ве ернинъ ракъамыны косьтере,
ордуда – аскерлер сыраларнен юрелер,
сыныфта ралелернинъ ерлештирюви ве иляхри
Меселя: Он бешинджи ер; экинджи перде; учер – учер аскер тизильди.
2. Тиль материалыны козетюв ве таблицанен чалышув.
бир 1 САЙЫ - инджи -,бешинджи, ; секизинджи он бир 11, -ынджы - онынджы, юз алтмышынджы
юз он 110 -нджы , он алтынджы
нджи единджи, йигирминджи;
К сурет 1 3 ч пай – къачар ? сонъки эджа созукънен битсе,шар,-
Е махрадж 3 ; 5; е алтышар
С учьтен бир ш едишер
И бир бутюн бештен учь и онар
Р бир бучукъ ( ярым ) 1,5 т бирер
и Бирер сыра
мулькиет къабул т тахминий – лар - лер
хаберлик ялгъамаларны ю Баланынъ онларнен китабы бар.
келиш Ис.с Эте этмей р Китапханеде бинълернен китап сакълана.
С.Ис. л Бир къач кунь
Баланынъ экиси учь баланы е Беш – он кумюш
Учь балагъа н
теркипли Учь баласы е Бинъ докъуз юз
он учь и саат
экишер – экишер м 1,30 – бир бучукъ
бир бучукъ ( 1,5) л 1с 40д йигирми дакъкъанен эки
Сыныфта талебелер ралелерде
экишер-экишер отуралар. Я Мектепте дерслер секиз бучукъта башлай.
с
ы
с
и алтынджы хаберлик ялгъамалары дудакълы
созукъларны къабул
н этемей
г единджи Джумледе синтактик вазифеси о,у,ё,ю о,у,ё,ю
а Талебелернинъ
н экиси окъуй.
И
з Али ярышта биринджи Кок кит еди тоннагъа якъын келир.
м ерни алды. (айырыджы) (ал)
Мен сырада биринджим (хабер) Али единджи сырада отура.(ал)
Майыснынъ экиси (муптеда) с
Сайыларны дефтерге кочюрмек ве чешитини къайд этмек.
Тахтада джумлелер. Мен сыныфта экинджи раледе отурам. Коюмизде беш сокъакъ ерлешкен. Онынъ алдында, маса огюнде, элли яшларында бир къадын отура.
Бойлеликнен, сайылар предметнинъ микъдарыны, сайысыны, я да ерлешкен теркибини ифаде эте. Сайылар исимге багъланып келирлер ве онынъ микъдарий аляметини косьтере
экинджи раледе, беш сокъакъ, элли яшларында
Сайылар арифнен ве ракъамнен языла.
Языда эки чешит ракъамлар ишлетиле: арап: 1987 сене, 18 майыс, 4+5=10;
Рим: ХХI асыр, III – Къурултай, IV къысым. (тахтада язылгъан)
3. Дерсликте назарий материалнен чалышув. Саифе – 9
А). Морфологик хусусиетлери: 1. Сайы исим огюнде келип, сайысыны, микъдарыны бильдирмек ичюн хызмет эткенде тюрленмей: меселя: Он эки талебе группаны тешкиль эте. Ёлда дёрт саат олдыкъ.
Б). Сайылар исимлешкенде, исим киби чокълукъ, келиш, мулькиет ялгъамаларыны къабул эте. (тахтада) онларнен адам, биз онмыз, дёртинъиз кельнъиз, он экини кечкенде ёлгъа чыкъынъыз.
В). Муреккеп сайылар айры – айры язылыр ве денъишкенде тек сонъки сайы ялгъаманы къабул эде.
Меселя: юз йигирми биринджиден, он бешинджиси; Лякин юз йигирми биринджи баладан ( сайыдан сонъ исим кельсе, ялгъаманы исим къабул эте, сайы деньишмей)
Г). Синтактик хусусиетлери. 1. Сайы исим огюнде кельгенде – айырыджы ола.
Мектебимизде он беш сыныф одасы бар.
А). Фииль огюнде кельгенде – ал вазифесини беджере. Сервер ишни саат едиде
Башлады.
Д). Исим ве фиильге бойсунмагъанда муптеда учь – алтынынъ ярысы, хабер – эки
Кере алты – он эки, тамамлайыджы: алтыны учьке больсек эки ола.
IV. Умумийлештирюв ве систематизирлев.Биринджи эсап сайыларны, сонъ исе сыра сайыларны дефтерге кочюрип алынъыз.
Февраль 14-те Ростов шеэри азат этильди. Бу шеэр ичюн ильки урушта Амет – Хан душманнынъ гъает муим разведкаджы самолётыны ёкъ этти. Ростов ве Батайск ичюн урушларда о, он бир фашист самолётыны ёкъ этти.
( Л. Софудан). Буюрынъыз, кошедеки йигирминджи койкагъа ерлешинъиз.
( Ю. Болат). Онынъ артындан экинджиси, учюнджиси пейда олды. Еди кере ольче, бир кере кес. (ат. сёзю ). Биз алтынджы сыныф талебелеримиз.
Дерсликтен мешгъулиетни беджерюв. №
Иджадий иш.
Сайыларнен олгъан аталар сёзлерни эслеп язмакъ.
( Бир душман чокъ, юз дост аз.
Бир яманнынъ еди маалеге зарары чокъ.
Едиси бирисини беклемез. Ве иляхри )
V. Рефлексия. Дерсни нетиджелев.
1. Субет.
1.Сайылар не анълата?
2.Сайыларнынъ насыл чешити ола?
3.Эсап сайылар не анълата?
4.Сыра сайылар не косьтере?
2. «Микрофон»
1. Дерсте насыл янъгъылыкъларны бильдинъиз?
2.Дерснинъ къайсы болюгинде къыйынлыкъ чектинъиз?
3.Дерсте насыл малюмат сизге таныш эди?
4. Нени огрендинъиз?
VI. Эвге вазифе.
Назарий материалны ( къаиделерни ) бильмек.
№ ишни беджермек. ( оджанынъ теклифинен )
VII. Талебелернинъ джевапларыны, дерсте активлигини баалав.
