[pic]
Первый ученик:
Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар!
Той дабылын қағып тұрған
Мында біз бар!
Естімеген, естіңдер,
Тындамаған, тыңдаңдар!
Наурыз тойы басталды
Бір орында тұрмаңдар!
Второй ученик:
Жедел жүріп, алаңға жетіңіздер,
«Наурызға» адал ниет етіңіздер!
Қарсы алып жылдың басын, той тойлайық,
Өнімді еңбек етпек ой ойлайық!
Третий ученик:
Жүріңдер «Наурыз» тойға басып аяқ,
Қалыс адам болмасын некен-саяқ.
Ән шырқап, би билейік, қауым болып,
Тұрмайтын уақыт келді өнерді аяп!
Приветствие ведущих под музыку:
Уа, жарандар! Уа, халайық-ағайын! Ұлыс оң болсын! Ертеден келе
жатқан ізгілік пен мейірімділіктің береке мейрамы – Наурыз құтты болсын! Наурыз – ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан мұсылман халықта-рының жыл басы мерекесі. Бұл күні барлық табиғат, жан-жануар қайта
түлеп, жаңа армандар туады. Жаңа жыл басында адам баласы бір-біріне тек жақсылық, ақ ниет, ақ тілек тілейді. Бәрін жаңарта көр ақ мол болып, қазанымды асқа толтыр, малымды құтты қыл, басымды аман ет, жаңа
несібе-ырыздық бере гөр, елдің іргесін аман ет! Деген ақ тілектер төгілетін
ең қасиетті күн!
«Наурыз мейрамы» туралы әңгіме айту.
Наурыз мейрамы.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі. Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы. Наурыз – жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеседі. Наурыз адамзатты еңбекке баулиды, тәлім-тәрбіелі болуға шақырады. Наурызды қарсы
алу-бұл рухыңның көтерілуі, жан дүниеңнің тазаруы.
Наурыз-парсы тілінен аударғанда «жаңа күн» не «жаңа жыл» дегенді білдіреді. Бұл күнді ата-бабаларымыз жыл басы деп есептеп, мерекелік
ас-наурызкөже әзірлеген.
Наурыз мерекесін шығыстың көптеген халықтары тойлайды. Наурыз мейрамында шығыс халықтары соғысты тоқтатып, мемлекеттер уақытша татуласқан.
Наурызда мейірманды адамдар ән айтып, көңіл көтереді, ренжіскендер татуласады. 1991 жылы Наурыз айының 15-інде Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен наурыздың 22-сі бүкілхалықтық мереке болсын деп, демалыс күні болып жарияланды.
«Наурыз мереке»
Туралы орыс тілде.
«Наурыз тойы» означает новогодний праздник (в казахской транскрип- ции) – «ноу» - новый, «руз» - день. Наурыз – первый день нового года по восточному календарю или, иначе, «Великий день» (Ұлыс күн) – самый знаменательный и древний праздник восточных народов.
Наступление «Великого дня» казахи соотносили с днём весеннего равноденствия, когда начинается обновление окружающего мира: набухают почки на деревьях, буйно прорастает трава на земле. Этот день, согласно старому летоисчислению, совпадал с 9 марта, а по-новому – 22 марта.
В «Великий день» в каждом доме меню дастархана состояло из семи видов еды. Традиционным было приготовление «Наурыз көже»: похлёбка
из семи компонентов – мясо, соль, жир, лук, пшеница, овечий сыр, морковь.
В ночь перед праздником девушки готовили блюдо из мяса и молозива «ұйқы ашар» для юношей, чтобы побудить в джигите любовь, силу, чтобы
он не проспал обновление природы. В ответ молодой человек приносил подарок – «селт еткізер», в числе которых обязательно присутствовали зеркало, гребёнка, парфюмерная ваза.
«Великий день» встречали в ярко освещённой, чисто прибранной
комнате, чтобы «Наурыз» вошёл в дом, а болезни, неудачи и невзгоды обошли стороной. До наступления праздника старались расплатиться со всеми долгами. Ночью, накануне, вся посуда заполнялась молочными продуктами, пшеном, просом, чистой ключевой водой. Смысл этих при- готовлений – обилие молока, урожая и дождя.
В «Великий день» надо быть нарядными, приветствовать друг-друга по- особому, заключая в объятия:
Ұлыс бақытты болсын! – Пусть Новый год будет счастливым!
Ұлыс оң болсын! – Пусть год будет удачным!
Ақ мол болсын! – Пусть будет много молока!
Төрт түлік ақты болсын! – Пусть тучным будет скот!
Наурыз – символ всеобщего обновления, радости, духовного подъёма, торжества добра. Это – гимн человеку труда!
«Наурызкөже» туралы айту.
«Наурызкөже»
Наурыз тойында дастарханға Наурыз көжені ең кемі жеті түрлі тағамнан пісіреді. Олар мыналар: сүр ет, қазы, жал-жая, қарта, кептірілген құрт, күріш. Қазан толы көже пісіріледі. Дастарханға жеті түрлі тағам қойылады: ақтан сүттағамдары, көкөністер, жемістер, ет, қазы, шұжық. Қойдың басы қарияларға беріледі.
Наурыз
Наурыз тойын әдемі,
Әжем еске түсірді.
Біздерге арнап әдейі
Наурызкөже пісірді.
Ашылды да кебеже,
Дәм әзірлеу басталды.
Әжем наурызкөжеге,
Жеті түрлі ас салды.
Бидай, куріш, тары бар.
Бар сүр ет пен шұжығы,
Ащы құрты тағы бар.
Көже елдің ырзығы...
Домбыра туралы әңгіме айту.
Домбыра.
Домбыра – қазақ халқының көне музыка аспабының бірі. Домбырамен
күй тартады, халық әндерін сүйемелдейді. Қазақ халқының атақты
күйшілері: Құрманғазы, Дәулеткерей, Дина өздерінің күйлерін осы домбырамен шығырған.
Бұл жөнінде көрнекті ақын Мұқағали Мақатаев былай деген:
Домбыра жүрегіммен үндес едің,
Өзіңмен сырласымдай тілдесемін.
Бабамнан қалған мұра сен болмасаң,
Өнердің не екенін де білмес едім!
Біздің заманымызға қазақ халқының ән-күйлері, жыр дастандары осы домбыра арқылы жеткен. Домбыраны әрбір қазақ қастерлеп үйінің төріне
іліп қояды.
Құрманғазы Сағырбай Ұлы туралы әңгіме айту.
Біздің қазақ халқымның XIX-ші ғасырда өткен атақты сазгерт және
күйшісі Сағырбай Ұлы Құрманғазы туралы.
Құрманғазы Сығырбай ұлы Бокей ханның тусында туған кедей шаруадан шыққан. Сазгерттің балалық шағы өте ауыр болған, ерте мал бағуға араласқан. Халық арасындағы қиын-қыстау жағдайларды көп өйлаған. Құрманғазы атамыз артындағы халықша 30-дан астам күй тастап кеткен. Құрманғазы кедей шаруаларды жақтағы үшін жер аударып түрмеге салған, бірақта халық Құрманғазынның жағында болған.
Володар ауданында Алтынжар ауылында ұлы сазгерт-күйшіге арнап Мавзолей ашылды, музейі бар.
(Пластинка –күй)
На фоне музыки:
«Домбра Курмангазы»:
Отец казахской музыки, «кюй атасы»,
Кюйши наш – Сагырбаев Курмангазы,
С извечным своим спутником – родной домброй
Надеждой был народа, и герой.
С младых годов, батрача на бая, он
Познал: для сытых значит один закон –
В бараний рог, согнувши родной народ,
Быть грозным, всемогущим, набив живот.
Домбра кюйши звенела… Курмангазы
Душою был народа, но, как грозы,
Враги его боялись. В тюремный мрак
Дух вольный замыкали – напрасный шаг:
В честь матери сказавший: «Пой, сын, опять!»
Живёт кюй в народе: «О, моя мать»!
Поёт душа казахов на все века –
В его кюй великом «Сара-Арқа».
О подвиге батыра и вожака:
Восстанием начавшего страх на врага,
Чьё имя гордо, скорбно чтут: «О, Исатай!» -
Курмангазы слагает кюй «Кишкентай».
В одной охоте ранил сайгу кюйши,
И тут же в народе сложили кюй,
Что ранен байской клеткой, не сыт и наг…
Так прочь беги от смерти, хромой сайгак!
Как слушал его песни простой народ –
Они, подобно солнцу, топили лёд,
В сердцах ожесточённых и стали жить:
Пока душа живая – надежде быть!
Приют последний выпал его судьбе –
Бугор зовётся «Ата тюбе».
Живёт в народе гений «кюй атасы»
Пока домбра играет Курмангазы!
Би «Жұлдызым».
Киіз үй туралы әңгіме.
Киіз үй.
Қазақ халқы мал бағып, үнемі көшіп-қонып жүрген. Осындай жағдайда киіз үй өте қолайлы болған. Киіз үйдің сүйектері: есік, босаға, табалдырық, маңдайша, күлдіреуіш, шаңырақ, уық, керегеден құралған. Олар мықты ағаштан жасалады. Киіз үйді тігу үшін, алдымен керегелерді керіп, таңғыш-пен байлайды. Содан кейін шаңырақты көтереді. Шаңырақты салт
бойынша сол үйдің иесі, ер адам көтереді. Шаңырақ пен керегенің арасын уықпен мықтап бекітеді. Уықты баумен байлайды. Содан соң киізбен жабады. Киіз үйдің есігін ағаштан әдемілеп жасайды. Сыртында әдемі оюланған киіз жапқышы болады.
