Тақырыбы: №37. Темірдің қасиеттері мен қолданылуы.
М а қ с а т ы:
Білімділік: Темірдің жай зат күйіндегі құрылысы, қасиеттері туралы мағлұмат беру.Физикалық және химиялық қасиеттеріне тоқталу. Қазақстандағы кен орындары туралы айтып түсіндіру.Темірдің адам өміріндегі және қоғамдық даму барысындағы тарихи мәнін ашу
Дамытушылық: Темірдің тотығу дәрежесіне байланысты химиялық қасиеттерін қарастыра отырып, оқушылардың біліктіліктерін дамыту.
Тәрбиелік: Тез ойлай білуге,өз жұмысын саралап нәтиже шығаруға, адамгершілікке тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже:
Темірдің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, электрондық формуласын білуі
Қазақстанның темір кендерін білуі .
Физикалық, химиялық қасиеттерін.химиялық реакция теңдеулерін жаза білуі.
Алынуы және қолданылуы
Құрал –жабдықтар: темір ұнтағы, күкірт, тұз қышқылы, мыс сульфаты, сынауықтар.
Оқушылармен амандасып, түгелдеп, топқа бөліп аламын. Әр топқа бірнеше сұрақтар қою арқылы үй тапсырмасын тексеріп, сұраймын, реакция теңдеулерін жаздырып түсінгендерін сұраймын.
Үй тапсырмасын тексеру:
А: 1. Алюминийдің ПЖ орны
2. Табиғатта таралуы және қайда кездеседі
3.Алюминийдің физикалық қасиеттері.
В: 1. Алюминийді өнекәсіпте қалай алуға болады?
2. Алюминийдің химиялық қасиеттері.
3.Алюминий қосылыстары.
С: 1.АІ → АІ2 О3 →NaAIO2
2 AI → AI2 ( SO4)3 → AI(OH)3 →
ІІ. Қызығушылығын ояту: Одан соң қызығушылығын ояту мақсатында ребус ұсынамын. Ребусты шешу арқылы бүгінгі тақырыптың аты шығады. Алдыңғы сабақта үйге берілген темір туралы мақал мәтелдер мен өлеңдерді сұраймын.
[pic]
Сабақ мазмұны:
1. Периодтық жүйедегі орны, құрылысы.
2. Табиғатта таралуы, өнеркәсіпте алынуы.
3. Физикалық, химиялық қасиеттері.
4. Қолданылуы.
Топтарға тапсырма беру арқылы оқулықпен жұмыс жасатамын. Үш топ плакатқа берілген тапсырмалар бойынша тақтаға шығып қорғайды. Химиялық қасиеті жөнінен жасалуға мүмкін болмайтын тәжірибелерді интерактивті тақта арқылы көрсетемін.
Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент. Темірдің валенттік электрондары сыртқы s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді.-
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
Fe0 – 2e Fe2+
Fe0 – 3e Fe3+
Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.
Темірдің биологиямен байланысы.
Темір-қан гемоглобинінің маңызды құрам бөлігі. Темір иондары болмаса
гемоглобин, түзілмей,өкпеден жасушаларға оттегі тасымалданбас еді. Ересек адам
организімінде 3,5 г темір болады. Қанның қызыл түсті болуы гемоглобинге
байланысты.
Қан азаюының алдын алу үшін картоп, алма, өрік, қара бидай нанының және тәтті көкөністердің маңызы өте зор. Мұнда кездесетін байланысқан күйіндегі темір қанның қызыл түсін сақтап, гемоглобиннің төмендеуіне жол бермейді.
[pic]
Алынуы:
Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
Пирометаллургиялық әдіспен:
оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:
Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2
Химиялық қасиеттері:
Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:
3Fe + 2O2 = Fe3O4
Ылғалды ауада тат түзеді:
4Fe + 6H2O + 3O2 = 4Fe(OH)3
Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
2Fe + 3Cl2 = 2Fe3+ Cl3-
Fe + S = FeS
Күрделі заттармен әрекеттесуі:
Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
Fe + H2O = FeO + H2
Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:
Fe + 4HNO3(сұйық) = Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
Fe + H2SO4(сұйық) = FeSO4 + H2
Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:
Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu
[pic]
Қолданылуы.
Темір купоросы (FeSO4 ∙ 7H2O) – ағаш сүрлеуде;
Fe3C – цементит шойында қолданылады.
(NH4)2SO4 ∙ FeSO4 ∙ 6H2O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады.
Fe(NH4)2 ∙ (SO4)2 ∙ 12H2O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады.
Fe2O3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.
ІІІ.Бекіту.
1. ҮІІІ топтың қосымша топшасында орналасқан
2. Тотығу дәрежелері -2, -3 3. Атом ядросында 26 протон бар
4. Электр тогы мен жылуды өткізеді 5. Темірдің негізгі құймасы-жез
6. Бейметалдармен әрекеттеседі 7. Темірді өнеркәсіпте карбонаттан алады
8. Инертті газдармен әрекеттеседі 9. Қанның құрамында темір 65%
10. Темір қосылыстарында тотықтырғыш
1. Ия 2. Жоқ 3. Ия 4. Ия 5. Жоқ 6. Ия 7. Жоқ 8. Жоқ 9. Ия 10. Жоқ
1-3 балл - 3 4-7 балл - 4 8-10 балл - 5
ІУ. Бағалау.
Бағалау парағына түсірілген бағалары бойынша оқушыларды бағалаймын.
УІ. Үйге тапсырма: § 37. Темір. 7,8жаттығу, 167бет
