Открытый урок по химии на темуТотығу-тотықсыздану реакциялары (10 класс)

ІІ. Үй тапсырмасы. « Өткенді ұмытпа, ол – болашақтың ұстазы » Миға шабуыл стратегиясы

«Химиялық реакциялар,олардың жіктелуі» тақырыбы бойынша сұрақтар:

1. Реакцияға қатысқан және  нәтижесінде түзілген өнім саны бойынша қалай жіктеледі?  (қосылу ,айырылу, орын алмасу;)

2.Тотығу-тотықсыздану реакциясының типтері қандай?

Молекулааралық:  2KMnO4 + 16 HCl--------5CL2+2KCl+2MnCl2+ 8H2O

Молекулаішілік: 2KClO3------2KCl+3O2

 Диспропорциялану: 6KOH+ 3Cl2---------5KCl+KClO3+3H2O

3.Реакцияның қайтымдылығы бойынша қалай жіктеледі? (қайтымды, қайтымсыз)

4. Реакцияның жылу эффектісі бойынша қалай жіктеледі? ( экзотермиялық және эндотермиялық )

5. Әрекеттесетін заттардың агрегаттық күйіне қарай қалай жіктеледі? (гомогенді және гетерогенді)

6. Өршіткі қатысына қарай қалай жіктеледі? (катализдік, катализдік емес)  

7. Қосылу реакциясы дегеніміз не?

8. Айырылу реакциясы дегеніміз не?

9. Алмасу реакциясы дегеніміз не?

10. Орынбасу реакциясы дегеніміз не?

ІІ. «Қайталау – оқу анасы» Топтарға тест сұрақтарын беру «Ротация» әдісі бойынша тексеріледі

І топ

1. Айырылу реакциясы

A) K2O + SO3 K2SO4

B) AgNO3 + NaCl  AgCl + NaNO3

C) ZnSO3 + 2HCl  ZnCl2 + H2O +SO2

D) CuCl2 + Fe  Cu + Fe Cl2

E) MgCO3 MgO + CO2

2. Бейтараптану реакциясы

A) Zn(OH)2 + 2HCl  ZnCl2 + 2H2O

B) MgO + SO3 MgSO4

C) 3Cl2 + 2Fe  2Fe Cl3

D) CuCO3 CuO + CO2

E) AgNO3 + KCl  AgCl + KNO3

3. Орынбасу реакциясына жатпайды.

A) Ca + H2SO4  CaSO4 + H2

B) 2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2

C) Fe + CuCl2  FeCl2 + Cu

D) 2Al + 3Cl2  2AlCl3

E) 2Na + 2HCl  2NaCl + H2

4. Реакция теңдеуіндегі жазылмай кеткен коэффициенттер санын көрсетіңдер:

... Ba + O2 ... BaO

A) 4, 4

B) 3, 3

C) 5, 5

D) 2, 2

E) 1, 1

5. Реакция типін анықтаңыз:

1) 2KClO3  2KCl + 3O2

2) 2H2 + O2  2H2O

A) 1-қосылу, 2-орынбасу

B) 1-айырылу, 2-қосылу

C) 1-алмасу, 2-қосылу

D) 1-айырылу, 2-алмасу

E) 1-айырылу, 2-орынбасу

6. . Егер химиялық реакция схемасы: А + ВД  АД + В болса, онда реакция типі:

A) Айырылу.

B) Алмасу.

C) Бейтараптану.

D) Қосылу.

E) Орын басу.

7. Жану реакциясының белгісі:

A) Түс өзгеруі.

B) Дәм өзгеруі.

C) Жылу бөліну.

D) Жылу сіңіру.

E) Тұнба түзілу

8. Айырылу реакциясына мына заттар қатыспайды:

A) Қышқылдар.

B) Тұздар.

C) Жай заттар.

D) Оксидтер.

E) Күрделі заттар.

9. Магний мен оттектің әрекеттесу реакциясының типі:

A) гидрлену.

B) орын басу.

C) алмасу.

D) айырылу.

E) қосылу.

10. Реакцияның типін анықтаңыз PbO + H2 [pic]

A) Гидрлеу.

B) Алмасу.

C) Орын басу.

D) Айырылу.

E) Қосылу.

ІІ топ

1. Алмасу реакциясы

A) AgNO3 + NaCl  AgCl + NaNO3

B) K2O + SO3  K2SO4

C) CuCl2 + Fe  Cu + Fe Cl2

D) MgCO3 МgO + CO2

E) Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2

2. Гидратациялану реакциясы

A) C2H4 + H2O  C2H5OH

B) Cu + Cl2  Cu Cl2

C) Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2

D) MgCO3 MgO + CO2

E) 2K + 2H2O  2KOH + H2

3 Қосылу реакциясына жатпайды:

A) 2H2 + O2  2H2O

B) N2 + 3H2  2NH3

C) Fe + S FeS

D) 2Cu+О22CuО

E) NH4Cl  NH3 + HCl

4. Берілген теңдеудің ( ... Fe +…Cl2  … Fe Cl3) коэффициенттері:

A) 2, 3, 1

B) 2, 3, 2

C) 1, 1, 1

D) 2, 2, 2

E) 1, 2, 3

5. . Реакция типін анықтаңыз:

1) 2Fe + 3Cl2  2FeCl3

2) 2Al(OH)3  Al2O3 + 3H2O

A) 1-айырылу, 2-алмасу

B) 1-қосылу, 2-орынбасу

C) 1-алмасу, 2-қосылу

D) 1-қосылу, 2-айырылу

E) 1-айырылу, 2- орынбасу

6, Егер химиялық реакцияның графикалық кескіні төмендегідей болса:

[pic]

Онда реакция типі:

A) Бейтараптану.

B) Қосылу.

C) Орын басу.

D) Алмасу.

E) Айырылу.

7. Темірдің тоттану реакциясының белгісі.

A) Дәмнің өзгеруі.

B) Иістің пайда болуы.

C) Жылудың бөлінуі.

D) Газ түзілу.

E) Түстің өзгеруі.

8. Егер реакция алмасу типіне жатса, онда міндетті түрде:

A) Экзотермиялық.

B) Тотығу-тотықсыздану.

C) Тотығу-тотықсыздану реакциясы емес.

D) Қайтымсыз.

E) Қайтымды.

9. Орын басу реакциясы -

A) калий мен азоттың арасындағы әрекеттесу.

B) калий мен сутектің арасындағы әрекеттесу.

C) калий мен сутек оксидінің арасындағы әрекеттесу.

D) калий мен оттектің арасындағы әрекеттесу.

E) калий мен күкірттің арасындағы әрекеттесу.

10. Орын басу реакциясын көрсетіңіз.

A) ... =H2CO3

B) Na2O + H2O =

C) ... =Ca(OH)2

D) CaO + 2HCl =

E) Zn + H2SO4 =

ІІІ топ

Қосылу реакциясы

1. A) K2O + SO3  K2SO4

B) MgCO3 MgO + CO2

C) CuCl2 + Fe  Cu + FeCl2

D) AgNO3 + NaCl  AgCl + NaNO3

E) ZnSO3 + 2HCl  ZnCl2 + H2O + SO2

2. Гидрлену реакциясы

A) ZnO + 2HCl  ZnCl2 + H2O

B) C2H4 + H2O  C2H5OH

C) H2 + Cl2  2HCl

D) C3H6 + H2  C3H8

E) Fe2O3 + 3H2  2Fe + 3H2O

3. Айырылу реакциясына жатпайды:

A) NH4Cl  NH3 + HCl

B) 2KClO3  2KCl + 3O2

C) Сu(OH)2  CuO + H2O

D) Fe + CuCl2  Fe Cl2 + Cu

E) 4KClO3  KCl + 3KClO4

4. . Берілген теңдеудің (...H2 + O2 ...H2O) коэффициенттері:

A) 1, 3

B) 2, 3

C) 2, 1

D) 1, 4

E) 2, 2

5. Реакция типін анықтаңыз:

1) 2KClO3  2KCl + 3O2

2) 2H2 + O2  2H2O

A) 1-қосылу, 2-орынбасу

B) 1-айырылу, 2-қосылу

C) 1-алмасу, 2-қосылу

D) 1-айырылу, 2-алмасу

E) 1-айырылу, 2-орынбасу

6. Егер химиялық реакцияның графикалық кескіні төмендегідей болса:

[pic]

Онда реакция типі:

A) Айырылу.

B) Бейтараптану.

C) Орын басу.

D) Қосылу.

E) Алмасу.

7. Егер алмасу реакциясында тұнба түзілсе, онда ол реакция:

A) Қайтымсыз.

B) Қайтымды.

C) Экзотермиялық.

D) Айырылу.

E) Эндотермиялық.

8. Егер реакция орын басу типіне жатса, онда міндетті түрде:

A) Қайтымсыз.

B) Тотығу-тотықсыздану реакциясы емес.

C) Эндотермиялық.

D) Қайтымды.

E) Тотығу-тотықсыздану.

9. Алмасу реакциясы 

A) кальций оксиді мен құмның арасындағы әрекеттесу.

B) кальций оксиді мен калийдің арасындағы әрекеттесу.

C) кальций оксиді мен тұз қышқылының арасындағы әрекеттесу.

D) кальций оксиді мен көміртектің арасындағы әрекеттесу.

E) кальций оксиді мен судың арасындағы әрекеттесу.

10. HNO3 + KOH = KNO3 + H2O

Реакцияның типі:

A) Алмасу.

B) Айырылу.

C) Орынбасу.

D) Қосылу.

E) Тотығу.

Жауаптары:

І топ

1 – Е

2 – А

3 - Д

4 - Д

5 - В

6 - Е

7 - С

8 - Д

9 - Е

10 – С

Жауаптары:

ІІ топ

1 – А

2 – А

3 - Е

4 - В

5 - Д

6 - Е

7 - Е

8 - С

9 - С

10 - Е

Жауаптары:

ІІІ топ

1 – А

2 – Д

3 - Д

4 - Е

5 - В

6 – Д

7 - А

8 - Е

9 - С

10 - А

«1-3» сұрақ дұрыс болса - 2;

«4-6» сұрақ дұрыс болса - 3;

«7-9» сұрақ дұрыс болса - 4;

«10» сұрақ дұрыс болса - 5;

Жаңа тақырыпты түсіндіру.

ІІІ. «Кім жылдам»

1. Тотығу дәрежесі +4 ке тең

а) PbO2 ә) CaO б) HBr в) H2O

2. Қай қосылыста элементтің тотығу дәрежесі нольге тең ?

а) CuS ә) O2 б) CaS в) Ba3(PO4)2

3. Қосылыстардағы хлордың +7 тотығу дәрежесін анықта

а) KClO3 ә) KClO4 б) NaCl в) BaCl2

IV. «Бәрін білгім келеді»Топтарға тапсырма (ДЖИГСО әдісі бойынша флипчартқа жазып қорғау)

І топ. ТТР. Тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштар.

ІІ топ. ТТР типтері. ТТР теңдеулерін құрастыру .

ІІІ топ. Тотығу-тотықсыздану реакцияларының маңызы.

І топ. ТТР. Тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштар

Валенттілік электрондары электртерістілігі кіші атомдардан электр терістілігі үлкен атомдарға ауысатын немесе ығысатын процестер тотығу-тотықсыздану реакциялары деп аталады

Электрондарды қосып алатын атомдар немесе иондар тотықтырғыш, ал беретіндері тотықсыздандырғыш болады Электрондар беру процесі – тотығу, ал қосып алу процесі тотықсыздану деп аталады.

Электрондарды қосып алатын атомдар немесе иондар тотықтырғыш, ал беретіндері тотықсыздандырғыш боладыТТР екі реакциядан (жарты реакциялар): тотығу және тотықсыздану үрдістерінен тұрады.

Тотығу – атом немесе ионның электрон беруі, мысалы:

Na⁰-ē=Na⁺

I^—ē=I⁰

N^-3-5 ē=N⁺²

Тотықсыздану – атом немесе ионның электрон қосып алуы, мысалы:

Cr⁺⁶+3ē=r⁺³,

S⁰+2ē=S^-2,

Mn⁺⁷+5 ē=Mn⁺²,

Тотықтырғыш – электрон алушы атом немесе ион, ал тотықсыздандырғыш – электрон беруші атом немесе ион. Ең маңызды тотықтырғыштар: күштілері – F2, O2, O3, H2O2, Cl2 (әсіресе сулы ерітіндісі), HClO, HClO3, H2SO4 (тек концентрлісі), патша арағы (концентрлі HNO3 және HCl қоспасы), HNO2, NO2, KMnO4 (әсіресе қышқыл ерітіндіде), MnO2, K2Cr2O2, CrO3, PbO2 және т.б.; әлсіздері – I2, бром суы (Br2+H2O), SO2, Fe³⁺ және т.б.

Маңызды тотықсыздандырғыштар: күштілері – сілтілік және сілтілік жер металдар, (әсіресе бөлінген күйінде), HI және иодидтер, H2S және сульфидтер, NH3, PH3, H3PO3, C, CO, Fe²⁺, Cr²⁺ және т.б.; әлсіздері – активтілігі төмен металдар (Pb, Cu, Ag,Hg), HCl және хлоридтер, SO2, HNO2 және т.б.

ІІ топ. ТТР мынадай типтері бар:

1) тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш әр түрлі молекулалар құрамына кіретін молекулааралық реакциялар;

2) тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш бір молекуланың құрамына кіретін молекулаішілік реакциялар;

3) бір элемент атомының бір мезетте тотығу дәрежесінің әрі өсуі, әрі кемуі арқылы жүретін диспропорциялану реакциялары.

ТТР теңдеулерін құрастыру, яғни реакция өнімдерін анықтау және стехиометриялық коэффициенттерді табу үшін келесі алгоритмді ұстанған жөн:

1) Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш анықтап алу керек. Ол үшін типті тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштың тізімін пайдалану керек.

2) Реакциядан кейін тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш қандай тотығу дәрежелеріне ие болатынын анықтау керек. Реакцияға неғұрлым күшті тотықтырғыш қатысса, соғұрлым тотықсыздандырғыштың тотығу дәрежесі өседі. Мысалы, H2S әлсіз тотықтырғыштың әсерінен S⁰(S^-2→ S⁰)-ке айналады, ал күшті тотықтырғыш әсер етсе, H2SO4-ке (S^-2→ S⁺⁶) айналады.

Осыған ұқсас неғұрлым күшті тотықсыздандырғыш тотықтырғышпен әрекеттесе, соғұрлым тотықтырғыштың тотығу дәрежесі төмендейді. Мысалы, H2SO4 әлсіз тотықсыздандырғыш әсерінен SO2-ге (S⁺⁶→ S⁺⁴), ал күшті тотықсыздандырғыш әсерінен H2S-ке (S⁺⁶→ S^-2) айналады.

3) Берілген ортада (қышқыл, сілтілі және бейтарап) тотыққан және тотықсызданған элементтер қандай қосылыс күйінде болатынын анықтайды. Мысалы, Fe⁺³ қышқыл ортада Fe(III) тұзы күйінде, ал сілтілі ортада Fe(OH)3 күйінде болады.

4) ТТР теңдеуіндегі коэффициенттер электрондық және электронды-иондық баланс арқылы анықталады.

ІІІ топ. ТТР-ның маңызы:

ТТР өндірісте, тұрмыста жүзеге асып жататын процестер: газ пеште газдың жануы, тамақ пісіру, кір жуу, үй заттарын тазарту, аяқ-киім, парфюмериялық заттар дайындау, тоқыма бұйымдарын тазалау т.с.с.

Сіріңке жақсақ, аспанға фейерверк атсақ – бәрі де тотығу тотықсыздану процестері. Ағартуға, дезинфекциялауға, сатек асқын тотығының, калий перманганатының, хлор немесе хлорлы ағартқыш ізбесттің тотығу қасиеттері қолданылады. Заттың бетін тазартуға сутегі асқын тотығы қолданылады. Ол, сонымен қатар, жібекті, жүнді ағарта алады. Ескі картиналарды қалпына келтіреді. Ағзаға зиянсыз болғандықтан тамақ өнеркәсібінде шоколадты, сосиска дайындайтын етті ағартуға қолданылады. Калий перманганатының дезинфекциялағыш қасиеті де тотықтырғыш қасиетіне негізделген. Хлорды күшті тотықтырғыш ретінде таза суды стерильдеуге және ағын суларды

залалсыздандыруға қолданады. Хлор көптеген бояуларды түссіздендіріп, ағартады. Сондықтан оны мата мен қағазды ағартуға қолданады. Табиғатта ТТР кеңінен таралған. Ол биохимиялық процестерде: тыныс алу, зат алмасу, жануарлар мен адамдардың жүйке қызметінде маңызды роль атқарады. ТТР нәтижесінде біздің ағзамыз тамақтан алатын энергияны жұмсау арқылы адамның іс-әрекеттері жүзеге асырылып жатады.

V.“Ойлан-тап” Теңдеулерді электрондық баланс әдісімен теңестіру.

І топ. молекулааралық реакциялар ТТР

ІІ топ. Молекулаішілік ТТР

ІІІ топ диспропорциялану реакциялары ТТР

Теңдеулерді иондық – электрондық баланс әдісімен теңестіру

І топ. KMnO4 + K2SO3 + H2SO4 → MnSO4 +K2SO4 +H2O

ІІ топ. KMnO4 + K2SO3 + H2O → MnO2 +K2SO4 + KOH

ІІІ топ. KMnO4 + K2SO3 + KOH → K2MnO4 + K2SO4 +H2O

Жауабы: 2KMnO4 + 5K2SO3 + 3H2SO4 → 2MnSO4 +6K2SO4 +3H2O

2 KMnO4 + 3K2SO3 + H2O → 2MnO2 +3K2SO4 +2 KOH

2KMnO4 + K2SO3 + KOH → K2MnO4 + 2K2SO4 +H2O

VI. Сабақты бекіту:

1. ТТР дегеніміз не?

2. Мына теңдеулер ТТР қай типіне жатады:

1) 2KNO3 = 2KNO2 + O2 

2) Cl2 + KOH = KCl + KClO3 + H2O диспропорциялану

[pic] молекула ішілік

[pic] молеулааралық

3. Тотығу дәрежесі дегеніміз не?

4. Валенттілік дегеніміз не?

VI. «Кері байланыс».

– «Ыстық орындық» стратегиясы.

Мұғалім: Қорытындылау.

Үйге тапсырма: .§3.2. 72 беттегі 1-4 апсырма.

VІI. Бағалау:

• Бағалау өлшемдері бойынша оқушылар өзін - өзі бағалайды. Бағалау бетшесін толтыру.

• Мадақтау, қол шапалақтау.

- Смайликтер беру.

- Сабақта белсенді қатынасқан оқушыларды ауызша марапаттау.

• Формативті бағалау.

• Қорытынды бағалау.

Рефлекция кезеңі:

[pic]

Мұғаліммен амандасады.

Бір – біріне сәттілік тілейді. оқушылар үстелдің басына топтасып орналасады.

Топқа тапсырма беру.

Өткен тақырып бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру.

Оқушылар сұрақтарға тез, әрі дұрыс жауап береді.

Оқушылар ойларын қорытады.

Топ болып орындайды.

Жауаптар бойынша көрші топ оқушыларының дәптерін тексереді.

Орнында отырып, дұрыс жауабын айтады

Дәптерге жазып алады.

Бағалау бетшесін толтырады.

Стикерге өз ойларын жазады, іледі.