Сабақтың тақырыбы:§67. Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.

[pic] [pic] [pic] [pic] [pic] Сабақтың мақсаттары:

Білімділік;

1. Жарық құбылыстарының жаңа қасиеттерімен танысу, сыну ұғамын қалыптастыру, сыну заңы мен формуласын үйрету,

2. Оқушылардың эксперименттік дағдыларын дамытуды жалғастыру;

3. Сыну құбылысының схемалық суретін сала білу;

Дамытушылық;

1. Оқу материалын талдай білу дағдысын дамыту; бақылау, салыстыру, оқылған құбылыстар мен фактілерді салыстыра білу, қорытынды жасау.

2. Жаңа білім беру, білімді қолдану дағдысын дамыту, ақылға салу дағыдысын қалыптастыру,.

Тәрбиелік:

Өзі және топ мүшесі үшін жауапкершілік ала білуге тәрбиелеу;.

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың типі: кіріктірілген сабақ

Әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, постер қорғау, демонстрация, дискуссия, есептер шығару.

Қолданатын технологиясы: сын тұрғысынан ойлау

Пәнаралық байланыс: математика

Көрнекіліктер:

Интерактивті тақта, электронды оқулық, бейнекөріністер

Диагностикалық карталар, семантикалық карталар, төрт таңбалы сандар кестесі

Тәжірибелер:

1. Стакандағы суға батырылған заттың сынуы

2. Тыйынның «көтерілуі».

3. Геометриялық оптика құралы ;

4. Өмірде кездесетін сыну құбылысын көрсету (тарелка, су, тиын);

5. Тебен иненің сатакандағы суда сынуын көрсету;

6. Тапсырмалар және бағалау крийтерилері жазылған үлестірме қағаздар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен амандасып, түгендеп, топқа бөлу.

Оқушының сабаққа қатысу картасы

ІІ. Үй тапсырмасымен жұмыс.

А)Жалпы сұрақтар.

1. Постерге дайындығын тексеру

2. Геометриялық оптика нені оқытады?

3. Жарық сәулесі және сәуленің түсу жазықтығы деген не?

4. Шағылу заңын кім айтады?

5. Оның математикалық өрнегін тақтаға кім жазып көрсетеді?

6.Күн сәулесі жер бетіне 30⁰ бұрышпен түседі. Күн сәулесін құдық түбіне қарай бұру үшін, жазық айнаны вертикалмен қандай бұрыш жасай бағыттау керек?

Б) «Жазық және сфералық айналар» тақырыбына «Белсенді батырма» бойынша өзбетіндік жұмыс орындау.

[pic]

«Enter» батырмасының тапсырмасы:

1. Айналық бет деп қандай бетті айтамыз?

2. Жазық айна қандай болады?

3. Жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері қандай? (суретін сал)

«End» батырмасының тапсырмалары:

1. Жазық айналардан басқа қандай айналар бар?

2. Сфералық айналардың негізгі сипаттамалары

3. Сфералық айналардың қолданылуы?

Ой қозғау

Жаңа сабағымыз түсінуге оңай болу үшін, алдымен бұрын өткен геометриялық оптиканың негізгі түсініктерін және жарықтың шағылу заңын еске түсірейік. Таза суға қарасақ өз бейнемізді көруге болады, неге?

(Бұл су бетінен шағылу құбылысынан болады)

ІІІ. Жаңа сабақ

Проблемалық ситуация

Тәжірибе. Стакандағы суға ұзын тебен-инені салып, оны центрден шетке қарай жылжыта отырып сыну құбылысын көрсетеді. Қандай өзгеріс/құбылыс көрдіңдер? Неге болат ине су-ауа шекарасында «сынып» көрінеді?

Бүгінгі сабағымызда жарық сәулесінің аса бір қызықты қасиеті жарықтың сынуы мен мен оның қолданылуын қарастырамыз.

Тәжірибе.

1. Тарелке, су, тыйынмен жасалатын тәжірибені көрсету.

Тарелкеге тиын салып қойып, оған тиын көрінбейтіндей қырынан қарап тұрып жәйлап су құямыз. Аздан соң тиын көрінеді.

Тыйын неге «көтерілді»?

2. Бұл тәжірибелер екі түрлі ортаның шекарасында, яғни су-ауа шекарасында жарық сәулесі түскенде бір бөлігі шағылып, ал бір бөлігі екінші ортаға өтетінін және өткенде бағытын өзгертінін (сынатынын) дәледейді.

Топтарға тапсырма: Осы құбылыстан қандай тұжырым жасауға болады?

Жауап: Екі ортаны бөлетін шекара арқылы өткенде, жарықтың таралу бағытының өзгеруін жарықтың сынуы дейміз.

С [pic] ынған сәуле мен екі ортаны бөлетін шекараға сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр арасындағы бұрыш ( [pic] ) сыну бұрышы деп аталады.

Ж [pic] арық аудан шыныға өткенде сынған сәуле перпендикулярға жақындайтынын тәжірибеден көрдік. Бұл сыну бұрышы түсу бұрышынан аз екенін көрсетеді. Сонымен қатар тұсу бұрышын сан мәнін (градус)сыну бұрышының сан мәніне бөле отырып олардың тұрақты екеніне назар аударамыз.

Топтарға тапсырма: Бұдан қандай тұжырым айтуға болады?

Жауап:

• Түскен сәуле, сынған сәуле және екі ортаны бөлетін бетке сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады.

• Түсу бұрышы синусының сыну бұрышы синусына қатынасы екі орта үшін тұрақты шама болып табылады.

[pic] , бұл формула мен анықтаманы сыну заңы деп атайды.

Бұл заңды Синелус заңы деп те атайды. Оны ХVІІ ғасырда (1621ж) В Синелус тұжырымдаған. Ал 1630 жылы Р. Декарт оған теориялық негіздеме жасаған. Формуладағы n – сындыру көрсеткіші деп аталады.

Сыныдыру көрсеткіші түсу бұрышына тәуелді емес және тек ортаның оптикалық тығыздығына тәуелді. Заттың ауамен салыстырғандағы к өрсеткіші «абсалют сындыру көрсеткіші» деп аталады.

3. Жарық сәулесі вакумда 300000 км/с жылдамдықпен тарайды. Жарық 300000 км/с кем жылдамдықпен таралатын орта оптикалық тығыздығы жоғары орта деп аталады.

Жарықтың бір ортадан екінші ортаға өткенде сыну себебі әртүрлі ортада жарық жылдамдығының түрліше болатындығынан. Яғни, оптикалық тығыздығы жоғары ортада жарық жылдамдығы кемиді. Ортаның сындыру көрсеткіші осы жылдамдықтың неше есе кемитінін көрсетеді.

Сонда берілген екі орта үшін (ауа – су, ауа – шыны...) заттың сындыру көрсеткіші

[pic] формуласымен де анықталады. С- жарықтың вакумдағы жылдамдығы, v –ортадағы жылдамдығы, Онда екі формуланы біріктіріп былай жазуға болады.

[pic]

Сергіту сәті

IV. Сынып жұмысы. Қазіргі кезде көптеген заттардың сындыру көрсеткіштері тәжірибеде анықталып жазыған кестеге жазылған.

Тәжірибе.
Әртүрлі мөлдір заттар жарық сәулесін түрліше сындырады. Стакандағы судың бетіне кастор майын (ол жоқ болса басқаша мөлдір май) қалыңдығы 1 см болатындай етіп құямыз. Стаканға жақсылап жарықтандыру керек

Ине алып оны стаканның дәл ортасынан майға батырамыз. Май қабатынан өткен соң ине суға да 1 см –дей еніп тұруы керек. Еегер стаканның бүйірінен қарасақ жуандығы әртүрлі бір бүтін инені көреміз: иненің суға батып тұрған астынғы бөлігі қолымызға ұстап тұрған үстінгі бөлігінен жуандау, ал, майда тұрған ортанғы бөлігі бәрінен жуан болып көріненді

Инені аздап оңға – солға стакан шетіне қарай қозғап көреміз, сонда ол күтпеген жерден үш бөлікке «кесіліп» кетеді; иненің жоғарғы бөлігі мен астынғы бөлігі шетке қарай аздап ығысса, ортанғы бөлігі тіптен ығысып кетеді...

Инені жылжытуды жалғастырамыз. Сонда мынаны байқаймыз: ортаңғы бөлік бәрінен де тез ығысады, одан соң астынғы бөлік, ал үстінгі (ауадағы) бөлік ең баяу жылжиды. Ине үшке бөлініп кетті. (Әрине оптикалық тұрғыдан ғана)?
[pic] [pic]

Параллель шыны пластинадан өткен жарықтың сыну құбылысы

Үшбұрышты шыны призмаға бүйірінен түскен жарықтың сыну құбылысы.

Электронды оқулықпен жұмыс

[pic]

Мына кесте бойынша есептерді шығарыңыз.

Қандай зат?

1

45⁰

27⁰

2

45

алмас

3

30⁰

1,56

Жеке оқушыларға озық тапсырма беру: 4, 5-сұрақтарды шешу.

V. Сабақты бекіту

Семантикалық карта

Сұрақ пен дұрыс жауаптың қилысына «+» таңбасын қойыңыз. (екі сұрақтың жауабы біреу болуы мүмкін)

[pic] -түсу, [pic] -шағылу бұрышы

+

4

Судағы балықтар үлкен болып көрінеді. Бұл қандай құбылысты көрсетеді?

+

5

Вакумдағы жарық жылдамдығының ортадағы жарық жылдамдығына қатынасына тең тұрақты шама:

+

6

[pic] бұл қай заңның формуласы?

+

7

[pic] бұл ненің формуласы?

+

VІ. Оқушыларды сабаққа қатысу картасы бойынша бағалау.

Үйге тапсырма: §67.

қолдану