Ақпарат және ақпараттық үдерістер 11 сынып

Тақырып жоспары:

1. Ақпарат және ақпараттық үдерістер

2. Үлкен көлемді ақпараттарды өңдеу

Слайдтар:

Титул

• Ақпарат – информатика пәнінің оқу саласы

• Ақпарат – бір нәрсе немесе біреу туралы білім

• Ақпарат бір белгілі түрде беріледі:

  • Ой, сөз

  • Сурет және т.б.

• Ақпарат сипаттамалары:

  • Толықтық

  • Ақпараттың растығы

  • Пайдасы

  • Қолжетімділік уақыттылығы

• Ақпараттық үдеріс – ақпарат алмасу, сақтау және өңдеу процесі

Ақпараттық үдерістер тек қана адамдар қоғамында болмайды. Олар жаңуарлар және өсімдіктер әлемінде де болады.

Адамның ақпараттық әрекеті

• Ақпараттандыру деңгейлері:

• Жазбаны қолдану

• Кітап басып шығару (XVI ғ. ортасында)

• Электроқуат пайдалану, телеграф, телефон, радио шығару
  (XIX ғ. соңы – XX ғ. ортасы)

• Микропроцессор және компьютер шығару (XX ғ. 70 жылдары)

• Ақпараттық қоғам – ақпарат алмасу, сақтау және өңдеумен айналысатын қоғам

• Ақпараттық қоғамның басты іс-әрекеті ақпарат жасау

• Ақпараттық қоғамда барлық күш тауар өңдеуге емес, ақпарат

өңдеуге жаратылады

• Ой әрекетінің рөлі басым болады

• Ақпараттық қоғамның материалдық-техникалық базасы – компьютерлік
  желілер мен жүйелер, ақпараттық технологиялар

Үлкен көлемді ақпарат күнделікті кездеседі:

• Web, электрондық коммерция

• Әлеуметтік желілер

• Банк транзакциялары

[pic]

• Google күніне 20 ПБ ақпарат өңдейді (2008)

• Facebook 2,5 ПБ пайдаланушылар ақпараты және күніне 15 ТБ қосылады (2009)

• eBay 6,5 ПБ ақпарат бар және күніне 50 ТБ қосылады (2009)

• 1 Петабайт = 1000 Терабайт

• 1 Терабайт = 1000 Гигабайт

[pic]

• Агрегация және статистика

• Индекстеу, іздеу

• Білім алу

Біз ақпарат іздеу тақырыбына толығырақ қараймыз.

• Ақпарат іздеу – көптеген құжаттар ішінде немесе үлкен мәтін ішінде керекті деректерді табу процесі

• Ақпарат іздеу процесі бірнеше қадамнан тұрады:

  • Ақпарат сұранысын дайындау

  • Ақпарат көздерін белгілеу

  • Табылған ақпарат көздерінен деректерді алу

  • Деректерді зерттеп іздеу нәтижелерін бағалау

• Мәтіндік іздеу – мәтіннің ішінде керекті ақпаратты іздеу

  • Интернет іздеу сервистері: google.com, yandex.ru, bing.com

• Мета ақпарат арқылы іздеу – құжаттың белгілі атрибуттары арқылы іздеу

  • Құжаттың атауы

  • Авторы

  • Жасалған күні және т.б.

  • MS Windows ішіндегі іздеу жүйесі

Басты мақсаты үлкен ақпарат арасынан керекті деректерді табу

2 маңызды критерий:

Сұранысқа қатысты ақпарат табу

Керекті ақпаратты жедел табу

Мысалы, google.com

[pic]

• Іздеген тақырыпқа байланысы

• Уақыт - ақпарат қазіргі сәтте көкейкесті ме

• Ақпарат қайнары сенімді ме

• Пайдаланушының мақсатын орындады ма

Құжаттың сұранысқа қатынасын маңызды сөздер арқылы айтуға болады

• Сұранысқа байланысты сөздер құжатта жиі кездеседі

• Маңызды сөздер тәсілін пайдаланғанда іздеу жүйесі сөздің синонимі
  бар құжаттарды көрсетпеуі мүмкін

• • Ресторан - кафе

  • Қытай – ҚХР (Қытай Халық Республикасы)

• Көп мағыналы сөздер кеселінен сұранысқа қатынасы жоқ құжаттарды көрсету мүмкін

• • Жамбыл (қала ма ақын ба)

  • Үлкен алма (жеміс пе әлде New York қаласы ма)

• Пайдаланған сөздердің мағынасына қарайды

• Мәтіндегі сөздердін ретіне қарайды

• Құжат қайнарының сенімділігіне қарайды

• Іздеу жүйесі бірнеше бөліктен құралады:

  • Мәтінді дайындау жүйесі

    • Барлық сөздерді түбіріне келтіреді

    • Керексіз сөздерді мәтіннен алып тастайды (және, немесе, ...)

  • Индекстеу жүйесі

    • Сөз қандай құжаттан келгенін белгілейтін кесте құрады (индекс кестесі)

  • Іздеу

    • Сөзге қарап индекс кестесінен керекті құжатты шығарады

  • Реттеу жүйесі

    • Құжаттарды сұранысқа байланысы бойынша реттейді

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Ақпараттық үдеріс дегеніміз не?

2. Қазақ халқы жазбаға көшпеген кезде ақпарат үдерісі қалай өтті? Яғни, ақпарат алмасу, сақтау және өңдеу қалай іске асты?

3. Қазақстан қоғамын ақпараттық қоғам деп айтуға бола ма?

4. Елімізде қандай үлкен көлемде ақпаратты өңдейтін жүйелер бар?

5. Белгілі ақпарат іздеу жүйелерін айтып өтіңіз. Қазақ тілінде берілген сұраныстарға жақсы нәтиже беретін іздеу жүйелері бар ма?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Іздеу жүйелері inverted index атты деректер структурасын пайдаланады. Мысалы, бізде үш құжат бар.

T[0] = "it is what it is"

T[1] = "what is it"

T[2] = "it is a banana

Оларды пайдаланып іздеу жүйесі келесі inverted index жасайды:

"a": {2}

"banana": {2}

"is": {0, 1, 2}

"it": {0, 1, 2}

"what": {0, 1}

Содан сон біз "what is it" дегенде сөйлемді іздесек бізге 0 және 1 құжаттар беріледі өйткені .

Келесі құжаттарды пайдаланып inverted index жаса:

T[0] = Л. Толстой өзінің "Война и мир" шығармасында Наполеон Бонапартты күлкілі әрі өте кішкентай адам ретінде суреттейді.

T[1] = Наполеон император ғана емес, академик те болған.

T[2] = Наполеон бір минуттың ішінде 2000 сөзді айта алатын жылдамдыққа ие болған.

Содан сон "Наполеон болған" сұранысына қандай құжаттар берілетінін көрсет.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Сурет және видео іздеу жүйелерін мәтін іздеу жүйесі арқылы қалай жасауға болатынын талқыла.

2. Әлеуметтік жүйелер негізінде жасалған іздеу жүйелері классикалық іздеу жүйелерімен салыстырғанда қандай басымшылығы болуы мүмкін? Мәтін іздеу жүйелерінің кемшіліктері туралы ойла.

 Топтық жұмыс.

Қазіргі заманда көптеген адамдар ақпаратты Интернет желісі арқылы алады. Интернет арқылы жаңалықтар, кітаптар оқиды, және видео көреді. Оның үстіне көптеген адамдар үлкен мәтіндер оқудың орнына комментарий немесе әлеуметтік желідегі достарының статустарын оқиды. Осы қалыптасқан әдет жаңа ақпарат алмасу түрі деп айтуға бола ма? Осы әдеттің қандай зияны немесе пайдасы бар?

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________