БАЯНДАМА
ФИЗИКА – ТАБИҒАТ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ
9 сынып оқушысы Ыбыраева Тальмира, жектекшісі – Жолдобалинова Айгерім Серікқызы
Әлемде орын алатын сан алуан өзгерістер табиғат құбылыстары деп аталады. Табиғат құбылыстары бір – бірімен тығыз байланысты. Олардың жаратылыстанымдық – физика, астрономия, география, геология, биология, химия сияқты ғылымдар зерттейді. Әр ғылымның табиғатты зерттеуде өз мақсаты мен міндеттері бар. Мысалы, физика негізінен механикалық қозғалысты, жылу, электр, жарық құбылыстарын зерттейді. Физика ғылымы зерттейтін табиғат құбылыстары физикалық құбылыстар деп аталады. Физика заңдары мен құбылыстарын инженерлер, конструкторлар, дәрігерлер, агрономдар, көлік жүргізушілер және т.б. мамандар оқып пайдаланады.
Физика ғылым ретінде ерте заманда пайда болды. Физика – табиғат туралы ғылым ретінде «Бірінші ұстаз» атанған гректің ұлы ойшылы Аристотельдің шығармаларында баяндалады. «Физика» грекше фюзис – табиғат дегенді білдіреді. Бұл сөздің ғылыми мағынасын байытуда тарихта «Екінші ұстаз» атанған ұлы бабамыз – Әбу Насыр әл-Фарабидің еңбегі зор. Ал Ресейдің «физика» ғылымының бастауында тұрған ұлы ғалым М.В. Ломоносов болатын. Бұлардың үшеуі де әмбебап білімдері бар ұлы тұлғалар болып табылады. Олар физика мен астрономияға да, ғылымның басқа салаларының қалыптасуына да зор үлес қосты. Ғылымның даму жолында ғылымдардың жаңсақ басатын, қателесетін тұстары да болып тұрады, мысалы Аристотельдің: «Дүниенің кіндігі Жер, Күн Жерді айналады», деген К.Птоломейдің көзқарасын қолдады.
Табиғатта физиканың негізгі мақсаты – табиғатта болып жатқан әр түрлі физикалық құбылыстарды зерттеп, оларды өзара байланыстыратын заңдарды ашу. Заңдарды ашу үшін құбылыстарды туғызған себеп не және оның салдары қандай? деген сұрақтарға жауап ізделінеді. Мысалы, дененің құлауы жердің өзіне тартуына байланысты туындайды. Жылдың 4 мезгілінің (қыс, көктем, жаз, күз) ауысуы Жердің Күнді айнала эллипс бойымен қозғалуы арқылы түсіндіріледі.
Физикалық құбылыстар мен заңдылықтардың мағынасын терең ашып беретін арнайы терминдер физикалық ұғымдар деп аталады. Мысалы, физикада материя, дене, зат сияқты ұғымдар жиі қолданылады. Әлемде не бар болса, соңын бәрі материя деп аталады. Мысалы, материяға өсімдіктер мен жануарлар, Ай мен Күн, жұлдыздар және олардан тарайтын сәулелер жатады. Материяның екі түрі бар: бірі – әр түрлі заттар, екіншісі – әр түрлі сәулелер.
Кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе дене деп аталады. Мысалы, Ай, қасық, өшіргіш, үстел, судың тамшысы денелер болып табылады. Денелер белгілі бір заттардан тұрады.
Дененің шығу тегін және сапалық қасиеттерін сипаттайтын материяның түрін зат деп атайды. Мысалы, затқа күміс, су және ауа жатады. Үстел – дене болса, оны құрайтын ағаш – зат. Шеге – дене, шегені құрайтын темір – зат.
Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері
Табиғат туралы білім арнайы зерттеу әдістерін қолдану арқылы жинақталады. Табиғат құбылыстарын зерттеуде бақылау, эксперимент, теориялық талдау әдістері ерекше орын алады. бұл әдістерді меңгеру – қазіргі білім берудің басым талаптарының бірі. Сондықтан – бұған 7 – сынып Физика оқулығының бірінші тарауынан бастап-ақ үлкен мән берілген.
Физиканы оқыту үрдісінде негізгі назар оқушыларға дайын білімдер жиынтығын беруде емес, оларды қоршаған әлемде танып білудің ғылыми әдістерімен таныстыруға, білім алушыларда ғылыми дүниетаным негіздерін қалыптастыруға, интеллектуалдың қабілеттері мен танымдық қызығушылығын дамытуға себептесетін, оқушыдан шешімін табуу үшін өз бетінше әрекет ететін проблемалар қоюғааударылуы қажет.
Пән аралық байланысты физикада оқыту міндеттері:
Оқушының ой-өрісін дамыту, физикадан алған білімдерін есеп шығаруда және практикада тұрмыстық деңгейде ғана емес, кез-келген жағдайда қажеттілігіне сай қолданудың мүмкіндігін кеңейту;
Оқушының жан-жақты дамуын қолдаушы ретінде оқыту үрдісін басшылыққа ала отырып, әр оқушының даралығын дамытуға, әр оқушының өздік құндылығын қабылдауға ықпал жасау;
Физиканы оқытуда алған білімдерін жалғастыруға және мамандықты саналы түрде таңдауға дайын болуын қалыптастыру;
Оқушы білім ала отырып, ұстазынан және бірте-бірте жолдастарының жағымды қасиеттерінен де үлгі алу, өзін – өзі тәрбиелеуге дағдыландыру;
Курс бойынша оқыту материалының күнтізбелік жоспары
Табиғат және адам. Жаратылыстану – табиғат туралы ғылымның жиындығы: тірі және өлі табиғат. Табиғат құбылыстары. Адам – табиғаттың ажырамас бөлігі. Зат және физикалық денелер. Физикалық және химиялық құбылыстар. Табиғат туралы өлеңдерден үзінді. Табиғат және жасанды заттар. Жаратылыстанушы ғалымдар.
Табиғатты зерттеу әдістері. Өлшем. Өлшеу приборлары. Бақылау. Эксперимент. Теория. Физикалық шамалар және оларды өлшеу. Еңбек құралдарының дамуы. Ертедегі әр елдің өлшемдері. Өлшеулердің практикадағы және ғылыми зерттеу жұмыстарындағы рөлі. Физикалық шамалар арасындағы функциялык тәуелділік және функциялар графигі. Масштаб. Үлкен және кіші сандармен жұмыс.
Сонымен, бұл әдіс тиімділігі, біріншіден сыныптағы барлық оқушыларды жұмыспен қамтамасыз етеді, әрбір оқушының белсенді түрде қатысуын қадағалайды, белсенділігін оятуға түрткі болады. Екіншіден әр оқушы өзіне тән қарқынмен, өз білімінің деңгейімен жұмыс жүргізеді, қойылған мақсатқа жетү үшін қажетті төзімділікті қалыптастырады. Үшіншіден, оқушылар өз еңбектірінің нәтежесін көріп, өзін- өзі бағалайды. Өз бетімен жұмыс істеу оқушылардың біліміне ғана әсер етпей, сонымен қатар тәртібі мен мінез- қулқына да тигізер ықпалы зор. Оқушыларды тияналықтылыққа, бастаған ісін жемісті аяқтауға, төзімділікке, ұстамдылыққа тәрбиелеу. Сонымен бірге, өздік жұмыс оқушы бойындағы жауапкершілікті оятады. Жауапкершілікті сезіне отырып, оқушының ізденімпаздылығы, шығармашылығы дамиды. Сондықтан да, оқушыларға физика мен табиғаты жаңа бағытта оқытудың маңызы зор.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Физика пәні бойынша Қазақстан Республикасының Білім стандарты 2014 жыл.
Қазақстан республикасының жалпы орта білім беру ұйымдарында ғылым негіздерін оқыту ерекшеліктері туралы әдістемелік нұсқау хат 2010-2011 жыл.
Д.М. Қазақбаева Бағдарлы оқытудың оқушының жеке тұлғасын дамытудағы маңызы. Физика, Қазақстан мектебіндегі журналы№3 – 2006
А.Ж. Қалығұлов Физиканы оқыту методикасы. Алматы «Рауан» 1992
Физика және астрономия – электронды оқулық – 7 сынып. 2012 ж.
