Азот оксидтері.

Азот алты оттекті қосылыс түзеді ,олардағы тотығу дәрежесі +1-ден +5-ке дейін өзгереді.N2O, NO, N2O3 , NO2 , N2O4 ,N2O5 .Азот тікелей оттегімен әрекеттескенде тек қана азот (II) оксиді NO түзіледі,қалған оксидтері жанама жолмен түзіледі.N2O мен NO –тұз түзбейтін ,қалғандары – тұз түзетін оксидтер. Азот оксидтерінің ішінде азот қышқылы өндірісінде аралық өнім болып саналатын азот (II) және азот(IV) оксидтерінің маңызы зор .

Азот (II) оксиді (NO – суда нашар еритін (оны судың үстінде цилиндрге жинауға болады)түссіз газ.Азот (II)оксидіне тамаша қасиет тән –ауадағы оттегімен тікелей әректтесіп қоңыр газ-азот(IV)оксидін түзеді:

2NO+O2=2NO2

Лабораториялық жағдайда азот(II) оксидін сұйытылған азот қышқылы мен мыстың әрекеттесуі арқылы алады:

3Cu+8HNO3=3Cu(NO3)2+2NO +4H2O

Cu-2e^-=Cu²⁺ 2

N+3e^-=N 3

Азот (II) оксидін және де платина катализаторымен аммиактағы ауадағы оттегімен тотықтыру арқылы алады.Ол әрдайым нажағай кезінде электр зарядының әсерінен ауада түзіледі.

Азот (IV)оксиді NO2-ерекше иісі бар қоңыр түсті газ,ауадан ауырлау ,улы ,тыныс жолдарын тітіркендіреді.

Лабораториялық жағдайда NO2-ні концентрлі азот қышқылы мен мыс әрекеттескенде :

Cu+4HNO3=Cu(NO3) 2+2NO2 +2H2O

Cu-2e^-=Cu²⁺ 2

N+e^-=N 3

немесе крисстал қорғасын нитратын қатты қыздыру арқылы алады:

2Pb(NO3)2=2PbO+4NO2+O2

Азот (II) оксидімен оттегі әрекеттескенде азот (IV)оксидінің түзілетіндігі жоғарыда айтылған болатын.

Азот (IV)оксиді түссіз сұйықтық –азот оксидініңдимерін түзіп димеризациялануға ұшырайды.

2NO2=N2O4

Реакция қайтымды.-11⁰С-де тепе-теңдік іс жүзінде толығымен N2O4

(NO2димеризация),түзілу бағытына ,ал 140 С-те NO2(N2O4 термиялық диссоциациясы )түзілу бағытына ығысады.Аралық температураларға

NO2 менN2O4 молекулаларының арасында тепе-теңдік қалып тән болады.

Осы жағдайда екі NO2 –молекуласынан ірілеу N2O4 молекуласының түзілуі –димеризациялануы іске асты .Полимеризациялау процесінің органикалық химияда өте үлкен ролі бар .

Азот (IV)оксиді сумен әрекеттескенде азот және азотты қышқыл түзіледі.

+4 +5 +3

2NO2+H2O=HNO3+HNO2

+4 +5

N-e^-=N

+4 +3

N+e⁺=N

+4 +5 +3

2N = N+ N

HNO2-әсіресе қыздырғанда тұрақсыз.Сондықтан NO2 –ні жылы суда еріткенде азот қышқылы мен азот оксиді түзіледі.

+4 +5 +2

4 NO2+ H2O= 2HNO3+ NO

+4 +5

N-e^-=N

+4 +2

N+2e^-=N

+4 +5 +2

3N+O2= 2N+ N

Оттегі артық болғанда тек қана азот қышқылы түзіледі

+4 0 +5 -2

4NO2+2H2O+O2=4HNO3

+4 +5

N-e^-=N

0 -2

O2 +4e^-=2O

+4 +0 +5 -2

4N+O2= 4N+2O

Азот оксиді күшті тотықтырғыш ,онда көмір ,фосфор ,күкірт жанады ,ал күкірт (IV)оксиді күкірт(VI)оксидіне дейін тотығады.