Сабақтың тақырыбы: Импульстің сақталу заңы
Сабақтың мақсаты:
1) Білімділік мақсаты: Оқушылардың «Дене импульсі. Импульстің сақталу заңы» тарауы бойынша алған білімдерін практикада қолдана білу іскерліктері мен дағдысын қалыптастыру.Өткен материалды қайталап, қорытындылау.
2) Дамытушылық мақсаты: «Дене импульсі. Импульстің сақталу заңы» тақырыбы бойынша есеп шығара білуге, әрбір оқушының жеке басының бейімділігін және еске сақтау қабілеттерін ,өзгермелі ситуация жағдайында шапшаң бағдарлай білуді, өзісінің нәтижесін қортындылап,жауапкершілікпен қарай білу әрекетін арттыру, дамыту.
3)Тәрбиелілік мақсаты: Оқушылырды ұқыптылыққа, өз бетінше ізденуге, алғырлыққа, шапшаңдыққа, жинақы болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: ауызша журнал түрінде қайталау, білімін бақылау.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап,СКТ, шығармашылыққа баулу.
Сабақтың көрнекілігі: ДК, үлестірме қағаздар, білім анкетасы, плакат,
Пән аралық байланыс: математика, қазақ әдебиеті.
Сабақтың жоспары:
1.Кіріспе. Психологиялық ахуал (Оқушылар бір-біріне сәттіліктілейді)
2.1-бет «Ой қозғау»
Еске сақтау қабілетін байқау,ойымызды саралау көзделеді.
(Өткен материалдарды қайталау)
3.2-бет «Ой толғау»
Ойлау қабілетімізді арттыру, шапшаңдық, жинақылық көзделеді (тапсырмалар беріледі)
1-тапсырма «Формулалар»
2-тапсырма «Есептер»
3-тапсырма «Тест»
4. 3-бет«Ой сергіту»
Оқушылардың сөйлеу мәдениеті,тіл байлықтарын байқау көзделеді.
(«Дене импульсі. Импульстің сақталу заңы» тақырыбына мақал-мәтелдер айту, мағынасын ашу)
5. 4-бет «Ой қорыту»
(Оқушылардың білімдері тиянақталады, нәтижесі бағаланады)
Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру. (Сәлемдесу, түгендеу, оқушылардың назарын сабаққа аудару.)
Мұғалім: Сәлеметсіңдерме ,балалар! Сабақта бүгін кім жоқ,түгелміз бе?
Құрметті оқушылар! Біздің бүгінгі сабағымыз күндегіден ерекше.
Өйткені, бүгінгі біздің сабағымызға қонақтар –апайымыз қатысуда. Сондықтан сіздерден өзіміздің алған білімімізді тиянақты, нақтыжауап берулеріңізді сұраймын. Сабырлыққа шақырамын.
Саспай, ойымызды дұрыс айтып, нақты жауап беруге тырысайық.
(Сабақтың тақырыбы, мақсатымен, жоспарымен таныстыру) Кәнеки, бәріңізге сәттілік тілеймін. Қазір әрқайсымыз бір-бірімізге ыстық ықыласымызды білдірейікші.
Психологиялық ахуал (Оқушылар бір-біріне сәттіліктілейді)
2.Үй тапсырмасын сұрау
Сонымен журналымыздың 1-беті
1-бет «Ой қозғау»
Еске сақтау қабілетін байқау,ойымызды саралау көзделеді.
(Өткен материалдарды қайталау сұрақтары)
1) Ньютонның І заңын калай тұжырымдаймыз?
(Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзу сызықты бірқалыпты қозғалысын жалғастырады.)
2)Күштің қандай түрлерін білесіңдер?
(Ауырлық күші, серпімділік күші, үйкеліс күші, тіректің реакция күші.)
3) Ньютонның ІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура , ал оның массасына кері пропорционал.)
4) Ньютонның ІІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелерді бір – біріне әрекететуші күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама-қарсы)
5)Бүкіл әлемдік тартылыс заңы қалай тұжырымдалады ? (Екі дене бір – біріне масссаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады.)
6) Дененің өзара әсерлесу энергиясы (Потенциалдық )
7) Қозғалыстағы дененің энергиясы (Кинетикалық )
8 ) Дененің салмағы деп… (Дененің Жерге тартылу салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші )
9) Асқын салмақ деп нен іайтамыз? (Тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуын айтамыз) )
10) Салмақсыздық деген не? (Дененің салмағы нөлге тең болатын дененің күйі)
3. Жаңа сабақ
Келесі 2-бет «Ой толғау»
Ойлау қабілетімізді арттыруда ,шапшаңдық,жинақылық көзделеді
(тапсырмалар беріледі) 1-тапсырма «Формулалар»
Дене импульсі
Анықтамасы: Дененің массасы мен оның қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісіне тең болатын физикалық шама Белгіленуі:Р
Формуласы: р=m V
Өлшембірлігі: Кг*м/с
Бағыты V векторы бағытымен бірдей
Күш импульсі
Анықтамасы: Күш пен оның әрекет ету уақытының көбейтіндісіне күш импульсі деп аталады.
Белгіленуі: F t
Формуласы: F t = р
Өлшембірлігі: Кг*м/с
Бағыты F векторы бағытымен бірдей
Импульстің сақталу заңы
Анықтамасы: Тұйық жүйедегі өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің қосындысы өзгермейді.
Белгіленуі: р= р0
Формуласы: р1+р2= р1+р2
Есеп: №11.5
Денеге 10 с ішінде тұрақты 50 Н күш әрекет етеді. Күштің әрекет ету уақытында дененің жылдамдығы 5 м/с – қа өзгерсе, онда дене массасын анықтаңдар.
№11.16 Массасы 50 кг метеориттің 40км/с жылдамдықпен ұшқандағы кинетикалық энергиясын анықтаңдар.
№11.26
Горизонталь бетте 5 м/с жылдамдықпен массасы 3 кг дөңгелек сырғанамай домалап келеді. Оның импульсін табыңдар?
Массасы 1 кг дене түзу сызықты қозғала отырып, өзінің жылдамдығын 10 м/с –тен 20 м/с –кедейін өзгертеді. Дененің импульсінің өзгерісін анықтау керек..
Есептің шешімі:
Берілгені:m=1кг
V 1=10 м/с
V 2=20 м/с
Табу керек р-?
Формула: р= m V 1 – m V 2
Шешуі: р= 1кг*20м/с-1кг*10м/с=10кг*м/с
Жауабы: р=10кг*м/с
Бірінші дененің массасы 2 кг, жылдамдығы 6 м/с, ал екінші дене тыныш тұр. Соқтығыстан кейін, екі дене бірге 2 м/с жылдамдықпен қозғалып кетті. Екінші дененің массасын анықтаңдар.
Берілгені: m1=2 кг
V 1=6 м/с
V 2=2 м/с
Табу керек m -?
Формула: m1 V 1 +m2 V 2 = m 1V 3 + m 2V 3
Шешуі: 2*6+ m20 = 2*2+ m 2*2 бұдан m 2=(12-4)/2=4кг
Жауабы: m 2 =4кг
3. Массасы 3 кг доңғалақ горизонталь бетпен сырғанаусыз 5 м жылдамдықпен домалап келеді. Доңғалақтың импульсін табыңыз.
4. Рельстің бойымен 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адам рельсте тыныш тұрған 30 кг арбашаға секіріп мінді. Арбашаның рельспенен қандай жылдамдықпен қозғала бастайтынын табыңыз.
5. Массасы 3 кг денеге 5 секунд бойы күш әсер етеді. Бастапқы дене тыныштықта болса, күш әсер еткеннен кейін оның кинетикалық энергиясы қандай болады?
Шешімі: Динамиканың негізгі теңдеуін қолданамыз. Кинетикалық энергия мен импульс арасындағы байланыс келесідей беріледі:
6. Массасы 2 кг денеге күш 3 секунд бойы әсер етеді. Дененің бастапқы жылдамдығын 5 м/с деп есептеп, күш әсер еткеннен кейінгі дененің импульсін табыңыз.
Шешімі: Динамиканың негізгі теңдеуін қолданамыз ,
,
3-бет 4. «Ой сергіту»
Мини-тест ( өзіңді – өзің тексер )
1. Механикада қарастырылатын қай векторлық шаманың сақталу қасиеті бар?
а) күш в) импульс с) жылдамдық д) үдеу
2. Дене импульсінің анықтамасына қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) а = F/m в) F•t с) p = m•V д) mV2/2
3. Массасы 2 кг дене 3 м/с жылдамдықпен қозғалып келеді. Дененің импульсі неге тең?
А) 3кг∙м/с в) 9 кг∙м/с с) 6 кг∙м/с д) 18 кг∙м/с
4. Механикалық жүйе тұйық болса қай тұжырым дұрыс?
А) Жүйедегі барлық денелердің импульсі өзгеріссіз болады
В) Жүйедегі барлық денелердің импульсі азаяды
С) Жүйе импульстерінің қосындысы нөлге тең
Д) Жүйе импульстерінің қосындысы тұрақты болады
5. Импульстің сақталу заңы қандай жағдайда орындалады?
А) Әсерлесетін денелер соқтығысқан жағдайда
В) Жарық жылдамдығы мен салыстырғанда аз жылдамдықпен қозғағанда
С) Тұйық жүйелерде
Д) Тұйықталмаған жүйелерде
6. Күш импульсінің өрнегін көрсетіңіз
→
А) F ∙Δt в) F∙V с) F∙S д) F/m
7. Қандай физикалық шамалар " Н∙с” өлшем бірлігімен өлшенеді?
А) күш импульсі в) күш моменті с) дене импульсі д) күш
8. Жұмысын аяқтаған сатысы ғарыш кемесінен ажырағанда кеме қандай импульс алады?
→ → → →
А) p В) -p C) 2p д) -2p
9. Тұрақты күштің әсерінен дененің импульсі 4 с ішінді 20 кг∙м/с – ке өзгереді. Бұл күш неге тең?
А) 5 Н В) 1 Н С) 3 Н Д) 4 Н
10. Ньютонның екінші заңының импульстік түріне қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) F∙Δt = Δp В) a = F/m С) F = -kx Д) kx2/2
Жауап кілті
5. Сабақты бекіту
4-бет «Ой қорыту» (Оқушылардың білімдері тиянақталады, нәтиже бағаланады)
Формула
Өлшем бірлігі
Дене импульсі
Күш импульсі
Импульстің сақталузаңы
6. Үйг етапсырма
«Дене импульсі. Импульстің сақталу заңы»тақырыбына ребус, сөзжұмбақ құру,
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Бағалау парағы
Оқушы аты жөні
І кезең Ой қозғау
ІІ кезең Ой толғау Есеп шығару
ІІІ кезең Ой сергіту
(Тест)
IV кезең Ой қорыту
Жалпы ұпайы
Жұптық жұмыс:
Формула
Өлшем бірлігі
Дене импульсі
Күш импульсі
Импульстің сақталузаңы
Жұптық жұмыс:
Формула
Өлшем бірлігі
Дене импульсі
Күш импульсі
Импульстің сақталузаңы
Жұптық жұмыс:
Формула
Өлшем бірлігі
Дене импульсі
Күш импульсі
Импульстің сақталузаңы
1) Ньютонның І заңын калай тұжырымдаймыз?
(Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзу сызықты бірқалыпты қозғалысын жалғастырады.)
2)Күштің қандай түрлерін білесіңдер?
(Ауырлық күші, серпімділік күші, үйкеліс күші, тіректің реакция күші.)
3) Ньютонның ІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура , ал оның массасына кері пропорционал.)
4) Ньютонның ІІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелерді бір – біріне әрекететуші күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама-қарсы)
5)Бүкіл әлемдік тартылыс заңы қалай тұжырымдалады ? (Екі дене бір – біріне масссаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады.)
6) Дененің өзара әсерлесу энергиясы (Потенциалдық )
7) Қозғалыстағы дененің энергиясы (Кинетикалық )
8 ) Дененің салмағы деп… (Дененің Жерге тартылу салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші )
9) Асқын салмақ деп нен іайтамыз? (Тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуын айтамыз) )
10) Салмақсыздық деген не? (Дененің салмағы нөлге тең болатын дененің күйі)
1) Ньютонның І заңын калай тұжырымдаймыз?
(Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзу сызықты бірқалыпты қозғалысын жалғастырады.)
2)Күштің қандай түрлерін білесіңдер?
(Ауырлық күші, серпімділік күші, үйкеліс күші, тіректің реакция күші.)
3) Ньютонның ІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура , ал оның массасына кері пропорционал.)
4) Ньютонның ІІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелерді бір – біріне әрекететуші күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама-қарсы)
5)Бүкіл әлемдік тартылыс заңы қалай тұжырымдалады ? (Екі дене бір – біріне масссаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады.)
6) Дененің өзара әсерлесу энергиясы (Потенциалдық )
7) Қозғалыстағы дененің энергиясы (Кинетикалық )
8 ) Дененің салмағы деп… (Дененің Жерге тартылу салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші )
9) Асқын салмақ деп нен іайтамыз? (Тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуын айтамыз) )
10) Салмақсыздық деген не? (Дененің салмағы нөлге тең болатын дененің күйі)
1) Ньютонның І заңын калай тұжырымдаймыз?
(Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзу сызықты бірқалыпты қозғалысын жалғастырады.)
2)Күштің қандай түрлерін білесіңдер?
(Ауырлық күші, серпімділік күші, үйкеліс күші, тіректің реакция күші.)
3) Ньютонның ІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура , ал оның массасына кері пропорционал.)
4) Ньютонның ІІІ заңын калай тұжырымдаймыз?
(Әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелерді бір – біріне әрекететуші күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама-қарсы)
5)Бүкіл әлемдік тартылыс заңы қалай тұжырымдалады ? (Екі дене бір – біріне масссаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартылады.)
6) Дененің өзара әсерлесу энергиясы (Потенциалдық )
7) Қозғалыстағы дененің энергиясы (Кинетикалық )
8 ) Дененің салмағы деп… (Дененің Жерге тартылу салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші )
9) Асқын салмақ деп нен іайтамыз? (Тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуын айтамыз) )
10) Салмақсыздық деген не? (Дененің салмағы нөлге тең болатын дененің күйі)
Тест жауабы:
Тест жауабы:
Тест жауабы:
1/Денеге 10 с ішінде тұрақты 50 Н күш әрекет етеді. Күштің әрекет ету уақытында дененің жылдамдығы 5 м/с – қа өзгерсе, онда дене массасын анықтаңдар.
2. Массасы 50 кг метеориттің 40км/с жылдамдықпен ұшқандағы кинетикалық энергиясын анықтаңдар.
3.Горизонталь бетте 5 м/с жылдамдықпен массасы 3 кг дөңгелек сырғанамай домалап келеді. Оның импульсін табыңдар?
4.Массасы 1 кг дене түзу сызықты қозғала отырып, өзінің жылдамдығын 10 м/с –тен 20 м/с –кедейін өзгертеді. Дененің импульсінің өзгерісін анықтау керек..
Есептің шешімі:
Берілгені:m=1кг
V 1=10 м/с
V 2=20 м/с
Табу керек р-?
Формула: р= m V 1 – m V 2
Шешуі: р= 1кг*20м/с-1кг*10м/с=10кг*м/с
Жауабы: р=10кг*м/с
5. Бірінші дененің массасы 2 кг, жылдамдығы 6 м/с, ал екінші дене тыныш тұр. Соқтығыстан кейін, екі дене бірге 2 м/с жылдамдықпен қозғалып кетті. Екінші дененің массасын анықтаңдар.
Берілгені: m1=2 кг
V 1=6 м/с
V 2=2 м/с
Табу керек m -?
Формула: m1 V 1 +m2 V 2 = m 1V 3 + m 2V 3
Шешуі: 2*6+ m20 = 2*2+ m 2*2 бұдан m 2=(12-4)/2=4кг
Жауабы: m 2 =4кг
6. Массасы 3 кг доңғалақ горизонталь бетпен сырғанаусыз 5 м жылдамдықпен домалап келеді. Доңғалақтың импульсін табыңыз.
7. Рельстің бойымен 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адам рельсте тыныш тұрған 30 кг арбашаға секіріп мінді. Арбашаның рельспенен қандай жылдамдықпен қозғала бастайтынын табыңыз.
8. Массасы 3 кг денеге 5 секунд бойы күш әсер етеді. Бастапқы дене тыныштықта болса, күш әсер еткеннен кейін оның кинетикалық энергиясы қандай болады?
Шешімі: Динамиканың негізгі теңдеуін қолданамыз. Кинетикалық энергия мен импульс арасындағы байланыс келесідей беріледі:
9. Массасы 2 кг денеге күш 3 секунд бойы әсер етеді. Дененің бастапқы жылдамдығын 5 м/с деп есептеп, күш әсер еткеннен кейінгі дененің импульсін табыңыз.
Шешімі: Динамиканың негізгі теңдеуін қолданамыз ,
,
Дене импульсі Күш импульсі
Кг * м/с
m = t Н * с
Импульстің сақталу заңы
р1+р2= р1+р2
