| Әдістеме бірлестігінде қаралды» № _______ хаттама ______Г.К.Уткелбаева «____»________ 2015 ж. | Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары _________З.И. Адилбекова «___»___________2015 ж. | № 76 мектеп-лицей директоры ____________С.С.Тулекова «___»___________2015 ж. |
«Жалпа жер тану» курсы бойынша
күнтізбелік жоспарлама
тақырыптық жоспарды құрастырған
Жаппарова Г.С.
Астана-2015
Түйіндеме
Аты-жөні: Жаппарова Г.С.
Ұлты: қазақ
Туылған жылы: 1982 жыл
Білімі: Жоғары. М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік
университеті, 2003 жыл
Мамандығы: тарих және география пәні мұғалімі
Еңбек өтілі: 12 жыл
Санаты: жоғары
Қызметі: №76 мектеп-лицей, тарих және география пәні
мұғалімі
Мекен-жайы: Астана қаласы, Вишневая көшесі №67үй
Ұялы телефоны: 87754470188
Мазмұны
Тұжырымдамы..........................................................................................................................4
Түсінік хат..................................................................................................................................5
Мақсаты мен міндеттері...........................................................................................................6
Бағдарламаның әдіс-тәсілдері..................................................................................................7
Күнтізбелік тақырыптық жоспар.............................................................................................8
Білімгерлердің білім-білік дағдыларына қойылатын талаптар.............................................15
Білімгерлердің білімдері мен біліктерін бағалауға арналған нұсқаулар..............................16
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ............................................................................................17
Тұжырымдама
Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиысына сәйкес, Қазақстан Республикасының әлемдегі дамыған елдерімен иық тіресіп түруы үшін, зерделі, білімді, өз бетімен іс-әрекет ете алатын, қоғамнан өз орнын таба білетін шәкірттерді дайындау ұстаздар қауымының міндеті.
Бүгіндері өз алдына дербес ел болған Қазақстанның көп жылдар бойы егеменді ел ретінде шекарасын нық белгілеп, тәуелсіз ел ретінде саяси-экономикалық жаңарып келе жатқан еліміз үшін, әрбір осы жерде мекен ететін азаматтың өз Отанының табиғатын, жер бедерін жете біліп, географиясынан мағлұмат алғаны жөн.
Сондықтан да мектеп қабырғасында жүрген жас азаматтардың бойында географиялық таным қалыптастыру аса маңызды.
«Жалпы жертану» сабағы жаңа өмірге қадам басқалы жатқан жас азаматтардың географиялық білімдерін тереңдету, жалпы жертану мағлұматтарын көбірек бере отырып оқушылардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру, өз Отанына деген сүйіспеншілік қасиетін ояту, дамыту, теориялық білімін тереңдету мақсатында енгізілген курс болып табылады.
Түсініктеме хат
Бүл мектеп компонентінен берілген қолданбалы курсы бойынша «Жалпы жертану» атты 10 сынып Географияға арналған авторлық бағдарлама географиялық танымды тереңдетіп үйрететін география оқытылатын жаратылыстану-математикалық бағыттағы мектептердің жоғарғы сатысына, яғни 10 сыныпқа арналып ұсынылып отыр.
Оқу жоспары Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті 2.003-2002 стандартының типтік оқу жоспарын негізге ала отырып жасалған.
Қазақстан тарихын тереңдетіп үйрететін оқу бағдарламасы мазмұнының көлемі тұрпатты оқу жоспары инвариантты бөлігіндегі «География» пәні бойынша
10 сыныптарда аптасына 2 рет, сондай-ақ сол жоспардың вариативті, яғни мектеп компоненті бөлігінің оқу жүктемесі шегінде 10 сыныпта аптасына 1,5 сағат іске асырылады.
Сонымен Географияны үйренуде оқушылардың мүдделерін қанағаттандырып, қабілеттерін дамыту бойынша міндеттерді орындау мектептің негізгі сатысындағы мектеп компоненті курсы бойынша оқу кезеңінде 68 сағат, бүкіл оқу кезеңінде 119 сағатты құрайтын Географияны тереңдете үйрететін оқу бағдарламасымен жүзеге асырылады.
Мұнымен қоса:
> жалпы білім негізгі сатысының базалық компоненті толығымен сақталған;
> мектеп компоненті оқушының Географияны үйренуге деген қызығушылықтары мен қабілеттеріне сай дамытуға бағдарланған;
> оқу жүктелімінің жалпы көлемі 2003 жылғы 25 шілдеде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің № 570 бұйрығымен бекітілген санитарлық нормаларға сәйкес келеді;
Оқушылардың 10 сыныпта Географияны тереңдете окудағы бағдарламаларды жақсы меңгеруі үшін географиялық танымды ерте бастан даярлап, білім берудің әсері зор.
Географияны тереңдетіп оқитын 10 сыныптардағы оқу үрдісі Қазақстан Білім министрлігінің бүйрығы бойынша Географияны тереңдетіліп оқытылатын жалпы білім беретін мектептер туралы ережеге сәйкес ұйымдастырылады.
Мектептің жоғарғы сатысы 10 сыныпта Географияны тереңдете үйрету бағдарламасына сәйкес оқыту бүкіл сыныптар аралығындағы білім берудің бір кезеңі болып табылады. Бағдарламаны жемісті игеру окушылардың Дүниежүзі географиясы мен қазақстан Республикасының географиясы мен үндестікте терең меңгеру ұлтаралық қарым-қатынастарда өзін- өзі жоғары мәдениетті түлға ретінде көрсетуіне мүмкіндік береді.
Мақсаты:
Дүние жүзілік дамудағы адамзаттың орны ерекше екендігін, ол жасаған бүкіл әлемдік құндылықтарды білетін, өскелең заман деңгейіне сай білім негіздерімен қаруландыру, оларды Қазақстанның дамуы үшін ынталы, жан-жақты жетілген, карта негізінде өз Отаны туралы толық мағлүмат бере алатын, қоғамдағы орнын түсінетін белсенді азаматты қалыптастыру. Ұлттық тарихи жер аумағындағы қүндылықтарына қызықтыру, үйрету жэне шығармашылық қабілетін дамыту.
Міндеті:
• Сабақтың пәндік және саяси идеялық дэрежесінің жоғары болуы;
• Баянды, түбегейлі білім беру үшін оқушылардың танымдық қабілетін
дамытатын әдіс-тәсілдерді үнемі қолданып отыру;
• Танымдық қабілетті жан-жақты дамыту үшін білуге қүштарлық
сезімін ояту;
• Жаңаны түсіндіру, білдіру, ескіні ұмыттырмау;
• Географиялық тақырыпты шәкірттерге рухани тәрбие беру
мүмкіндігін толық пайдалану;
• Дарынды қабілеттерін дамыта отырып шығармашылық жұмысқа
бағыттау;
• Әр оқушының қызығушылық бағытын есепке алу, пән бойынша
білімін толықтыру және тереңдету;
• Оқушылардың кәсіби дайындыққа дейінгі деңгейін ескеру;
• Оқушы бойында ғылыми таным негізін қалыптастыру;
• Оқушыларды практикалық еңбекке және білімін жалғастыруға
дайындау.
Бағдарламаның әдіс- тісілдері
Баяндау әдісі
Жеке оқушымен жұмыс әдісі
Эвристикалық әдіс
Практикалық әдіс
Проблемалы – зерттеу әдісі
«Жалпы жер тану» курсының күнтізбелік тақырыптық жоспары
10 - сынып. Барлығы: 51 сағат, аптасына: 1,5 сағат.
реті
Тақырыбы
Сағат саны
Зерттелетін материалдың мазмұны.
Оқушыларға берілетін тапсыр-ма нұсқалар
Мерзімі
І тоқсан (14 сағат)
1
І бөлім.
Әлем дүниесі
Кіріспе. Әлем дүниесі.
1
Әлемнің негізгі құрылымы, жұлдыздар, «Галактика», біздің галактика. Астрономия ғылымы.
Құс жаолы галак-тикасы, жұлдадар-дың орналасу заңдылықтары анықтау.
2-3
Күн жүйесі.
2
Күн, Күн нің сыртқа қабаттары, Күн системасы, планеталар, Ньютон заңы, комета, Галлей кометасы, астероид, метеор, болид, геогафиялық есептер (планета аралық қашықтық, жылдамдық, орбита бойымен жүру жолы, ауданы, диаметрі, радиусы).
Күн планетасы. Географиялық есептер: қашық-тықты, жылдам-дықты, орбита бойымен жүру жо-лы, ауданы, диа-метрі, радиусын табу.
4-5
Жердің Күн жүйесіндегі орны.
2
Аристотель, К. Птолемей, Н. Каперник, Д. Бруно, Г. Галилейдің Жердің айналуы туралы теориясы. Обсерваториялар, радиотелескоптар. Жердің өз білігінен, Күнді айналуы, табиғат үшін маңыздылығы. Афелий, перигелий. Короилис күші. Айдың, Күннің тұтылуы. Ай фазалары. Күннің түу бұрышы, маңызы. Жазғы, қысқы күн тоқырау, көктемгі, күзгі күн теңесу.
Ғалымдар туралы деректер, космосты зерттеу жолдары, маңызы.
Географиялық есеп: орташа Күн мен жер қашық-тығын табу.
6
Уақыт.
1
Дүние жүзілік белдеулік, декреттік уақыт, Географиялық есептер: градустық уақыт өлшемдері, географиялық координатаны анықтау.
Уақыт өлшемдері. Дүние жүзілік белдеулік уақыт картасымен жұ-мыс. Географиялық есеп: уақытты табу.
7-8
Жердің фигурасы мен өлшемдері.
2
Жер өлшемдерін есептеу жолдары (меридиан, экватор ұзындығы, ауданы, радиуысы, диаметрі, градустық өлшемдері), Жер бетінің құрлысы: И. Листингтің геоид, сфероид, эллипсоид.
Жер өлшемдерін жаттау, Географиялық есептер шығару.
9-10
ІІ бөлім. Литосфера.
Жердің құрылысы.
2
Жер қыртысы, Мохоровичич бөлімі, мантия, астеносфера, ядро қалыңдығы, құрылысы, t°, массасы. Жердің сыртқы қабықтары: атмосфера, гидросфера, литосфера, биосфера.
Реферат.
Жердің ішкі құрылысы.
Жердің сыртқы қабаттары.
11
Жарық белдеулері.
1
Жарық белдеулер, 23°27', 66°27' шамасы, белдеулердің ерекшеліктері, алып жатқан терреториясы.
Елді мекенге Күннің түсу бұрышын анықтау.
12-13
Жер беті.
2
Материктер мен мұхиттардың Жер бетіндегі орны, шекаралары, ауданы. Мұхиттың тереңдігі, эхолот, материктың жағалық сызығының ұзындығы, шеткі нүктелері, дүние бөліктері, гипсографиялық қисық сызықтар. Литосфералық тақталар. Жер бетінің қалыптасуына әсері. Тау жыныстары, п.б., химиялық құрылымы, геологиялық жыл санау, геохронолгиялық кесте.
Жер беті, литосфе-ралық тақталар ту-ралы дерек іздеу, тақырып бойынша атластар, глобус-пен жұмыс, гипсо-графиялық қисық сызықтармен жұ-мыс. Географиялық есептер: тақталар-дың жылжуын есеп-теу, мұхит тереңді-гін табу.
14
Қайталау
1
ІІ тоқсан (11 сағат)
15-16
Жер бедері
2
Таулар, жазықтар түрлері, биіктіктері. Жанартаулар, ыстық бұлақтар, гейзерлер, минералды сулар, қалыптасу заңдылықтары. Абсолюттік, салыстырмалы биіктік, горизонтальдар, берг-штрих, физикалық картадан жер бедерін анықтау, есептер құру.
Кестемен жұмыс, қосымша мәліметтер жинау.
Географиялық есептер: салыстырмалы биіктіктерді табу.
17-18
ІІІ бөлім. Атмосфера.
Атмосфера қасиеттері.
2
Атмосфераның құрамы, құрылыс, озон, сфералары, паузалар қабаттары, t°, биіктіктері, жер тәжі, радиозонд, Жердегі радиозонд станциялары міндеттері, мете спутниктар.Күн радиациясы (тура, шашыранды, жиынтық). Альбедо. Сәуле шашу. Радиациялық және жылу балансы. Сағым (рефракция).
Реферат дайындау. Географиялық есептер: жер бетіне түсетін сәлелерді есептеу.
19-20
Жылу белдеулері. Булану және буланушылық.
2
t°-ның тәуліктік, жылдық өзгерісі, t° жылд. өзг. 4 типі, ерекшеліктері, t°-ы, солярлық t°, изотермалар картасы. Ылғалдылық дефициті, шық нүктесі, буланушылық, ылғылдылықтың тәуліктік, жылдық өзгерісі, шық, қырау, көк тайғақ, қылау. Ауа t°-ы, тәуліктік, айлық, жылдық t°, амплитуда. Ауа массалары (суық, жылы), геогафиялық типтері яғни 4 зональдық ошағы. Атмосфералық фронттар (жылы, суық, стационар). Климаттық фронттар (арктикалық, полярлық, пассат, тропиктік).
Кестемен жұмыс, карта тарихы туралы деректер іздеу. Жергілікті жердің жылу белдеулерін табу. Географиялық есептер:тәлікті, айлық, жылдық t°-ны анықтау.
21-22
Ауа ылғалдылығының таралуы, жарық құбылысы. Бұлт.
2
Тұман, тдвективтік тұман, мұнар, конденсация, сублимация, бұлт (су, мұз, аралас),бұлттың 4 тұқымдыс бөлігі. Фронттық бұлт, найзағай. Гало, кемпірқосақ, қар ұлпалары, қиыршығы, нөсер, сіркіреуік жауындар, бұршақ. Изогиет картасы. Қар жамылғысы, тығыздығы, қалыңдығы. Шаш гигрометр. Географиялық есептер ылғалдану коэффиценті (К).
Жаңа тақырып туралы деректер іздеу, тақырып бойынша атластар, картамен жұмыс. Географиялық есептер: ылғалдану коэффиценті (К).
23-24
Атмосфера қысымы.
2
Атмосфералық қысым ұғымы, өлшем бірлігі, таралуы, изобарлар, бар сатысы, өзгеру себептері, бар топографиясы картасы. Циклон, антициклон. Торричили. Анероид, сынап барометр. Географиялық есептер: атмосфералық қысымды анықтау.
Жалпы тақырып бойынша кестемен жұмыс, карта бой-ынша дәлелді си-паттама жасап келу. География-лық есептер:жер бетінің құрылы-сына қарай ауа қысымын анық-тау.
25
Қайталау
1
ІІІ тоқсан (17 сағат)
26-27
Жел.
2
Жел жылдамдығы, үйкеліс қабаты, 16 румб, жел бағытын азимутпен көсету, геострофиялық жел, градиенттік жел., конвергенция, дивергенция. Кориолис күшінің әсері, желдердің 3 тобы:1. Жергілікті циркуляциялар (теңіз, жағалық бриздер, тау аңғары желдері, фендар, боралар, самум және т.б.). 2. Муссон (антипассат), пассат, батыс желдер тропиктік.
3. Антициклондар, циклондар (штормдар, дауылдар), «Ида». Шағын құйындар (ала құйын-теңіз үстінде, құрлықты-тромб, Солт. Америкада торнадо). Анемометр, флюгер, Бофорт шкаласы.
Жел жылдамдығы, бағыты кестесін құру. Картамен жұмыс жасау. Арнай тақырыптарда рефераттар жазу. өзіндік ісденіс жұмыстарын жасау, дәлелді тәжірибе көздерін дайындау.
28-29
Ауа массалары, ауа райы, климат.
2
Ауа массалары (суық, ) ауа райының кластары, синоптикалық метеорология, карталары, климат сөзінің тарихы, құрушы факторлар, классификациялау, микроклимат.
Картамен жұмыс жасау. Арнай тақырыптарда рефераттар жазу.
30-31
Климаттың өзгеруі.
2
Адам қызметінің климатқа ықпалы.
Картамен жұмыс жасау. Арнай тақырыптарда рефераттар жазу. өзіндік ісденіс жұмыстарын жасау, климаттың өзгеру зардаптарынң шешу жолын табу.
32-33
ІҮ бөлім.
Гидросфера
Гидросфера туралы түсінік.
2
Табиғаттағы судың қасиеттері, су балансы, мұхит суының физикалық және химиялық қасиеттері, газдар, тұздылық, қысым, мөлдірлігі, түсі, t°-ы, t°-ң тереңдік бойынша өзгерісі, мұз, снежница, пак мұздығы, мұхит суының қозғалсы, толқын элементтері, жел толқындары, толысуы, кодиалдық карта.
Картамен жұмыс жасау. Арнай тақы-рыптарда рефе-раттар жазу. өзіндік ісденіс жұмыстарын жасау, География-лық есептер: эхо-лот арқылы терең-дікті тұздылықты анықтау.
34-35
Дүнижүзілік мұхит.
2
Дүниежүзілік мұхит, мұхит ағыстары (тереңдігіне:беткі, тереңдік, тұңғиықтық,ұзақтығына: тұрақты, периодты, уақытша. Жылы, суық, бейтарап), тіршілік ортасы,.
Карта, кескін картамен жұмыс. Мұхиттағы тіршілік көздерінің ерекше-лігі туралы дерек көздерін табу.
36-37
Құрлық сулары: жер асты сулары, өзен.
2
Жер асты сулары, грунт сулары, пластаралық сулар, көп жылдық тоң тау жыныстарындағы жер асты сулары. Өзендер: ұзындығы, торы, системалары, иректілік коэфиценті, бассейні, су жинағы, ағыны, қоректенуі, тіршілік. Географиялық есептер: Б. А. Апалов бойынша ағыс қима ауданын табу жолы, гидравликалық радиусы, орташа тереңдігі, бойлама профилі.
Өзеннің құрылысын сызу. Картамен жұ-мыс, Қазақс-танның өзер торлары тура-лы дерек іздеу. Географиялық есептер: Б. А. Апалов бойынша ағыс қима ауданын табу жолы, гидрав-ликалық радиусы, орташа тереңдігі, бойлама профилі.
38-39
Көл, батпақ, мұздіқтар.
2
Көлдердің морфометрлік сипатта-малыры, суының баланысы, ре-жимі, тіршілік, эволюциясы. Су қоймалары, батпақ, мұздықтар, п.б., дамуы, эрозиясы. Жамылғы, таулық мұз басу, қазіргі мұздіқтар.
Көлдердің морфометрлік сипаттамалырын жасау.
40-41
Ғаламдық жылыну. Су экологиясы.
2
Адамзаттың қазіргі су проблемаларын шешуі.Арал экологиясы, мұздықтардың еруі, су тапшылығы.
Ғаламдық проблеманы шешу жолдарын ұсыну, ғылыми жоба.
42
Қайталау
1
ІҮ тоқсан (10 сағат)
43-44
Ү бөлім.
Биосфера. Биосфера.
2
Биосфера туралы түсінік, шекаралары, биоценоз, алуан түрлілігі, флора, фауна, зат алмасу, фотосинтез процесі, биогеография, ағзалардың жер қабықтарына әсері, гумс.
Жер бетіндегі тір-шілік иелерінің алуан түрлілігі та-қырыбында реферат дайындау. Ағза-лардың жер қабық-тарына әсері тақы-рыбына кесте құру.
45-46
Биосфераны қорғау.
2
Қызыл кітап, флора, фаунаның жойылуы, мутант адамдар, адамзаттың биосфераға әсері.
Қазақстандағы қызыл кітап туралы мағлұмат іздеу.
47-48
ҮІ бөлім.
Халықтар
георафиясы.
Халықтар георафиясы.
2
Дүние жүзі халықтары, демографиялық саясат, жаңа ұлттар, нәсілдер, ұлдар тарихы, тілдер семьясы, діні, жастық-жыныстық құрамы, тығыздығы, таралуы. Урбандалу, көші-қон.
Қазақстандағы демографиялық саясат, оның негізі тақырыбында ой қорыту.
49-50
ҮІІ бөлім.
Саяси география.
Топонимика.
Саяси география.
Топонимика.
2
Саяси картаның қалыптасуы, мемлекеттер, мемлекеттік басқару түрлері, даму көрсеткіштері, отар елдер, мемлекет аралық қатынастар. Халықаралық ұйымдар. Жер атаулары тарихы.
Дүние жүзі мемлекеттерінің басқару құрылымы кестесін құру. Халықаралық ұйымдардың атқаратын қызметі. Қазақстандағы жер атауларының шығу тарихы туралы деректер іздестіру.
51
Қайталау
1
Табиғат, табиғатты қорғау шаралары. Картамен жұмыс.
Ғылыми жобаларды қорғау.
52
Қорытынды қайталу
1
Табиғат, табиғатты қорғау шаралары. Картамен жұмыс.
Ғылыми жобаларды қорғау.
Оқушылардың білім, білік дағдыларына қойылатын талаптар
Оқушы :
Географиялық ұғымды талдай білу;
Табиғат құбылыстары арасында байланыс орната білу;
Географиялық есептерді шығару заңдылықтарын;
Туған жердің қадір-қасиетін түсіну;
Тақырыптарды меңгерте отырып географиялық тілде сөйлеумәдениетін меңгерту;
Берілген тақырып бойынша жан-жақты жаңа да маңызды мағлұматтар жинап, оны талдап саралай білу;
Географиялық мағлұматтарды меңгере отырып, өз елінің географиясымен ұштастыру, оны дұрыс қолдану;
Географиялық танымды түрлі өмірлік жағдайларға байланысты дұрыс және орынды пайдалану алу;
Тақырыпқа байланысты өзіндік ізденіс жұмыстарын орындай алу.
Оқушылардың білімдері мен біліктерін
бағалауға арналған нұсқаулар
Бүгіндері өз алдына дербес ел болған Қазақстанның көп жылдар бойы зертталмей, танылмай жүрген географиялық аудандарын, табиғи әсем аймақтарын, кен қазбаларын еліміз үшін, әрбір осы жерде мекен ететін азаматтың өз Отанының табиғи құндылықтарын жете біліп, географиялық мағлұмат алғаны жөн. Сондықтан да мектеп қабырғасында жүрген жас азаматтардың бойында географиялық таным қалыптастыру аса маңызды.
«Жалпы жертану» атты авторлық бағдарлама бойынша
оқушылардың білімін, біліктілігін бағалау мен тексерудің мақсаты- табиғат құбылыстары мен олардың өзара байланысының мәнін түсіну, картамен жұмыс жасай білу, картаны сөйлету, жалпы географиялық түсінік танымын және қабылдау сапаларын, оларды қалай меңгеріп және іс жүзінде қалай қолдана алатындығын, сөздік қорын, шеберлігін, географиялық танымын байқау, жетілдіру, байыту болып табылады.
Оқушының жазба әэне ауызша жүмыстарын бағалаған кезде мыналарды есте ұстау керек:
> талапқа сәйкес географиялық мағлұматты жақсы қабылдауын іс жүзінде тиімді қолдана алуы;
> мұғалім ұсынған тапсырманы орындау үшін деталь, сурет, үлестірме қағаздарды дұрыс таңдай білуі;
> ой, тілдік сауаттылығы;
> өз білімін орынды қолдана алуы.
Оқушының дұрыс жауаптары үнемі ескеріліп, тапсырманы орындау жолының тың және орынды екенін айтып мадақтап отыру білім сапасының жоғарылауына әсерін тигізеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Основа топографии и картографии. Пособие для учащихся по
факультативному курсу. Андреев Н. В. М., «Просвещение», 1972.
2. Картография. Гараевская Л. С. М,. Изд-во «Недра», 1971.
3. Пособие по математической картографии. Гинбург Г. А., Салманова Т. Д.,
Тр. ЦНИИГАиК, вып. 160. М,. Изд-во «Недра», 1964.
4. Основы картоведения. Часть П. История картографии и картографические
источники. Салищев К. А., М., Геодезиздат, 1962.
5. Составление и редактирование общегеографических карт. Сухов В. И.,
М,. Геодезиздат, 1957.
6. Технология составления и оформления мелкомасштабных карт и атласов.
Гараевская Л. С, Эделыптейн А. В. М,. Изд-во «Недра», 1968.
7. Методы составления рельефа на гипсометрических картах. Заруцкая И. П.
М,. Геодезиздат, 1958.
8. Географиялық ашулар. Н. Баяндин. «Мектеп» баспасы. Алматы-1970.
9. Составление и редактирование карт. Комков А. М., Николаев С. А.,
Шилов Н.И. 1958.
10. Составление и редактирование специальных карт. Преображенская А. И.,
Сухов В. И., Билич Ю. С. и др. М., Геоезиздат, 1961.
11. Основы генерализации на общегеографических картах. Под ред. Ю. В.
Филиппова. Тр. ЦНИИГАиК, вып. 104. М,. Геодезиздат, 1955.
