«Химия» пәнінен ашық сабақ тақырыбы: «Азот, фосфор және олардың қосылыстары»

Күні: 06. 12. 2016 жыл

Топ: 4

Сабақтың тақырыбы: Азот, фосфор және олардың қосылыстары
Сабақтың мақсаты:

Білімділік: азот және фосфордың периодтың жүйедегі орнына байланысты V топ элементі ретінде сипаттау, маңызды қасиеттерімен таныстыру.
Тәрбиелік: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятып, сөйлеу қабілетін дамыту.
Дамытушылық: Оқушыларды табиғат байлықтарын тиімді пайдалана білуге үйрету.
Өткізу әдісі: сұрақ-жауап, демонстрациялау, өз беттік, зерттеу.
Көрнекілігі: Периодтық жүйе, слайд.
Сабақтың түрі: аралас, лабораториялық
Сабақтың типі: жаңа ұғымды меңгерту
Пән аралық байланыс: биология, география
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

а) Оқушылардың түгелдей сабаққа назарын аударту.
ә) Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын қадағалау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

№1 тапсырма

1. ІVА топша элементеріне қандай элементтер жатады?

2. Көміртектің периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы?

3. Көміртектің тотығу дәрежелері?

4. Көміртектің табиғатта таралуы?

5. Көміртектің физикалық қасиеттерін сипаттаңыз?

6. Көміртектің химиялық қасиеттерін сипаттаңыз?

7. Кремнийдің периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы?

8. Кремнийдің тотығу дәрежелері?

9. Кремнийдің физикалық қасиеті?

10. Кремнийдің химиялық қасиеті?

11. Силицидтер дегеніміз не?

12. Силанның формуласы?

№ 2 тапсырма

Тотығу дәрежелерін табыңыздар:

CH4 , CO2, CO, SiO2, H2SiO3, SiC, Mg2Si, SiH4, SiF4, H2CO3, CaC2.

ІІІ. Жаңа сабақ:

Фосфорға және азотқа жалпы сипаттама беру:

Реттік номері – 7

Период – 2

Қатар – 2

Топ – IV А топ элементі

N – 7, р – 7, е – 7

Тотығу дәрежелері: - 3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5

Электрондық формуласы: 7N 1s²2s²2р³

Молярлық массасы – 31

Реттік номері – 15

Период – 3

Қатар – 3

Топ – VA топ элементі. 

Тотығу дәрежелері: - 3 (сирек), 0, +3, +5(жиі)
Оның электрондық формуласы:

15P 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 2p³ 

Табиғатта таралуы:

Бос және қосылыс түрінде кездеседі.

Ауада көлемдік үлесі – 78,09%.

Массалық үлесі – 75,6%

Маңызды қосылыстары: NаNО3, КNО3, Са(NО3)2.

Жер қыртысында мөлшері – 0,01-0,04%

Бұл едәуір көп таралған элемент, жер қыртысындағы оның мөлшері 0,12%-ті құрайды. Фосфор белсенді, табиғатта бос күйінде кездеспейді, маңыздысы-құрамына кальций фосфаты кіретін апатит минералы. Ең көп таралғаны фторапатит 3Ca3(PO4 2) .Ca F2 

Алынуы:

1. Аммоний нитридін қыздырып айыру арқылы:

NН4NО2 = N2 + 2Н2О

1. NаNО2 + NН4Сl = N2 ++NаСl +2Н2О

 Фосфорды фосфавриттен алады. Оны көмірмен (кокспен) және құммен араластырып, 1500С электр пешінде қыздырады: 
2Са3 (РО4)2 +10С+6SiO2 =6CaSiO3 +P +10CO↑ 

Физикалық қасиеті:

N Иіссіз, түссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл газ. [pic] [pic] [pic] [pic]

Суда ерігіштігі оттектен төмен

ауадан аздап жеңіл - 1960С сұйық күйге

айналады

- 2100С қар тәріздес массаға айналады.

Азотпен салыстырғанда фосфор элементінің бейметалдық қасиеттерінің кемуі, оның жай заттарының қасиеттеріне әсер етеді. 
Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістерінің қасиеттері олардың құрылысымен түсіндіріледі. Ақфосфор құрылысы толық зертелген (8.9- сурет). Оның малекулалық кристалдық торы бар. Ақ фосфордың малекуласы төрт атомды және дұрыс үш қырлы перамида тәріздес. Фосфордың әрбір атомы перамиданың төбесінде орналасқан. Малекулалық торлы басқа заттарға ұқсас, ақ фосфор жеңіл балқиды және ұшқыш. 

Химиялық қасиеті:

Тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.

N2+3H2 = 2NH3
3Mg + N2 = Mg3N2
N2 + 3Ca = Ca3N2
N2 + 3F2 = 2NF3
3N2 + 2Al = 2AlN3

2Р+3S=P2 S3

2P+3CI2 = 2РСl3

РСl3+CI2 = РСl5
2P+3Ca=Ca3 P2

Са3 Р2 + 6Н2О= 3Cа(ОН)2 +2РН3↑.

6Р+5КСIО3=5KCI+3P2 O5

Қолданылуы:

түрлі қосылыстар, NH2синтездеу, инертті орта, ауа салқындатқыш жүйеде, цианид алу, нитрид алу, азот қышқылын алу.

Cа3(PO4)2-фосфорит фторапатит, Р-нәруыз құрам тіс, сүйек

Сабақты бекіту:
№1 тапсырма
Тотығу дәрежелерін табыңыздар:

NO, NO2, HNO3, NaNO3, N2O, P2O5, H3PO4, Ag3PO4, Ca3P2, PCl3, PCl5, P Н3, Ca3P2, P4 , N2.
№ 2 тапсырма

Берілген айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:

1. 1. N2 → NH3 → NO→ NO2 → HNO3

   2. Ca3(PO4)2→P→Mg3P2→PH3→P2O5→H3PO4

   3. Ca →CaO→Ca (OH)2 →CaSO4

2Ca3(PO4)2+10C+6SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑

2P+3Mg→Mg3P2

Mg3P2+6H2O=3Mg(OH)2+2PH3↑
2PH3+4O2→P2O5+3H2O
P2O5+3H2O=2H3PO4

№3 тапсырма

Эстафеталық ойын “Термин-синоним

^Фосфин

^H3^PO4

^{Ортофосфор қышқылы}

^P2^O5

^{Фосфор (V) оксиді}

^Ca(NO3⁾2

^{Кальций нитраты}

^NH3

Аммиак

^NH4^H2^PO4

^{Жай суперфосфат}

^Ca3^P2

^{Кальций фосфиді}

^Ca(H2^PO4⁾2^+2CaSO4

^{Аммофос}

^HPO4

^{Метафосфор қышқылы}

^Ag3^PO4

^{Күміс фосфаты}

Сабақты қорытындылау

«Иә» немесе «жоқ» деп жауап беру

1. Фосфордың таңбасы «ПЭ»

2. Фосфордың атом масса 31, реттік нөмері 15

3. Фосфордың тотығу дәрежелері +2 және +4

4. Азоттың таңбасы «ЭН»

5. Азоттың тотығу дәрежелері – 3 тен +5 ке дейн

6. Азоттың атом массасы 14, реттік нөмері 7

7. Азоттың ауа құрамындағы мөлшері – 78%

8. Фосфор 3 периодта, 3 қатарда V А топшасында орналасқан

9. Азоттың протон саны 7, нейтрон – 6, электрон – 7

10. Азот және фосфор химиялық қасиетінде оттекпен әрекеттеспейді

11. Азоттың массалық үлесі – 75,6%

12. Фосфор – иіссіз, түссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл газ.

13. Фосфордың нейтрон саны 16, протон – 15, электрон – 15

14. Азотта 3 энергетикалық деңгейше

15. Фосфиннің формуласы РН3
    
    Үй тапсырмасы:

§ § 7.7, 7.8, 7.9. №9 237 бет (есеп шығару)

Аммиак, азот қышқылы және фосфор қышқылдарына шағын баяндама жазу

Бағалау:

Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау.