2. Химия. Әдістемелік нұсқау/ К.Жексембина, Ә.Н.Нұрахметов. - Алматы: «Мектеп» баспасы, 2013.
Негізгі идеясы
Пәнге танымдық қызығушылықтарын арттыру
Қолданылған әдістері мен тәсілдері
Диалогты оқыту: сұрақ қою, әңгімелесу;
Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету: СКТ, танымдық тапсырмалар.
Оқуды және оқыту үшін бағалау: бағдаршам, қол шапалақтау, смайликтер;
АКТ-ны қолдану: электронды оқулық, таныстырылым жасау, зертханалық жұмыс.
Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс.
Ресурстар
компьютер, проектор, интерактивті тақта, флипчарт қағаздары, түсті қағаз, маркерлер, дидактикалық таратпа материалдар, желім, қайшы
Сабақтың өтілетін уақыты
45 минут
Сабақ жоспары
1. Ұйымдастыру: жағымды психологиялық көңіл-күй орнату. Бейнежазба арқылы сергіту.
2. Сабақ барысы: Блум таксономиясы бойынша
3. Рефлексия «Екі жұлдыз, бір тілек»
4. Үйге тапсырма
Үйге тапсырма
Сандық есептер №3 Е.Ж бойынша қосымша тапсырмалар
№47 Сабақтың барысы: Химия 9 сынып
Ойлауды Блум бойынша жіктеу
Мақсат
Тапсырма түрі.
Түрткілер.
Нәтиже
Бағалау
критерийлер
дескриптор
Ұпай
Жиынтық баға
Білу
Үй тапсырмасы: Өткен сабақ бойынша білім-біліктерін қайталау
«Миға шабуыл»
Үй тапсырмасы бойынша «ыстық орындық»
Ыстық орындық сұрақтарына жауап беру арқылы өткен сабақ бойынша білім біліктерін жаңғыртады
Білім көлемін зерделеу
Қалыптасқан білімдерін толық көрсетеді
3
Қалыптасқан білімдерін көрсетеді
2
Қалыптасқан білімдерін толық көрсете алмайды
1
Түсіну
Оқулық мәтінін игерту. СКТ әдісі арқылы
СКТ әдісі арқылы құрамында белгілі қоспасы бар басқа заттың массасын реакция теңдеуі бойынша есептеу сандық есебінің алгоритмін құрады
Тақырып бойынша СКТ талқылау жүргізеді. Алгоритм құрады, қағаз бетіне түсіреді, постер қорғайды
Топтық жұмыстың ұйымдасты
рылуы
Топтық жұмыс толық ұйымдастырылды
3
Топтық жұмыс ұйымдастырылды
2
Топтық жұмыс толық ұйымдастырылмады
1
Қолдану
Алған білімдерін тапсырма орындауда қолдану
Деңгейлік есептер
«Тауға көтерілу» стратегиясы:
1-саты:
№11-38. Құрамында 12 % қоспасы бар 2 т әктасты қыздырғанда түзілетін көміртек (IV) оксидінің массасын есептеңдер
2-саты:
№11-49. Төмендегі реакцияның термохимиялық теңдеуі бойынша:
C+O2= CO2 +393кДж
Құрамында 20% жанбайтын қоспасы бар 4 кг көмір жанғанда қанша жылу бөлінетінін есептеңдер.
3-саты:
№11-51. Алюминий мен мыстың массасы 12г қоспасына тұз қышқылымен әсер еткенде 7,4л (қ.ж) сутек бөлінді. Қоспа құрамындағы әр металдың массалық үлесін табыңдар.
Ұғымдар мен алынған білімді жаңа жағдайларда қолданады.Деңгейлік есептерді шығару арқылы «Тауға көтерілу» стагетиясын қолдана отырып, мақсатқа жету бағытында жұмыс жасайды. Практикалық дағдысын қалыптастырады.
Білімді тиімді пайдалану дағдысын қалыптастыру
Қалыптасқан
3
Толық емес
2
Қиын
1
Талдау
Білімді жүйелеу
Кері есеп құрастыру.
Тақырыпқа сай білімдерін жүйелей отырып, кері есептер құрастырады
Жағдаяттан шыға білу құзыреті
Толық шықты
3
Қиналды
2
Шаға алмады
1
Жинақтау
Білімді тұжырымдау.
Ертегі – шығармашылық ой туындысы. Тақырыпқа сай ертегі жазу
Өз білімдерін шығрамшылықпен қолданады.
Шығармашы лық деңгейі
Жоғары қалыптасқан
3
қалыптасқан
2
төмен
1
Бағалау
Ойын жинақтауға баулу
Проблемалық сұрақ.
Бүгінгі есептеу түрлерін өмірде қолдана аламыз ба, болса қандай жағдайларда?
Ойларын еркін, нақты білдіре біледі
Ой жинақылығы деңгейі
Креативті
3
Ойы жүйелі, тың ойлы емес
2
Жалпыға ортақ ой
1
Құрамында қоспасы бар бастапқы зат пен реакция өнімі бойынша есептер
9-сынып
Құрамында қосындысы бар 400 г әктасты өртегенде 78,4 л көміртегі (ІV) оксиді түзілді. Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.
Берілгені:
m (әктас) = 400 г
V (CO2) = 78,4 л
Т/к ω(қоспа)
Жауабы: 0,125 немесе 12,5% .
Калий карбонаты мен натрий карбонатынан тұратын массасы 7 г қоспаны күкірт қышқылымен өңдеді. Реакция нәтижесінде көлемі 1,344 л (қ.ж.) газ бөлінді. Қоспа құрамындағы натрий карбонаты мен калий карбонатының массалық үлесін есептеңіздер.
Берілгені:
m (қоспа) = 7 г
V (CO2) = 1,344 л
(қ.ж.)
Т/к ω (Na2CO3)
ω (К2CO3)
Шешуі:
Есепті тексеру. Әрбір карбонат күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінген көмірқышқыл газының көлемін сәйкес теңдеулер бойынша есептеп алып, көмірқышқыл газының жалпы көлемін табамыз:
1) Na2CO3 + H2SO4 = Na2SO4 + CO2á + H2O
1моль 1моль
Реакция теңдеуі бойынша:
106 г Na2CO3 әрекеттескенде 22,4 л CO2бөлінсе, 4,24 г Na2CO3 әрекеттескенде у 1 л CO2 бөлінеді.
4,24 •22,4
у1 = –––––––––––– = 0,896 л
106
2) K2CO3 + H2SO4 = K2SO4 + CO2á + H2O 1моль 1моль
Реакция теңдеуі бойынша:
138 г К2CO3 әрекеттескенде 22,4 л CO2бөлінсе, 2,76 г К2CO3 әрекеттескенде у 2 л CO2 бөлінеді.
2,76 •22,4
у2 = –––––––––––– = 0,448 л
138
3) у = у 1 + у 2 = 0,896 + 0,448 = 1,344 л Нәтиже есептің шартында берілген газдың көлеміне сәйкес келеді.
Жауабы: ω(Na2CO3) - 60,57 % ,
ω (К2CO3) - 39,43 %.
ЕСЕПТЕР
1) Массасы 400 г натрий селитрасы айырылғанда 33,6 л оттек түзілді. Селитра құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.
Жауабы: 36 %.
2) Құрамында 16 % қосындысы бар 119 г ізбестастан қанша литр көмірқышқыл газы бөлінетінін есептеңіздер.
Жауабы: 22,4 л.
3) Көлемі 67,2 л ( қ.ж.) метан алу үшін жұмсалатын құрамында 3 % қосындысы бар техникалық көмірдің массасын есептеңіздер.
Жауабы: 37,1 г.
4) Көлемі 10 л этан мен этиленнің қоспасының құрамындағы этиленнің массалық үлесі 28 % . Бром суындағы бромның массалық үлесі 3,2 % . Этан мен этиленнің қоспасымен әрекеттесу үшін жұмсалатын бром суының массасын есептеңіздер.
Жауабы: 625 г.
5) Натрий карбонаты мен калий карбонатының 10 г қоспасы суда ерітіліп, оған артық мөлшерде алынған тұз қышқылымен әсер етілді. Реакция нәтижесінде бөлінген газ натрий пероксидінің ерітіндісі арқылы өткізілді. Нәтижесінде бөлінген оттек көлемі 1,9 л (қ.ж.) сутек газын жағуға жеткілікті болды. Реакция теңдеуін жазып, қоспаның құрамын (%) есептеңіздер.
Жауабы: ω(Na2CO3) - 56,5 % ,
ω (К2CO3) - 43,5 %.
6) Массасы 1,8 г натрий хлориді мен натрий иодидінің қоспасы суда ерітілді. Ерітінді арқылы хлордың артық мөлшері өткізілгеннен кейін, натрий хлоридінің массасы 1,3 граммға тең болды. Бастапқыда алынған қоспа құрамындағы натрий иодидінің массалық үлесін (%) есептеңіздер.
Жауабы: ω (Na І) - 45,6 %.
7) Құрамында фенол мен сірке қышқылы бар қоспаны нейтралдау үшін 20 %-қ 23,4 мл калий гидроксидінің ерітіндісі (р = 1,1 г/мл) жұмсалды. Бастапқыда алынған қоспа бром суымен әрекеттескенде массасы 16,55 г тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын ( г) анықтаңыздар.
Жауабы: фенол 4,7 г, сірке қышқылы 28,6 г.
8) Мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің 31,9 г қоспасы сутегімен тотықсыздандырылды. Реакция нәтижесінде массасы 9 г су түзілді. Қоспадағы металдардың массалық үлесін есептеңіздер.
Жауабы: Сu - 22 %, Fe -78 % .
9) Жабық ыдыста көлемі 1,5 л (қ.ж.) күкіртсутек пен артық мөлшерде алынған оттектен тұратын қоспаны жақты. Реакция өнімі көлемі 49,2 см³ суда ерітіліп, нәтижесінде 1,64 % -қ қышқыл ерітіндісі алынды. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (л) анықтаңыздар.
Жауабы: Н2S - 0,22 л, O2 -1,28 л.
10) Темір мен күкірт ұнтағынан тұратын қоспа қыздырылып,тұз қышқылының ерітіндісінде толық ерітілді. Реакция нәтижесінде (қ.ж.) бөлінген 4,48 л газ қорғасын (ІІ) нитратының ерітіндісі арқылы өткізілгенде массасы 23,9 г тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар.
Жауабы: Fe - 11,2 г, S -3,2 г.
11) Массасы 16 г калий хлориді мен натрий хлоридінің қоспасын артық мөлшерде алынған концентрлі күкірт қышқылының ерітіндісімен өңдегенде көлемі 5,6 л хлорсутек газы түзілді. Қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар.
Жауабы: KCІ -7 г, NaCІ - 9 г.
12) Күкірт қышқылы мен азот қышқылының қоспасынан тұратын массасы 630 г ерітіндіге барий хлоридінің артық мөлшерін қосқанда массасы 46,6 г тұнба түзілді.Түзілген тұнбаны бөліп алғаннан кейін қалған қышқыл ерітіндісін нейтралдау үшін 40 % -қ 100 мл калий гидроксидінің ерітіндісі (р = 1,4 г/мл) жұмсалды. Бастапқы ерітіндідегі азот қышқылының массалық үлесін есептеңіздер.
Жауабы: 6
2. Химия. Әдістемелік нұсқау/ К.Жексембина, Ә.Н.Нұрахметов. - Алматы: «Мектеп» баспасы, 2013.
Негізгі идеясы
Пәнге танымдық қызығушылықтарын арттыру
Қолданылған әдістері мен тәсілдері
Диалогты оқыту: сұрақ қою, әңгімелесу;
Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету: СКТ, танымдық тапсырмалар.
Оқуды және оқыту үшін бағалау: бағдаршам, қол шапалақтау, смайликтер;
АКТ-ны қолдану: электронды оқулық, таныстырылым жасау, зертханалық жұмыс.
Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс.
Ресурстар
компьютер, проектор, интерактивті тақта, флипчарт қағаздары, түсті қағаз, маркерлер, дидактикалық таратпа материалдар, желім, қайшы
Сабақ жоспары
1. Ұйымдастыру: жағымды психологиялық көңіл-күй орнату. Бейнежазба арқылы сергіту.
2. Сабақ барысы:
3. Рефлексия «Екі жұлдыз, бір тілек»
4. Үйге тапсырма
Құрамында қосындысы бар 400 г әктасты өртегенде 78,4 л көміртегі (ІV) оксиді түзілді. Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.
Берілгені:
m (әктас) = 400 г
V (CO2) = 78,4 л
Т/к ω(қоспа)
Шешуі:
1) Реакция теңдеуін жазып,кальций карбонатының молярлық массасын есептейміз:
CaCO3 = CaO + CO2↑
1моль 1моль
М (СаCO3) = 40 +12+16•3 = 100 г/моль
2) Көмірқышқыл газының зат мөлшері арқылы реакцияға түскен заттың зат мөлшерін табамыз:
V 78,4 л
[pic] = ––––– ; [pic] (CO2) = ––––––––––––– = 3,5 моль
Vm 22,4 л/моль
[pic] (CO2) = [pic] (СаCO3) = 3,5 моль 3) Зат мөлшері бойынша кальций карбонатының массасын табамыз: m (CaCO3) = 3,5 моль •100 г/моль = 350 г 4) Әктастың құрамындағы қоспаның массасын анықтаймыз: 400 г – 350 г = 50 г 5) Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін есептейміз:
50 г
ω = –––––– = 0,125 ( немесе 12,5 %)
400 г
Жауабы: 0,125 немесе 12,5% .
Калий карбонаты мен натрий карбонатынан тұратын массасы 7 г қоспаны күкірт қышқылымен өңдеді. Реакция нәтижесінде көлемі 1,344 л (қ.ж.) газ бөлінді. Қоспа құрамындағы натрий карбонаты мен калий карбонатының массалық үлесін есептеңіздер.
Берілгені:
m (қоспа) = 7 г
V (CO2) = 1,344 л
(қ.ж.)
Т/к ω (Na2CO3)
ω (К2CO3)
Шешуі:
1) Реакция теңдеуін жазып,есептеуге қажетті қосылыстардың молярлық массаларын анықтаймыз:
Na2CO3 + H2SO4 = Na2SO4 + CO2↑ + H2O 1моль 1моль
K2CO3 + H2SO4 = K2SO4 + CO2↑ + H2O 1моль 1моль
М (Na2CO3) = 23•2+12+16•3 = 106 г/моль М (К2CO3) = 39•2+12+16•3 = 138 г/моль 2) Қоспадағы натрий карбонатының массасын х г деп белгілесек,қоспадағы калий карбонатының массасы (7-х) грамға тең болады. Яғни,
m(Na2CO3) = х г m(К2CO3) = (7- х) г Натрий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газдың көлемін у л деп белгілесек, ал калий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газ көлемі (1,344 - у) литрге тең болады: V1= у V2 = (1,344 - у) л 3) Реакция теңдеулеріндегі сәйкес заттардың формуласының үстіне белгіленген мәндерді қоямыз: х г у л Na2CO3 + H2SO4 = Na2SO4 + CO2↑ + H2O (1)
(7-х)г (1,344-у)л K2CO3 + H2SO4 = K2SO4 + CO2 ↑+ H2O х у
––––––– = –––––– (1)
106 22,4
(7 - х)
––––––– = ( 1,344 - у) (2)
138
Бірінші теңдеуде у-ті х арқылы өрнектейміз:
22,4•х
у = –––––––– (3)
106
22,4 • х
(1,344 - ––––––––– ) •138 = 22,4 •(7 - х) (4)
106 Теңдеуден х-тің мәнін табамыз: 185,472 - 29,16•х = 156,8 - 22,4•х 6,76•х = 28,672 х = 4,24 m (Na2CO3) = 4,24 г m (К2CO3) = 7 – 4,24 = 2,76 г
6) Карбонаттардың массалық үлестерін формула бойынша есептейміз:
m (Na2CO3 ) 4,24 г
ω (Na2CO3) = –––––––––––– = ––––––––– = 0,6057 ( немесе 60,57 %)
m (қоспа) 7 г
m (К2CO3 ) 2,76 г
ω (К2CO3) = –––––––––––– = ––––––––– = 0, 3943 ( немесе 39,43 %)
m (қоспа) 7 г
Есепті тексеру. Әрбір карбонат күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінген көмірқышқыл газының көлемін сәйкес теңдеулер бойынша есептеп алып, көмірқышқыл газының жалпы көлемін табамыз:
1) Na2CO3 + H2SO4 = Na2SO4 + CO2 + H2O
1моль 1моль
Реакция теңдеуі бойынша:
106 г Na2CO3 әрекеттескенде 22,4 л CO2 бөлінсе, 4,24 г Na2CO3 әрекеттескенде у 1 л CO2 бөлінеді.
4,24 •22,4
у1 = –––––––––––– = 0,896 л
106
2) K2CO3 + H2SO4 = K2SO4 + CO2 + H2O 1моль 1моль
Реакция теңдеуі бойынша:
138 г К2CO3 әрекеттескенде 22,4 л CO2 бөлінсе, 2,76 г К2CO3 әрекеттескенде у 2 л CO2 бөлінеді.
2,76 •22,4
у2 = –––––––––––– = 0,448 л
138
3) у = у 1 + у 2 = 0,896 + 0,448 = 1,344 л Нәтиже есептің шартында берілген газдың көлеміне сәйкес келеді.
Жауабы: ω(Na2CO3) - 60,57 % ,
ω (К2CO3) - 39,43 %.
ЕСЕПТЕР
1) Массасы 400 г натрий селитрасы айырылғанда 33,6 л оттек түзілді. Селитра құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.
Жауабы: 36 %.
2) Құрамында 16 % қосындысы бар 119 г ізбестастан қанша литр көмірқышқыл газы бөлінетінін есептеңіздер.
Жауабы: 22,4 л.
3) Көлемі 67,2 л ( қ.ж.) метан алу үшін жұмсалатын құрамында 3 % қосындысы бар техникалық көмірдің массасын есептеңіздер.
Жауабы: 37,1 г.
4) Натрий карбонаты мен калий карбонатының 10 г қоспасы суда ерітіліп, оған артық мөлшерде алынған тұз қышқылымен әсер етілді. Реакция нәтижесінде бөлінген газ натрий пероксидінің ерітіндісі арқылы өткізілді. Нәтижесінде бөлінген оттек көлемі 1,9 л (қ.ж.) сутек газын жағуға жеткілікті болды. Реакция теңдеуін жазып, қоспаның құрамын (%) есептеңіздер.
Жауабы: ω(Na2CO3) - 56,5 % ,
ω (К2CO3) - 43,5 %.
Бекіту:
5) Мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің 31,9 г қоспасы сутегімен тотықсыздандырылды. Реакция нәтижесінде массасы 9 г су түзілді. Қоспадағы металдардың массалық үлесін есептеңіздер.
Жауабы: Сu - 22 %, Fe -78 % .
Бағалау.
Үйге тапсырма беру: 10) Темір мен күкірт ұнтағынан тұратын қоспа қыздырылып,тұз қышқылының ерітіндісінде толық ерітілді. Реакция нәтижесінде (қ.ж.) бөлінген 4,48 л газ қорғасын (ІІ) нитратының ерітіндісі арқылы өткізілгенде массасы 23,9 г тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар. Жауабы: Fe - 11,2 г, S -3,2 г.
