Къырымтатар эдебият дерсининъ план- конспекти.
Дерс сеяат.11сыныф.
Мевзу : Шамиль Алядиннинъ « Иблиснинъ зияфетине давет » эсеринде Багъчасарай шеэрининъ сымасы.
Макъсад :
-эсерден алынгъан метин мундериджеси устюнден субет кечирюв(серб ест фикир юрсетюв),къарама –къаршы тюшюнджелерничезюв,мантыкъ тарзында фикир этювни огретюв;
-Багъчасарай образы эсасында миллетчилик ве ватанперверлик меселелерини айдынлатув ве тербиелев.
Корьгезмелер :
Дерслик,ресимлер,интерактив тахта,боялар ,фырчылар ,кягъытлар,ватман,планшетлер,джанлы музей,эшьялар,балчыкъ.
Дерснинъ кетишаты.
Оджа:Селям алейкум урьметли талебелер, мусафирлер. Хош кельдинъиз бизим дерсимизге .Бугунь дерсимиз пек меракълы .Эпимиз берабер И.Гаспралынынъ заманына аит олгъан Багъчасарай шеэрине сеяатта булунаджамыз.
Музыка чала. Ортагъа миллий урбаларда къызлар,огъланлар чыкъалар ве оданы донатмагъа башлайлар:табакъларда чешит тюрлю миллий емеклер.
Джанлы музей нумайыш этелер.
Эзан сеси янгъырай. Миллий ава чалына.
Талебелер эсерден парчалар окуйлар.
Талебе:«Усеин оджа чемше огюндеки сылакъ ташлар устюне ихтиятле баса-баса къаршыдаки къалдырымгъа чыкъты,Орта Медресе бетке ёл тута.Хан- Джами мааллесининъ эсли-башлы эркек эалиси шимди уйле намазында,Джаддеде адамлар,тюкянларда муштерилер ёкъ.Ибадетханеге кетмеген кахьялар, меъмурлар тенеффюс маначыгъынен къавеханелерге толушкъанлар. Шеэрнинъ меркез мааллеринде,авропалыларгъа бенъземек ичюн,уйлелик тенеффюске риает этильсе де,ичери аралыкълардаки тюкянларда тёкмеджилер, къылджылар, къуюмджылар, къалайджылар, бакъырджылар, къадайыфчылар, куркчилер ,терзилер уйлелик тиджаретни токътаткъанлары ёкъ.»
Талебе: «Он алты бинъ адамлыкъ эалиге саип шу шеэрнинъ отуз эки маалесинде отуз эки джамиси, отуз эки юксек минареси,отуз эки имамы ве мазини олып, онынъ да, дигер буюк шеэрлер киби, озюнинъ ичтимаий табакъалары, акъ суеклилери-бейлери, мырзалары, челебилери; руханийлери –шейхлери , къадылары, хатиплер имамлары; зенгинлери и буржуасы ве озюнинъ эр куньгю емеги иле кечинген фукъаре зенааткярлары ,усталары ве , ниает,Чурук-Су боюнда тизилип, орта асыр усулы иле иш корюджи табаналарнынъ ишчилери ве халфалары, къара хызмет кишилер и ве, бойле аяттан наразы генчлери, муниверлери де мевджуддыр .
Талебе: «Зенгинлер ве аллылар яшагъан эвлердеки чокъ куньлю тойлар , яшлар отурышувлары, къызлар джыйынлары, киев тыраш олувы… ве бу тойларда чалынгъан тесирли назик авалар, араретли оюнлар, мусафирлер ичюн пиширильген палевезели плявлар, къавурмалар , кебаблар, бакълалы , нохутлы, къартоплы эт шорбалары, мусакъкъалар, сармалар,долмалар , пачалар,сыркели куфтелер, кобетелер, бурмалар, къыйыкълар, богъчачыкълар,къурабиелер, эльвалар, хошафлар ве саирелер халкъымызнынъ саньатындаки буюк меаретини косьтермекли, мезкюр емеклерининъ лезетини бакъмагъа къазанчы мусааде этмейип умач шорбасы, ягъсыз ве къатыкъсыз макъарне, бакъла, яхут экмек …табаналарда джыйыгъан, тозлангъан терилерден къырылып алынгъан «тери ягъы»нда пиширильген агъыр къокъулы емеклер?!»
Вазифе:Окъулгъан парчаларгъа ресимлерни тапынъыз ве къыскъа икяе тизинъиз ?(5 дакъикъа бериле). Язгъан ишлерини окъуйлар.
Оюнджылар такъымы миллий урбаларда «Багъчасарай нагъмелери» оюныны
иджра этелер.
Оджа:Сизнинъ дикъкъатынъызгъа урьметли талебелер белли къырымтатар эснафчылардан бири Мамут Чурлунынъ эсерлеринден таныш этмеге истер эдим(слайд-шоу косьтериле).
Вазифе:масада ерлешкен эснаф алетлерини сайлап алынъыз ве эсерде раст кельген сатырларны тапынъыз.
Талебелер эснафчылар урбаларыны ве алетлерини алалар ве масаларгъа
отуралар. Эсерден эр бир эснафчыгъа келишкен сатырларны тапалар.Тахтагъа чыкъып озь ишлерини косьтерелер.
Оджа:Шимди сизнинъ дикъкъатынъызгъа Багъчасарайгъа багъышлангъан видеороликни такъдим этем (музыка аркъалы).
Талебе: Багъчасарай,Багъчасарай!
Эки сез бир ерде къошулур:
Багъы да бар,сарай да шу сезде.
Багъчасарай,Багъчасарай.
Сенинъ адын дюльберден дюльбер.
Керчектенбир вакъыт сарай олгъансынъ.
Энди къартайдын,яшын къачтан-къач юз
Адынъ муир олгъан бизим юреклерде,
Къалгъан халкънынъ эвчиклери,
Кирамет къаплы тепел ери.
Тарчыкъ экен азбарлары,
Пытакъ узата пенджереге тер еклер.
Талебе: Ешиль джаплар арасында эскен елин
Тар сокъакълы маалелерде кимни арай?
Ничюн къурып къалды «Сары Чешме»леринъ?
Сейле манъа, Багъчасарай, Багъчасарай.
Раст кетирдим бир ёсманы сокъагъында,
Мерабанъыз» деди,къашы-козю къара.
Къара денъиз далгъаланды тен-къанымда,
Инан бунъа Багъчасарай,Багъчасарай.
Оджа: Багъчасарай сымасында кимлернинъ характерлерни коре билесинъиз?
Талебелер дерсликнен, китапларнен, ресимлернен , планшетлернен къуллана билелер. (6 дакъикъа бериле)
Оджа: шимди исе талебемиз меракълы ишини такъдим этеджек.
Талебе: « Салачыкъ бою» ве « Исмаил бей Гаспралынынъ басмаханеси» азырлагъан видеоролик презентациясыны экскурсия тарзында нумайыш эте.
Оджа: Ш. Алядиннинъ эсеринде Багъчасарай сымасы ве земаневий Багъчасарай сымасы арасында фаркъны анълата билесинъизми?
Вазифе:маса усьтюнде тюрлю ресимлер арасында Багъчасарайгъа аит олгъан левхаларны айырып алмакъ ве заманымызгъа коре келишкен плакатларны япмакъ (5 дакъикъа).
Талебелер азыр олгъан ишлерни, тахтагъа чыкъып,анълаталар.
Оджа:дерснинъ сонъунда бизлер о замангъа далып, озюмизни аят эснафчылары деп сайып ,шимдики заманда Багъчасарай сымасыны насыл яратыр эдинъиз?
Вазифе:мини-инша язув(5 дакъикъа бериле)
Иджадий иш.
Масалар усьтюне тахтачыкълар ве балчыкъ бериле,
Оджа:инсан озь аятынынъ эйкельтрашыдыр ,тахталарны ве балчыкъларны алып, Багъчасарай тимсалини япынъыз.Бу тимсаллер омюр бою акъылынъздан чыкъмасынъ.Тимсаллерни мусафирлерге багъышлайыкъ.
Нетидже:Ш.Алядиннинъ эсеринде Багъчасарай сымасы юрегимизде къырымтатарларнынъ зенгин тарихына, урф- адетлерине,медениетине,санатына,ватаныны ,миллетине,ана-диярына уяндыра.(миллий гимн янгъырай).
Эв вазифеси. Багъчасарайгъа багъышлангъан эсерлерни араштырып , метинлерни ресимлернен яраштырып презентацияларны азырлан (планшетни къулланув).
Баалар къоюв.
